БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДАРЫНДЫЛЫҒЫН ДАМЫТУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ДАРЫНДЫЛЫҒЫН ДАМЫТУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Айтымова А. Н., педагогика және психология кафедрасының аға оқытушысы, магистр (М. Қозыбаев атындағы СҚМУ)

Қожабаева А., «Педагогика және психология» мамандығының 4 курс студенті

Аннотация

Мақалада бастауыш мектеп оқушыларына дарынды психологиялық қолдау көрсету жолдары қарастырылған. Оқу процесіне бейімделу кезеңі уақытылы индивидуалды психологиялық қолдау бастауыш мектеп оқушыларының психологиялық бейімделуінің тиімділігін қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар тұлғалық және дарынды өзін-өзі тануды одан әрі қалыптастыру үшін конструктивті жағдайлар жасауға, әртүрлі өмірде тиімді мінез-құлық стратегияларын дамытуға ықпал ететіні атап өтілген.

Түйінді сөздер: бастауыш мектеп жасындағы дарынды балалар, дарындылық, көркемдік дарынды балалар, шығармашылық дарынды балалар.

Аннотация

В статье рассмотрены пути оказания психологической поддержки одаренным учащимся начальной школы. Отмечается, что период адаптации к учебному процессу своевременная индивидуальная психологическая поддержка не только обеспечивает эффективность психологической адаптации младших школьников, но и способствует созданию конструктивных условий для дальнейшего формирования личностного и одаренного самосознания, выработке эффективных стратегий поведения в различных жизненных ситуациях.

Ключевые слова: одаренные дети младшего школьного возраста, одаренные, художественно одаренные дети, творчески одаренные дети.

Annotation

The article discusses ways to provide psychological support to gifted elementary school students. It is noted that the period of adaptation to the educational process timely individual psychological support not only ensures the effectiveness of psychological adaptation of younger schoolchildren, but also contributes to the creation of constructive conditions for the further formation of personal and gifted self-awareness, the development of effective behavior strategies in various life situations.

Key words: gifted children of primary school age, gifted, artistically gifted children, creatively gifted children .

Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың қазақстан халқына арналған жолдауында «Біздің болашақтағы жоғарғы техналогиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауымыз» қажет деген сөздері бар. Демек, оқушылардың ғылыми зерттеу жұмыстарына қызығуын қалыптастыру, шығармашылық қабілетін дамыту, қазіргі техниканы тиімді пайдалану мәдениетіне тәрбиелеу-мектептің басты бағыттарының бірі.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңында» мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет «Әр баланың қабілетіне қарай интелектуалды дамуы жеке адамның дарындылығын таныту» сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі.

Бастауыш мектеп жасындағы дарынды балаларды тәрбиелеудің ерекшеліктерін зерттеуге арналған, осы санаттағы балалардың топтары ұсынылған және талданған. Қаралды сапасын педагогтар мен тәсілдері, жұмыс деректері бар балалар. кәсіби дағдылар барлық уақытта өздерінің дарындылығының арқасында басқалардан ерекшеленетін адамдарға деген қызығушылық артты. Біздің уақытымыз да ерекшелік болмады. Дәл қазір қоғам мен мемлекет ерекше ойлауға және стандартты емес жағдайларда шешім қабылдауға қабілетті адамдардың ұрпағына мұқтаж. Мұндай адамдар қоғамға қажет. Олардың ойлау қабілетінің арқасында, бәрі бірдей емес, айтарлықтай биіктерге жету мүмкіндігі артты. Сондықтан дарынды балалар үшін арнайы білім беру жағдайларын жасау қажеттілігі тез өсті. Мұндай балаларды қолдау және дамыту ерте жастан басталып, педагогикалық ықпал ету және бастауыш мектептегі іс-шаралар жүйесі арқылы жүзеге асырылуы керек. Алдымен баланың дарынды немесе жоқ екенін анықтау керек [1, 3] .

