Қоғамдық шаруашылық механизімі

Кіріспе
Шаруашылық механизмінің проблемаларын қарастыру социализмнің саяси экономиясын оқып-білуде өте маңызды саты болып табылады. Бұл сатыда жоспарлы басқару практикасында экономикалық заңдар көрініс беретін ж,әне олардың пайдаланылуына көмектесетін нақты шаруашылық формаларына басты назар аударылады.
Өндірістік қатынастардың сыртқң, немесе, әдетте айтылатынындай, үстіңгі қабатында бола бтырып, нақты шаруашылық формалары икемділігімен, өзгермелілігімен ерекшеленеді. Оларда социалистік экономика дамуының белгілі бір кезеңдерінің ерекшеліктері, сол кезеңдердің бүкіл алуан түрлі нақты-тарихи жағдайлары бейнеленеді. Алайда шаруашылық механизмі өзгермейді, ол саналы, мақсатты күш-жігер жұмсауды талап етеді. Қазіргі уақытта көптеген елдерде оны жетілдіру және қайта құруда байыпты жұмыс жүргізілуде
Халық шаруашылығы күрделі жүйе болып табылады, ол миллиондаған адам еқбек ететін салаларды, салааралық және территориялық комплекстерді, ондаған мың кәсіпорындарды, шаруашылық ұйымдарын қамтиды. Бұл жүйе адамдар мен коллективтердің шаруашылық қызметінің толып жатқан күрделі формалары мен стимулдарын туғызатын белгілі бір өндірістік қатынастар шеңберінде дамиды. Бұл қызмет мемлекеттік заңдар мен праволық нормалар арқылы реттеліп отырады.
Қоғамдық шаруашылығының қызметі мен дамуында шаруашылық механизмі аса маңызды роль атқарады. Жалпы алғанда ол экономикалық системасындағы басқарушы немесе реттеуші кішігірім жүйе.
Шаруашылық механизмінің өндірістік қатынастармен байланысы айқындаушы роль атқарады. Анығында, ол ең алдымен өн-дірістік қатынастардың нақты формалары болып табылады да. Өндіріс құрал-жабдықтарына қоғамдық социалистік меншік экономикалық түрғыдан шаруашылық механизмі арқылы және соның көмегімен жүзеге асырылады. Ол өндірістік қатынастардың жоспар, нормалар мен нормативтер, ресурстарды экономикалық жағынан бағалау, финанс және кредит, шаруашылық есеп, баға, пайда, жалақы, сыйлық және т. б. сияқты нақты формаларын қамтиды.
Сонымен қатар өндірістік қатынастар сияқты, шаруашылық механизмін де, бір жағынан, өндіргіш күштерден, екінші жағынан, қондырмадан бөліп қарауға келмейді, ол солардың тығыз өзара әрекетін білдіреді және соны көрсетеді. Сондықтан қоғамның өндіргіш күштерінің деңгейін, ішкі ұйымдасуы мен құрылымын, қоғамдық еңбек бөлінісінің белгілі бір сатысы мен нақты формаларын бейнелейтін ұйымдық құрылымдар экономикалық механизмнің қажетті компоненті болып көрінеді. Басқаша айтқанша, шаруашылық механизмі ұйымдық-экономикалық қатынастадың жиынтығын, өндіргіш күштердің ұйымдық-басқару аспектісін қамтиды.
Оған (басқару әдістері түрғысынан) қондырмалық құбылыстар, атап айтқанда, еңбек, мүлік және басқа қатынастарды, шаруашылықты басқару органдарының құрылымын, еңбекшілердің ендірісті басқаруға қатысу формаларын реттеп отыратып праволық нормалар да енеді. Демек, шаруашылық механизмі әлеуметік, саяси ңатынастармен тығыз байланысты болады, олардың өндіріс жөніндегі белсенді ролін жүзеге асырудың нақты формасы болып саналады.
