Сақтар туралы мәліметтер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Ерте темір дәуірінде Еуразияның кең-байтақ даласында тарихта асқан ерлігімен қалған көшпелі сақ тайпалары мекен етті. Сақтар дәуірі-бұл әскери демократияның шарықтау шегіне жетіп дамыған уақыты. Сақтар туралы мәліметтерді қамтитын ежелгі мәтіндердің екі тобы белгілі:

Парсы патшаларының жартастағы жазулары (Дарий, Ксеркс) .

Грек-рим авторларының шығармалары (Геродот, Страбон және т. б. ) .

Сақтар көрші халықтармен, мемлекеттермен байланыс орнатып, ерте темір ғасырының көптеген тарихи оқиғаларына қатысты. Б. з. д VI ғасырда сақтар соғыс өнері, мәдениеті және қандай жағынан да дамудың жаңа деңгейіне көтерілді. Дәл сол уақытта қазіргі Иран жерінде Мидияны толық талқандап күшті мемлекетке айналған Ахеменидтер державасы өмір сүрді. Бұл кезде мемлекетті жауларын талқандап өзін жеңілмейтін әрі құдай санаған Кир басқарды.

Негізгі бөлім

Берілген мәліметтер бойынша және ежелгі парсы және грек автоларының жазбалары бойынша біз б. з. д VI ғасырда бүкіл әлемге билік құруға ұмтылған Кир Египетті басып алуға дайындала бастайды. Бірақ бұл мақсатқа жету үшін ол алдымен империяның солтүстік-шығысындағы сақ тайпаларынан төнетін қауіптің алдын алуға шешім қабылдайды. Сол үшін Кир басты назарын ең бай мемлекеттердің бірі Египетке емес, кең далада көшіп-қонып жүрген сақ тайпаларына қарай бағыттайды. Бұл кезде сақтарды ер жүрек патшайым Томирис биледі.

Сөйтіп, Мидия патшалығын жеңгеннен кейін, Кирдің әскерлері сақ-тардың жеріне басып кіреді. Сақтар парсылардың басқыншылық әрекетіне қарсы қайсарлықпен қарсылық көрсетеді. Сондай бір шайқастардың бірінде Томиристің ұлы Спаргапис Кирдің айласына түсіп тұтқынға түседі. Мұны естіген Томирис Кирге «егерде ұлымды қайтармасаң, онда қаншалықты тойымсыз болсаң да қанға тойдырамын», - деп сәлемдеме жібереді. Алайда тұтқынға түсіп мастығынан айыққан Спаргапис қолын бұғаудан босатқан бойда өзін-өзі өлтіреді. Мұны білген Томирис барлық әскерін біріктіріп және тыңғылықты дайындап Кирге шешуші соққы беруге аттанады. Кирдің әскерлері өздерінің жеңісін тойлап жатқан кезде, сақтардың жауынгерлері тұтқиылдан лап қойып, парсыларды қырып салады. Осы шайқаста олар Кирдің өзін де өлтіреді. Берілген деректердің авторларының айтуы бойынша тіпті Кирдің қаза тапқанын парсыларға хабарлайтын бір адамда қалмаған екен. Осыған байланысты Геродот жазбаларында мынадай аңыз бар: парсыларды жеңгеннен кейін сақтардың әйел патшасы Томирис: "Сен канға құмартып едің, енді шөлің қансын" деп үлкен торсыққа толтырып қан құйғызып, оған Кирдің басын салдырады.

Келесі деректер бойынша Кирдің Орта Азиядағы басқыншылык жорықтарын I Дарий б. з. б. 521-486 жылдары жалғастырады. Дарийдің жорықтарын бізге негізінен Бехистун жазбалары арқылы жетті. Бұл жазбаны Дарийдің бұйрығы бойынша Ирандағы Бехистун деген жердегі жартасқа қашап салынған.

Дарий өз жорығын Кир қайтыс болғаннан кейінгі таққа талас кезінде өзін қолдағысы келмеген Бактрия мен Маргиана сияқты Ортаазиялық елдердің билеушілерін жазалау мақсатында шабуыл жасаудан бастайды.

