ДИСЛАЛИЯСЫ БАР ОҚУШЫНЫҢ АУЫЗША СӨЙЛЕУ КЕЗІНДЕГІ КЕМШІЛІКТЕРІН ЖОЮ ЖОЛДАРЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ДИСЛАЛИЯСЫ БАР ОҚУШЫНЫҢ АУЫЗША СӨЙЛЕУ КЕЗІНДЕГІ КЕМШІЛІКТЕРІН ЖОЮ ЖОЛДАРЫ

Сергей Нурбота
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті
Педагогика факультеті

Адамдар арасындағы әлеуметтік қарым-қатынастың негізгі факторы - тіл. Сөйлеу әрекеті - тілді қолдану арқылы қарым-қатынас жасау процесі. Балаларды жан-жақты дамыту міндеттерінің бірі - сөйлеуді дамыту. Баланың сөйлеуі қаншалықты жақсы дамыған болса, оның алдында қоршаған әлемді тануда неғұрлым көп мүмкіндіктер ашылады, оның қарым-қатынасы оңайырақ болады. Қазіргі таңда еліміздегі өзекті тақырыптардың бірі болып ерекше білім қажет ететін балалармен жұмыс және инклюзивті білім беру жұмыстары болып отыр. Инклюзивті білім беруге білім алуға мүмкіндіктері шектеулі балалар кіреді. Осы мақалада дислалиясы бар оқушылармен жүргізілетін жұмыстардың бірқатарын, сонымен бірге қолданылатын әдіс тәсілдер туралы айтып өткім келіп тұр. Қазіргі таңда ата-аналар балаларының неліктен мұндай күйге түсуінің себептерін анықтай алмай жатқан жайлары бар. Тіл үшін дамудың ең қиын қыстау кезеңі бала тілі шығып жатқан сәттен бастап білінеді. Бала 3 жасқа толғанға дейін мидың анатомиялық даму деңгейі іске асып жатады. Осы аралықта сөйлеу желісінің жетілуі аяқталады. М.М. Кольцова [1] айтқандай логопедиялық жұмысты ерте бастасаң ерте нәтижелі боласың. Мұндай оқушылардың ауызша сөйлеу кезіндегі кемшіліктерін жою логопедиялық қызметтерге жүгінуді көрсетеді. Арнайы мамандардың көмегіне дер кезінде жүгінсе, барлығы жақсы нәтижемен аяқталатынына сенемін.
Дислалия - қалыпты есту және сөйлеу аппараттарының иннервациясы кезінде дыбысты айтудың бұзылуы. Бұл бұзылулар сөйлеу дыбыстарының көбеюіндегі ақауларда көрінеді: бұрмаланған (қалыптан тыс), оларды айту, кейбір дыбыстарды басқаларымен ауыстыру, дыбыстарды араластыру және сирек-оларды өткізіп жіберу. "Дислалия" терминін Еуропада алғашқылардың бірі болып Вильнюс университетінің профессоры, дәрігер И.Франк[2] ғылыми айналымға енгізді. 1827 жылы жарық көрген монографияда ол оны жалпыланған мағынада әр түрлі этиологиядағы айтылу бұзылыстарының барлық түрлерінің атауы ретінде қолданды. Біраз уақыттан кейін, XIX ғасырдың 30-жылдарында швейцариялық дәрігер Р.Шультесс [3] барлық сөйлеу бұзылыстарын екі топқа бөлді: кекіру және тіл. Ол "дислалия" терминімен тілге қатысты, бірақ И.Франкке қарағанда тар мағынада: ол артикуляция органдарының анатомиялық ақауларына байланысты дислалия деп тек айтылу бұзылыстарын айтады.
Дислалия жиі кездесетін ауытқушылық. Зерттеулер бойынша, мектеп жасына дейінгі балаларда 25-30% (5-6ж), мектеп жасындағы (1-2 сынып) балалардың 17-20%, ал жоғарғы сынып оқушыларында 1% дыбыс айтылуының бұзылысы байқалады. Бұл зерттеулер осы бұзылыстардың уақытша екенін дәлелдейді. Түзету жұмысы барысында балалардың аталмыш тіл мүкістіктерін жоюға болады [2,95].