Шаруашылық механизмі әрі объективті қатынастар жүйесі де және өндірісті басқарудың саналы түрде қолданылатын әдістерінің жиынтығы да бола отырып, объективті және субъективті нәрселердің белгілі бір бірлігі мен астасуын бейнелейді. Мысалы, шаруашылық есеп, баға, кредит бір жағынан объективті экономикалық категория ретінде де, екінші жағынан, шаруашылықты жүргізудің әдісі, басқару тұтқасы ретінде де көрінеді.
Экономикалық системасының ішкі табиғатын бейнелейтін осы принциптер шеңберінде нақты ұйымдық құрылымдардың, пайдаланылатын көрсеткіштер мен экономикалық тұтқалардың — түрлі кезеңдерде және түрлі елдерде шаруашылық механизмінің өзіне тән ерекшелігін (түр жөніндегі айырма-

Әдебиеттер.
1.Назарбаев Н.А. Рынок и социально-экономикческое развитие. — М.: Экономика, 1994. — 495 с.
3.Абденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже XXI века. — А.: Казахстан. 1997. — 368 с.
4.Кенжегузин М. Необходимый экономический рост: предпосылки, факторы, модели, темпы. // Азия-ЭиЖ. - 1997. №47.
5. Клилюва Т.В., Жидимбетова Р.Б. Социальные последствия экономических трансформаций странах СНГ. В кн.: Интеграция Казахстана и мирокую экономику.Проблемы и перспективы. Алматы, 1999. С.140.
6. Реформиронание экономики Казахстана: Проблемы и их решения. Алматы, 1997.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
I.Қоғамдық шаруашылық механизімі.
1.1Қоғамдағы шаруашылық механизмі және экономикалық заңдар
1.2Қоғамдағы шаруашылық механизмінің құрылымы
1.3Шаруашылық жүргізудің экономикалық әдістеріне негізделген басқару жүйесі
II.Қоғамдық шаруашылық нысандары.
2.1Қоғамдық шаруашылық нысандарының моделдері.
2.2Қоғамдық шаруашылықтың маңызды принципі
2.3Қоғамдық шаруашылықтың маңызды принципі

Қорытынды

Әдебиеттер

Кіріспе

Шаруашылық механизмінің проблемаларын қарастыру социализмнің саяси
экономиясын оқып-білуде өте маңызды саты болып табылады. Бұл сатыда
жоспарлы басқару практикасында экономикалық заңдар көрініс беретін ж,әне
олардың пайдаланылуына көмектесетін нақты шаруашылық формаларына басты
назар аударылады.

Өндірістік қатынастардың сыртқң, немесе, әдетте айтылатынындай, үстіңгі
қабатында бола бтырып, нақты шаруашылық формалары икемділігімен,
өзгермелілігімен ерекшеленеді. Оларда социалистік экономика дамуының
белгілі бір кезеңдерінің ерекшеліктері, сол кезеңдердің бүкіл алуан түрлі
нақты-тарихи жағдайлары бейнеленеді. Алайда шаруашылық механизмі
өзгермейді, ол саналы, мақсатты күш-жігер жұмсауды талап етеді. Қазіргі
уақытта көптеген елдерде оны жетілдіру және қайта құруда байыпты жұмыс
жүргізілуде

Халық шаруашылығы күрделі жүйе болып табылады, ол миллиондаған адам еқбек
ететін салаларды, салааралық және территориялық комплекстерді, ондаған мың
кәсіпорындарды, шаруашылық ұйымдарын қамтиды. Бұл жүйе адамдар мен
коллективтердің шаруашылық қызметінің толып жатқан күрделі формалары мен
стимулдарын туғызатын белгілі бір өндірістік қатынастар шеңберінде дамиды.
Бұл қызмет мемлекеттік заңдар мен праволық нормалар арқылы реттеліп
отырады.
Қоғамдық шаруашылығының қызметі мен дамуында шаруашылық механизмі аса
маңызды роль атқарады. Жалпы алғанда ол экономикалық системасындағы
басқарушы немесе реттеуші кішігірім жүйе.