Бастауыш мектептерінде дарындылықты анықтаудың әмбебаптығына байланысты жас оқушының ерекше қабілеттерін анықтау әлі де күрделі процесс. Мұндай процесс әр түрлі әдістерді қолдана отырып, баланың белгілі бір қабілеттерін ерекшелеуді білдіреді: байқау, сауалнама, эксперимент. Нәресте кезінен бастап балада байқауға болады: бұрын сөйлеудің дамуы, үлкен лексика, керемет есте сақтау, ерекше ұқыптылық. Бірақ бұл белгілер тек керемет зияткерлік қабілеттер туралы айта алады. Сондықтан абай болу керек және дарындылықты анықтауға сүйену керек [2] .

Бастауыш мектепте дарынды білім алушылармен жұмыстың мазмұны әрбір оқу пәндерінің шеңберінде айқындалады, алайда осы мазмұнды айқындайтын оқу бағдарламаларын іріктеуге қойылатын жалпы талаптар мектептің ерекшелігіне сәйкестігі болып табылады, мұндай бағдарлама болмаған жағдайда жарияланғандардың арасында оларды түзету немесе авторлық бағдарламалар жасау қажет.

Оқу материалының мазмұны студенттерді үздіксіз оқытуға бейімдеуі керек, таным процесі мұндай балалар үшін өзіндік құнды болуы керек. Ең бастысы, ойлауды дамытатын, өзін-өзі жетілдіруге және өзін-өзі тәрбиелеуге баса назар аударатын идеялар мен әдістер, әдістер, әдістер сияқты фактілерге емес, біртіндеп үйренуге көшу қажет, сол мақсатқа жету үшін олар рухани, зияткерлік және физикалық күш салады.

Дарынды баланың ерекшеліктері

- Танымдық қасиеті жоғары

- Есте сақтау қабілеті жоғары

- Кез-келген іс-әрекетті «өзінше орындайды»

Дарынды балаларды айқындау мен дамытудың тиімді жолдары

Бақылау әдісі;
Арнайы бағдарламалар;
Мұғалімнің және ата-ананың эксперттік бағалауы;
Эксперттік бағалау (әдіскер, ғылым т. б) ;
Психо-диагностикалық трениннгтер;
Конференция, фестиваль, көрмелер т. б

Дарындылықтын түрлері :

Интелектуалды дарындылық ;
Академиялық дарындылық ;
Көркемдік дарындылық;
Шығармашылық дарындылық;
Лидерлік және әлеуметтік дарындылық;
Спорттық дарындылық.

В. Крутецский өзінің математикалық қабілеттіліктің құрлымын зерттеген еңбегінде: «Егер қабілеттіліктер деген ұжымды жеке психикалық қасиеттер деп түсінсек, онда дарындылық дегенді адамның ерекше қабілетінің жиынтығының бірлігі деуге болады», -деп тұжырымдады.

Дарындылық ұғымымен қатар шығармашылық, талант, данышпандық ұғымдары да бар.

Шығармашылық- өзінің жаңашылдығымен, өзгешілігімен ерекшеленетін өнім алуға мүмкіндік жасайтын, жеке тұлға бойындағы қабілеттіліктің, білім мен біліктің болуы.

Талант- қабілеттіліктің жоғары деңгейі.

Данышпандық - ұғым өмірінде тарихи маңызы бар, шығармашылықпен сипатталатын дарындылықтын жоғары деңгейі.

Дарынды балаларды оқыту мен тәрбиелеуді ұйымдастырудағы басты міндет- балалардың қабілеттері мен таланттарын жан-жақты аша түсу үшін, дарындылықтын ерекшеліктерін анықтау мен айқындау болып табылады. Дарынды балаларды анықтау-баланың дамуын таңдаумен байланысты ұзақ процесс. Осы айтылғандарды ескере отырып, дарынды балаларды анықтаудың мынадай ұстанымдары тұжырымдалады.

1. Баланың қызығушылығымен бейімділігіне барынша сәйкес келетін қызмет аясында баланың іс- әрекетіне талдау жүргізу.

2. Дамытушылық ықпал ете отырып, баланың психологиялық кедергілерін жоюға мүмкіндік беретін тренингтік әдістерді пайдалану.

3. Баланың дарындылық белгісін оның психикалық дамудың нақты деңгейде ғана емес, сондай- ақ оның болашақтағы даму мүмкіндігін де есепке ала отырып бағалау.

