Қоршаған ортаның материалды құрылымы
1-деңгей
1.Қоршаған ортаның материалды құрылымын сипаттаңыз
2.Табиғи ортадағы ластағыш заттардың ауысуының химиялық негізін түсіндіріңіз
3.Тотығу-тотықсыздану реакцияларын сипаттаңыз
Тотығу-тотықсыздану реакциялары (ТТР) - реакцияға қатысушы заттардың құрамындағы элементтердің тотығу дәрежелерінің өзгеруімен жүретін реакциялар.[[1]]
18 ғасырдың аяғында А.Лавуазье жанудың оттекті теориясын ұсынған кезден бастап тотығу заттардың оттекпен қосылуы, ал тотықсыздану оттекті бөліп алу процестері деп қаралған. 1920 - 1930 ж. химияда электрондық түсініктің қалыптасуына байланысты оттек қа-тыспайтын реакциялардың да Тотығу-тотықсыздану реакциялар болатындығы анықталды. Тотығу-тотықсыздану реакциялар процестері көбінесе электрондық теңдеулермен өрнектеледі. Зарядтардың сақталу заңына қайшы келмес үшін Тотығу-тотықсыздану реакциялар кезінде тотықтырғыштың қосып алған электрондар саны тотықсыздандырғыштың берген электрондар санына тең болуы керек деген жалпы ереже сақталады. Тотығу-тотықсыздану реакцияларын коэффиценттер қойып теңестірудің екі әдісі бар: электрондық тепе-теңдік және электрон-ион. Электрондық тепе-теңдік әдісі бойынша берілген және қосып алған электрондар саны элементтердің реакцияға дейінгі және реакциядан кейінгі тотығу дәрежесінің негізінде анықталады.
Электрон-ион әдісі бойынша жалпы иондық реакцияларды құру ережесіне сәйкестеп реакция сұлбасын құ-рады. Күшті электролитті ион түрінде, бейэлектролит пен әлсіз электролиттерді, газдарды және тұнбаларды молекула күйінде жазады. Бұл әдіс реакция жүрген ортаның табиғатына байланысты. Себебі реакция бағытына орта күшті әсерін тигізеді. Мыс., +H2OHCl1+HO+1Cl болатын Тотығу-тотықсыздану реакцияларындағы тепе-теңдік қышқылдық ортада солға, ал негіздік ортада оңға ығысады. Күшті тотықтырғыш Mn+7 қышқылдық ортада Mn2+-ге дейін, сілтілік ортада Mn+6, бейтарап ортада Mn+4O2 молекуласына дейін тотықсызданады. Тотығу-тотықсыздану реакцияларының стехиометр. коэффицеттерін табудың бұлардан басқа А.Гарсиа, электронды баланс, матем. әдістері де бар. Химияда Тотығу-тотықсыздану реакциялар өте көп таралған. Мысалы, аммиак, азот қышқылы, күкірт қышқылын алу, электролиз (анодта электрхимиялық тотығу, катодта электрхим. тотықсыздану), жану процесі, металдар коррозиясы, фотосинтез, т.б. маңызды биологиялық құбылыстар Тотығу-тотықсыздану реакциялар процесіне жатады. Тотығу-тотықсыздану реакциялар өнеркәсіпте және техникада көміртек (ҚҚ, ҚV) оксидтерін, таза металл, т.б. алуда кеңінен қолданылады.[[2]]
Заттардың тотығу-тотықсыздану қасиеттерін анықтау[өңдеу қайнарын өңдеу]
Біз күкірттің бірнеше қосылыстарын білеміз: күкіртті сутек H2S, күкірт қышқылы H2SО4, күкірт (VI) оксиді SО3, күкіртті қышқыл H2SО3, күкірт (IV) оксиді SО2. Міне, осы заттардың әрқайсысының тотығу-тотықсыздану реакцияларындағы атқарар рөлін тек олардың формулаларына қарап анықтауға болады. Ол үшін осы қосылыстардағы элементтердің тотығу дәрежелерін пайдалануға болады.
4. Табиғат суларын қышқылды ортада перманганаты тотықтыруды түсіндіріңіз
5.Ауаның химиялық құрамын. Атмосферадағы антропогенді бейорганикалық және төмен молекулярлық органикалық заттардың химиясын сипаттаңыз
6. Оттекті химиялық тұтынуды түсіндіріңіз
ОХТ (оттекті химиялық тұтынуы) немесе оттектің мөлшері, судағы барлық тотықсыздарғыштарды тотығуына кеткен тотықтырғыш мөлшеріне эквиваленті болады
7.Ауаның өнеркәсіп шығаратын қосалқы қалдық өнімдерімен ластануы. Ауаның сапа стандарты және тазалық критериін түсіндіріңіз
Едәуір көп мөлшерде ластаушы газдарды бөліп шығаратын металлургия саласы болып табылады.
- Түсті металлургияда, мыс, қорғасын және мырыш рудаларын жағып қайта өндегенде күкірт диоксиді (SO2) отын жану процесінен кейін ең көп мөлшерде шығарылады. Сонымен қатар құрамында шаң-тозаң, фторлы қосылыстар және металдардың қосылыстары болатын газдар ауаға тағы да шығарылады. Балқыту пештерінен шығатын SO2, осы өндіріс төңірегіндегі (5O км қашықтыққа дейін) өсімдіктердің жапырақтарын қарайтып, соңында олардың қурап кетуіне себепкер болады.
- Қара металлургияда болат балқыту үрдістерінде бөлініп шығатын газдарда, көміртек оксидінің мөлшері өте көп. Шойын өндірісінде көп мөлшерде шаң-тозаң, күкірт диоксиді, марганец, мышьяк, қорғасын, сынаптың қосылыстары мен шайыр тәрізді заттар бөлініп шығады.
- Химия өнеркәсібі - CO2, CO, NH3 , SO2 , NOx , HCI, HF, S F4 , H2S сияқты тағы басқа газдарды ауаға бөліп және бейорганикалық және органикалық заттарда болатын шаңды шығарады.
- Мұнайды өндіру және өндеу саласында- көмірсутектер, күкіртті сутек және жағымсыз иісті газдар болады.
- Құрылыс материалдарын жасайтын заводтардың шығаратын қалдықтарынан фторидтер, күкірт және азот диоксидттері бөлінеді.
- Тамақ өнеркәсібінің қалдықтарында жағымсыз иісті альдегидтер қоспасы мен аминдер болады.
- жылу электр станциялары атмосфераға күкірт, азот және көміртек оксидтерін, металдарды, күлді шығарады.
Көрсетілген барлық қосылыстар адамдардың, жануарлардың және өсімдіктердің тіршілік етуіне үлкен зиянын тигізеді.
Осы себептен улы заттарды залалсыздандыру немесе пайдалы қосалқы өнімдерге айналдыру қажет.
Өнеркәсіп қалдықтары дегеніміз - өнім шығару кезінде пайда болған және бастапқы тұтыну қасиеттерін толық немесе ішінара жойған жартылай фабрикаттар, материалдар және щикізат қалдықтары; белгілі бір кәсіпорынның ақырғы өнімді өндіру барысында пайда болған барлық қатты, газ тәріздес және сұйық қалдықтар. Өнеркәсіп жыл сайын әр түрлі дәрежедегі ластанған ақаба суды төгеді, атмосфераға шаң және газ тәріздес қалдықтар шығарады, тау-кен өнеркәсібі үйінділерге аршыма таужыныстарын, сондай-ақ кондициялық емес кен жыныстарын үймелейді. Өнеркәсіп қалдықтары әр түрлі мақсаттарда 10-20%-дан аспайтын көлемде пайдаланылады. Қалған бөліктер бітіндеп жиналып қоршаған ортаны ластайды. Қалдықтар массасын қысқарту мақсатымен қайтадан пайдалану, ресурстарды үнемдейтін технологиялар және т.б. қолданылуда. Соңғы кезде биологиялық әдістер көмегімен адамға пайдалы өнімдерді алу әдістері мен жолдар жиынтығын биотехнология деп аталады.
Соңғы жылдары мемлекетімізге өндірістік қалдықтармен қатар тұтас тұрмыстық қалдықтардың көлемінің өсу үрдісі тән, бұл көбінесе өндірістің өсуіне, жаңа технологияларды әзірлеу, қалалық тұрғындар санының үздіксіз өсуіне және орауыш материалдар көлемінің өсуіне, қалдықтар құрылымының өзгеруімен байланысты.
Қазіргі уақытты ауа бассейінін ластаушылардың негізі үлесіне өнеркәсібі дамыған зоналардағы: жылу энергетикасы (жылу және атом электростанциялары, өнеркәсіп және бу жіберетін қазандықтар және т.б.), ауыр металлургия, түрлі түсті металлургия өндірістері, мұнай өндіруші, мұнай химия өндірісі және құрылыс материалдары өндіріс орындары жатады.
Сұйық және қатты отындардың жану процесінде атмосфераға құрамында толық жанған (көміртегінің қос тотығы және су булары) және толық жанбаған (көміртегі тотығы, күкірт, азот, көмірсутектер және т.б.) өнім түтінмен бірге енеді. Жану процесінен шығатын қалдық көлемі өте жоғары. Күштілігі 2,4 млн кВт болатын қазіргі заман жылу электр станциясы тәулігіне 20 мың т көмір жұмсап атмосфераға осы уақыт ішінде 680 т SO2 және SO3 , 120-140 т қатты денелер (күл, шаң, күйе), 200 т азот тотықтарын шығарады.
Қалдықтардың классификациясы келесі белгілер бойынша айқындалады:
* қалдық түзілу орны (өндіріс саласына байланысты);
* өндіріс циклінің кезеңі;
* қалдық түрі;
* қоршаған ортаға және адамға зиянды әсері;
* қолдану бағыты;
* қолданыс эффектісі;
* утильдеу технологиясының қаншалықты қарастырылып, зерттелгені.
Отандық стандарт бойынша Зиянды заттар классификациясы және ортақ қауіпсіздік талаптары, барлық өндіріс қалдықтары қауіптілігі бойынша 4 классқа жіктеледі: бірінші классқа - аса қауіпті, екінші классқа - жоғары қауіпті, үшінші классқа - орташа қауіпті, ал төртінші классқа - қауіптілігі аз қалдықтар жатады.
Егер де қалдықтарда сынап, калий хлорқышқылы, үшхлорлы сурьма, мышьяк оксиді және басқа да улы заттар болса, олар бірінші классқа жатқызылады.
Хлорлы никель, хлорлы медь болатын болса екінші классқа жатады.
Классификациялардың негізінде орталық жинақтау схемалары жасалады, оларды екінші ретті пайдалануға асыру және ол қалдықтардың қоршаған ортаға зиянды әсерін болдырмауы қарастырылады. Барлық қатты өндірістік қалдықтарды 2 түрге бөлеміз :
* улы қалдықтар
* улы емес қалдықтар
Улы қалдықтар өзі бірнеше топқа жіктеледі, олардың кейбіреулері төменде көрсетілген:
* құрамында мышьягы бар органикалық емес қатты қалдықтар және шламдар, сынабы бар қалдықтар, құрамында: қорғасын, цинк, сурьма, висмут,кобальт және т.б. қалдықтар;
* құрамында фосфор және фторы бар қалдықтар мен шламдар, қолданысқа жарамайтын және тыйым салынған пестицидтер;
* гальваникалық өндіріс қалдықтары;
* мұнайхимия және мұнайөңдеудегі қалдықтар;
* хромқұрамды қалдықтар,шламдар,темір карбонильдері бар қалдықтар.
