Оқушылардың шығармашылықты дамытуының өлшемдік сипаттамасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТЕН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Мектеп оқушыларын сыни тұрғыдан ойлауға үйретудің стартегиялары мен тиімділігі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы: 5В011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті

Шымкент 2022

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Мектеп оқушыларын сыни тұрғыдан ойлауға үйретудің стартегиялары мен тиімділігі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы: 5В011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті

Шымкент 2022

М А З М Ұ Н Ы

КІРІСПЕ . . .

КІРІСПЕ. . .:

І. 5-СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН СЫНИ ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУДЫҢ ҮЙРЕТУДІҢ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗІ

5-сынып оқушыларын сыни тұрғыдан ойлауға үйретудің психологиялық негізі . . .

3: 5

КІРІСПЕ. . .: 1. 2 5-сынып оқушыларын сыни тұрғыдан ойлауға үйретудің педагогикалық негізі . . .

3: 22

КІРІСПЕ. . .:

ІІ. 5-СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН СЫНИ ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУҒА ҮЙРЕТУДІҢ СТАРТЕГИЯЛАРЫ МЕН ТИІМДІЛІГІ

2. 1. Сыни тұрғыдан ойлау технологиясының старатегиялары мен әдістері . . .

3: 30

КІРІСПЕ. . .: 2. 2. Сыни тұрғыдан ойлаудың тиімділігі мен сабақ үлгілері . . .

3: 44

КІРІСПЕ. . .: ҚОРЫТЫНДЫ . . .

3: 58

КІРІСПЕ. . .: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

3: 61

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Егемендік алған еліміздің басты атрибуттарының бірі мемлекеттік тіл болғандықтан, қазіргі таңда қоғамның барлық саласында қазақ тілінің қолданыс аясы кеңейе түсуде. Осы үрдістің өміршең болуы қазақ тілін білім берудің барлық сатыларында сапалы әрі өз табиғатына, өз болмысына сай меңгертумен тығыз байланысты. Сондықтан білім беру жүйесінің маңызды буыны жалпы білім беретін мектептердің орта сатысында қазақ тілін ана тілі ретінде оқытудың тиімді жолдарын табу аса өзекті мәселенің бірінен саналады. Өйткені бүкіл білімді меңгертудің ең басты құралы тіл болғандықтан, қазақ тілі пәнінің оқушының интеллектісі мен өмірлік дағдыларын дамытудағы орны ерекше. Қазақ тілі тек пәндік сипатқа ие емес, тіл арқылы өзге пәндерді меңгертудің құралы, оқушы дүниетанымын қалыптастырудың негізі, оның тұлғалық қабілеттерін жетілдірудің басты тетігі саналатын тілдік және қатысымдық дағдылары кеңейіп, өмір салтын қалыптастыруға іргетас қаланады. Пәннің осындай аса күрделі міндеттерді орындау талабы оның ішкі әлеуеті мен оқыту сапасын заман талабына сай үнемі жетілдіруді қажет етеді. Осы бағыттағы оқыту міндеттерінің орындалуы тиіс барлық іс-шаралар пәннің оқушы үшін белгілі бір мәнге ие болуымен байланысты қарлады. Ал мәнге ие болуы ол пәнді оқыту үдерісінде баланың табиғи даму жүйесі мен оқытуға қойылып отырған әлеуметтік сұранымның өзара үндестігіне келіп саяды. Зерттеу тақырыбына арқау болып отырған оқушының сыни тұрғыдан ойлау қабілетін қалыптастырудың мүмкіндіктері мол. Тіл - кез келген тұлғаның интеллектуалдық әлеуетінің басты шарты саналады. Екіншіден, бүгінгі тілді оқытуға қойылып отырған қоғамның талабы оқушыны әлеуметтендіру, олардың ортада өзін-өзі танытуына, өзгелермен тіл табыса алуына, проблемалық жағдаят туындаған сәтте өзін-өзі алып шығуға қажетті дағдыларды меңгерту болғандықтан, оқушға сыни тұрғыдан ойлауды меңғгертудің басымдылыққа ие болып отыр.

Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Заман талабына сай білім берудегі жаңа оқыту технологияларын енгізілуі ізденістер мен тәжірибе жинақтау ол үшін білім жетілдіріп отыру мәселесі және орта білім беру жүйесінде әлемдік жоғары деңгейге қол жеткізу мақсатында бала белсенділігі мен дүниетанымын оқытуға негізделген тәсілді енгізу. Сын тұрғысынан ойлау - оқу мен жазуды дамыту бағдарламасы. Оқушыны мұғаліммен, сыныптастарымен еркін сөйлесуге, пікір таластыруға, бір-бірінің ойын тыңдауға, құрметтеуге, өзекті мәселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты жеңуге баулитын бағдарлама.

