Судың сапасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

№17-18 Практикалық (семинарлық) сабақтың тақырыбы: Судың сапасына қойылатын талаптар
Семинар жоспары
Судың сапасы
Жер беті және жер асты суларының ластануы
Гидросфераны ластаушы жүйелер.
Сабақтың мақсаты: Білімгерлерге Қазақстан Республикасында суды тазалауға қойылатын талаптармен нормалар туралы мағлұмат беру
Сабақ мәтіні:

Қолданылатын судың иісі және дәмі 0-2 баллдан аспауы керек. Егер бұған сәйкес келмесе, ол суларды белгілі тәсілдермен тазарту қажет (1-кесте).Судың сапасы - зиянды заттардың зияны жоқ жоғарғы концентрациясымен (ЗЖЖК) сипатталады. ЗЖЖК- ол ұзақуақыт ішінде күнделікті қолданғанда судың құрамындағы химиялық заттардың (немесе қосылыстардың) ешқандай ауру немесе денсаулықтың ауытқуын тудырмайтын мөлшері.Судың құрамындағы улы заттардың мөлшері шектеулі болуы тиіс. Зиянды заттардың зияны жоқ жоғарғы концентрациясының ауыз су үшін мөлшері төмендегі 2-кестеде көрсетілген.Судағы кейбір қоспалардың мөлшері шамадан артық болса, адамдар олардың - иісі, дәмі және түсі арқылы сезе бастайды. Әдетте ауыз су - таза болуы қажет. Құрамындағы заттардың бір литр судағы мөлшері төменде келтірілген шамалардан аспаса, ішуге жарайтын су деп есептелінеді:
1. Судың қышқылдылығы, рН 6 - 9
2. Жалпы кермектілігі, мг[.] эквл - 7,0
3. Сульфаттар, мгл - 500
4. Хлоридтер, мгл - 350
5. Кепкен қалдықтар, мгл - 1000
6. Темір, мгл - 0,3
7. Марганец, мгл - 0,1
8. Мыс, мгл - 1,0
9. Мырыш, мгл - 5,0

1-кесте-Судың дәмін және иісін анықтау және оны бағалау шкаласы
Судың дәмінің және иісінің сезілу деңгейі
Судың дәмінің және иісінің деңгейін анықтау жолдары
Судың дәміне сай келетін "балл" мөлшері
Байқалмайды
Лабораториялық әдіс арқылы да сезілмейді
0
Өте әлсіз байқалады
Тек лабораториялық жолдармен анықталады
1
Аздап байқалады
Егер назар аударса байқалады
2
Байқалады
Барлық уақытта оңай сезіліп тұрады
3
Бірден байқалады
Су ішуге жарамайды
4
Өте күшті байқалады
Суды ішу мүмкін емес
5

Қолданылатын судың иісі және дәмі болмауы тиіс. Әдебиеттегі мәліметтер бойынша, судың иісі және дәмі 0-5 "балл" аралығындағы көрсеткіштер арқылы бағаланып жүр.
2-кесте
Ауыз судағы химиялық элементтердің зияны жоқ жоғарғы концентрациясының (ЗЖЖК) мөлшері, мгл

Элементтер
Санитарлық ереже бойынша
(ГОСТ 2.1.459-96)
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының талабы бойынша (ВОЗ, 1994)
1
2
3
Минералдануы
1000
1000
рН
6-9
-
Жалпы кермектілігі, ммольл
7
-
Сілтілігі(НСО3), ммольл
-
-
Хлоридтер
350
250
Сульфаттар
500
250
Кальций
-
-
Магний
-
-
Натрий
200
200
Нитраттар
45
50
Нитриттер
3
3
Аммоний
-
1,5
Алюминий
0,5
0,2
Барий
0,1
0,7
Бериллий
0,0002
-
Бор
0,5
1,5
Темір
0,3
0,3
Кадмий
0,001
0,003
Марганец
0,1
0,5
Мыс
1,0
1,0
Молибден
0,25
0,07
Мышьяк
0,05
0,01
Никель
0,1
0,02
Сынап
0,0005
0,001
Қорғасын
0,03
0,01
Селен
0,01
0,01
Күміс
0,05
-
Стронций
7
-
Сурьма
0,05
0,005
Фтор
1,2-1,5
1,5
Хром
0,05
0,05
Мырыш
5,0
3,0

Жер беті және жер асты суларының ластануы

Жер бетіндегі немесе жер астындағы суларға қосылатын заттарды, микроорганизмдерді - ластаушы көздер деп атайды. Су сапасының нормасын бұзатын заттарды - ластаушы заттар деп атайды. Судың микробтармен ластануы, суға потогенді микроорганизмдердің түсуінен болады. Сондай-ақ, судың жылу әсерінен ластануы деген де ұғым да бар.
Су ортасы үшін ең үлкен қауіп тудыратын мұнай, мұнайды өңдеу, химиялық қосылыстарын алу, радиоактивті заттар және ауыр металдар алу өндірістері болып табылады. Мұнаймен уланудың қауіптілігі, оның концентрациясының өсуімен үдей түседі. Мұнайдың судағы 1 мгм[3] мөлшері, өзінің улылық қасиетін білдіре бастайды. Ал,мұнайдың концентрациясы 200-300мгл болғанда, судағы экологиялық тепе-теңдіктер бұзылып, теңізде және өзендерде мекендейтін балықтардың кейбір түрлеріне және фаунасына қауіп төнеді.