8. Еріген оттегін анықтау жолдарын түсіндіріңіз
Судың сапасына соңдай - ақ балық өсіру мақсатымен су қоймаларына санитарлықгигиеналық баға беруде еріген оттегіні анықтаудың маңызы зор. Судағы оттегіні анықтау әдетте Винклердің әдісімен жургізеді. Бұл тәсіл мынаған негізделген: суда еріген оттегі марганецтің Mn(OH)2 шала тотығы гидратымен байланысып, марганец .Mn(OH)2 тотығының гидратына айналады. Соңғысының күкірт қыщылымен еруі барысында иодид калийдің қатысуымен. Оттегінің эквиваленттік құрамындағы мөлшерде иод босайды. Пайда болған бос иод тиосульфат \Na2S2O\ ерітіндісімен титрленіп, жұмсалған мөлшер бойынша судағы еріген оттегін белгілейді. Ыдыстар: 100-200 мл сыйымдылықтағы үйлестірілген тығыны бар шыны ыдыстар, I және 5 мл пипеткалар, 150-200 мл конус колбалар, 100 мл өлшем цилиндрлері. Реактивтер: хлорлы марганец ерітіндісі 12 32 г ңайнаған MnCl2 дистілденген 100 мл суға ерітеді иодид калийдің сілтілі ерітіндісі 32 г күйдіргіш ашы натрий және 10 г иодид калий 100 мл дистилденген суға ерітеді, күкірт қышқылының H2SO41:3 ерітіндісі 0,01 н тиосульфат натрий ерітіңцісі H2SO2О3 өлшем колбада I л дистилденген суға ерітеді. 0,2 процент крахмал ерітіндісі. Анализ үшін судың сынәма мөлшерін алу тәртібі Оттегіні аныңтау үшін судың шамасын алу кезінде судың атмосфералық ауамен жанасуына жол бермеген жөн. Ол үшін сыйымдылығы үйлестірілген тығыны бар 100-200 мл шыны ыдыс алады. Сынамалардың алдына шыны ыдыстағы үйлестірілген тығынды екі шыны түтікшелерді қою арқылы резиналы тығынымен алмастырады. Оның бірі ұзызындығы 20-30 см тығыннан жоғары сыртқа шықса, ал екінші ұшы тығынның төменгі ұшының деңгейінде болады. Екінші трубканың бір ұлы шыны ыдыстың түбіне дейік түсірілсе, екінші ұшы тығынның жоғарғы жағынан 2-3 см шығып тұрады. Түтікшесі бар тығынмен жабылған шыны ыдыс су бетінен 20-30 см тереңдікке су қоймасына түсіріледі. Сөйтіп, оны судың бетінде газ түйіршіктері шығып біткенше сумен толтырады. Осыдан кейін жабу кезінде ыдыстың мойнында ауа түйіршіктері қалып қалмауы үшін шыны түтікшелері бар резиналы тығынымен жай тығынмен алмастырады. Жылдың жьшы мерзімінде сынаманы тікелей су қоймаларының басында - ақ байқаудан өткізеді MnCl ерітіндісінің 2.мл және 2 мл Kj + NaOH қоспа еріттндісін қосады. Зерттеу тәсілдері Шыны ыдысты ең жоғарыға дейін су сынамасымен толтырады, хлорлы марганецтің 2 мл ерітіндісін қосады. Ол үшін толтырылған пипетканы шыны ыдыстың түбіне дейін батырады, содан кейін жоғарғы ұшын ашып, пипетканы баяу кетеріп алады. Екінші пипеткамен сынамаға күйдіргі калийдің Kj + NaOH 2 мл ерітіңдісімен қосады. Пипетканың ұшын шыны ыдыстың мойнындағы сынама деңгейіне дейін батырады. Бұдан кейін шыны ыдысты тығынның астында ауа түйіршігі болмайтындай етіп ептеп ақырын жабады. Шыны ыдыстағы сынаманы тұнба пәйда болғанша жақсылап араластырады қою қоңыр түс. Сонан кейін шыны ыдысқа күкірт қышқылының 5-10 мл ерітіндісін 1:4 қосады, мұнда да пипетканы шыны ыдыстың жоғарғы бөлігіне батырады, да қышқылды сақтықпен жібереді. Ыдысты тығындап, ондағы тұнба толық еріп біткенше шайқайды. Содан соң сыйымдылығы 250 мл конус колбаға 100 мл зерттелетін ерітінді құйып, бөлінген иодты тиосульфат натридің 0,01 н ері-тіндісімен титрлейді. Алғаш солғын сары түске дейін, соңынан 0,5-1,0 мл 0,2 процент крахмал ерітіндісін қосады, ол ерітінді толық түссіз болғанша титрлейді.
9. Атмосферадағы аэрозолдармен шаңдар және олардың қоршаған орта санасына және құрамына әсері түсіндіріңіз.
Шаң - қатты бөлшектердің атмосферадағы жиынтығы. Шаң - ол аэрозоль. Аэрозольдер таралған күйдегі (қатты немесе сұйық) бөлшектер. Олар жерге жақын тропосфера және стратосфера қабаттарында таралған. Олардың ауада таралып және сақталып тұру қабілеті әртүрлі: бірнеше сағаттан көптеген жылдарға дейін. Тропосферада бөлшектердің таралуының үш типін ажыратады: фондық, мұхиттық, құрлықтық. Атмосфераға бұл бөлшектер Жерден дайын күйінде түседі, бірақ олардың аз ғана бөлігі газ тәрізділердің, сұйық және қатты заттектердің арасындағы химиялық реакциялар нәтижесінде түзіледі. Аэрозольдердің көбі табиғи процестердің нәтижесінде пайда болады, алайда антропогендік түзілуі де аз емес. Яғни, шаңның пайда болуына қарай табиғи, жасанды және минералдық, органикалық шаруашылық, коммуналды-тұрмыстық болып бөлінеді. Әр жыл сайын адам іс-әрекетінен жердің ауа бассейніне түсетін бөлшектер - 1 млрд. тоннаға жуық.
Шаң құрамы әртүрлі, олар кремний диоксиді - құм, улы металдар, пестицидтер және көмірсутектер т.б. Негізінен ауаға ең көп мөлшерде антропогендік әсерден түсетін шаң құрамындағы ластаушы зат - сульфаттар. Тропосфераға қарағанда стратосферада аэрозольдар алуан түрлі. Стратосфераның негізгі қатты компоненті болып аммоний сульфаты болып табылады.
Антропогенді аэрозольдердің негізгі көздері - металлургия кәсіпорындары, құрылыс материалдарын өндіру, химия өнеркәсібі. Аэрозольдар климатты өзгертуі мүмкін. Аэрозоль бөлшектерінде радиоактивтілік қасиеттерінің болуымен қатар онда вирустар, микробтар, саңырауқұлақтар бар болады және де аэрозольдар смогтың пайда болуына, қышқыл жаңбырлардың жаууына себеп болуы мүмкін. Тек қана тіршілік иелеріне ғана кері әсерін тигізіп қана қоймай машиналарға, механизмдерге, приборларға, таза материалдар сапасына да әсері бар. Сонымен қатар, шаң шығарындыларымен бірге құнды материалдарды алып кетеді және өте күшті жарылыстардың шығуына себеп болады. Шаңның түтіннен айырмашылығы желсіз кезде шөгеді. Адамның денсаулығына диаметрі 2,5 мкм-ден кем ұсақ бөлшектер қауіпті болып саналады. Адамдардың түрлі ауруларына өндірістік шаң себеп болады. Шаңның қаншалықты зиянды болатыны құрамына байланысты. Шаң бөлшектері неғұрлым ұсақ болса, олар соғұрлым атмосферада адам өкпесіне енгенде, өкпенің ең терең бөліктерінде (альвеолдарында) ұзақ сақталады. Шаңның әсерінен қазіргі таңдағы жиі кездесетін аурулар қатарына: пневмокониоз бен бронхит жатады . Егер ауаның құрамындағы шаң мен тозаң 0,02 мгм3-ден артық болмаса, ондай ауа таза болып есептеледі. Көп жылдар бойына жиналған мәліметтерге қарағанда ауылдық жердегі ауада шаң - тозаң 0,05-0,1 мгм3, ал қалаларда 2,5-3 мгм3 болады [13]. Ал өндірістік шаң - тозаң деп отырғанымыз - шикізаттарды бөлшектеу немесе ұнтақтау, өнім өндіру т.б. технологиялық процестер барысында ауаға шығатын, қоршаған ортаны ластайтын заттектердің ұшпалы жиынтығы. Өндірістік шаң - тозаңға физикалық - химиялық сипаттама беру үшін мынадай көрсеткіштер: оның тығыздығы, фракциялық құрамы, адгезиялық (жабысқақтық) қасиеті, ылғал тартқыштығы, сулануы, электрлік қасиеті, өзінен - өзі жану және жанғыштық қоспалар түзу қабілеттілігі қолданылады. Шаңдар дисперсиялылығына қарай 5 топқа бөлінеді: 1) өте ірі дисперсті, диаметрі d50 140 мкм бөлшектерден тұратын шаң; 2) ірі дисперсті, d50= 40- 140 мкм; 3) орта дисперсті, d50=10-40 мкм; 4) ұсақ дисперсті, d50h1-10 мкм; 5) өте майда дисперсті, d50= 1 мкм. Шаңның жабысқақтығы дымқылданған сайын өсіп отырады және ол дисперсиялылығына да байланысты келеді. 4 және 5 топқа жататын шаң бөлшектері жақсы жабысатындарға, 2 және 3 топтағылар орташа жабысатындарға, 1-ші дисперсиялық топтағылар болымсыз жабысатындарға жатады. Осы көрсеткіштер өндірістен шығатын газдарды шаңнан тазалағанда тиімді жабдықтар (шаң тұндырғыш, шаң ұстағыш, сүзгіштер) мен әдістерді (құрғақ, ылғалды) іріктеп алуға пайдаланылады. Мысалы, ылғалды сүзгіштердің майда дисперсті шаңдарды тазалау нәтижелілігі өте жоғары, бұл әдіспен ыстық және жарылғыш қауіптілік тән газдарды шаңнан тазалауға болады.
Шаң - маңызды көрсеткіш, себебі шаңның ауада шоғырлануына байланысты кәсіби ауру (шахтада жұмыс істегенде силикоз), жарылуға қауіпті жағдайлар, тұмша пайда болады.
10.Сілтілік және карбонатты жүйені сипаттаңыз
11. Фреондар және озонын түзілу жолдарын және әсерін сипаттаңыз
Фреондар (лат. frіgor-суық) -- тоңазытқыш машиналарда суытқыш реагент ретінде қолданылатын құрамында фторы бар қаныққан көмірсутектердің қосылыстары. Фтор жер бетінде кең таралған электртерістігі жоғары элемент болып табылады. Фтордың химиялық активтілігі жоғары болғандықтан, ол кез келген жағдайда кез келген затпен химиялық реакцияға түсе алады. Фреондардың негізгі қасиеттері де осы фтор атомының химиялық қасиетіне байланысты болады. Фреондардың құрамында фтордан басқа хлор, бром да кездеседі. Фреондардың 40-тан астам түрі белгілі, олардың көпшілігі өндірістік жолмен алынады.
Фреон -- иіссіз газ немесе сұйықтық, олар органикалық еріткіштерде жақсы, суда нашар ериді. Фреондардың ең көп таралғандары дифтордихлорметан (CF2Cl), фтортрихлорметан (CFCl3) және дифтордихлорметан (CHF2Cl2), олардың қайнау температуралары оларға сәйкес -29,8°С, -23,8°С және -40,8°С. Фреондар жанбайды, ауамен қосылып жарылғыш заттар түзбейді және салыстырмалы түрде химиялық инертті, алайда ашық отпен жанасқанда улы дифтор- және фторхлорфосген түзіп, ыдырайды. Фреондар тоңазытқыш реагенттерден басқа, аэрозольдік орамада ұшқыш құраушылар (прополенттер), өрт сөндіргіш ретінде, сондай-ақ фторолефиндер мен олардың негізінде түзілетін полимерлерді алу үшін шикізат ретінде қолданылады.
Фреондар стратосфераға көтерілгенде фотохимиялық ыдырауға түсіп, соның нәтижесінде хлор иондары бөлініп шығады. Бұл хлор иондары химиялық реакцияның катализаторы ғана болып қоймай, озон молекулаларын ыдыратып, жер бетін ультракүлгін сәулеленуден сақтайтын озон қабатына қатер төндіреді.
Фреондарды улылығы төмен болғанымен, оның жоғары тұрақтылығына байланысты Жердің озон қабатына едәуір зиянын тигізеді.
Фреондарды атмосфераға шығару 1970 жылдың басына дейін өте тез қарқын алған болатын. Бірақ кейбір мемлекетер фреондарды қолдануға шектеу қойды. Атмосферадағы фреондардың көбеюі оның өте ақырын ыдырауына байланысты болып табылады. Фреон-11-дің өмір сүру уақыты 80 жыл, ал фреон-12-нікі 170 жыл. 1990 жылы шығарылып тасталған фреондардың үлесі 2000 жылы сол қалпында қалады, ал 2010 жылы оның үлесі 39%, 2030 жылы 7% болады.
Беркли химиктері М.Молин және Ф. Рокленд 1973 жылы хлорфторкөмірсутектердің молекулаларын Жер стратосферасынан анықтап, хлор стратосферада фреон молекуласынан ыдырап, хлор тотығын түзеді де ол өз кезегінде озонды оттегіге айналдырады деген болжам айтты. Бұл тізбекті реакция, сондықтан хлордың бір атомы озонның 100000 атомын бұза алады.
Озон қабатын бұзатын фреондар қатарына құрамында хлор және бромы бар R11, R12, R21, R22, R13, R113, R114, R115, R502, R142b, R12B2, R114B2, R141b тағы басқалары жатады. Бұл фреондардың озон қабатын бұзушы потенциалы жоғары(ODR). R11 және R12 ODR=1, R22 - 0.055. Бромдалған фреондардың озон қабатын бұзушы потенциалы 10-нан асады. Бір бром атомы озонның миллион атомын оттегіге айналдыра алады.
Бұл экологиялық апатты болдырмау үшін қазіргі уақытта фреондарды -өндіруге және шығарып тастау шектеу қойылды. Сондықтан бірнеше халықаралық келісім шарттар бойынша фреондар өндірісіне шектеу қойды:
1980 жылы - хлорфторкөмірсутектеді өндіруді тоқтату туралы Вена конвенциясы;
1987 жылы - Монреаль протоколы;
1990 жылы - 2000 жылы фреондады өндіруді толық тоқтату туралы Лондон протоколы;
Қабылданған келісім шарт бойынша 1996 жылдан бастап фреон-12 өндірісі тоқтады.
12.Стратосферадағы реакция, фреондарды шығару жолдарын көрсетіңіз.
Фреондар (лат. frіgor-суық) -- тоңазытқыш машиналарда суытқыш реагент ретінде қолданылатын құрамында фторы бар қаныққан көмірсутектердің қосылыстары. Фтор жер бетінде кең таралған электртерістігі жоғары элемент болып табылады. Фтордың химиялық активтілігі жоғары болғандықтан, ол кез келген жағдайда кез келген затпен химиялық реакцияға түсе алады. Фреондардың негізгі қасиеттері де осы фтор атомының химиялық қасиетіне байланысты болады. Фреондардың құрамында фтордан басқа хлор, бром да кездеседі. Фреондардың 40-тан астам түрі белгілі, олардың көпшілігі өндірістік жолмен алынады.