Арнайы әдебиеттерде дыбыс айту кемшіліктерін түзетудегі логопедиялық жұмыс кезеңдерінде әртүрлі пікір айтылады. Мысалы, Ф.Ф.Рау [4] екі кезеңге бөлсе, О.В.Правдина[5], О.В.Токарева[6] үш, ал М.Е.Хватцев[7] төрт кезеңге бөлді. Кезең саны әртүрлі болғанымен негізгі мақсаты бір болып келеді. Логопедиялық түзету жұмысын, оның мақсаты мен міндетіне байланысты, келесі кезеңдерге бөлу тиімді:
* Дайындық кезеңі
* Дыбысты қою кезеңі
* Дыбысты дұрыс айтуға машықтандыру кезеңі
* Дыбысты ұқсас дыбыстардан ажырату кезеңі
Аталған кезеңдердің арасында айқын шекара жоқ - 1-нің аяқталуы 2-нің басталуына ұласып кетеді.
Дайындық кезең. Бұл кезеңнің негізгі мақсаттары: баланың түзету жұмысына ынталандыру, саналы түрде тапсырмаларды орындауға үйрету, зейінін, тыңдау, ойлау қабілетін дамыту, арнайы логопедиялық міндеттерге артикуляциялық дұрыс қалыптастыру, дыбысты қабылдау, ажырату жатады. Сөйлеу тіліндегі дыбыстардың түсіп қалуы сөздің басында, ортасында және аяғында кездесуі мүмкін. Мысалы: радио-адио, тарақ-таақ, қасқыр-қасқы. Р дыбысын айтқанда жұмсақ таңдайдың артқы жақ шеті дірілдеп, қырылдаған дыбысын немесе кішкентай тіл тербетіліп, көмейден ырылдаған р дыбысы, тілін шайнап с дыбысын, тілін бұрап езуінен ш дыбысын, еріндерін үрлеп л дыбысын шығарады. Кейбір балалар бір дыбысты екінші дыбыспен алмастырып айтады. Алмастырулардың мынадай түрлері болуы мүмкін:
1. Жасалу жолдары жағынан ұқсас, сөйлеу тілі мүшелеріндегі айтылуында айырмашылығы бар дыбыстар алмастырылады, мысалы тіл арты түзелмелі (шұғыл) дыбыстарын тіл алды шұғыл дыбыстарына алмастырады.(Кәмила-Тәмила, гүл-дүл).
2. Сөйлеу мүшелеріндегі айтылуы ұқсас, жасалу жолдарының айырмашылығы бар дыбыстар алмастырылады, мысалы, тіл алды с дыбысы тіл алды т дыбысына алмастырылады.(сабын-табын).
3. Жасалу жолдары ұқсас, ал сөйлеу тілі мүшелерінің әрекеті бойынша айырмашылығы бар с дыбысына алмастырылады. Мысалы: Самат-фамат және т.б.
4. Сөйлеу тілі мүшелеріндегі айтылуы мен жасалу жолдары ұқсас дыбыстар дауыстың дауыстың қатысуымен шығатын дыбыстармен, мысалы, ұяң дыбыстар қатаң дыбыстармен алмастырылады. (Болат-полат, қозы-қосы).
5. Жасалу жолдары ұқсас дыбыстар мен сөйлеу мүшелерінің белсенді әрекеттері бойынша шығатын дыбыстар жуан және жіңішке белгілерімен айқындалатын дыбыстармен, мысалы: жіңішке дыбыс жуан дыбыспен, жуан дыбыс жіңішке дыбыспен алмастырылады: (пяз-паз, ерік-ерык).
Сөйлеу тілінде айтылуы бұзылған дыбыстардың мөлшері бойынша дислалия қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Егер сөйлеу тілінің айтылуында бұзылған дыбыстардың саны төртке дейін болса, оны қарапайым, ал одан көп болса күрделі дислалия дейді. Егер сөйлеу тілінің айтылуында бұзылған дыбыстардың ауытқулары дыбыс шығарудағы сөйлеу тілі мүшелерінің әрекетіндегі бір топтағы (мысалы, ысқырықтар) дыбыстар болса, онда мономорфиялық дислалия ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.