Дипломдық жұмыстың зерттелу деңгейі. Қазіргі таңда жаңа иновациялық әдістерді қалай пайдалану керектігі жөнінде зерттеулер жүргізілген.

Дипломдық жұмыстың міндеті мен мақсаты . Сабақта сыни тұрғыдан оқытуды пайдалана отырып, оқушылардың проблемалық жағдаяттан шығуға көмектеседі.

- Сабақта сыни тұрғыдан ойлау арқылы оқытудың тиімділігін, мазмұнын ашып көрсету;

- Сыни тұрғыдан ойлаудың әдіс-тәсілдерн жеке-жеке айқындау;

-Сыни тұрғыдан ойлаудың стратегияларының мазмұнын ашу;

- Сабақта сыни тұрғыдан ойлауды қолдана отырып, оқушылардың дамуын жетілдіру.

Зерттеу нысанасы: жалпы білім беретін мектептің бағдарлы сатыдағы қазақ тілін оқыту үрдісі.

Зерттеу пәні: Қазіргі жаңа оқыту технологияларының енгізілуі ізденістер мен тәжірибе жинақтау ол үшін білім жетілдіріп отыру мәселесі және орта білім беру жүйесінде әлемдік жоғары деңгейге қол жеткізу мақсатында сындарлы (конструктивті) оқытуға негізделген тәсілді енгізу

Зерттеу жұмысының ғылыми, теориялық, әдіснамалық негіздері. Дипломдық жұмысты жазуда әдіскер ғалымдар Г. Н. Көшербаевтың, Л. П. Якубинский, К. А. Абдуреимованың еңбектері негізге алынды.

Зерттеудің әдіс-тәсілдері. Дипломдық жұмыста миға шабуыл, талдау, салыстыру әдістері қолданылады.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлім 2 атарудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І. 5-СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН СЫНИ ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУДЫҢ ҮЙРЕТУДІҢ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗІ

5-сынып оқушыларын сыни тұрғыдан ойлауға үйретудің психологиялық негізі

Адамның мәні оның қоғамдағы алатын орны, өткені, қазіргісі, болашағы, қалыптасуы, дамуы, адамзатты үнемі толғандыратын мәселелер қатарына жатады.

Елбасының Қазақстан халқына Жолдауларында, Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында, Қазақстан Республикасының білім беруді дамыту тұжырымдамасында, «Білім» мемлекеттік бағдарламасында, мемлекеттiк бiлiм беру саясатының тұжырымдамасында және тағы да басқа стратегиялық құжаттарда мектеп ортасында жеке тұлғаның физиологиялық және рухани мүмкіндіктерін ашу, функционалдық сауаттылығын жетілдіру, қарапайым негізгі адами қасиеттерін қалыптастыру, шығармашылық күш-қуатын ашуға қолайлы жағдай туғызу - ең негізгі міндеттер екендігі көрсетілген.

Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының негізгі мақсаты: «әлемдік білім беру кеңістігіне ықпалдастырылған және жеке тұлға мен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыратын көп деңгейлі үздіксіз білім берудің ұлттық моделін қалыптастыру үшін білім беруді дамытудағы стратегиялық басымдықтарды белгілеу» - деп атап көрсетілген [1] .

Бұл - үлкен жауапкершілік артатын күрделі мақсат. Оны шешу үшін ең алдымен, оқыту мазмұны жаңартылып, ол әрбір оқушының жеке басының қасиеттері мен қабілеттерін дамытып, шығармашылығын ұштайтындай болып ұйымдастырылуы қажет. Сонда ғана мектептен өз өмірін өзі реттей және басқара алатын, әлеуметтенген шығармашыл тұлға тәрбиеленіп шығады. Ал тұлғаның бойында осы қасиеттер мен қабілеттерді қалыптастыру көзі - өз ойын өрелі ойлап, орайлы жеткізер сөйлеу мәдениеті мен шешендік шеберлікке баулу.