Фреон -- иіссіз газ немесе сұйықтық, олар органикалық еріткіштерде жақсы, суда нашар ериді. Фреондардың ең көп таралғандары дифтордихлорметан (CF2Cl), фтортрихлорметан (CFCl3) және дифтордихлорметан (CHF2Cl2), олардың қайнау температуралары оларға сәйкес -29,8°С, -23,8°С және -40,8°С. Фреондар жанбайды, ауамен қосылып жарылғыш заттар түзбейді және салыстырмалы түрде химиялық инертті, алайда ашық отпен жанасқанда улы дифтор- және фторхлорфосген түзіп, ыдырайды. Фреондар тоңазытқыш реагенттерден басқа, аэрозольдік орамада ұшқыш құраушылар (прополенттер), өрт сөндіргіш ретінде, сондай-ақ фторолефиндер мен олардың негізінде түзілетін полимерлерді алу үшін шикізат ретінде қолданылады.
Фреондар стратосфераға көтерілгенде фотохимиялық ыдырауға түсіп, соның нәтижесінде хлор иондары бөлініп шығады. Бұл хлор иондары химиялық реакцияның катализаторы ғана болып қоймай, озон молекулаларын ыдыратып, жер бетін ультракүлгін сәулеленуден сақтайтын озон қабатына қатер төндіреді.
Фреондарды улылығы төмен болғанымен, оның жоғары тұрақтылығына байланысты Жердің озон қабатына едәуір зиянын тигізеді.
Фреондарды атмосфераға шығару 1970 жылдың басына дейін өте тез қарқын алған болатын. Бірақ кейбір мемлекетер фреондарды қолдануға шектеу қойды. Атмосферадағы фреондардың көбеюі оның өте ақырын ыдырауына байланысты болып табылады. Фреон-11-дің өмір сүру уақыты 80 жыл, ал фреон-12-нікі 170 жыл. 1990 жылы шығарылып тасталған фреондардың үлесі 2000 жылы сол қалпында қалады, ал 2010 жылы оның үлесі 39%, 2030 жылы 7% болады.
Беркли химиктері М.Молин және Ф. Рокленд 1973 жылы хлорфторкөмірсутектердің молекулаларын Жер стратосферасынан анықтап, хлор стратосферада фреон молекуласынан ыдырап, хлор тотығын түзеді де ол өз кезегінде озонды оттегіге айналдырады деген болжам айтты. Бұл тізбекті реакция, сондықтан хлордың бір атомы озонның 100000 атомын бұза алады.
Озон қабатын бұзатын фреондар қатарына құрамында хлор және бромы бар R11, R12, R21, R22, R13, R113, R114, R115, R502, R142b, R12B2, R114B2, R141b тағы басқалары жатады. Бұл фреондардың озон қабатын бұзушы потенциалы жоғары(ODR). R11 және R12 ODR=1, R22 - 0.055. Бромдалған фреондардың озон қабатын бұзушы потенциалы 10-нан асады. Бір бром атомы озонның миллион атомын оттегіге айналдыра алады.
Бұл экологиялық апатты болдырмау үшін қазіргі уақытта фреондарды -өндіруге және шығарып тастау шектеу қойылды. Сондықтан бірнеше халықаралық келісім шарттар бойынша фреондар өндірісіне шектеу қойды:
1980 жылы - хлорфторкөмірсутектеді өндіруді тоқтату туралы Вена конвенциясы;
1987 жылы - Монреаль протоколы;
1990 жылы - 2000 жылы фреондады өндіруді толық тоқтату туралы Лондон протоколы;
Қабылданған келісім шарт бойынша 1996 жылдан бастап фреон-12 өндірісі тоқтады.
13.Топырақтың сілтілігін анықтауды түсіндіріңіз
Топырақтың сілтілігі - топырақ құрамының сілті тарту қабілеті, оны актуалды және потенциалды деп ажыратады. Актуалды сілтілік топырақ ерітіндісінде гидролитикалы сілті тұздары (Na2СО3, NaНСО3, Са(НСО3)2) болғанда байқалады, сонымен қатар ол жалпы сілтілік және нормальды карбонатов және бикарбонаттар сілтілігі деп бөлінеді.
Потенциалды сілтілік топырақта сіңірілген натрий болған жағдайда байқалады. Оны келесі реакциямен сипаттауға болады:
ТСК)2Na+ +Н2СО3--ТСК)2Н+ + Na2СО3
Топырақтың сілтілігі оның теріс қасиеттерінің бірі болып саналады, ол өсімдіктер мен микроорганизмдердің дамуын тежейді, коллоидтардың пептизациялануын арттырады және топырақтың қасиеттерін нашарлатады.
Сілтізденген топырақтарға кебірлер, қара қоңыр топырақтар, боз немесе құба топырақтар, тақырлап, шөлейттің қоңыр топырақтары жатады.
Сілтілікті жою үшін топырақты гипстейді:
ТСК)2Na+ +СаSО4--ТСК) Са2+ + Na2SО4
14.Газдардың эмиссиясы және имиссиясы, атмосферадағы аэрозольдар және ауадағы шаңтектес заттар.
Қосылыс сәулелену энергиясымен әрекеттескенде сәуле жұтылады және шығарады (эмиссия деп аталады).
Шаң - қатты бөлшектердің атмосферадағы жиынтығы. Шаң - ол аэрозоль. Аэрозольдер таралған күйдегі (қатты немесе сұйық) бөлшектер. Олар жерге жақын тропосфера және стратосфера қабаттарында таралған. Олардың ауада таралып және сақталып тұру қабілеті әртүрлі: бірнеше сағаттан көптеген жылдарға дейін. Тропосферада бөлшектердің таралуының үш типін ажыратады: фондық, мұхиттық, құрлықтық. Атмосфераға бұл бөлшектер Жерден дайын күйінде түседі, бірақ олардың аз ғана бөлігі газ тәрізділердің, сұйық және қатты заттектердің арасындағы химиялық реакциялар нәтижесінде түзіледі. Аэрозольдердің көбі табиғи процестердің нәтижесінде пайда болады, алайда антропогендік түзілуі де аз емес. Яғни, шаңның пайда болуына қарай табиғи, жасанды және минералдық, органикалық шаруашылық, коммуналды-тұрмыстық болып бөлінеді. Әр жыл сайын адам іс-әрекетінен жердің ауа бассейніне түсетін бөлшектер - 1 млрд. тоннаға жуық.
Шаң құрамы әртүрлі, олар кремний диоксиді - құм, улы металдар, пестицидтер және көмірсутектер т.б. Негізінен ауаға ең көп мөлшерде антропогендік әсерден түсетін шаң құрамындағы ластаушы зат - сульфаттар. Тропосфераға қарағанда стратосферада аэрозольдар алуан түрлі. Стратосфераның негізгі қатты компоненті болып аммоний сульфаты болып табылады.
Антропогенді аэрозольдердің негізгі көздері - металлургия кәсіпорындары, құрылыс материалдарын өндіру, химия өнеркәсібі. Аэрозольдар климатты өзгертуі мүмкін. Аэрозоль бөлшектерінде радиоактивтілік қасиеттерінің болуымен қатар онда вирустар, микробтар, саңырауқұлақтар бар болады және де аэрозольдар смогтың пайда болуына, қышқыл жаңбырлардың жаууына себеп болуы мүмкін. Тек қана тіршілік иелеріне ғана кері әсерін тигізіп қана қоймай машиналарға, механизмдерге, приборларға, таза материалдар сапасына да әсері бар. Сонымен қатар, шаң шығарындыларымен бірге құнды материалдарды алып кетеді және өте күшті жарылыстардың шығуына себеп болады. Шаңның түтіннен айырмашылығы желсіз кезде шөгеді. Адамның денсаулығына диаметрі 2,5 мкм-ден кем ұсақ бөлшектер қауіпті болып саналады. Адамдардың түрлі ауруларына өндірістік шаң себеп болады. Шаңның қаншалықты зиянды болатыны құрамына байланысты. Шаң бөлшектері неғұрлым ұсақ болса, олар соғұрлым атмосферада адам өкпесіне енгенде, өкпенің ең терең бөліктерінде (альвеолдарында) ұзақ сақталады. Шаңның әсерінен қазіргі таңдағы жиі кездесетін аурулар қатарына: пневмокониоз бен бронхит жатады . Егер ауаның құрамындағы шаң мен тозаң 0,02 мгм3-ден артық болмаса, ондай ауа таза болып есептеледі. Көп жылдар бойына жиналған мәліметтерге қарағанда ауылдық жердегі ауада шаң - тозаң 0,05-0,1 мгм3, ал қалаларда 2,5-3 мгм3 болады [13]. Ал өндірістік шаң - тозаң деп отырғанымыз - шикізаттарды бөлшектеу немесе ұнтақтау, өнім өндіру т.б. технологиялық процестер барысында ауаға шығатын, қоршаған ортаны ластайтын заттектердің ұшпалы жиынтығы. Өндірістік шаң - тозаңға физикалық - химиялық сипаттама беру үшін мынадай көрсеткіштер: оның тығыздығы, фракциялық құрамы, адгезиялық (жабысқақтық) қасиеті, ылғал тартқыштығы, сулануы, электрлік қасиеті, өзінен - өзі жану және жанғыштық қоспалар түзу қабілеттілігі қолданылады. Шаңдар дисперсиялылығына қарай 5 топқа бөлінеді: 1) өте ірі дисперсті, диаметрі d50 140 мкм бөлшектерден тұратын шаң; 2) ірі дисперсті, d50= 40- 140 мкм; 3) орта дисперсті, d50=10-40 мкм; 4) ұсақ дисперсті, d50h1-10 мкм; 5) өте майда дисперсті, d50= 1 мкм. Шаңның жабысқақтығы дымқылданған сайын өсіп отырады және ол дисперсиялылығына да байланысты келеді. 4 және 5 топқа жататын шаң бөлшектері жақсы жабысатындарға, 2 және 3 топтағылар орташа жабысатындарға, 1-ші дисперсиялық топтағылар болымсыз жабысатындарға жатады. Осы көрсеткіштер өндірістен шығатын газдарды шаңнан тазалағанда тиімді жабдықтар (шаң тұндырғыш, шаң ұстағыш, сүзгіштер) мен әдістерді (құрғақ, ылғалды) іріктеп алуға пайдаланылады. Мысалы, ылғалды сүзгіштердің майда дисперсті шаңдарды тазалау нәтижелілігі өте жоғары, бұл әдіспен ыстық және жарылғыш қауіптілік тән газдарды шаңнан тазалауға болады.
Шаң - маңызды көрсеткіш, себебі шаңның ауада шоғырлануына байланысты кәсіби ауру (шахтада жұмыс істегенде силикоз), жарылуға қауіпті жағдайлар, тұмша пайда болады.
15.Ағызынды су. Сілтілі ағызынды суды көмір қышқыл газымен бейтараптандыруды түсіндіріңіз
Ағынды сулар -- атмосфералық сулар мен жауын-шашын, оған еріген және жаңбыр сулары, сондай-ақ су қоймаларына өндірістік кәсіпорындар мен елді мекендер аумағынан кәріз жүйесі немесе ауырлық арқылы ағызылатын, адам қызметінің нәтижесінде қасиеттері нашарлаған жасыл екпелер мен көшелерді суарудан алынған сулар жатады.Өндірістің дамуына және суды пайдаланудың артуына бай-ланысты ағызынды сулардың мөлшері де артып отыр.
Кемелердің апатқа ұшырауынан, танкер резервуарларын жуған судан және мұнай өндіру жұмыстары кезінде жыл сайын Әлемдік мұхит сулары 12-15 млн т. мұнаймен ластанады. Судың бетіндегі мұнай қабаты атмосфера мен гидросфера арасындағы газ алмасу процесін бұзып, оттектің жетіспеушілігінен гидробионттардың қырылып қалуына себеп болады.
Ауыл шаруашылығы да суды ластаушы көздердің бірі бо-лып саналады. Ауыл шаруашылығында қолданылатын улы химикаттар топырақтан шайылып, суға түседі. Мал шаруашылығында түзілген өлі органикалық заттар (көң, шірінді, моче-вина) топырақтан суға түсіп, олардың көп массасы улы әсері болмаса да, су экожүйелеріне едәуір әсер етеді. Органикалық заттары бар ағызынды суда биогенді элементтер әсіресе, азот пен фосфор көп болады, олардың әсерінен суда фитопланктон жаппай көбейіп дами бастайды, әсіресе көк жасыл, қоңыр балдырлар тез көбейіп, жоғарғы сатыдағы су өсімдіктерінің қарқынды дамуына жағдай жасайды. Бұл организмдер өсіп, дамып, өліп, нәтижесінде судағы органикалық заттардың мас-сасы артады. Аэробты организмдердің оттекпен тыныс алуы нәтижесінде тез арада оттектің жетіспеушілігі туындайды. Сондықтан су тіршілікке жарамсыз болып, онда анаэробты процестер басым бола бастайды. Бұл процесс эвтрофикация деп аталады. Эвтрофикация дегеніміз -- суда табиғи, не антро-погендік факторлар әсерінен биогенді элементтердің жинақталуы нәтижесінде су объектілерінің биологиялық өнімділігінің артуы. Анаэробты процестер судың екінші реттік ластануы болып табылады.
Ағын суларға құйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық, органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.
Сулардың ластануы көбірек қауіп туғызатын себептері төмендегідей бо-лады:
1)сулы ортада өздігінен тазару, ауаға қарағанда әлдеқайда жәй жүреді;
2)судың ластану көздері өте көп;
3)сулы ортада жүретін табиғи процестер ластаушылар әсеріне сезімтал және олар атмосферада жүретін процестерге қарағанда жер бетіндегі тіршілік үшін аса маңызды болып та-былады.