Шаруашылық механизмінің өндірістік қатынастармен байланысы айқындаушы
роль атқарады. Анығында, ол ең алдымен өн-дірістік қатынастардың нақты
формалары болып табылады да. Өндіріс құрал-жабдықтарына қоғамдық
социалистік меншік экономикалық түрғыдан шаруашылық механизмі арқылы және
соның көмегімен жүзеге асырылады. Ол өндірістік қатынастардың жоспар,
нормалар мен нормативтер, ресурстарды экономикалық жағынан бағалау, финанс
және кредит, шаруашылық есеп, баға, пайда, жалақы, сыйлық және т. б. сияқты
нақты формаларын қамтиды.
Сонымен қатар өндірістік қатынастар сияқты, шаруашылық механизмін де,
бір жағынан, өндіргіш күштерден, екінші жағынан, қондырмадан бөліп қарауға
келмейді, ол солардың тығыз өзара әрекетін білдіреді және соны көрсетеді.
Сондықтан қоғамның өндіргіш күштерінің деңгейін, ішкі ұйымдасуы мен
құрылымын, қоғамдық еңбек бөлінісінің белгілі бір сатысы мен нақты
формаларын бейнелейтін ұйымдық құрылымдар экономикалық механизмнің қажетті
компоненті болып көрінеді. Басқаша айтқанша, шаруашылық механизмі ұйымдық-
экономикалық қатынастадың жиынтығын, өндіргіш күштердің ұйымдық-басқару
аспектісін қамтиды.
Оған (басқару әдістері түрғысынан) қондырмалық құбылыстар, атап айтқанда,
еңбек, мүлік және басқа қатынастарды, шаруашылықты басқару органдарының
құрылымын, еңбекшілердің ендірісті басқаруға қатысу формаларын реттеп
отыратып праволық нормалар да енеді. Демек, шаруашылық механизмі әлеуметік,
саяси ңатынастармен тығыз байланысты болады, олардың өндіріс жөніндегі
белсенді ролін жүзеге асырудың нақты формасы болып саналады.
Шаруашылық механизмі әрі объективті қатынастар жүйесі де және өндірісті
басқарудың саналы түрде қолданылатын әдістерінің жиынтығы да бола отырып,
объективті және субъективті нәрселердің белгілі бір бірлігі мен астасуын
бейнелейді. Мысалы, шаруашылық есеп, баға, кредит бір жағынан объективті
экономикалық категория ретінде де, екінші жағынан, шаруашылықты жүргізудің
әдісі, басқару тұтқасы ретінде де көрінеді.
Экономикалық системасының ішкі табиғатын бейнелейтін осы принциптер
шеңберінде нақты ұйымдық құрылымдардың, пайдаланылатын көрсеткіштер мен
экономикалық тұтқалардың — түрлі кезеңдерде және түрлі елдерде шаруашылық
механизмінің өзіне тән ерекшелігін (түр жөніндегі айырма-шылықтарын)
құрайтын нәрсенің бәрі едәуір өзгеріп отыруы мүмкін
Шаруашылық механизмінің дамуындағы ортақ пен ерекшенің диалектикасын
айқын түсіну шаруашылыкты жүргізудің жалпы принциптерін тарихи ерекшелікті
ескеру арқылы тиімді ұштастыра білу — шаруашылық механизмін зерттеуде де,
оны жетілдіруде де аса маңызды методологиялык талаптардың бірі.

1.1Қоғамдағы шаруашылың механизмі және экономикалың заңдар

Шаруашылық механизмі экономикалық заңдары жүйесінің саналы түрде
комплексті пайдаланылуын қамтамасыз етуге тиіс. Қоғамның шаруашылық
механизмімен қатар және оған туәлсіз болатын заңдарды пайдаланудың ерекше
механизмі жоқ. Өмірде экономикалық заңдары жоспарлар жүйесін талдап-жасау
мен қолдану, өндіріс пен басқарудың ұйымдық құрылымдарын жетілдіру,
экономикалық тұтқалар мен стимулдарды, бағаларды, финанс-кредит құралдарын,
еңбекке ақы төлеу формалары мен әдістерін жолға қою арқылы іске асырылады.