Алайда оқытудың шығармашылық, дамытушылық сипатын күшейтіп, сол арқылы оқушының қабілет-қарымын дамытуына жүйелі басшылық жасау, мақсатты бағыт-бағдар беру, педагогикалық ықпал ету негізінен күн тәртібінде тұрғанымен оның ішкі мазмұны ашылмай, көмескі күйінде қалып қойған кездері де болды. Оның өзіндік себептері де бар еді: бірінші - оқу үдерісін ұйымдастыруға негіз болатын нормативтік-оқу құжаттарында оқушы шығармашылығын дамытудың тиісті дәрежеде ойластырылмауы. Бұған дәлел ретінде Л. В. Занковтың зерттеу нәтижелерін айтуға болады.

Профессор Л. В. Занковтың [2] зерттеулерінде оқу бағдарламаларында төмендегідей кемшіліктер орын алып келгені туралы тұжырым жасауға тура келеді. Олар:

оқу бағдарламаларында оқытудың жүйелік ұстанымының толық сақталмауы;
оқу бағдарламаларына, оқулық мазмұнына оқушыларды қызықтыр-арлықтай теориялық мәселелердің енгізілмеуі;
оқушылардың оқу-тәрбие процесінде алған білімдері олардың ой-өрісінің дамуына жеткілікті әсер етпеуі;
оқулықтағы тапсырмалардың оқушылар қызығушылығын оятар-лықтай деңгейде ойластырылмауы;
оқу бағдарламасындағы кейбір материалдардың бірнеше рет қайталануы. Ал мұндай олқылықтар орын алып отырғанда оқушылардың шығармашылығын дамыту мүмкін емес.

Оқушы шығармашылығының тиісті дәрежеде дамуына әсер ететін екінші себеп - оқулықтардың сапасы.

Мемлекет басшысы мұғалімдердің ІІІ съезінде сөйлеген сөзінде білім беру сапасы көп ретте оқулықтардың сапасына байланысты болатынын атай отырып, шығарылатын оқулықтардың сапасына да назар аударды. Сонымен қатар оқулықтардың негізгі кемшіліктерін де атап өтті. Олар: зиянды дидактикалық материалдар, орфографиялық және стилистикалық қателер, тұжырымдары оқушы тіліне күрделі және т. б.

Педагогика ғылымдарының докторы, профессор М. Ж. Жадринаның пікірінше, Қазақстан Республикасының төл оқулықтарының басты жаңалығы «тұңғыш рет әрбір оқу курсының мазмұны білім беруді гуманизациялау, сараландыру, кіріктіру және гуманитаризациялау ұстанымдарын жүзеге асыруға бағындырылған оқу материалының құрылымы мен қисынын (логикасын) өзгерту арқылы жасалынуда» [3, 51-б]

Сондай-ақ ол оқулықтардың жаңашылдығы туралы, оқушылардың ой түйіндеу, ой толғау дербестігін қалыптастыруға мүмкіндік беретін тәрбиелік потенциалды күшейту керек екенін айтып өтті. Осыған орай оқу субъектісі - оқушының шығармашылық белсенділігін арттыру құралы ретінде оқулық рөлін түйіндеу, терең түйсіну қажеттілігін айтады.

Бұдан әрі ғалым оқулықтың негізгі қызметтерін:

үйлестіруші;
жүйелендіруші;
дидактикалық қызметтерін толық іске асыратындай болуы тиіс дей келе, оқулықтың дидактикалық қызметін:
ақпараттық;
түрлендіруші;
бекіту және өзін-өзі бақылау;
өз бетімен білім алу;
кіріктіруші;
дамытушылық-тәрбиелік деп саралап көрсетеді.

Демек, қазіргі кезде оқушы шығармашылығын дамыту үшін әр пән бойынша оқулықтар жоғарыда аталған қызметтерін толық орындайтындай сапаға ие болуы тиіс.

Ғалымның ойынша, білім беруді гуманизациялауды жүзеге асыру дамушы жеке тұлғаның өзінің жеке құндылықтар жүйесіне (бақыт, әділдік, өмірдің мәні жайлы тұжырымдама және т. б. ) кепілдік берілетіндей жағдайлар туғызуды талап етеді.

Ал, баланың шығармашылық әрекет жасай алмауының үшінші себебі - оқу процесінің ұйымдастырылу деңгейінің заман талаптарына сай болмауы.

Осы уақытқа дейін жалпы білім беретін мектептерде оқу процесі жаңаша педагогикалық ойлауға орай ұйымдастырылмады, оқу процесінде субъект-субъектілік қатынас жүзеге аспады. Өйткені, оқу процесі дәстүрлі оқытуға негізделді.