Теңіз суы бетіне төгілген мұнай

Теңізге төгілген 1 тонна мұнай, 2,6 км2 аумақтағы судың бетін біркелкі жұқа пленкамен қаптап тұра алады (бір тамшысы, сәйкесінше 0.25 м2 шамасында). Мұнайдың мөлшеріне байланысты, мұнай пленкасының су бетіндегі қалыңдығы әртүрлі болуы мүмкін (3-кесте).
3 - кесте
Су бетіне төгілген мұнай қабықшасының сипаттамасы
Мұнай пленкасы-
ның қалыңдығы,
мкм
Мұнайдың пленка түзілуге жұмсалатын мөлшері , лкм2
Судың бетіндегі пленканың түрі
0,020
20
Бірен-саран дақтар түзіледі
0,038
38
Су бетінде күміс түстес жарқыл
0,075
75
_ '' _
0,15
150
Бірден байқалатын түсті дақтар
0,30
300
Жарқырап тұрған түсті дақтар
1,0
1000
Судың беті көмескі түсті
2,0
2000
судың беті күңгірт түсті
5,0
5000
_ '' _
10,0
10000
_ '' _

Мұнайсуғақосылғанда, олсудыңбетіндепленкатүзежайылып, атмосферадағыауаменсугаздарыныңалма суынжәнесудыңбулануынқиындатады. Судыңқұрамындағыерігеноттегі,органи калыққосылыстардытотықтыруғажұмсалы п, мөлшеріазаяды. Оттегімөлшерініңазаюы, судағыорганизмдердіңтіршілігінеәсер інтигізеді. Алмұнайдыңауырфракциялары,судыңтүбі нешөгіп,құмдарды бір біріне біріктіріп,ыдырамайтын ірі түйіршіктер түзеді. Бұлқұбылыс,балықтардың және басқа организмдердің дамып өсуіне кері әсерін тигізеді.