Объективті заңдарды саналы түрде пайдалану, біріншіден, оларды танып-білу
деген сөз. Ол біршама терең, теориялық немесе үстірт, эмпириялық болуы
мүмкін. Бірақ қандай жағдайда болса да экономикалық заңдарды білу оларды
саналы және тиімді пайдаланудың түпкі пункті және қажетті шарты болып
саналады. Әлбетте, халық шаруашылығының ішкі ұйымдастырылуы неғұрлым
күрделі болса, заңдар жүйесін білудің тереңдегі мен ғылыми деңгейіне
қойылатын талап та соғұрлым қатаң болады. Осыған сәйкес қоғам саяси
экономикасына қойылатын талап та артып, оның іргелі теориялық проблемаларды
талдап-шешудегі ролі мен жауапкершілігі өсе түседі.
Алайда экономикалық заңдарды зерттеп-білу қаншама маңызды болса да,
оларды ойдағыдай танып-біліп қана жою жеткіліксіз. Екіншіден, іс-қимылдың
айқын, ғылыми негізделген программасы, нақты, реалистік мақсаттар мен
міндеттердің қойылуы, яғни экономикалық саясаттың талдап-белгіленуі қажет.
Мүның өзі социализмнің экономикалық заңдарын саналы пайдалану механизмінде
екінші буынды құрайды.
Ақырында, үшіншіден, экономикалық заңдарды игеру қоғамның шаруашылық
жүргізу процесінде нақты қоғамдық іс-қимылдың болуын көздейді. Практикалық
іс-қимылды өндірістік қатынастар жүйесіндегі терең, елеулі байланыстармен,
экономикалық заңдармен үйлестіруге, нақ сол шаруашылық механизмінің
құрылымы, формалары, құралдары арқылы қол жеткізіледі. Экономикалық
заңдарды саналы пайдаланудың күрделі де сан қырлы процесіндегі оның
атқаратын ролі де осыдан туындайды.

1.2Қоғамдағы шаруашылық механизмінің құрылымы

Бұдан бұрын атап өтілгеніндей, шаруашылық механизмі мейлінше алуан түрлі
элементтерді қамтиды. Бұл — өндіргіш күштерді, өндірістік қатынастарды
ұйымдастыру мен қоғамдық жағынан өзгертіп отырудың, экономикалық
процестерді саяси-праволык тұрғыдан реттеп отырудың нақты формалары.
Қоғамның шаруашылық механизмінде алдыңғы қатарға жоспарлау қойылады,
ол қоғамдық меншіктің табиғатын барынша бейнелейді және өндірістік жоспарлы
дамытудың социализмге тән объективті заңын өзі
арқылы жүзеге асырады.

Алайда шаруашылық механизмінің өзегі бола отырып, жоспар-лау экономикалық
өмірді ұйымдастырудың әсте де барлық әдістері болмайды. Шаруашылық
механизмінің құрылымында шаруашылық есеп арқылы ынталандыру маңызды әрі
сөзсіз буын болып табылады. Ол экономикалық өмірді ұйымдастыруда шаруашылық
есеп негіздерін қолданумен тығыз байланысты және екі жақты: мүдделілік пен
жауапкершілікті қамтиды.
Практикада, үйреншікті ойлау жүйесінде экономикалық ынталандыру көбінесе
мүдделілікке ғана баланады. Мұндай көзқарас тым тар өрісті, ол шаруашылық
механизмін жетілдіру ісінде мейлінше маңызды болатын, сапа мен тиімділік
үшін экономикалық жауапкершіліктің зор ролін жете бағаламауға ұрындырады.