Ғалым Е. Ө. Жұматаеваның пікірінше дәстүрлі оқыту жүйесінің негізгі кемшіліктері:

пікірдің қажеті жоқ, оған уақыт кетеді;
күрделі оқу материалын мұғалімнің жеңілдетіп түсіндіруі;
фактілерге жүгініп, білімді жинақтап қабылдауға мән берілмейді.

Ендеше мұндай олқылықтың орнын толтырып, оқушы шығармашылығын дамытуға қолайлы жағдай туғызудың бір жолы - бұл оқу процесіне тұлғаға бағдарланған технологияларды енгізу деп ойлаймыз. Шығармашылықты дамыту мәселесіне арналған ғылыми-зерттеулерді саралай келе, біз оқушы шығармашылығын дамытудың ең маңызды шарттарының бірі ең алдымен оны дамытуға қолайлы ахуал туғызуды қамтамасыз ету үшін оқу процесін гуманизациялау қажет деген қорытындыға келеміз.

Оқу процесін гуманизациялауды жүзеге асыру үшін жеке тұлғаға бағдарланған оқыту технологиялары ендірілуі тиіс. Біз мұның мәнін ашпас бұрын алдымен жеке тұлға ұғымының мәнін түсінейік.

Өйткені баланың шығармашылығын дамыту мәселесін талдау ең алдымен «жеке тұлға», «қабілет», «нышан», «талант», «бейімділік», «дарындылық» ұғымдарының мәні мен ара жігін терең түсініп алуды қажет етеді.

Жеке тұлғаны қоғам дамуының бір бөлігі ретінде философия, әлеуметтану, психология, педагогика және т. б. ғылымдар өз тұрғысынан зерттейді.

«Тұлға» (латынша persona) - ертеден келе жатқан ұғым. Алғаш актерлер сахнада беттеріне киіп жүретін бетпердені осылай атаған. Бүгінгі таңда ол әлеуметтік мәні, қасиеттері бар нақты адамды білдіреді.

Жеке тұлғаның дамуына деген көзқарас қоғамның әр даму формациясында әр түрлі мәнге ие болған. Мәселен, ерте дүниедегі ойшылдар Платон мен Аристотель адамның дамуы алдын ала табиғи тумысынан белгіленеді, яғни нәсіліне байланысты дейді.

Американдық прагматикалық педагогиканың негізін салушылардың бірі Джон Дьюи жеке тұлғаның дамуы жөніндегі теорияны туғаннан пайда болатын инстинктер мен қабілеттер арқылы негіздеп, тәрбиені де соларға тәуелді етеді. Ол жеке тұлғаның дамуын оның өзі өмір сүріп отырған қоғамға икемделуі деп түсіндіреді.

Демек, жеке тұлға мәселесін шешуде аталмыш ғалымдардың барлығы да адамның дамуын өз еркінше, ішке әрекеттен, қоршаған жағдайлардың әсерінсіз, адамдардың қатынасынсыз болады деп түсіндіреді.

Жеке тұлға мәселесі - психологияның да негізгі бөлігі. Әлі күнге дейін психологияда жеке тұлғаның маңыздылығы туралы зерттеу аяқталған жоқ.

Енді психологиялық зерттеулерге сүйенсек, адам мұндай күйге бірден келмейді, оған бірте-бірте жетеді деген ортақ пікірді аңғарамыз.

Мәселен, психологиялық сөздікте: «Жеке тұлға - әлеуметтік ортада қалыптасып, өзіндік ерекшеліктерімен (талғам, мұрат, мінез-құлық, қабілет, т. б. ) сипатталатын адам», - делінген .

Демек, жеке тұлға - өзінің мінез-құлқымен, темпераментімен, физиологиялық қасиеттерімен ерекшеленеді және қоршаған ортамен үнемі белсенді қарым-қатынас жасау процесінде қалыптасады екен.

Сонымен, жеке тұлғаны тек жеке адамның адами ерекше қасиеттерінің жиынтығы деп түсінуге болады.

Тұлғаның шығармашылығын дамыту жолдарын, құралдарын анықтау психология мен педагогика ғылымдарында ертеден зерттеліп келеді. Егер бұл мәселенің зерттелуіне ретроспективті шолу жасасақ, онда оның әлемдік мәдениеттің барлық дәуіріндегі ойшылдардың назарында болғанын, «шығармашылық теориясын» жасауға деген ізденістердің аз болмағанын байқаймыз.

Оқушының жеке тұлғасын дамыту үшін ең алдымен олардың қабілеттерін дамытудың мәні зор. Ендеше баланың шығармашылығын дамыту мәселесін талдау үшін алдымен «қабілет» ұғымының мәнін ашу керек.