Табиғи суларда олардың өздігінен тазару құбылысы жүреді. Бірақ бұл процесс өте жай жүреді.
Өндірістік-тұрмыстық қалдықтар мөлшері салыстырмалы аз болған кезде өзендерде өздігінен тазару құбылысы жеткілікті дәрежеде жүрген болар еді. Бірақ, өкінішке орай, қазіргі таңда ғылыми -- техникалық революцияның қарқынды дамуынан судың ластану деңгейінің қарқыны өте жоғарылап отыр. Сол себептен, ағызынды суларды тазарту және оларды қайтадан пайдалану қажеттілігі туындап отыр.
Ағынды суларды оларды ластаушы заттардан тазарту күрделі процесс. Олар -- механикалық, физико-химиялық және биологиялық болып бөлінеді. Бұл әдістердің әрқайсысын таң- дап алу ағызынды судың ластану сипаты мен ондағы қоспалардың зияндылығына байланысты.
Суды тазартудың механикалық әдісі бойынша суды тұндыру және сүзу арқылы ондағы механикалық қоспалардан тазартады. Көлемі түрлі бөлшектер мөлшеріне қарай әртүрлі конструкциялы торлармен, су бетілік қоспалар -- май, смола, мұнай ұстағыштар арқылы сүзіледі.
Физико-химиялық әдісте ағызынды сулардан еріген органикалық емес қосылыстар бөлініп, органикалық заттар ыдыратылады. Көбінесе электролиз қолданылады. Электролиз кезінде ағызынды сулардағы органикалық заттар ыдырап, металлдар, қышқылдар мен басқа да органикалық емес қосылыстар бөлініп алынады. Электролиттік тазарту электролизер деп аталатын арнаулы қондырғыларда жүзеге асырылады. Ағызынды суларды электролиз арқылы тазарту әсіресе, қорғасын, мыс өнеркәсіптері мен суды тазартудың биологиялық әдісі сулардың биохимиялық және физиологиялық өздігінен тазару құбылыстарының заңдылықтарына негізделген.
Ағынды суларды тазартудың биологиялық қондырғыларының бірнеше типтері бар: биофильтрлер, биологиялық тоғандар мен аэротенклер, метантенклер. Аэротенклерге активті ил -- микроскопиялық өсімдіктер мен жануарлар өсіріп, үстінен ағызынды сумен толтырады да, ағызынды суларды төменгі жағынан қатты ауа ағынымен үрлейді. Оттектің (ауамен үрлегенде) және органикалық заттардың көп мөлшерінде (ағызынды судағы) активті илде бактериялар мен микрофауна қарқынды өсіп, көбейіп, бактериялар бір-біріне жабысып, кесектеліп, органикалық ластаушыларды жай минералдық заттарға дейін ыдырататын ферменттер бөле бастайды. Органикалық заттардың минералдану процесі жүреді. Органикалық заттардың мол қорымен қоректенген бактериялар активті көбейе бастап, массалары ұлғая түседі. Бактериялардың кесектелген массалары біртіндеп судың түбіне шөгіп, ал су тазара береді. Тұнған таза суды бөліп алып, ал актив-ті илдің суды тазарту функциясы әрі қарай жалғаса береді.
Ағынды суды тазартудың химиялық әдістерінің ең көп қолданылатын түрі нейтралдау. Өнеркәсіп орындарының ағызынды сулардың көпшілігінің құрамында күкірт қышқылы, тұз және азот қышқылдары көп кездеседі. Осы қышқылдар бола- тын суларды нейтралдау үшін магнезит, доломит, ізбестастар қолданылады. Әдетте химиялық тазартудан соң биологиялық тазарту жүзеге асырылады.
Суды ластаушылардан бөлу үш этап арқылы жүзеге асырылады.
Бірінші реттік тазарту. Ағызынды сулар ірі қатты қалдықтардан тұндыру арқылы тазартылады.
Екінші реттік тазарту: еріген органикалық заттарды бөлу. Ағызынды суларды биохимиялық тазарту әдісінде кейбір микроорганизмдер судағы еріген органикалық заттармен қоректеніп, өсіп, дамып, көбейеді. Осылайша, ағызынды сулар органикалық заттардан тазарады.
Екінші реттік тазартудың келесі бір көп таралған әдісі тамшылы биофильтрлер арқылы тазарту. Бұл әдісте судағы тек қана жүзінді органикалық қосылыстар емес, еріген қосылыстар да бөлінеді. Тамшылы биофильтрлер арқылы 80-85% еріген органикалық заттар тазарады.
Бірінші және екінші реттік тазарту арқылы ағызынды сулардан 90% органикалық ластаушыларды бөлуге болады.
Үшінші реттік тазарту: Үшінші реттік тазартудың негізгі мақсаты -- ағызынды судың құрамындағы азот және фосфор қосылыстарын бөлу. Осы элементтердің қосылыстары суда балдырлардың қарқынды өсіп, дамуына себеп болады. Үшінші реттік тазартуда ластаушыларды химиялық реагенттермен тұнбаға түсіру арқылы суды тазартады.
Тазартудың осы үш этапынан кейін суды ондағы қалған бактериялар мен вирустардан тазарту үшін хлорлап, жер бетілік суларға ағызады.
16.Гидросфераның жалпы сипаттамасы. Судың химиясы.
Гидросфера (гр. һуdor -- су, spһаіrа -- шар) -- 1) жер ғаламшарының су қабығы немесе құрлықтағы (тереңдегі, топырақтағы, жер бетіндегі), мұхиттағы және атмосферадағы, яғни жер шарындағы барлық сулардың жиынтығы. Оны мұхиттар мен теңіздердің суы, құрлық сулары -- өзендер, көлдер, бөгендер, мұздықтар, сондай-ақ литосфераның жоғарғы бөлігіне сіңетін жер асты суы, атмосферадағы ылғал құрайды. Гидросфера жер бетінің шамамен 71%-ын алып жатыр. Гидросфераның шамамен 94%-ын мұхиттар мен теңіздер құраса, 4%-ы жер асты суларының, шамамен 2%-мұздықтар мен қарлардың (негізінен Арктика, Антарктида мен Гренландия), 0,4%-құрлықтардағы жер үсті суларының (өзен, көл, батпақ) үлесіне тиеді. Гидро-су, сфера-шар Су 3 күйде болады: сұйық, қатты, газ Гидросферадағы барлық судың мөлшері-1,6 млрд км куб, мұхит теңіз сулары-96,5 %, тұщы су-2,5% Жер бетінің 3\4 бөлігін д.ж мұхит суы алып жатыр. Су айналымы 2-ге бөлінеді. 1.Кіші су айналымы-судың мұхиттан атмосфераға, атмосферадан мұхитқа қайтып қосылуы. 2.Үлкен су айналымы-судың мұхиттан атмосфераға, атмосферадан құрлыққа, құрлықтан мұхитқа қайтып қосылуы. Дүниежүзілік мұхиттың бөліктері: 1.Теңіз-мұхит суының қасиетімен жануарлар дүниесі ерекше болып келетін бөлігі. 2.Шығанақ-мұхиттың құрлыққа сұғына еніп жатқан бөлігі. 3.Бұғаз-екі жағы құрлықпен шектескен енсіз су айдыны. Теңізер арал, су асты жоталары, түбектер арқылы бөлініп тұрады. Теңіздер ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі теңіздер тек Еуразияда кездеседі:Жерорта, Қара, Азов,Каспий, Арал теңіздер Ең терең теңіз-Филиппин Ең үлкен шығанақ-Гвинея шығанағы. Д.ж ең үлкен бұғаз-Дрейк бұғазы, ені-5248км Ең ұзын бұғаз-Мозамбик, ұзындығы-1670км, ені-950км Мұхит суының қасиетіне тұздылығы мен температурасы жатады. Судың температурасы географиялық ендікке, тереңдікке байланысты өзгереді. Д.ж мұхит суының орташа температурасы-17,4 градус Жердегі жылу жинақтаушы-Мұхит Мұхит суының қату температурасы- -2 градус Тұздылықтың өлшем бірлігі-промилле Судың тұздылығы дегеніміз-бір литр суда еріген әр түрлі заттардың граммен алынған мөлшері. Д.ж мұхит суының орташа тұздылығы- 35 промилле Д.ж ең тұзды теңіз- Қызыл теңіз 41 промилле Өлі теңіздің тұздылығы-270 промилле Тереңдікті өлшейтін құрал-эколот Тереңдікті дыбыстың көмегімен өлшейді. Дыбыс бір секундта 1500м жетеді. Д.ж мұхит суының тереңдігі-3700м 20 ғасырдың 20-шы жылдарына дейін тереңдікті өлшейтін құрал-қарапайым лот Д.ж ең терең шұңғыма- Мариан 11022м Мұхиттағы тіршіліктің таралуы 3-ке бөлінеді: 1.Планктон-грекше-кезеген ағысқа қарсы келе алмайтын өте ұсақ микроорганизмдер мен балдырлар Киттер қоректенеді-планктон 2.Нектон-грекше-қалдық мұхиттың негізгі бөлігінде өмір сүретін балықтар, жыландар, тасбақалар 3.Бентос- грекше-тереңдік теңіз шаяндары, маржандар, балдырлар. Теңіз сүтқоректілері-дельфиндер, киттер Тіршілікке бай тереңдік-200метр Тіршілікке бай аудан-қоңыржай ендік. Оның жалпы көлемі 1370,3 млн км3, бұл планета көлемінің 1800 бөлігін ғана құрайды. Шөгінді (тұнба) таужыныстардың басым көпшілігі Гидросфера мен литосфераның жапсарында қалыптасады.[[1]] Аздаған мөлшердегі су атмосфера мен тірі ағзаларда шоғырланған. Су массаларының барлық нысандары су айналымы барысында бір түрден екінші түрге өтеді;
2) жердің теңіз, мұхит, көл, өзен, мұздықтар мен жер асты суларынан тұратын қабығы, солардың жиынтығы. Гидросфераның орташа қалындығы 3,8 км-ге жетеді. Мұхиттың ең терең тұсы 11 км-ден асады (Тұнық мұхиттағы Мариан ойысы -- 11022 м).
17.Оптикалық талдау әдісі түсіндіріңіз
Оптикалық талдау әдісі электромагнитті сәулеленудің затпен әрекеттескенде байқалатын (шығару, жұтылу, шашырау, шағыласу, сыну, поляризация сияқты т.б.) заттардың оптикалық қасиеттерін өлшеуге негізделген.
Қосылыс сәулелену энергиясымен әрекеттескенде сәуле жұтылады және шығарады (эмиссия деп аталады). Құбылыстардың сипаттамалары ұқсас. Сәулеленудің қосылыспен әрекеттескен жағдайда оның атомдары, молекулалары қоздырылған күйге ауысады. Біраз уақыттан өткен соң (10-8 с) бөлшектер өз қалпына қайтадан келеді, бұл кездегі артық энергиясын электромагнитті сәуле күйінде бөліп шығарады. Бұл құбылыстар атом немесе молекула электрондарының ауысымен тығыз байланысты.
Оптикалық диапозонға 10-нан 10-6 нанометр аралығындағы толқын ұзындықтары жатады. Бұл сәулелену диапозонын шартты жарық деп атайды. Жұтылуды өлшеуге қолайлы оптикалық диапозонға келесі аудандар жатады:
1. Ультракүлгін ауданы (УК) 100-380 нм
2. Көрінетін аудан 380-760 нм
3. Инфрақызыл аудан (ИҚ) 760-10000 нм.
Электрлімагниттік толқындардың заттармен әрекеттесу түріне байланысты оптикалық сараптама әдістерін былай жіктеуге болады:
* Поляризациялық әрекеттесулердің әсерін өлшеуге негізделген әдістер (рефрактометрия, поляриметрия, интерферометрия);
* Заттың жарық сәулелерін сіңіруін өлшеуге негізделген абсорбциялық әдістер (колориметрия, фотоколориметрия, спектрофотометрия);
* Заттың бөліп шығаратын жарығының жиілігін өлшеуге негізделген эмиссиялық әдістер (флюориметрия, спектрлік сараптама, жалынды фотометрия);
* Зат суспензиясының шашыратқан немесе сіңірген жарығының жиілігін өлшеуге негізделген әдістер (нефелометрия, турбидиметрия).