Шаруашылық есеп арқылы ынталандыру жүйесі жеке және коллективтік
мүдделерге ықпал етудің мейлінше алуан түрлі тұтқалары мен стимулдарын
қамтиды. Бұған еңбекке ақы төлеу мен сыйлық ақы төлеудің әр түрлі
формалары, пайданы бөлу механизмі, бағалар, қаржыландыру мен кредиттеу реті
жатады. Оларды қолданудың және бір-бірімен ұштастырудың нақты формалары өте
өзгермелі.
Шаруашылық жүргізудің түрлі деңгейлері жөнінен алғанда шаруашылық
механизмінің құрылымы күрделі және ерекшеліктері бар: халық шаруашылық,
салалық және аймақтық, соңғы екеуінің ұштасуы (салааралық және
территориялық-өндірістік комплекстер), бастауыш өндірістік буын — кәсіпорын
болып бөлінеді.
Экономиканы басқаруды ұйымдастыру еңбек кооперациясыньщ сипаты мен
ауқымына тікелей байланысты және шаруашылық механизмінің қажетті буыны
болып табылады. Ол тиісті басқару органдарын құру, олардың арасында
праволар мен жауапкершіліктің ұтымды бөлінуі, халық шаруашылығында
экономикалық байланыстарды ұйымдастыру, еңбекшілердің қалың бұқарасын
экономикалық және әлеуметтік процестерді басқаруға қатыстыру арқылы жүзеге
асырылады.
Социалистік экономиканық серпінділігі басқарудьщ ұйымдық құрылымдарының
икемділігін, оралымдылығын талап етеді. Бірақ бұл орайда олар қоғамдағы
шаруашылық жүргізудің бірыңғай принциптеріне және де ең алдымен қоғам
принципіне сәйкес құрылуға тиіс.
Шаруашылық механизмінің құрылымдық элементтері үйлесімділік және үндестік
жағдайында бірлікте болып, бір-бірімен өзара әрекеттестікте ғана өзінің
мақсатын орындап, өндірісті дамытуға, оның тиімділігін арттыруға белсенді
түрде жәрдемдесе алады.
Шаруашылық механизміндегі үйлесімсіздік (жоспар бір нәрсеге бағдарлап, ал
экономикалық тұтқалар басқа нәрсеге бағдарлаған кезде, халық шаруашылық
міндеттерін комплексті шешу басқару құрылымындағы ведомстволық кедергілерге
душар болған кезде және т. б.) оның пәрменділігін құрт әлсірететінін,
өндіріс тиімділігін арттыру мен әлеуметтік міндеттерді шешуге теріс әсер
ететінін социализм елдерінің тәжірибесі көрсетіп отыр.
Шаруашылық механизмінің жүзеге асырылып қатқан түбегейлі реформасы оның
барлық негізгі компоненттерін комплексті, өзара байланысты өзгертуді
көздейді.
1.3Шаруашылық жүргізудің экономикалық әдістеріне негізделген басқару
жүйесі
Біріншіден, кәсіпорындар дербестігінің шеңберін күрт кеңейту, оларды
толық шаруашылық есеп пен өзіи-өзі қаржыландыруға көшіру, мейлінше.жоғары
түпкі нәтиже мен түтынушылар алдындағы міндеттемелердщ орындалуы үшін
жауапкершілікті арттыру белгіленіп, қазірдің өзінде жүрпзіле бастады.
Коллективтің табыс деңгейін оның жұмысының тиімділігіне тікелей тәуелді
ету, еңбекті ұйымдастыру мен оған ақы төлеудің коллективтік формаларын
кеңінен дамытуды қамтамасыз ету керек.