Б. з. д. 513 жылы Дарий Қара теңіздің солтүстік-батыс және солтүстік жағалауларында өмір сүрген скиф тайпаларына қарсы жорық жасауды жоспарлады. Истраның төменгі ағысынан (Дунайдың ежелгі атауы) Еділге дейін созылған Скифияны жаулап алу парсы патшасының шексіз күшін қалпына келтіру үшін қажет болды. Сонымен қатар, Дарий өзінің империясын ұлғайтуға тырысты, ең бастысы Эвксинскийдің (Қара теңіздің ежелгі атауы) бүкіл жағалауын толық бақылауға алуды көздеді.

Алдағы жорық үшін Дарий үлкен әскер жинады, оның жинау орны Иония (қазіргі Түркияның батыс жағалауы) болды, парсы кемелері де сол жерге келе бастады. Грек инженерлері б. з. д. 512 жылдың көктемінде парсы әскеріне арнап Херсонес-Фракия, Босфор бұғазының ең тар жерінде көпірлер салды. Кейін парсы әскерлері Қара теңізді кесіп өтіп скифтедің жағасына келіп тоқтайды. Дарий осы кезден өз жорығын бастайды. Парсылардағы ақпаратқа сәйкес, бүкіл Скифияны жиырма күнде жеңуге болатын еді. Алайда, екі айға жуық уақыт өтеді. Сонымен қатар, скифтер қазіргі Украинаның оңтүстік даласында өмір сүрген бірқатар көшпелі тайпалар мен халықтарды өз жағына тарта алды. Соның әсерінен Дарий үлкен әскерімен жау ортасында қалады. Парсылар арасындағы байланыс алшақтап кетті, Дарий әскері аптап ыстықтан, шөлдеуден, инфекциялардан, мал мен жылқының өлімінен зардап шекті. Парсы әскерінің жауынгерлік рухы құлайды. Жауды жүз күндік қудалау Дарий әскерін қатты шаршатты. Ол скиф лагеріне елшілерін жіберді. Көшпенділердің жоғарғы көсемі Иданфирс: "біз сізден, парсылардан қашпаймыз, тек ежелгі заманнан бері өз даламызда көшіп жүреміз", - деп жауап берді.

Көп ұзамай скиф басшылары өзінің хабаршысын Дарийға жіберіп, оған құс, тышқан, құрбақа және бес жебе жіберді. Бақытты парсы билеушісі скифтер ақыры "барлық патшалардың патшасының" билігін мойындады деп шешті, сондықтан мойынсұнушылықтың белгісі ретінде оған жер, су және аспан символдарын - олардың иеліктері мен табиғи байлықтарын әкелді. Бірақ скиф құрбандықтарының шынайы мағынасы мүлдем басқаша болды:"егер сіз, парсылар, құстар сияқты аспанға ұшпаса немесе тышқандар сияқты жерге кірмесе немесе бақалар сияқты суға секірмесе, онда сіз осы оқтардан еліңізге қайтып оралмайсыз", деген мағыеа болды.

Ескертуге қарамастан, парсылар скифтерді қудалауды жалғастырып, шөлді тұзды қалмақ даласының шетіне жетті. Бір сәтте көшпенділер үлкен әскер жинап, ұрыс беруге ниет білдіріп, жауынгерлік қатар құра бастады. Алайда шайқас ешқашан басталмады. Скифтер мен парсылардың арасында қоян жүгіріп өтеді, ал дала тұрғындары парсылар туралы ұмытып, жоспарланған шайқастан бас тартып, қоянның артынан қуып кете береді.

Көп ұзамай айлакер скифтер солтүстікке бұрылып, Сальск даласы арқылы Танаистің оң жағалауына оралғаны белгілі болды. Қоршауға түсуден қорқып, жаумен байланысын жоғалтқан Дарий кеңесшісі Гобрийдің кеңесімен Меотида жағалауына қайтуды бұйырды. Сонымен қатар, Гобрийдың ұсынысымен сақтарды алдау мақсатында жаралылар мен науқастар, сондай-ақ әскери арбалардың артық бөлігі жау территориясында қалдырылды.

Геродот бұл туралы былай дейді: "Скифтер есек пен иттердің дауысын естіп, парсылардың әлі лагерьде екеніне сенімді болды. Келесі күні лагерьде қалған парсылар Дарийдің оларға опасыздық жасағанын түсінді".

Бақытқа орай шегінген парсылар үшін Милет басшысы Гистия айналадағы көпірлерді уақытында бақылауға алып, Истра арқылы Дарийды құтқаруды ұйымдастырды. Осыған қарамастан, қуатты және жеңілмейтін парсы армиясының алты айлық жорығы толық апатпен аяқталды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.