Төгілген мұнаймен ластанған теңіз жағалауы

Кейінгі кездерде, Балтық және Солтүстік теңіздері суындағы оттегі мөлшерінің азайып және аммиактың мөлшерінің көбейгендігі байқалып отыр. Бір қызығы, мұнай мұзбен жақсы әсерлеседі екен; мұз өз массасының 14 бөлігіндей мұнайды өз бойына сіңіре алады.Мұндай мұздар еріген кезде,мұхиттардың сол аумағының ластану көзі болып табылады. Егер, қажетті шұғыл шаралар қолданылмаса, суға түсетін мұнайдың мөлшері жылдан-жылға көбейіп барады.Кейбір мәліметтер бойынша, бүгінгі күнге дейін әлемдік мұхиттарға қосылған мұнайдың мөлшері шамамен 60 млн.тонна.Мұхиттардағы өсімдіктер, жердегі тіршілікке қажетті оттегінің 50%-ін береді екен.Мұнайдың судағы концентрациясы 800мгм3 -ден жоғары болғанда, көптеген организмдер тіршілігін тоқтатады. Теңіз балдырларының оттегін өндіру мүмкіншілігі азаяды. Фенол қосылыстары суда жүретін өте қажетті биологиялық процестердің жүруін нашарлатады, балықтардың көбеюіне кері әсерін тигізеді. Кейінгі кездегі ең қауіпті ластайтын заттардың бірі- синтетикалық беттік активті заттар (БАЗ). Олар газ көбіктерін түзіп, қолданылған және шайынды суларды биологиялық тазалау әдістерінің эффективтілігін төмендетеді. БАЗ-дың судағы аз мөлшерінің өзі, балдырлардың және де басқа өсімдіктердің өсіп кетуіне жағдай туғызады.
Мұнай тасымалдайтын танкерлердің апатқа ұшырауы, өкініші кетпес катастрофалық зардаптарға алып келеді. Мұнай тасымалдайтын танкерлерді жуып тазалаған кезде, жуынды суды әдетте су жағаларына төгеді, бұл ол жердің тазалығына үлкен кері әсерін тигізеді. Кейбір теңіздердің жағалауларында, суды мұнайдан тазалайтын өте қуатты қондырғылар жұмыс істеп, олар тәулігіне 10 мың м3 суды тазалай алады. Бұл тәсіл, тек суды тазалап қана қоймай, оның құрамындағы көп мөлшердегі құнды - мұнай қосылыстарын бөліп алуға мүмкіншілік жасайды. Бұл әдіспен суды, мұнай қалдықтарынан толық тазалау мүмкін емес. Оның үстіне мұндай қондырғылар барлық жерлерде жұмыс істей бермейді. Ағаштарды сумен тасымалдау кезінде де судың ластануы байқалады. Терең емес өзендерде ағаштарды тасымалдағанда, оның 30 %-ке жуығы жететін жеріне жетпей батып кетеді. Оның үстіне бұл балық шаруашылығына үлкен зиянын тигізеді. Сондықтан, ағаштарды су арқылы ағыза отырып тасымалдау әдісі, біртіндеп оларды кемелермен тасымалдауға алмастырылып келеді.Суды қолданудағы ең "таза" шаруашылық - ол балық аулау жұмыстары. 1970 жылдары Кеңес үкіметінде, тек ішкі су қоймаларының өзінен - 9 млн. центнер балықтар ауланатын. Қазіргі уақытта көптеген әртүрлі өндірістердің суды ластауы, балық шаруашылығына үлкен зиянын тигізуде.Су ресурстарын комплексті қолдануда - гидроэнергетиканың орны ерекше. Өзеңдердің ағысын, бағытын өзгерте отырып - электр энергиясын алуға болады. Судың энергетика саласында кең масштабта қолданатындығын мына фактіден байқауға болады: тек АҚШ-тың электростанция турбиналарынан күнделікті 12,6 км3 су өтіп отырады (1970 жылдардағы мәлімет бойынша).Гидроэлектростанцияларда жоғарыдан төмен қарай құлап ағып жатқан су энергиясы пайдаланады. Гидроэлектростанцияларды салу кезінде су белгілі бір аумақта жинақталып, көптеген жерлер су астында қалып кетеді; олар әдетте егінді немесе шөптесін аумақтар. Электростанцияларды салу нәтижесінде, көп алқапты алып жататын, бірақ онша терең емес су қоймалары пайда болады. Осындай терең емес су қоймаларында өте көп мөлшерде көкжасыл балдырлар пайда болады. Өз кезегінде, бұл өсімдіктер еліміздің халық шаруашы-лығына бірқатар залалын тигізуде. Бұл ұсақ организмдердің су көздерінде жүзден көп түрлері болады. Олардың ішінде көкжасыл балдырлардың 9 түрі суды өте қатты ластандыруда. Бұл құбылысты кейінгі кездерде "судың гүлденуі" деп атап жүр. Судың күн сәулесінен жақсы қызуы, ағынның нашар болуы, фосфор, азот және басқа түрлі органикалық заттардың болуы, көкжасыл балдырлардың өсуіне ыңғайлы жағдай тудырады. Кейбір кезде өте майда балдырлар көп мөлшерде көбейіп, судың бетін шырышты қабық пленка түгелдей жауып қалады. Көкжасыл балдырлар өлген кезде, олардың ыдырауы негізінде пайда болатын - фенол, индол және басқа улы заттар көп мөлшерде суға қосылады. Мұндай су қоймаларында балықтар өмір сүре алмайды және бұл суды ішуге де болмайды.Қазіргі күні, көкжасыл бадырлармен күресудің эффективті жолдары қарастырылуда. Балдырлар бар суды, оттегімен үрлей отырып қанықтырып немесе арнаулы ухимикаттар қолдану арқылы залалсыздандыру жұмыстары жүргізіліп жүр.