екіншіден, экономикаға орталықтандырылған басшылық түбірінен қайта
құрылып жатыр. Мұның өзі оның сапасын арттыру және халық шаруашылығын
дамытудық стратегыясын басты-басты процестерге — оның қарқыны мен
пропорциясына шоғырландыру, экономиканық толық және тиімді теңдестірілу-не
қол жеткізу деген сөз. Сонымен қатар бұл орталықты кәсіпорындардың
оперативті қызметіне араласудан батыл босатуға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, жоспарлау, баға белгілеу, финанс-кредит механызмі, өндіріс
құрал-жабдықтарының көтерме саудасына көшу реформаларын комплексті жүзеге
асыру өрістетіледі. Ғылыми-те-никалыщ прогресті, сыртқы экономикалық
байланыстарды, еңбекті және әлеуметтік дамуды басқару қайта құрылуда.
Тертіншіден, түбегейлі реформа мамандандырудың тереңдетілуін және
кооперациялық байланыстар сенімділігінің арттырылуын қамтамасыз ететін жаңа
ұйымдық құрылымдар жасалуын қажет етеді. Жаңа құрылымдар ғылымның өндіріске
тікелей араласуын және осы негізде—тиімділік пен сапаның дүниежүзілік
деңгейіне көтерілуді қамтамасыз етуге тиіс олардың қызметінің стилі мен
әдіс-терін түбірігіен жақсартуға бағыт алды.
Белгіленген шараларды жүзеге асыру централизмнің жаңа сапасын қамтамасыз
етуге, халық шаруашылығын жоспарлаудың көбіне директивалық тапсырмалар
белгілеуге сайған сыңаржақтылығын жоюға мүмкіндік береді. Енді оған
мемлекеттік заказдар, кәсіпорындар арасындағы шаруашылық шарттар, үзақ
уақыт бойы қолданылатын нормативтер, бақылау цифрлары етене енгізілетін
болады. Жалпымемлекеттік маңызы бар өнімнің біршама шағын үлесін қамтитын
мемлекеттік заказдар екі жақтың өзара міндеттемелер қабылдап,
жауапкершілікте болуын қажетч етеді және конкурстық жүйені кеңінен
пайдалана отырып, орналасты-рылуға тиіс. Заказдар мен шарттардың орындалуы
кәсіпорындардың қызметін бағалау мен оларды материалдық жағынан
ынталандырудың басты өлшемдерінің біріне айналады. Бақылау цифрларының
табиғаты мен мақсаты өзгереді: олар директивалық сипатынан айырылып,
кәсіпорындарға өз қызметінде бағдар болып табылады. Шаруашылықты жүргізу
формаларының сан алуан түрлері заңды түрде көбейтіледі. Қәсіпорындарға
ерікті бірлестіктер құруға, әр түрлі мақсатта бірлескен объектілер салуға,
уақытша бос ресурстарды арендаға өткізуге право беру; қызметтің барлық
салаларында кооперативтік формаларды неғұрлым белсенді пайдалану; жеке
еңбек қызметін кеңейту; шетел капиталының қатысуымен халықаралық аралас
кәсіпорындар құру сияқты шараларды нақ осы тұрғыдан қарастыру керек. Жалпы
принцип мынадай: экономиканың белгілі бір салаларында өзінің тиімділігін
дәлел-дейтін Және біздің құрылыстың әлеуметтік табиғатына қайшы келмейтін
шаруашылық қызметінің барлық формаларын пайдалану қажет және пайдалануға
болады.
Тапшылық және өндірушінің тұтынушыға өктемдігін сезсіз туғызатын
әкімшілік басқару жүйесінен айырмашылығы сол, экономикалық әдістерге
негізделген басқару жүйесінде өзекті міндет — шын мәніндегі қоғамдық
қажеттерді анықтау мен өндірісті сол қажеттерді қанағаттандыруға бағындыру
міндеті ақырына дейін шешілуі мүмкін.
Шаруашылық жүргізудід жаңа экономикалық жағдайында, колхоздар мен
совхоздар техниканы өз қаржысы есебінен ала бастап, банкілер шаруашылық
есепке көшірілген және енді тегін кредит бермейтін болған кезде,
тракторларға деген сүраным едәуір кеміді. Трактор және ауылшаруашылық
машиналарын жасау министрлігі өндірісті нақты қоғамдық қажеттерді ескере
отырып қайта қүруға мәжбүр болды. Өндірісті түтынушылардың шын мәніндегі
талап-тілектерімен байланыстыру, өнім сапасын арттыру, онық номенклатурасын
кеңейту — бұл мәселелердің бәрі комбайндар, жүк автомобильдерін, металл
жонатын ста-ноктар және басқа өнім түрлерін шығаратын кәсіпорындар үшін де
актуалды.