«Қабілет» ұғымын ғылымға алғаш рет енгізген Платон мен оның ізбасарларының бұл ұғым жайлы түсініктері таптық көзқарастарға негізделген еді. Олар адам туғаннан бастап бірі - басқарушылар, бірі - жауынгер, бірі - жер иеленушілер болып туады деп есептейді.

Ал Аристотель қабілет адамның ішкі ашылмаған мүмкіндіктері деп қарастырады.

Сократ болса, бала бойындағы қабілеттерге ерекше мән берген. Ол өз оқушыларының қабілеттерінің дамуына қамқорлық жасау үшін оларға әрқашан дайын ұсыныстар бермей, «ақиқатқа жетуді» өздеріне жүктегені байқалады. Сондықтан ғылымда бұл әдіс «Сократтық» әдіс деп аталған .

Адамның ақыл-ойын, қабілеттерін дамыту арқылы оны бақыт жолына жеткізу мәселесіне бірнеше еңбектер арнаған Әл-Фараби бабамыз қабілет өзінен-өзі табиғат тудырған қалпында бақытқа жеткізе алмайды, оларды бағыттау, тәрбиелеу, дамыту керек деген құнды пікір айтады.

Ал ұлы Абайдың «Жан қуаты әуелден кішкене ғана болады. Ескеріп баққан адам ол қуатын зорайтады, ескерусіз қалса, ол қуаттар жоғалады, не аз-мәз нәрсе болмаса, үлкен еш нәрсеге жарамайтын болады. Адам ішіп-жеп тән қуатын ғана ойламай, жан қуатын да жетілдіру үшін қам жеуі керек”, - деген тұжырымынан қабілетті дамыту қажет деген кесімді пікірді аңғарамыз.

Ағартушы-педагог Ы. Алтынсариннің «Бақша ағаштары» әңгімесіндегі әкенің балаға айтқан ақылы адамның тағдыры туысынан белгіленбейтіндігін, адамдық қасиеттердің, қабілеттердің қалыптасар жері - өмір талқысы, әрекет ету екенін ескертуі Фараби, Абай пікірлерімен үндеседі [4, 28-б] .

Қабілет - іс-әрекеттің белгілі бір түрін ойдағыдай, нәтижелі етіп орындауда көрінетін адамның жеке қасиеті. Қабілетті дамыту үшін адамда тиісті білім жүйесі, икемділік пен дағды болуы керек . Ал, қабілеттілік - адамның өз бейімділігі негізінде, шығармашылықпен, ізденіспен жұмыс жасау арқылы қалыптасатын қасиет.

Сонымен, қабілет туралы тұжырымдарды, еңбектерді талдай келе, адам бойында табиғи мүмкіндіктер болады, олар тек белгілі бір әлеуметтік жағдайларда байқалып, әрі қарай дамиды, әр адам басқа адамнан өзінің табиғи психологиялық өзгешеліктерімен ерекшеленеді деген қорытынды шығаруға болады.

Қабілет туа бітетін қасиет емес, ол өмір сүру барысында дамып отырады. Қабілет дәрежесі әр адамда әр түрлі деңгейде болады.

Сондай-ақ, қабілет мәселесін қарастыруда «талант», «дарын» терминдерін айналып өтуге болмайды.

«Дарындылық» ұғымы туралы психологиялық-педагогикалық анықтамалар оған өз қатарындағы адамдардан жоғары ақыл-ой қызметімен ерекшеленетін адам қасиетін жатқызады. Дарындылық пен таланттылықты синоним ретінде қолданып жүрген авторлар да кездесіп қалады. Біздің ойымызша, таланттылық арнайы іс-әрекетте жоғары нәтижеге жеткізсе, дарындылық ақыл-ой қызметінің ең жоғарғы дәрежесімен сипатталады. Әрбір талантты балада дарындылық бар да, ал дарынды баланың барлығы бірдей талантты болмауы мүмкін. Өйткені, дарындылық - адамның немесе топ адамдардың шығармашылық мүмкіндіктерін көрсететін, қабілеттіліктің өзіндік бір салалық үйлесімділігі.

Ғалымдар дарындылықты, бір жағынан, ойлау қабілетінің, ақылының, жан қасиетінің, еркіндіктерінің даму дәрежесіне қарап, және де осы қабілеттіліктердің білімнің әр саласын меңгеруге бағыттылығы бойынша ажыратады. Енді біз қабілет, дарын сияқты қасиеттерге негізделетін «шығармашылық» ұғымына жеке тоқталған жөн деп ойлаймыз.