Әдетте, суды тазалауға және мөлдірлігін жоғарылатуға қолда-нылатын минеральды коагуляттарды қосқан кезде, балдырлар жұмыр тастай болып, бір-біріне жабысып қатып қалады. Тіптен, оларды жеп қоятын вирустар да табылып жатыр. Арнаулы сорып алатын қондырғылар арқылы балдырларды судан бөліп алып, оларды тыңайытқыш ретінде қолдануға болады немесе құрамында 50 % белок бар балдырлар, кейбір өндірістер үшін шикізат болып табылады. Көкжасыл балдырлардың құрамында - В12 витамині және басқа да құнды компоненттер бар көрінеді. 1960 жылдары, көптеген дамыған мемлекеттердіңөзінде өзендер өндіріс қалдықтарымен ластанып, сапалары нашарлап кетті. Ағылшындардың Темза өзенінің химиялық және бактериалдық көрсеткіштері өте төмен дәрежеге жетті. Сол кезде, Федеративті Германия Республикасынан өтетін Рейн өзенінің халі өте нашар еді. Немістердің, Белгияның, Швейцарияның, Француздардың және Голландия өндірістерінен шыққан мыңдаған тонна: металл, май, химиялық улы қалдықтар бұл өзенге құйылып, оның суын ішуге жаратпай тастаған, тіптен онда балық та қалмаған болатын.Австралияның Кремс химиялық өндірісі Дунай өзеніне бірнеше тонна улы химикаттар жіберіп, нәтижесінде өзеннің 70 км-ден астам бойындағы балықтар қырылып қалды. Жарты жылдан кейін ғана су тазаланып, өз қалпына келген.Жапониялық "Тиссо" химиялық өндірісі, Кюсю аралындағы Миномата шығанағына ұзақ уақыт сынап қосылыстары бар қалдықтарды төккен. Бұл улы қалдықтар балықтар арқылы адам организміне өтіп, жүйке тамырларына зиянды әсерін тигізген. Ауырған адамдар сөйлей алмай, көздері көрмей, құлақтары естімейтін болып, жүру координациялары бұзылған. Қылмысты адамдар сотқа тартылды. Сот үкімі шыққанға дейін 60 адам өліп, 344-і мүгедек болып қалды. Осыдан кейін бұл елде таза емес қалдықтарды суға тастауға қатаң тиым салынды. Суұзақ уақыттан бері суармалы егін шаруашылығында кеңінен қолданылып жүр. Кеңес үкіметі кезінде 20 млн. гектардан астам жерде суармалы егінді шаруашылық пайдаланылып, оған 250 км[3] су жұмсалынған екен.Суармалы егін шаруашылығында судың шығыны өте көп болады, себебі судың көпшілігі егіннің тамырына жетпей жолдағы арықтарда, жерге сіңіп кетеді. Мысалы, тек Өзбекстанның өзінде 10 км[3]-дей су жерге сіңіп пайдасыз жоғалады, ал бұл Шыршық немесе Сухандария өзендерінің сумөлшерімен барабар. Сол себептен, суды полимерлі-бетонды арықтармен егін басына жеткізу оларды үнемдеуге мүмкіндік береді және бұл судың топыраққа пайдасыз сіңіп кетуін тоқтатады.Украина, Молдавия және тағы да басқа елдерде суды үнемдеудің түрлі әдістері қолданылып жүр. Оның бірі - егінді жаңбырлататын қондырғымен суару. Бұл әдіс бойынша да, жол бойы арыққа сіңіп кететін судың шығыны болмайды. Көрсетілген елдерде, егін шаруашылығындағы жердің 60 %-ін осындай тәсілмен суару, көп мөлшердегі суды үнемдеуге мүмкіндік берді.Бір кездерде, қаладан шыққан шайынды суды егін шаруашы-лығында қолданудың өте пайдалы екендігі және бұл кезде өнімділіктің жоғарылайтындығы туралы ғылыми мәліметтер болған. Бірақ қазіргі уақытта, қаланың қолданылған ағынды суларын егіншаруашылығында тікелей қолданғанда белгілі проблемалар туындауы мүмкін, сол себептен бұл мәселеге өте абайлап қарау жөн сияқты. Қаладан шыққан қолданылған ағынды және шайынды суларда зиянды заттардын болу мүмкіндігі жоғары, оның үстіне тікелей өндіріс суларының қосылып кету қауіпі де бар.АҚШ ғалымдары, суды егін шаруашылығында қолданар алдында оны тазалаудың ерекше тәсілін ұсынған. Қаланың ағынды суларында хлорелла-балдырын өсіреді, ал хлорелла судың құрамындағы органикалық және минералды компоненттерді өз бойына сіңіріп алады.

хлорелла

Тазаланған суды егінге қолданады. Ал, хлорелла-балдырлары ірі қара малдардың жемдеріне қосылатын құнды қоспа болып табылады. Хлорелла - өсу процесінде бактерицидті заттарды бөледі, бұл кезде орта қышқылдығы өзгеріп, ауру тарататын бактериялар мен вирустар өліп, ағынды су тазаланып отырады.

Қалалық су тазалау қондырғысына хлорелла балдырларын ендіру

Құрамында азот, фосфор, калий, тағы да басқа қажетті элементтер бар өндіріс ағынды суларын егін суару үшін қолдану барысында да жұмыстар жүргізілуде. Тұздылау суларды қолдану да бірқатар жақсы нәтижелер беруі мүмкін. Бұл сулардың құрамындағы құнды элементтер мен олардың қосылыстары тыңайтқыштар ролін атқара алады. Құрамында аздаған қажетті элементтер бар тұздылау су мал суару үшінде қолданылып, жақсы нәтижелер көрсетіп жүр.
Егін шаруашылығымен салыстырғанда, өндіріс - суды аз мөлшерде қолданады, оның үстіне өндірісте қолданылған су ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.