Тиімділік пен сапаны басты орынға қоятын басқарудың экономикалық
әдістеріне көшу өндіріс құрылымын қоғамдық қажеттіктерге сәйкес өзгертуге
жеткізеді, өйткені социализм тұсында тиімділік пен сапаны бұл
қажеттіктердің толық қанағаттандырылуынан бөліп қарауға болмайды.
Сонымен бірге басқарудың жаңа әдістерін меңгерудегі қиындықтарды да көре
білу қажет, олар экономикалық тұрғыдан ойлаудың, талдаудың неғұрлым жоғары
деңгейін, ал олай болса, жақсы даярланған кадрларды да қажет етеді.
Басқарудың экономикалық әдістеріне көшудің күрделігін ескере отырып, оны
бір мезгілде емес, қайта бірқатар жылдар ішінде жүзеге асыру, бұл орайда
әкімшілік тұтқалар өрісін барған сайын қысқартып, экономикалық тұтқалар
өрісін кеңейте түсу көзделеді.
Шаруашылық механизмін өзгертудің елеулі ерекшеліктері бар, оларды
ескермейінше, қайта күру проблемаларын ұғыну қиын. Мәселе, бекітіліп те
қойған бесжылдық жоспар жағдайында шаруашылықты жүргізудің жүйесін
түбегейлі езгертуге тура келетінінде болып отыр. Мұның өзі үйлесімді
мемлекеттік заказдар мен экономикалық нормативтерді әзірлеуде елеулі
қиындықтар туғызады.
Кәсіпорындардьщ барлығы бірдей бастапқы жағдайга қойылуы әсте де мүм-кін
емес. Оныд үстіне бұл салада жеткілікті тәжірибе әлі жинақталған жоқ.
Экономикадағы терең сапалық өзгерістер және жинақталып қалған
проблемалар социалистік елдердің көпшілігінде басқару жүйесін түбегейлі
езгертуді қажет етті. Біртұтас принциптерге сүйене отырып, олар сонымен
бірге экономикалық өмірді қайта ұйымдастырудың едәуір езгешелігімен, нақты
формаларының алуан түрлі болуымен ерекшеленеді.
Шаруашылық механизмінің реформалары басқарудың әкімшіл-дік-бұйрықшыл
әдістерін қиратуға және экономикалық әдістерді жандандыруға бағытталған.
Бүгін таңда соңғы әдістердің баламасы жоқ. Бұл бағыт әр түрлі социалистік
елдердегі экономикалық реформаларға тән басты және ортақ қасиет болып
табылады. Сондықтан да міндет әкімшілік жүйені бүркемелеп, сол арқылы
кемшілікті жылы жауып қоюда емес, қайта басқарудың нағыз эко-номикалық
әдістерін енгізуде болып отыр.
Өткенде орын алғанындай, шаруашылық механизмін әлденеше рет ішінара
жетілдіруден, үйдің көше жағын жөндеуден айырмашылығы сол, қазіргі
кезеңде тұтас алғанда экономиканы басқару жүйесін түбегейлі қайта құру
болып жатқаны да ортақ сипат. Бұл орайда басқарудың ескі үлгісінен жаңа
үлгісіне көшу қоғам принциптерінен қандай болса да шегінгендікті
білдірмейді. Шаруашылықты жүргізудің заманы өткен формалары мен әдісте-рін
қазіргі талаптарға сай келетін және халық шаруашылығының тиімділігін
арттыруды, халықтың тұрмыс дәрежесін жақсартуды қамтамасыз ететін
формаларымен және әдістерімен алмастыру, керісінше, бүл принциптерді
нығайтып, неғұрлым тартымды ете түседі.