18.Карбонатты тепе-теңдік. Теңіз суының негіздігі, микроэлементтерін сипаттаңыз
Теңіз суы, мұхит суы - мұхит пен теңіздегі натрий, кальций және магний сульфаттары басым әр түрлі тұздардың ерітіңділерінен тұратын сулар. Теңіз суының 96,5%-ын су, 3,5%-ын тұздар құрайды. Теңіз суында еріген тұздардың 85%-ы натрий хлориді (ас тұзы), едәуір бөлігі магний хлориді, магний және кальций сульфаты, натрий бромиді болады. Еріген тұздардың концентрациясы немесе тұздылығы (әдетте, промиллемен %о өлшенеді) 50° о.е. беткі суларда 33,99%о-ге дейін, 5° с.е. 35,79%0-ге дейін болады. Теңіз суының тығыздығы температура мен тұздылығына байланысты өзгереді. Тұщы және тұзды суларға қарағанда Теңіз суы ең үлкен тығыздық температурасында (-1,9°С) қатады. Теңіз суынан натрий, магний хлоридтері, бром және т.б. алынады.[1]
Теңіз суы -- мұхиттар мен теңіздердің суы; мұның ішінде ерітінді түрінде кездесетін көптеген тұздар бар. Мұхиттар үшін тұздардың мелшері орташа есеппен 35%., ал ішкі тұйық теңіздерде, олардың мелшері, оған құятын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.Қоршаған ортаның материалды құрылымын сипаттаңыз
2.Табиғи ортадағы ластағыш заттардың ауысуының химиялық негізін түсіндіріңіз
3.Тотығу-тотықсыздану реакцияларын сипаттаңыз
Тотығу-тотықсыздану реакциялары (ТТР) - реакцияға қатысушы заттардың құрамындағы элементтердің тотығу дәрежелерінің өзгеруімен жүретін реакциялар.[[1]]
18 ғасырдың аяғында А.Лавуазье жанудың оттекті теориясын ұсынған кезден бастап тотығу заттардың оттекпен қосылуы, ал тотықсыздану оттекті бөліп алу процестері деп қаралған. 1920 - 1930 ж. химияда электрондық түсініктің қалыптасуына байланысты оттек қа-тыспайтын реакциялардың да Тотығу-тотықсыздану реакциялар болатындығы анықталды. Тотығу-тотықсыздану реакциялар процестері көбінесе электрондық теңдеулермен өрнектеледі. Зарядтардың сақталу заңына қайшы келмес үшін Тотығу-тотықсыздану реакциялар кезінде тотықтырғыштың қосып алған электрондар саны тотықсыздандырғыштың берген электрондар санына тең болуы керек деген жалпы ереже сақталады. Тотығу-тотықсыздану реакцияларын коэффиценттер қойып теңестірудің екі әдісі бар: электрондық тепе-теңдік және электрон-ион. Электрондық тепе-теңдік әдісі бойынша берілген және қосып алған электрондар саны элементтердің реакцияға дейінгі және реакциядан кейінгі тотығу дәрежесінің негізінде анықталады.
Электрон-ион әдісі бойынша жалпы иондық реакцияларды құру ережесіне сәйкестеп реакция сұлбасын құ-рады. Күшті электролитті ион түрінде, бейэлектролит пен әлсіз электролиттерді, газдарды және тұнбаларды молекула күйінде жазады. Бұл әдіс реакция жүрген ортаның табиғатына байланысты. Себебі реакция бағытына орта күшті әсерін тигізеді. Мыс., +H2OHCl1+HO+1Cl болатын Тотығу-тотықсыздану реакцияларындағы тепе-теңдік қышқылдық ортада солға, ал негіздік ортада оңға ығысады. Күшті тотықтырғыш Mn+7 қышқылдық ортада Mn2+-ге дейін, сілтілік ортада Mn+6, бейтарап ортада Mn+4O2 молекуласына дейін тотықсызданады. Тотығу-тотықсыздану реакцияларының стехиометр. коэффицеттерін табудың бұлардан басқа А.Гарсиа, электронды баланс, матем. әдістері де бар. Химияда Тотығу-тотықсыздану реакциялар өте көп таралған. Мысалы, аммиак, азот қышқылы, күкірт қышқылын алу, электролиз (анодта электрхимиялық тотығу, катодта электрхим. тотықсыздану), жану процесі, металдар коррозиясы, фотосинтез, т.б. маңызды биологиялық құбылыстар Тотығу-тотықсыздану реакциялар процесіне жатады. Тотығу-тотықсыздану реакциялар өнеркәсіпте және техникада көміртек (ҚҚ, ҚV) оксидтерін, таза металл, т.б. алуда кеңінен қолданылады.[[2]]
Заттардың тотығу-тотықсыздану қасиеттерін анықтау[өңдеу қайнарын өңдеу]
Біз күкірттің бірнеше қосылыстарын білеміз: күкіртті сутек H2S, күкірт қышқылы H2SО4, күкірт (VI) оксиді SО3, күкіртті қышқыл H2SО3, күкірт (IV) оксиді SО2. Міне, осы заттардың әрқайсысының тотығу-тотықсыздану реакцияларындағы атқарар рөлін тек олардың формулаларына қарап анықтауға болады. Ол үшін осы қосылыстардағы элементтердің тотығу дәрежелерін пайдалануға болады.
4. Табиғат суларын қышқылды ортада перманганаты тотықтыруды түсіндіріңіз
5.Ауаның химиялық құрамын. Атмосферадағы антропогенді бейорганикалық және төмен молекулярлық органикалық заттардың химиясын сипаттаңыз
6. Оттекті химиялық тұтынуды түсіндіріңіз
ОХТ (оттекті химиялық тұтынуы) немесе оттектің мөлшері, судағы барлық тотықсыздарғыштарды тотығуына кеткен тотықтырғыш мөлшеріне эквиваленті болады
7.Ауаның өнеркәсіп шығаратын қосалқы қалдық өнімдерімен ластануы. Ауаның сапа стандарты және тазалық критериін түсіндіріңіз
Едәуір көп мөлшерде ластаушы газдарды бөліп шығаратын металлургия саласы болып табылады.
- Түсті металлургияда, мыс, қорғасын және мырыш рудаларын жағып қайта өндегенде күкірт диоксиді (SO2) отын жану процесінен кейін ең көп мөлшерде шығарылады. Сонымен қатар құрамында шаң-тозаң, фторлы қосылыстар және металдардың қосылыстары болатын газдар ауаға тағы да шығарылады. Балқыту пештерінен шығатын SO2, осы өндіріс төңірегіндегі (5O км қашықтыққа дейін) өсімдіктердің жапырақтарын қарайтып, соңында олардың қурап кетуіне себепкер болады.
- Қара металлургияда болат балқыту үрдістерінде бөлініп шығатын газдарда, көміртек оксидінің мөлшері өте көп. Шойын өндірісінде көп мөлшерде шаң-тозаң, күкірт диоксиді, марганец, мышьяк, қорғасын, сынаптың қосылыстары мен шайыр тәрізді заттар бөлініп шығады.
- Химия өнеркәсібі - CO2, CO, NH3 , SO2 , NOx , HCI, HF, S F4 , H2S сияқты тағы басқа газдарды ауаға бөліп және бейорганикалық және органикалық заттарда болатын шаңды шығарады.
- Мұнайды өндіру және өндеу саласында- көмірсутектер, күкіртті сутек және жағымсыз иісті газдар болады.
- Құрылыс материалдарын жасайтын заводтардың шығаратын қалдықтарынан фторидтер, күкірт және азот диоксидттері бөлінеді.
- Тамақ өнеркәсібінің қалдықтарында жағымсыз иісті альдегидтер қоспасы мен аминдер болады.
- жылу электр станциялары атмосфераға күкірт, азот және көміртек оксидтерін, металдарды, күлді шығарады.
Көрсетілген барлық қосылыстар адамдардың, жануарлардың және өсімдіктердің тіршілік етуіне үлкен зиянын тигізеді.
Осы себептен улы заттарды залалсыздандыру немесе пайдалы қосалқы өнімдерге айналдыру қажет.
Өнеркәсіп қалдықтары дегеніміз - өнім шығару кезінде пайда болған және бастапқы тұтыну қасиеттерін толық немесе ішінара жойған жартылай фабрикаттар, материалдар және щикізат қалдықтары; белгілі бір кәсіпорынның ақырғы өнімді өндіру барысында пайда болған барлық қатты, газ тәріздес және сұйық қалдықтар. Өнеркәсіп жыл сайын әр түрлі дәрежедегі ластанған ақаба суды төгеді, атмосфераға шаң және газ тәріздес қалдықтар шығарады, тау-кен өнеркәсібі үйінділерге аршыма таужыныстарын, сондай-ақ кондициялық емес кен жыныстарын үймелейді. Өнеркәсіп қалдықтары әр түрлі мақсаттарда 10-20%-дан аспайтын көлемде пайдаланылады. Қалған бөліктер бітіндеп жиналып қоршаған ортаны ластайды. Қалдықтар массасын қысқарту мақсатымен қайтадан пайдалану, ресурстарды үнемдейтін технологиялар және т.б. қолданылуда. Соңғы кезде биологиялық әдістер көмегімен адамға пайдалы өнімдерді алу әдістері мен жолдар жиынтығын биотехнология деп аталады.
Соңғы жылдары мемлекетімізге өндірістік қалдықтармен қатар тұтас тұрмыстық қалдықтардың көлемінің өсу үрдісі тән, бұл көбінесе өндірістің өсуіне, жаңа технологияларды әзірлеу, қалалық тұрғындар санының үздіксіз өсуіне және орауыш материалдар көлемінің өсуіне, қалдықтар құрылымының өзгеруімен байланысты.
Қазіргі уақытты ауа бассейінін ластаушылардың негізі үлесіне өнеркәсібі дамыған зоналардағы: жылу энергетикасы (жылу және атом электростанциялары, өнеркәсіп және бу жіберетін қазандықтар және т.б.), ауыр металлургия, түрлі түсті металлургия өндірістері, мұнай өндіруші, мұнай химия өндірісі және құрылыс материалдары өндіріс орындары жатады.
Сұйық және қатты отындардың жану процесінде атмосфераға құрамында толық жанған (көміртегінің қос тотығы және су булары) және толық жанбаған (көміртегі тотығы, күкірт, азот, көмірсутектер және т.б.) өнім түтінмен бірге енеді. Жану процесінен шығатын қалдық көлемі өте жоғары. Күштілігі 2,4 млн кВт болатын қазіргі заман жылу электр станциясы тәулігіне 20 мың т көмір жұмсап атмосфераға осы уақыт ішінде 680 т SO2 және SO3 , 120-140 т қатты денелер (күл, шаң, күйе), 200 т азот тотықтарын шығарады.
Қалдықтардың классификациясы келесі белгілер бойынша айқындалады:
* қалдық түзілу орны (өндіріс саласына байланысты);
* өндіріс циклінің кезеңі;
* қалдық түрі;
* қоршаған ортаға және адамға зиянды әсері;
* қолдану бағыты;
* қолданыс эффектісі;
* утильдеу технологиясының қаншалықты қарастырылып, зерттелгені.
Отандық стандарт бойынша Зиянды заттар классификациясы және ортақ қауіпсіздік талаптары, барлық өндіріс қалдықтары қауіптілігі бойынша 4 классқа жіктеледі: бірінші классқа - аса қауіпті, екінші классқа - жоғары қауіпті, үшінші классқа - орташа қауіпті, ал төртінші классқа - қауіптілігі аз қалдықтар жатады.
Егер де қалдықтарда сынап, калий хлорқышқылы, үшхлорлы сурьма, мышьяк оксиді және басқа да улы заттар болса, олар бірінші классқа жатқызылады.
Хлорлы никель, хлорлы медь болатын болса екінші классқа жатады.
Классификациялардың негізінде орталық жинақтау схемалары жасалады, оларды екінші ретті пайдалануға асыру және ол қалдықтардың қоршаған ортаға зиянды әсерін болдырмауы қарастырылады. Барлық қатты өндірістік қалдықтарды 2 түрге бөлеміз :
* улы қалдықтар
* улы емес қалдықтар
Улы қалдықтар өзі бірнеше топқа жіктеледі, олардың кейбіреулері төменде көрсетілген:
* құрамында мышьягы бар органикалық емес қатты қалдықтар және шламдар, сынабы бар қалдықтар, құрамында: қорғасын, цинк, сурьма, висмут,кобальт және т.б. қалдықтар;
* құрамында фосфор және фторы бар қалдықтар мен шламдар, қолданысқа жарамайтын және тыйым салынған пестицидтер;
* гальваникалық өндіріс қалдықтары;
* мұнайхимия және мұнайөңдеудегі қалдықтар;
* хромқұрамды қалдықтар,шламдар,темір карбонильдері бар қалдықтар.