4. Жұмыс нәтижесін талдау, бақылау, әңгімелеу, мұғалімдер мен ата- аналардың сипаттамалық бағалары.

5. Түрлі ақпарат алу кездерін пайдаланып, бала қабілеттерін кең көлемде қамтуға мүмкіндік беретін баланың мінез-құлқы мен іс-әрекетін жан-жақты бағалаудың кешенді сипаты. Білім беру жүйесінде жаңаша мазмұн беру арқылы жан-жақты дамыған шығармашыл, рухани ой-өрісі кең жеке тұлғаны тәрбиелеу міндеті тұр.

Оқушы дарындылығының дамуы, қабілетінің ашылуы көбінесе мұғалімнің кәсіби біліктілігіне және оның тұлғалық қасиетіне байланысты екеніне айдан анық [3, 4] .

Дарынды оқушымен жұмыс істеудің негізгі мақсаты- олардың шығармашылық жұмыста өзінің қабілетін іске асыру дайындығын қалыптастыру. Ал мақсатқа жету оқу бағдарламасын тереңдеп, оқыту және оқушының танымдық белсенділігін дамыту арқылы жүзеге асыру.

Бастауыш мектепте дарынды оқушымен жұмыс жүйесінде мұғалім маңызы орын алады. Оқушының болашақтағы мамандығы, яғни кәсіби тағдыры тек қана жақсы мұғалімге байланысты.

Бастауыш мектептерде дарынды баланы анықтау, дамыту, оған қолдау көрсету қазіргі уақытта білім жүйесіндегі қолға алып жатқан өзекті мәселе екеніне қарамастан, еліміздегі жоғары оқу орындарында дарынды оқушылармен жұмыс істейтін мұғалімдерді даярлау мәселелерін нақты қарастырмаған. Дарынды оқушыны анықтау, дамыту және оқытуға арналған ғылыми- әдістемелік оқулықтар тапшы. Сондықтан әрбір мұғалім өзінің жинақтаған және семинарларда алған тәжірибесі деңгейінде ғана оқушымен жұмыс жасайды.

Ал бұл дарындылық дәрежесін шешуге қиындық туғызады. Сондықтан арнайы дайындықсыз мұғалімдер дарынды оқушымен жұмыс жасаған кезде мынадай келеңсіз жағдайларға душар болады:

- көптеген жағдайда олар дарынды оқушыға немқұрайлы қарайды және олардың ішкі дүниесіне үңіле алмайды;

- тіпті дарынды оқушыларды жақтырмайтын да жағдайлар кездеседі, себебі олар оның беделіне қауіп төндіреді;

- дарынды оқушының ерекшеліктерін, қажеттіліктерін және онымен жұмыс жасаудың кешенді диагностикалық әдістемелерін білмегендіктен дарынды оқушыны анықтауда төмен нәтижелер көрсетеді;

- олар дарынды оушылармен жекелей, арнайы жұмыстар жүргізбейді, ал жұмыс жасағанның өзінде оған тапсырма берген кезде оның қиындығының, яғни сапасына гөрі көптігіне көңіл бөлу арқылы қателіктер жібереді;

- дарынды оқушы дарындылығын дамытудағы ғылыми- зеріттеу жұмыстарының қажеттілігін сезінбейді;

- ал біліктілігі жоғары немесе арнайы дайындықтан өткен мұғалімдер өзінің мынадай қасиеттерімен ерекшеленеді;

- дарындылықты анықтау, дамыту мәселесіне ерекше көңіл бөледі және сол бағытта талмай жұмыс жасай алады;

- олар дарынды оқушыларға қосымша тереңдетілген бағдарламалар жасай алды және сол бағытта талмай жұмыс істеуіне, шығармашылық ізденістеріне қажетті кеңестер бере алады;

- жұмысқа қажетті материалдар мен тиімді әдістерді таба біледі және жұмыстың мақсатын нақты қоя біледі;

- оқушыға дұрыс бағыт-бағдар беру арқылы оның ғылыми-зеріттеу жұмысына айналысуына көркем жасай алады;

- педагогикалық үрдісті диагностикалау жұмысын жүргізе алады және оларды бір-бірімен байланыстыра алады;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.