«Шығармашылық» ұғымының мәнін анықтайтын болсақ, ол адамға ғана тән қасиет. Шығармашылықты адамның қоғамдық мәні бар жаңа материалдық және рухани құндылықтар тудыратын іс-әрекеті деуге болады. Өйткені, күнделікті өмірдегі шығармашылық - өмір сүрудің қажетті шарты. Тұлғаның еңбек өнімділігі мен мүмкіндіктер шегінің арақатынасы оның шығармашылық қабілетін сипаттайды.

«Шығармашылық» сөзінің этимологиясы «шығару», «ойлап табу» дегенге келіп саяды. Демек, оны жаңа нәрсе ойлап табу сол арқылы жетістікке қол жеткізу деп түсіну керек. Философиялық сөздікте: «… шығармашылық - қайталанбайтын, тарихи-қоғамдық мәні бар, жоғары сатыдағы, бұрын-соңды болмаған жаңалық ашатын іс-әрекет», - деген анықтама берілген [5] .

Шығармашылықтың ішкі мазмұнын психологтар жан-жақты зерттеп келеді. Психологиялық сөздікте: «Шығармашылық - жаңа рухани және материалдық құндылықтарды жасау жолындағы адам әрекетінің нәтижесі, жемісі», - делінген.

Шығармашылықты жаңа бірегей нәрселер жасаудан өзге тұлғаның қабілеті, ынтасы, білімі, іскерлігі, т. с. с. қасиеттерінің жемісі деуге болады.

Т. Мейірманқұлова оқыту мен тәрбиелеудің өзекті мақсаты - оқушылардың шығармашыл ойлауын дамыту. Өйткені, әркім өмірде бір қиын жағдаят кезінде икемділік пен ойлаудың талдағыштық қабілетін қажет етеді. Осы тұрғыдан келгенде қазіргі педагогикалық жүйеде «білім беру» ұғымы жаңа мазмұнмен толығуы тиіс. Бұл дегеніміз - білім беруді мәдени жүйеде қарастырып, оқушылардың шығармашылық қабілетін дам ытып шығармашыл тұлға қалыптастыруға жағдай жасау», - деп атап көрсетеді [6, 3- б. ] .

Бұдан біз шығармашылықтың мәні - алдымен оның қажеттілігінде, әрбір адамның шығармашылық қабілетінің нәтижесін рухани қанағаттану мен қуаныш сезіміне айналдыруға жаңаша қадам жасауда деп түсінеміз. Оқушылар білімді өз дәрежесінде игермесе немесе оны іс жүзінде қолдана алмаса, онда танымдық белсенділік те көрсете алмайды. Бұл олардың шығармашылығының дамуына кері әсер етеді. Оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру үшін мұғалім әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануы керек және оқу үдерісінде психологиялық, танымдық, бейімділік пен қабілеттілік ерекшеліктерін басты назарға алғаны жөн.

Біз оны жеке тұлғаның дамуының психологиялық механизмдері арқылы көрсетіп отырмыз (1 сурет) :

бейімділігі

темперамент

мінез-құлқы

бақылау локусы

Мотивациялық қажеттілік

ерік

ес немесе жады

ойлау

қиял

Жеке тұлға

негізі салынған, дамытуға болады

тұрақты

ортаға байланысты өзгеріп отырады

өзгереді

дамиды

Оқушылардың шығармашылығын дамыту үшін аса маңызды болып табылатын «қабілет», «бейімділік», «талант», «дарын» ұғымдарын ажырата танып-білу керек: олар - өзара тығыз байланысып жатқан, болмыстары тым күрделі де терең болып келетін ұғымдар. Оқушылардың шығармашылығын дамытуда, шешендікке баулу үдерісінде бұл мәселені ескеру қажет.

Оқушылар тұлғасының дамуы, шығармашыл шешендік қабiлетiн дамыту мәселесi бойынша қазiргi психологиялық-педагогикалық әдебиеттi талдау негiзiнде бiз жан-жақты шығармашылықты дамытудың құрылымдық-компоненттiк құрамын анықтадық, оған қызығушылық, әрекетшiлдiк, бағалаушылық құрамдары кiргiзiлдi және мұнда әрбiр құрамның өлшемдік сипаттамасы берiлдi.

1-кесте. Оқушылардың шығармашылықты дамытуының өлшемдік сипаттамасы

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.