8. Еріген оттегін анықтау жолдарын түсіндіріңіз
Судың сапасына соңдай - ақ балық өсіру мақсатымен су қоймаларына санитарлықгигиеналық баға беруде еріген оттегіні анықтаудың маңызы зор. Судағы оттегіні анықтау әдетте Винклердің әдісімен жургізеді. Бұл тәсіл мынаған негізделген: суда еріген оттегі марганецтің Mn(OH)2 шала тотығы гидратымен байланысып, марганец .Mn(OH)2 тотығының гидратына айналады. Соңғысының күкірт қыщылымен еруі барысында иодид калийдің қатысуымен. Оттегінің эквиваленттік құрамындағы мөлшерде иод босайды. Пайда болған бос иод тиосульфат \Na2S2O\ ерітіндісімен титрленіп, жұмсалған мөлшер бойынша судағы еріген оттегін белгілейді. Ыдыстар: 100-200 мл сыйымдылықтағы үйлестірілген тығыны бар шыны ыдыстар, I және 5 мл пипеткалар, 150-200 мл конус колбалар, 100 мл өлшем цилиндрлері. Реактивтер: хлорлы марганец ерітіндісі 12 32 г ңайнаған MnCl2 дистілденген 100 мл суға ерітеді иодид калийдің сілтілі ерітіндісі 32 г күйдіргіш ашы натрий және 10 г иодид калий 100 мл дистилденген суға ерітеді, күкірт қышқылының H2SO41:3 ерітіндісі 0,01 н тиосульфат натрий ерітіңцісі H2SO2О3 өлшем колбада I л дистилденген суға ерітеді. 0,2 процент крахмал ерітіндісі. Анализ үшін судың сынәма мөлшерін алу тәртібі Оттегіні аныңтау үшін судың шамасын алу кезінде судың атмосфералық ауамен жанасуына жол бермеген жөн. Ол үшін сыйымдылығы үйлестірілген тығыны бар 100-200 мл шыны ыдыс алады. Сынамалардың алдына шыны ыдыстағы үйлестірілген тығынды екі шыны түтікшелерді қою арқылы резиналы тығынымен алмастырады. Оның бірі ұзызындығы 20-30 см тығыннан жоғары сыртқа шықса, ал екінші ұшы тығынның төменгі ұшының деңгейінде болады. Екінші трубканың бір ұлы шыны ыдыстың түбіне дейік түсірілсе, екінші ұшы тығынның жоғарғы жағынан 2-3 см шығып тұрады. Түтікшесі бар тығынмен жабылған шыны ыдыс су бетінен 20-30 см тереңдікке су қоймасына түсіріледі. Сөйтіп, оны судың бетінде газ түйіршіктері шығып біткенше сумен толтырады. Осыдан кейін жабу кезінде ыдыстың мойнында ауа түйіршіктері қалып қалмауы үшін шыны түтікшелері бар резиналы тығынымен жай тығынмен алмастырады. Жылдың жьшы мерзімінде сынаманы тікелей су қоймаларының басында - ақ байқаудан өткізеді MnCl ерітіндісінің 2.мл және 2 мл Kj + NaOH қоспа еріттндісін қосады. Зерттеу тәсілдері Шыны ыдысты ең жоғарыға дейін су сынамасымен толтырады, хлорлы марганецтің 2 мл ерітіндісін қосады. Ол үшін толтырылған пипетканы шыны ыдыстың түбіне дейін батырады, содан кейін жоғарғы ұшын ашып, пипетканы баяу кетеріп алады. Екінші пипеткамен сынамаға күйдіргі калийдің Kj + NaOH 2 мл ерітіңдісімен қосады. Пипетканың ұшын шыны ыдыстың мойнындағы сынама деңгейіне дейін батырады. Бұдан кейін шыны ыдысты тығынның астында ауа түйіршігі болмайтындай етіп ептеп ақырын жабады. Шыны ыдыстағы сынаманы тұнба пәйда болғанша жақсылап араластырады қою қоңыр түс. Сонан кейін шыны ыдысқа күкірт қышқылының 5-10 мл ерітіндісін 1:4 қосады, мұнда да пипетканы шыны ыдыстың жоғарғы бөлігіне батырады, да қышқылды сақтықпен жібереді. Ыдысты тығындап, ондағы тұнба толық еріп біткенше шайқайды. Содан соң сыйымдылығы 250 мл конус колбаға 100 мл зерттелетін ерітінді құйып, бөлінген иодты тиосульфат натридің 0,01 н ері-тіндісімен титрлейді. Алғаш солғын сары түске дейін, соңынан 0,5-1,0 мл 0,2 процент крахмал ерітіндісін қосады, ол ерітінді толық түссіз болғанша титрлейді.
9. Атмосферадағы аэрозолдармен шаңдар және олардың қоршаған орта санасына және құрамына әсері түсіндіріңіз.
Шаң - қатты бөлшектердің атмосферадағы жиынтығы. Шаң - ол аэрозоль. Аэрозольдер таралған күйдегі (қатты немесе сұйық) бөлшектер. Олар жерге жақын тропосфера және стратосфера қабаттарында таралған. Олардың ауада таралып және сақталып тұру қабілеті әртүрлі: бірнеше сағаттан көптеген жылдарға дейін. Тропосферада бөлшектердің таралуының үш типін ажыратады: фондық, мұхиттық, құрлықтық. Атмосфераға бұл бөлшектер Жерден дайын күйінде түседі, бірақ олардың аз ғана бөлігі газ тәрізділердің, сұйық және қатты заттектердің арасындағы химиялық реакциялар нәтижесінде түзіледі. Аэрозольдердің көбі табиғи процестердің нәтижесінде пайда болады, алайда антропогендік түзілуі де аз емес. Яғни, шаңның пайда болуына қарай табиғи, жасанды және минералдық, органикалық шаруашылық, коммуналды-тұрмыстық болып бөлінеді. Әр жыл сайын адам іс-әрекетінен жердің ауа бассейніне түсетін бөлшектер - 1 млрд. тоннаға жуық.
Шаң құрамы әртүрлі, олар кремний диоксиді - құм, улы металдар, пестицидтер және көмірсутектер т.б. Негізінен ауаға ең көп мөлшерде антропогендік әсерден түсетін шаң құрамындағы ластаушы зат - сульфаттар. Тропосфераға қарағанда стратосферада аэрозольдар алуан түрлі. Стратосфераның негізгі қатты компоненті болып аммоний сульфаты болып табылады.
Антропогенді аэрозольдердің негізгі көздері - металлургия кәсіпорындары, құрылыс материалдарын өндіру, химия өнеркәсібі. Аэрозольдар климатты өзгертуі мүмкін. Аэрозоль бөлшектерінде радиоактивтілік қасиеттерінің болуымен қатар онда вирустар, микробтар, саңырауқұлақтар бар болады және де аэрозольдар смогтың пайда болуына, қышқыл жаңбырлардың жаууына себеп болуы мүмкін. Тек қана тіршілік иелеріне ғана кері әсерін тигізіп қана қоймай машиналарға, механизмдерге, приборларға, таза материалдар сапасына да әсері бар. Сонымен қатар, шаң шығарындыларымен бірге құнды материалдарды алып кетеді және өте күшті жарылыстардың шығуына себеп болады. Шаңның түтіннен айырмашылығы желсіз кезде шөгеді. Адамның денсаулығына диаметрі 2,5 мкм-ден кем ұсақ бөлшектер қауіпті болып саналады. Адамдардың түрлі ауруларына өндірістік шаң себеп болады. Шаңның қаншалықты зиянды болатыны құрамына байланысты. Шаң бөлшектері неғұрлым ұсақ болса, олар соғұрлым атмосферада адам өкпесіне енгенде, өкпенің ең терең бөліктерінде (альвеолдарында) ұзақ сақталады. Шаңның әсерінен қазіргі таңдағы жиі кездесетін аурулар қатарына: пневмокониоз бен бронхит жатады . Егер ауаның құрамындағы шаң мен тозаң 0,02 мгм3-ден артық болмаса, ондай ауа таза болып есептеледі. Көп жылдар бойына жиналған мәліметтерге қарағанда ауылдық жердегі ауада шаң - тозаң 0,05-0,1 мгм3, ал қалаларда 2,5-3 мгм3 болады [13]. Ал өндірістік шаң - тозаң деп отырғанымыз - шикізаттарды бөлшектеу немесе ұнтақтау, өнім өндіру т.б. технологиялық процестер барысында ауаға шығатын, қоршаған ортаны ластайтын заттектердің ұшпалы жиынтығы. Өндірістік шаң - тозаңға физикалық - химиялық сипаттама беру үшін мынадай көрсеткіштер: оның тығыздығы, фракциялық құрамы, адгезиялық (жабысқақтық) қасиеті, ылғал тартқыштығы, сулануы, электрлік қасиеті, өзінен - өзі жану және жанғыштық қоспалар түзу қабілеттілігі қолданылады. Шаңдар дисперсиялылығына қарай 5 топқа бөлінеді: 1) өте ірі дисперсті, диаметрі d50 140 мкм бөлшектерден тұратын шаң; 2) ірі дисперсті, d50= 40- 140 мкм; 3) орта дисперсті, d50=10-40 мкм; 4) ұсақ дисперсті, d50h1-10 мкм; 5) өте майда дисперсті, d50= 1 мкм. Шаңның жабысқақтығы дымқылданған сайын өсіп отырады және ол дисперсиялылығына да байланысты келеді. 4 және 5 топқа жататын шаң бөлшектері жақсы жабысатындарға, 2 және 3 топтағылар орташа жабысатындарға, 1-ші дисперсиялық топтағылар болымсыз жабысатындарға жатады. Осы көрсеткіштер өндірістен шығатын газдарды шаңнан тазалағанда тиімді жабдықтар (шаң тұндырғыш, шаң ұстағыш, сүзгіштер) мен әдістерді (құрғақ, ылғалды) іріктеп алуға пайдаланылады. Мысалы, ылғалды сүзгіштердің майда дисперсті шаңдарды тазалау нәтижелілігі өте жоғары, бұл әдіспен ыстық және жарылғыш қауіптілік тән газдарды шаңнан тазалауға болады.
Шаң - маңызды көрсеткіш, себебі шаңның ауада шоғырлануына байланысты кәсіби ауру (шахтада жұмыс істегенде силикоз), жарылуға қауіпті жағдайлар, тұмша пайда болады.
10.Сілтілік және карбонатты жүйені сипаттаңыз
11. Фреондар және озонын түзілу жолдарын және әсерін сипаттаңыз
Фреондар (лат. frіgor-суық) -- тоңазытқыш машиналарда суытқыш реагент ретінде қолданылатын құрамында фторы бар қаныққан көмірсутектердің қосылыстары. Фтор жер бетінде кең таралған электртерістігі жоғары элемент болып табылады. Фтордың химиялық активтілігі жоғары болғандықтан, ол кез келген жағдайда кез келген затпен химиялық реакцияға түсе алады. Фреондардың негізгі қасиеттері де осы фтор атомының химиялық қасиетіне байланысты болады. Фреондардың құрамында фтордан басқа хлор, бром да кездеседі. Фреондардың 40-тан астам түрі белгілі, олардың көпшілігі өндірістік жолмен алынады.
Фреон -- иіссіз газ немесе сұйықтық, олар органикалық еріткіштерде жақсы, суда нашар ериді. Фреондардың ең көп таралғандары дифтордихлорметан (CF2Cl), фтортрихлорметан (CFCl3) және дифтордихлорметан (CHF2Cl2), олардың қайнау температуралары оларға сәйкес -29,8°С, -23,8°С және -40,8°С. Фреондар жанбайды, ауамен қосылып жарылғыш заттар түзбейді және салыстырмалы түрде химиялық инертті, алайда ашық отпен жанасқанда улы дифтор- және фторхлорфосген түзіп, ыдырайды. Фреондар тоңазытқыш реагенттерден басқа, аэрозольдік орамада ұшқыш құраушылар (прополенттер), өрт сөндіргіш ретінде, сондай-ақ фторолефиндер мен олардың негізінде түзілетін полимерлерді алу үшін шикізат ретінде қолданылады.
Фреондар стратосфераға көтерілгенде фотохимиялық ыдырауға түсіп, соның нәтижесінде хлор иондары бөлініп шығады. Бұл хлор иондары химиялық реакцияның катализаторы ғана болып қоймай, озон молекулаларын ыдыратып, жер бетін ультракүлгін сәулеленуден сақтайтын озон қабатына қатер төндіреді.
Фреондарды улылығы төмен болғанымен, оның жоғары тұрақтылығына байланысты Жердің озон қабатына едәуір зиянын тигізеді.
Фреондарды атмосфераға шығару 1970 жылдың басына дейін өте тез қарқын алған болатын. Бірақ кейбір мемлекетер фреондарды қолдануға шектеу қойды. Атмосферадағы фреондардың көбеюі оның өте ақырын ыдырауына байланысты болып табылады. Фреон-11-дің өмір сүру уақыты 80 жыл, ал фреон-12-нікі 170 жыл. 1990 жылы шығарылып тасталған фреондардың үлесі 2000 жылы сол қалпында қалады, ал 2010 жылы оның үлесі 39%, 2030 жылы 7% болады.
Беркли химиктері М.Молин және Ф. Рокленд 1973 жылы хлорфторкөмірсутектердің молекулаларын Жер стратосферасынан анықтап, хлор стратосферада фреон молекуласынан ыдырап, хлор тотығын түзеді де ол өз кезегінде озонды оттегіге айналдырады деген болжам айтты. Бұл тізбекті реакция, сондықтан хлордың бір атомы озонның 100000 атомын бұза алады.
Озон қабатын бұзатын фреондар қатарына құрамында хлор және бромы бар R11, R12, R21, R22, R13, R113, R114, R115, R502, R142b, R12B2, R114B2, R141b тағы басқалары жатады. Бұл фреондардың озон қабатын бұзушы потенциалы жоғары(ODR). R11 және R12 ODR=1, R22 - 0.055. Бромдалған фреондардың озон қабатын бұзушы потенциалы 10-нан асады. Бір бром атомы озонның миллион атомын оттегіге айналдыра алады.
Бұл экологиялық апатты болдырмау үшін қазіргі уақытта фреондарды -өндіруге және шығарып тастау шектеу қойылды. Сондықтан бірнеше халықаралық келісім шарттар бойынша фреондар өндірісіне шектеу қойды:
1980 жылы - хлорфторкөмірсутектеді өндіруді тоқтату туралы Вена конвенциясы;
1987 жылы - Монреаль протоколы;
1990 жылы - 2000 жылы фреондады өндіруді толық тоқтату туралы Лондон протоколы;
Қабылданған келісім шарт бойынша 1996 жылдан бастап фреон-12 өндірісі тоқтады.
12.Стратосферадағы реакция, фреондарды шығару жолдарын көрсетіңіз.
Фреондар (лат. frіgor-суық) -- тоңазытқыш машиналарда суытқыш реагент ретінде қолданылатын құрамында фторы бар қаныққан көмірсутектердің қосылыстары. Фтор жер бетінде кең таралған электртерістігі жоғары элемент болып табылады. Фтордың химиялық активтілігі жоғары болғандықтан, ол кез келген жағдайда кез келген затпен химиялық реакцияға түсе алады. Фреондардың негізгі қасиеттері де осы фтор атомының химиялық қасиетіне байланысты болады. Фреондардың құрамында фтордан басқа хлор, бром да кездеседі. Фреондардың 40-тан астам түрі белгілі, олардың көпшілігі өндірістік жолмен алынады.