Басқарудыд экономикалық әдістеріне шаруашылықты жүргізудің жаңа үлгісіне
көшу бүл елдердің ешқайсысында әлі аяқталған жок, бәрі де ойдағыдай болып
отыр деуге келе қоймайды, бірақ қазірдің өзінде молгәжірибе жинақталды.
Төменгі буындардыд дербестігі едәуір өсті, оныц үстіне мемлекеттік кәсіп-
орындардың қызметі шаруашылықты жүргізудід өзін-өзі басқару және толық
шаруашылық есеп сияқты принциптерін. Шаруашылықты жүргізудід бастауыш және
солардан туындайтын формалары, оның ішінде арендалық, мердігерлік,
акционерлік және басқа формалары неғұрлым әр түрлі бола түсті. Меншіктід әр
түрлі формалары астасып отыр.
Экономикалық әдістердің пайдасына әкімшілдік-әміршілдік әдістерден бас
тарту, біріншіден, социалистік меншіктің дербес товар өндірушілерге айналып
жатқан кәсшорындардың еңбек коллективтерінің қарамағына және пайдалануына
берілуін көздейді. Және, екіншіден, кәсіпорындар жұмыс істейтін бүкіл
экономикалық ортаны кәсіпорындарды басқару тікелей директивалық тапсырмалар
арқылы емес, қайта олардың мүдделеріне ықпал ету жолымен жүзеге
асырылатындай етіп өзгерту керек. Ал мұның өзі де социалистік рыноктың
бұзылуынан арылған қүрамалар болмайынша мүмкін емес. Бұл орайда
орталықтандырылған жоспарлау жойылмайды, бірақ сапасы жағынан жаңа келбетке
ие болып, негізінен алғанда экономикалық құралдардың көмегімен іске
асырылады.
Финанс-кредит қатынастарын түбірінен қайта құру және, атап айтқанда, екі
деңгейлі банк жүйесіне: орталық банк және бірқатар реттерде акционерлік
негізде құрылатын коммерциялық (сауда және іскерлік) банкілер жүйесіне көшу
рынок құрудың аса маңызды алғышарттарының біріне айналып келеді.
Рынокты белсенді түрде пайдалану экономиканы өзінше бір экономикалық
ресурстардың едәуір бөлігінің іске қосылмай жатуынан — арылуға бастайды.
Материал және ақша ресурстары, жұмыс күші іске қосылып, халық
шаруашылығының өздері бәрінен гөрі керек болып отырған және барынша пайда
бере алатын салаларына ауысады. Мемлекеттік заказдар принципі бойынша
емес, принципі бойынша — өндірістің экономикалық жағынан не-ғұрлым пайдалы
нұсқасын ұсынатын кәсіпорындарға орналастырылады. Мұның өзі ұдайы
өндірістің социалистік елдерде қалыптасып жатқан интенсивті типіне мейлінше
тән белгі.
Түрлі елдердегі шаруашылық механизмінің түбегейлі реформа ларының
ерекшеліктері дамудың ұлттық-тарихи, территориялыі және басқа
айырмашылықтарына байланысты. Бірақ реформалар дың өзгешелігін анықтайтын
басты факторлар — экономикалык әлеуметтік, саяси және идеологиялық
факторлар. Көп нәрсе реформа проблемаларының теориялық жағынан
талдапшешілуінің тереңдігіне, осы талдамалар нәтижелерініқ тиісті
шешімдерде жүзеге асырылуыыың дәрежесіне және оларды еңбекшілердің, қайта
қүру процесіне барлық қатысушылардың ұғынуына байланысты болады. Қоғамдағы
түбірлі өзгерістерге саяси ерік-жігердің болуы, жаңарудың басты кедергілері
— бюрократизм мен консерва-тизмге қарсы батыл күресу, бүкіл қоғамдық өмірді
мейлінше кеңінен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.