Фреон -- иіссіз газ немесе сұйықтық, олар органикалық еріткіштерде жақсы, суда нашар ериді. Фреондардың ең көп таралғандары дифтордихлорметан (CF2Cl), фтортрихлорметан (CFCl3) және дифтордихлорметан (CHF2Cl2), олардың қайнау температуралары оларға сәйкес -29,8°С, -23,8°С және -40,8°С. Фреондар жанбайды, ауамен қосылып жарылғыш заттар түзбейді және салыстырмалы түрде химиялық инертті, алайда ашық отпен жанасқанда улы дифтор- және фторхлорфосген түзіп, ыдырайды. Фреондар тоңазытқыш реагенттерден басқа, аэрозольдік орамада ұшқыш құраушылар (прополенттер), өрт сөндіргіш ретінде, сондай-ақ фторолефиндер мен олардың негізінде түзілетін полимерлерді алу үшін шикізат ретінде қолданылады.
Фреондар стратосфераға көтерілгенде фотохимиялық ыдырауға түсіп, соның нәтижесінде хлор иондары бөлініп шығады. Бұл хлор иондары химиялық реакцияның катализаторы ғана болып қоймай, озон молекулаларын ыдыратып, жер бетін ультракүлгін сәулеленуден сақтайтын озон қабатына қатер төндіреді.
Фреондарды улылығы төмен болғанымен, оның жоғары тұрақтылығына байланысты Жердің озон қабатына едәуір зиянын тигізеді.
Фреондарды атмосфераға шығару 1970 жылдың басына дейін өте тез қарқын алған болатын. Бірақ кейбір мемлекетер фреондарды қолдануға шектеу қойды. Атмосферадағы фреондардың көбеюі оның өте ақырын ыдырауына байланысты болып табылады. Фреон-11-дің өмір сүру уақыты 80 жыл, ал фреон-12-нікі 170 жыл. 1990 жылы шығарылып тасталған фреондардың үлесі 2000 жылы сол қалпында қалады, ал 2010 жылы оның үлесі 39%, 2030 жылы 7% болады.
Беркли химиктері М.Молин және Ф. Рокленд 1973 жылы хлорфторкөмірсутектердің молекулаларын Жер стратосферасынан анықтап, хлор стратосферада фреон молекуласынан ыдырап, хлор тотығын түзеді де ол өз кезегінде озонды оттегіге айналдырады деген болжам айтты. Бұл тізбекті реакция, сондықтан хлордың бір атомы озонның 100000 атомын бұза алады.
Озон қабатын бұзатын фреондар қатарына құрамында хлор және бромы бар R11, R12, R21, R22, R13, R113, R114, R115, R502, R142b, R12B2, R114B2, R141b тағы басқалары жатады. Бұл фреондардың озон қабатын бұзушы потенциалы жоғары(ODR). R11 және R12 ODR=1, R22 - 0.055. Бромдалған фреондардың озон қабатын бұзушы потенциалы 10-нан асады. Бір бром атомы озонның миллион атомын оттегіге айналдыра алады.
Бұл экологиялық апатты болдырмау үшін қазіргі уақытта фреондарды -өндіруге және шығарып тастау шектеу қойылды. Сондықтан бірнеше халықаралық келісім шарттар бойынша фреондар өндірісіне шектеу қойды:
1980 жылы - хлорфторкөмірсутектеді өндіруді тоқтату туралы Вена конвенциясы;
1987 жылы - Монреаль протоколы;
1990 жылы - 2000 жылы фреондады өндіруді толық тоқтату туралы Лондон протоколы;
Қабылданған келісім шарт бойынша 1996 жылдан бастап фреон-12 өндірісі тоқтады.
13.Топырақтың сілтілігін анықтауды түсіндіріңіз
Топырақтың сілтілігі - топырақ құрамының сілті тарту қабілеті, оны актуалды және потенциалды деп ажыратады. Актуалды сілтілік топырақ ерітіндісінде гидролитикалы сілті тұздары (Na2СО3, NaНСО3, Са(НСО3)2) болғанда байқалады, сонымен қатар ол жалпы сілтілік және нормальды карбонатов және бикарбонаттар сілтілігі деп бөлінеді.
Потенциалды сілтілік топырақта сіңірілген натрий болған жағдайда байқалады. Оны келесі реакциямен сипаттауға болады:
ТСК)2Na+ +Н2СО3--ТСК)2Н+ + Na2СО3
Топырақтың сілтілігі оның теріс қасиеттерінің бірі болып саналады, ол өсімдіктер мен микроорганизмдердің дамуын тежейді, коллоидтардың пептизациялануын арттырады және топырақтың қасиеттерін нашарлатады.
Сілтізденген топырақтарға кебірлер, қара қоңыр топырақтар, боз немесе құба топырақтар, тақырлап, шөлейттің қоңыр топырақтары жатады.
Сілтілікті жою үшін топырақты гипстейді:
ТСК)2Na+ +СаSО4--ТСК) Са2+ + Na2SО4
14.Газдардың эмиссиясы және имиссиясы, атмосферадағы аэрозольдар және ауадағы шаңтектес заттар.
Қосылыс сәулелену энергиясымен әрекеттескенде сәуле жұтылады және шығарады (эмиссия деп аталады).
Шаң - қатты бөлшектердің атмосферадағы жиынтығы. Шаң - ол аэрозоль. Аэрозольдер таралған күйдегі (қатты немесе сұйық) бөлшектер. Олар жерге жақын тропосфера және стратосфера қабаттарында таралған. Олардың ауада таралып және сақталып тұру қабілеті әртүрлі: бірнеше сағаттан көптеген жылдарға дейін. Тропосферада бөлшектердің таралуының үш типін ажыратады: фондық, мұхиттық, құрлықтық. Атмосфераға бұл бөлшектер Жерден дайын күйінде түседі, бірақ олардың аз ғана бөлігі газ тәрізділердің, сұйық және қатты заттектердің арасындағы химиялық реакциялар нәтижесінде түзіледі. Аэрозольдердің көбі табиғи процестердің нәтижесінде пайда болады, алайда антропогендік түзілуі де аз емес. Яғни, шаңның пайда болуына қарай табиғи, жасанды және минералдық, органикалық шаруашылық, коммуналды-тұрмыстық болып бөлінеді. Әр жыл сайын адам іс-әрекетінен жердің ауа бассейніне түсетін бөлшектер - 1 млрд. тоннаға жуық.
Шаң құрамы әртүрлі, олар кремний диоксиді - құм, улы металдар, пестицидтер және көмірсутектер т.б. Негізінен ауаға ең көп мөлшерде антропогендік әсерден түсетін шаң құрамындағы ластаушы зат - сульфаттар. Тропосфераға қарағанда стратосферада аэрозольдар алуан түрлі. Стратосфераның негізгі қатты компоненті болып аммоний сульфаты болып табылады.
Антропогенді аэрозольдердің негізгі көздері - металлургия кәсіпорындары, құрылыс материалдарын өндіру, химия өнеркәсібі. Аэрозольдар климатты өзгертуі мүмкін. Аэрозоль бөлшектерінде радиоактивтілік қасиеттерінің болуымен қатар онда вирустар, микробтар, саңырауқұлақтар бар болады және де аэрозольдар смогтың пайда болуына, қышқыл жаңбырлардың жаууына себеп болуы мүмкін. Тек қана тіршілік иелеріне ғана кері әсерін тигізіп қана қоймай машиналарға, механизмдерге, приборларға, таза материалдар сапасына да әсері бар. Сонымен қатар, шаң шығарындыларымен бірге құнды материалдарды алып кетеді және өте күшті жарылыстардың шығуына себеп болады. Шаңның түтіннен айырмашылығы желсіз кезде шөгеді. Адамның денсаулығына диаметрі 2,5 мкм-ден кем ұсақ бөлшектер қауіпті болып саналады. Адамдардың түрлі ауруларына өндірістік шаң себеп болады. Шаңның қаншалықты зиянды болатыны құрамына байланысты. Шаң бөлшектері неғұрлым ұсақ болса, олар соғұрлым атмосферада адам өкпесіне енгенде, өкпенің ең терең бөліктерінде (альвеолдарында) ұзақ сақталады. Шаңның әсерінен қазіргі таңдағы жиі кездесетін аурулар қатарына: пневмокониоз бен бронхит жатады . Егер ауаның құрамындағы шаң мен тозаң 0,02 мгм3-ден артық болмаса, ондай ауа таза болып есептеледі. Көп жылдар бойына жиналған мәліметтерге қарағанда ауылдық жердегі ауада шаң - тозаң 0,05-0,1 мгм3, ал қалаларда 2,5-3 мгм3 болады [13]. Ал өндірістік шаң - тозаң деп отырғанымыз - шикізаттарды бөлшектеу немесе ұнтақтау, өнім өндіру т.б. технологиялық процестер барысында ауаға шығатын, қоршаған ортаны ластайтын заттектердің ұшпалы жиынтығы. Өндірістік шаң - тозаңға физикалық - химиялық сипаттама беру үшін мынадай көрсеткіштер: оның тығыздығы, фракциялық құрамы, адгезиялық (жабысқақтық) қасиеті, ылғал тартқыштығы, сулануы, электрлік қасиеті, өзінен - өзі жану және жанғыштық қоспалар түзу қабілеттілігі қолданылады. Шаңдар дисперсиялылығына қарай 5 топқа бөлінеді: 1) өте ірі дисперсті, диаметрі d50 140 мкм бөлшектерден тұратын шаң; 2) ірі дисперсті, d50= 40- 140 мкм; 3) орта дисперсті, d50=10-40 мкм; 4) ұсақ дисперсті, d50h1-10 мкм; 5) өте майда дисперсті, d50= 1 мкм. Шаңның жабысқақтығы дымқылданған сайын өсіп отырады және ол дисперсиялылығына да байланысты келеді. 4 және 5 топқа жататын шаң бөлшектері жақсы жабысатындарға, 2 және 3 топтағылар орташа жабысатындарға, 1-ші дисперсиялық топтағылар болымсыз жабысатындарға жатады. Осы көрсеткіштер өндірістен шығатын газдарды шаңнан тазалағанда тиімді жабдықтар (шаң тұндырғыш, шаң ұстағыш, сүзгіштер) мен әдістерді (құрғақ, ылғалды) іріктеп алуға пайдаланылады. Мысалы, ылғалды сүзгіштердің майда дисперсті шаңдарды тазалау нәтижелілігі өте жоғары, бұл әдіспен ыстық және жарылғыш қауіптілік тән газдарды шаңнан тазалауға болады.
Шаң - маңызды көрсеткіш, себебі шаңның ауада шоғырлануына байланысты кәсіби ауру (шахтада жұмыс істегенде силикоз), жарылуға қауіпті жағдайлар, тұмша пайда болады.
15.Ағызынды су. Сілтілі ағызынды суды көмір қышқыл газымен бейтараптандыруды түсіндіріңіз
Ағынды сулар -- атмосфералық сулар мен жауын-шашын, оған еріген және жаңбыр сулары, сондай-ақ су қоймаларына өндірістік кәсіпорындар мен елді мекендер аумағынан кәріз жүйесі немесе ауырлық арқылы ағызылатын, адам қызметінің нәтижесінде қасиеттері нашарлаған жасыл екпелер мен көшелерді суарудан алынған сулар жатады.Өндірістің дамуына және суды пайдаланудың артуына бай-ланысты ағызынды сулардың мөлшері де артып отыр.
Кемелердің апатқа ұшырауынан, танкер резервуарларын жуған судан және мұнай өндіру жұмыстары кезінде жыл сайын Әлемдік мұхит сулары 12-15 млн т. мұнаймен ластанады. Судың бетіндегі мұнай қабаты атмосфера мен гидросфера арасындағы газ алмасу процесін бұзып, оттектің жетіспеушілігінен гидробионттардың қырылып қалуына себеп болады.
Ауыл шаруашылығы да суды ластаушы көздердің бірі бо-лып саналады. Ауыл шаруашылығында қолданылатын улы химикаттар топырақтан шайылып, суға түседі. Мал шаруашылығында түзілген өлі органикалық заттар (көң, шірінді, моче-вина) топырақтан суға түсіп, олардың көп массасы улы әсері болмаса да, су экожүйелеріне едәуір әсер етеді. Органикалық заттары бар ағызынды суда биогенді элементтер әсіресе, азот пен фосфор көп болады, олардың әсерінен суда фитопланктон жаппай көбейіп дами бастайды, әсіресе көк жасыл, қоңыр балдырлар тез көбейіп, жоғарғы сатыдағы су өсімдіктерінің қарқынды дамуына жағдай жасайды. Бұл организмдер өсіп, дамып, өліп, нәтижесінде судағы органикалық заттардың мас-сасы артады. Аэробты организмдердің оттекпен тыныс алуы нәтижесінде тез арада оттектің жетіспеушілігі туындайды. Сондықтан су тіршілікке жарамсыз болып, онда анаэробты процестер басым бола бастайды. Бұл процесс эвтрофикация деп аталады. Эвтрофикация дегеніміз -- суда табиғи, не антро-погендік факторлар әсерінен биогенді элементтердің жинақталуы нәтижесінде су объектілерінің биологиялық өнімділігінің артуы. Анаэробты процестер судың екінші реттік ластануы болып табылады.
Ағын суларға құйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді. Оларды қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық, органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.
Сулардың ластануы көбірек қауіп туғызатын себептері төмендегідей бо-лады:
1)сулы ортада өздігінен тазару, ауаға қарағанда әлдеқайда жәй жүреді;
2)судың ластану көздері өте көп;
3)сулы ортада жүретін табиғи процестер ластаушылар әсеріне сезімтал және олар атмосферада жүретін процестерге қарағанда жер бетіндегі тіршілік үшін аса маңызды болып та-былады.
Табиғи суларда олардың өздігінен тазару құбылысы жүреді. Бірақ бұл процесс өте жай жүреді.
Өндірістік-тұрмыстық қалдықтар мөлшері салыстырмалы аз болған кезде өзендерде өздігінен тазару құбылысы жеткілікті дәрежеде жүрген болар еді. Бірақ, өкінішке орай, қазіргі таңда ғылыми -- техникалық революцияның қарқынды дамуынан судың ластану деңгейінің қарқыны өте жоғарылап отыр. Сол себептен, ағызынды суларды тазарту және оларды қайтадан пайдалану қажеттілігі туындап отыр.
Ағынды суларды оларды ластаушы заттардан тазарту күрделі процесс. Олар -- механикалық, физико-химиялық және биологиялық болып бөлінеді. Бұл әдістердің әрқайсысын таң- дап алу ағызынды судың ластану сипаты мен ондағы қоспалардың зияндылығына байланысты.
Суды тазартудың механикалық әдісі бойынша суды тұндыру және сүзу арқылы ондағы механикалық қоспалардан тазартады. Көлемі түрлі бөлшектер мөлшеріне қарай әртүрлі конструкциялы торлармен, су бетілік қоспалар -- май, смола, мұнай ұстағыштар арқылы сүзіледі.
Физико-химиялық әдісте ағызынды сулардан еріген органикалық емес қосылыстар бөлініп, органикалық заттар ыдыратылады. Көбінесе электролиз қолданылады. Электролиз кезінде ағызынды сулардағы органикалық заттар ыдырап, металлдар, қышқылдар мен басқа да органикалық емес қосылыстар бөлініп алынады. Электролиттік тазарту электролизер деп аталатын арнаулы қондырғыларда жүзеге асырылады. Ағызынды суларды электролиз арқылы тазарту әсіресе, қорғасын, мыс өнеркәсіптері мен суды тазартудың биологиялық әдісі сулардың биохимиялық және физиологиялық өздігінен тазару құбылыстарының заңдылықтарына негізделген.
Ағынды суларды тазартудың биологиялық қондырғыларының бірнеше типтері бар: биофильтрлер, биологиялық тоғандар мен аэротенклер, метантенклер. Аэротенклерге активті ил -- микроскопиялық өсімдіктер мен жануарлар өсіріп, үстінен ағызынды сумен толтырады да, ағызынды суларды төменгі жағынан қатты ауа ағынымен үрлейді. Оттектің (ауамен үрлегенде) және органикалық заттардың көп мөлшерінде (ағызынды судағы) активті илде бактериялар мен микрофауна қарқынды өсіп, көбейіп, бактериялар бір-біріне жабысып, кесектеліп, органикалық ластаушыларды жай минералдық заттарға дейін ыдырататын ферменттер бөле бастайды. Органикалық заттардың минералдану процесі жүреді. Органикалық заттардың мол қорымен қоректенген бактериялар активті көбейе бастап, массалары ұлғая түседі. Бактериялардың кесектелген массалары біртіндеп судың түбіне шөгіп, ал су тазара береді. Тұнған таза суды бөліп алып, ал актив-ті илдің суды тазарту функциясы әрі қарай жалғаса береді.
Ағынды суды тазартудың химиялық әдістерінің ең көп қолданылатын түрі нейтралдау. Өнеркәсіп орындарының ағызынды сулардың көпшілігінің құрамында күкірт қышқылы, тұз және азот қышқылдары көп кездеседі. Осы қышқылдар бола- тын суларды нейтралдау үшін магнезит, доломит, ізбестастар қолданылады. Әдетте химиялық тазартудан соң биологиялық тазарту жүзеге асырылады.
Суды ластаушылардан бөлу үш этап арқылы жүзеге асырылады.
Бірінші реттік тазарту. Ағызынды сулар ірі қатты қалдықтардан тұндыру арқылы тазартылады.
Екінші реттік тазарту: еріген органикалық заттарды бөлу. Ағызынды суларды биохимиялық тазарту әдісінде кейбір микроорганизмдер судағы еріген органикалық заттармен қоректеніп, өсіп, дамып, көбейеді. Осылайша, ағызынды сулар органикалық заттардан тазарады.
Екінші реттік тазартудың келесі бір көп таралған әдісі тамшылы биофильтрлер арқылы тазарту. Бұл әдісте судағы тек қана жүзінді органикалық қосылыстар емес, еріген қосылыстар да бөлінеді. Тамшылы биофильтрлер арқылы 80-85% еріген органикалық заттар тазарады.
Бірінші және екінші реттік тазарту арқылы ағызынды сулардан 90% органикалық ластаушыларды бөлуге болады.
Үшінші реттік тазарту: Үшінші реттік тазартудың негізгі мақсаты -- ағызынды судың құрамындағы азот және фосфор қосылыстарын бөлу. Осы элементтердің қосылыстары суда балдырлардың қарқынды өсіп, дамуына себеп болады. Үшінші реттік тазартуда ластаушыларды химиялық реагенттермен тұнбаға түсіру арқылы суды тазартады.
Тазартудың осы үш этапынан кейін суды ондағы қалған бактериялар мен вирустардан тазарту үшін хлорлап, жер бетілік суларға ағызады.
16.Гидросфераның жалпы сипаттамасы. Судың химиясы.
Гидросфера (гр. һуdor -- су, spһаіrа -- шар) -- 1) жер ғаламшарының су қабығы немесе құрлықтағы (тереңдегі, топырақтағы, жер бетіндегі), мұхиттағы және атмосферадағы, яғни жер шарындағы барлық сулардың жиынтығы. Оны мұхиттар мен теңіздердің суы, құрлық сулары -- өзендер, көлдер, бөгендер, мұздықтар, сондай-ақ литосфераның жоғарғы бөлігіне сіңетін жер асты суы, атмосферадағы ылғал құрайды. Гидросфера жер бетінің шамамен 71%-ын алып жатыр. Гидросфераның шамамен 94%-ын мұхиттар мен теңіздер құраса, 4%-ы жер асты суларының, шамамен 2%-мұздықтар мен қарлардың (негізінен Арктика, Антарктида мен Гренландия), 0,4%-құрлықтардағы жер үсті суларының (өзен, көл, батпақ) үлесіне тиеді. Гидро-су, сфера-шар Су 3 күйде болады: сұйық, қатты, газ Гидросферадағы барлық судың мөлшері-1,6 млрд км куб, мұхит теңіз сулары-96,5 %, тұщы су-2,5% Жер бетінің 3\4 бөлігін д.ж мұхит суы алып жатыр. Су айналымы 2-ге бөлінеді. 1.Кіші су айналымы-судың мұхиттан атмосфераға, атмосферадан мұхитқа қайтып қосылуы. 2.Үлкен су айналымы-судың мұхиттан атмосфераға, атмосферадан құрлыққа, құрлықтан мұхитқа қайтып қосылуы. Дүниежүзілік мұхиттың бөліктері: 1.Теңіз-мұхит суының қасиетімен жануарлар дүниесі ерекше болып келетін бөлігі. 2.Шығанақ-мұхиттың құрлыққа сұғына еніп жатқан бөлігі. 3.Бұғаз-екі жағы құрлықпен шектескен енсіз су айдыны. Теңізер арал, су асты жоталары, түбектер арқылы бөлініп тұрады. Теңіздер ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі теңіздер тек Еуразияда кездеседі:Жерорта, Қара, Азов,Каспий, Арал теңіздер Ең терең теңіз-Филиппин Ең үлкен шығанақ-Гвинея шығанағы. Д.ж ең үлкен бұғаз-Дрейк бұғазы, ені-5248км Ең ұзын бұғаз-Мозамбик, ұзындығы-1670км, ені-950км Мұхит суының қасиетіне тұздылығы мен температурасы жатады. Судың температурасы географиялық ендікке, тереңдікке байланысты өзгереді. Д.ж мұхит суының орташа температурасы-17,4 градус Жердегі жылу жинақтаушы-Мұхит Мұхит суының қату температурасы- -2 градус Тұздылықтың өлшем бірлігі-промилле Судың тұздылығы дегеніміз-бір литр суда еріген әр түрлі заттардың граммен алынған мөлшері. Д.ж мұхит суының орташа тұздылығы- 35 промилле Д.ж ең тұзды теңіз- Қызыл теңіз 41 промилле Өлі теңіздің тұздылығы-270 промилле Тереңдікті өлшейтін құрал-эколот Тереңдікті дыбыстың көмегімен өлшейді. Дыбыс бір секундта 1500м жетеді. Д.ж мұхит суының тереңдігі-3700м 20 ғасырдың 20-шы жылдарына дейін тереңдікті өлшейтін құрал-қарапайым лот Д.ж ең терең шұңғыма- Мариан 11022м Мұхиттағы тіршіліктің таралуы 3-ке бөлінеді: 1.Планктон-грекше-кезеген ағысқа қарсы келе алмайтын өте ұсақ микроорганизмдер мен балдырлар Киттер қоректенеді-планктон 2.Нектон-грекше-қалдық мұхиттың негізгі бөлігінде өмір сүретін балықтар, жыландар, тасбақалар 3.Бентос- грекше-тереңдік теңіз шаяндары, маржандар, балдырлар. Теңіз сүтқоректілері-дельфиндер, киттер Тіршілікке бай тереңдік-200метр Тіршілікке бай аудан-қоңыржай ендік. Оның жалпы көлемі 1370,3 млн км3, бұл планета көлемінің 1800 бөлігін ғана құрайды. Шөгінді (тұнба) таужыныстардың басым көпшілігі Гидросфера мен литосфераның жапсарында қалыптасады.[[1]] Аздаған мөлшердегі су атмосфера мен тірі ағзаларда шоғырланған. Су массаларының барлық нысандары су айналымы барысында бір түрден екінші түрге өтеді;
2) жердің теңіз, мұхит, көл, өзен, мұздықтар мен жер асты суларынан тұратын қабығы, солардың жиынтығы. Гидросфераның орташа қалындығы 3,8 км-ге жетеді. Мұхиттың ең терең тұсы 11 км-ден асады (Тұнық мұхиттағы Мариан ойысы -- 11022 м).
17.Оптикалық талдау әдісі түсіндіріңіз
Оптикалық талдау әдісі электромагнитті сәулеленудің затпен әрекеттескенде байқалатын (шығару, жұтылу, шашырау, шағыласу, сыну, поляризация сияқты т.б.) заттардың оптикалық қасиеттерін өлшеуге негізделген.
Қосылыс сәулелену энергиясымен әрекеттескенде сәуле жұтылады және шығарады (эмиссия деп аталады). Құбылыстардың сипаттамалары ұқсас. Сәулеленудің қосылыспен әрекеттескен жағдайда оның атомдары, молекулалары қоздырылған күйге ауысады. Біраз уақыттан өткен соң (10-8 с) бөлшектер өз қалпына қайтадан келеді, бұл кездегі артық энергиясын электромагнитті сәуле күйінде бөліп шығарады. Бұл құбылыстар атом немесе молекула электрондарының ауысымен тығыз байланысты.
Оптикалық диапозонға 10-нан 10-6 нанометр аралығындағы толқын ұзындықтары жатады. Бұл сәулелену диапозонын шартты жарық деп атайды. Жұтылуды өлшеуге қолайлы оптикалық диапозонға келесі аудандар жатады:
1. Ультракүлгін ауданы (УК) 100-380 нм
2. Көрінетін аудан 380-760 нм
3. Инфрақызыл аудан (ИҚ) 760-10000 нм.
Электрлімагниттік толқындардың заттармен әрекеттесу түріне байланысты оптикалық сараптама әдістерін былай жіктеуге болады:
* Поляризациялық әрекеттесулердің әсерін өлшеуге негізделген әдістер (рефрактометрия, поляриметрия, интерферометрия);
* Заттың жарық сәулелерін сіңіруін өлшеуге негізделген абсорбциялық әдістер (колориметрия, фотоколориметрия, спектрофотометрия);
* Заттың бөліп шығаратын жарығының жиілігін өлшеуге негізделген эмиссиялық әдістер (флюориметрия, спектрлік сараптама, жалынды фотометрия);
* Зат суспензиясының шашыратқан немесе сіңірген жарығының жиілігін өлшеуге негізделген әдістер (нефелометрия, турбидиметрия).
18.Карбонатты тепе-теңдік. Теңіз суының негіздігі, микроэлементтерін сипаттаңыз
Теңіз суы, мұхит суы - мұхит пен теңіздегі натрий, кальций және магний сульфаттары басым әр түрлі тұздардың ерітіңділерінен тұратын сулар. Теңіз суының 96,5%-ын су, 3,5%-ын тұздар құрайды. Теңіз суында еріген тұздардың 85%-ы натрий хлориді (ас тұзы), едәуір бөлігі магний хлориді, магний және кальций сульфаты, натрий бромиді болады. Еріген тұздардың концентрациясы немесе тұздылығы (әдетте, промиллемен %о өлшенеді) 50° о.е. беткі суларда 33,99%о-ге дейін, 5° с.е. 35,79%0-ге дейін болады. Теңіз суының тығыздығы температура мен тұздылығына байланысты өзгереді. Тұщы және тұзды суларға қарағанда Теңіз суы ең үлкен тығыздық температурасында (-1,9°С) қатады. Теңіз суынан натрий, магний хлоридтері, бром және т.б. алынады.[1]
Теңіз суы -- мұхиттар мен теңіздердің суы; мұның ішінде ерітінді түрінде кездесетін көптеген тұздар бар. Мұхиттар үшін тұздардың мелшері орташа есеппен 35%., ал ішкі тұйық теңіздерде, олардың мелшері, оған құятын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz