ТҰРМЫСТЫҚ ЗОРЛЫҚ - ЗОМБЫЛЫҚ ЖӘНЕ ОНЫМЕН КҮРЕСУ ШАРАЛАРЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Информация об авторе (фамилия, имя, отчество, научная степень, звание, должность, учреждение, город, адрес, телефон, факс, e-mail)

ТҰРМЫСТЫҚ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚ ЖӘНЕ ОНЫМЕН КҮРЕСУ ШАРАЛАРЫ

БЫТОВОЕ НАСИЛИЕ И МЕРЫ БОРЬБЫ С НИМ

DOMESTIC VIOLENCE AND MEASURES TO COMBAT IT

АННОТАЦИЯ

Мақалада отбасылық және тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесі қарастырылады. Бұл мәселенің өзектілігі - тұрмыстық зорлық-зомбылықтың психологиялық және құқықтық тетіктерді қолдана отырып шешілуі керек сипаттағы мәселе екенінде. Осы зерттеу жұмысының басты мақсаты - тұрмыстық зорлық-зомбылық ұғымын құқықтық түрде талдау, оның түрлерін анықтау және аталған мәселемен күрес шараларын қарастыру.

АННОТАЦИЯ

В статье рассматривается проблема бытового насилия. Актуальность данной проблемы заключается в том, что бытовое насилие-это проблема характера, которая должна решаться с использованием психологических и правовых механизмов. Основной целью данной исследовательской работы является правовой анализ понятия бытового насилия, определение его видов и рассмотрение мер борьбы с данной проблемой.

ANNOTATION

The article deals with the problem of domestic violence. The relevance of this problem lies in the fact that domestic violence is a problem of a nature that must be solved using psychological and legal mechanisms. The main purpose of this research work is the legal analysis of the concept of domestic violence, the definition of its types and the consideration of measures to combat this problem.

Түйінді сөздер: тұрмыстық зорлық-зомбылық, тұрмыстық зорлық-зомбылық нысандары, тұрмыстық зорлық-зомбылық түрлері, тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрес шаралары, отбасылық зорлық-зомбылықтың себептері.

Ключевые слова: бытовое насилие, формы бытового насилия, виды бытового насилия, меры борьбы с бытовым насилием, причины семейного насилия.

Keywords: domestic violence, forms of domestic violence, types of domestic violence, measures to combat domestic violence, causes of family violence.

«Отбасы» ұғымы пайда болғаннан бері адамдардың әлеуметтік өмірінде зорлық-зомбылық әлі күнге дейін өзінің құқықтық мәні бойынша кең таралған түсінік болып табылады. Отбасылық зорлық-зомбылық тақырыбы әлемнің көптеген елдері үшін әлі күнге дейін өзекті.

Жалпы тұрғыда тұрмыстық зорлық-зомбылық - негізгі қоғамдық институттарға, оның ішінде отбасы институтына айтарлықтай әсер ететін өткір әлеуметтік проблемалардың бірі. Тұрмыстық зорлық-зомбылықты тудыратын себептер белгілі бір әлеуметтік топ тұрғысынан да, жеке ел тұрғысынан да ерекше болуы мүмкін.

Көптеген зерттеушілер әр түрлі елдерге тән отбасылық (тұрмыстық) зорлық-зомбылықтың жалпы себептерін анықтайды. Атап айтқанда, тұрмыстық зорлық-зомбылық себептерінің арасында «әлеуметтік-экономикалық дамудың төмен деңгейі, кедейліктің жоғары деңгейі, білімнің төмен деңгейі және демократиялық мәдениеттің болмауы» сияқты себептер жиі кездеседі1.

Еліміздің Ата Заңы - Қазақстан Республикасының Конституциясы адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға кепілдік береді. Осыған орай тұрмыстық зорлық-қомбылық фактісіне қарсы адамдардың құқықтарының қорғауда болу қажеттігін Қазақстан Республикасы Конституциясының бірнеше баптары көздеген. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабына сәйкес «әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар және өзінің құқықтары мен бостандықтарын, қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға хақылы». Ал ҚР Конституциясының 17-бабы адамның қадір-қасиетіне қол сұғылмаушылық туралы және ешкімді азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездік немесе адамдық қадір-қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға болмайтындығы туралы тікелей айтады. Сонымен қатар, мемлекет ананы, әкені, баланы қорғау жөніндегі міндеттемені толығымен өзіне алады. Мәселен, ҚР Конституциясының 27-бабында неке мен отбасы, ана, әке және бала мемлекеттің қорғауында болатыны бекітілген. Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу-ата-ананың етене құқығы әрі міндеті. Кәмелетке толған балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына қамқорлық жасауға міндетті.

Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың әйелдерге қатысты жасалу қаупінің жоғары мәнге ие болуы Қазақстан Республикасының халықаралық құқық қорғау келісімдерін ратификациялай отырып, әйелдерді мемлекеттік, сондай-ақ жеке тұлғалар жасайтын зорлық-зомбылықтан қорғау жөнінде өзіне міндеттемелер алуына әкелді. Бұл ҚР Конституциясында және халықаралық құқықтық құжаттарда бекітілген ережелер мен бірқатар нормативтік актілерде нақтыланады. Олар: ҚР Азаматтық кодексі, ҚР Қылмыстық кодексі, ҚР Еңбек кодексі, ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі, Қазақстан Республикасының «Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» Заңы және т. б. Мұнда әйелдер мен балаларды тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғауды реттейтін негізгі баптар мен заңдар келтірілген.

Азаматтар құқықтарының аса қауіпті бұзылуы қылмыстық жауапкершілікке әкеп соғады және ҚР Қылмыстық Кодексінің қолданылу аясына жатады. Отбасындағы зорлық-зомбылыққа ұшыраған адамдардың құқықтарын қорғау мәселелерін шешу кезінде, сот тәжірибесі көрсеткендей айыптау кезінде ҚР Қылмыстық Кодексінің мынадай баптары жиі қолданылады: ҚР Қылмыстық Кодексінің 106-бабы (денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтiру), 107-бабы (денсаулыққа қасақана ауырлығы орташа зиян келтiру), 110-бабы (қинау) және т. б. . Сондай-ақ тұрмыстық зорлық-зомбылық кісі өлтірумен аяқталатын жағдайлар да жиі кездеседі, мұндай жағдайларда ҚР Қылмыстық Кодексінің 99-бабы (адам өлтіру) бойынша айыптау жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 73-бабына сәйкес отбасы-тұрмыстық қатынастар саласындағы құқыққа қарсы әрекет деп құқық бұзушымен отбасы-тұрмыстық қатынастардағы адамдарға сыйламаушылық көрсетіліп, былапыт сөйлеу, қорлап тиісу, кемсіту, үй тұрмысындағы заттарды бүлдіру және олардың тыныштығын бұзатын, жеке тұрғын үйде, пәтерде немесе өзге де тұрғынжайда жасалған басқа да әрекеттер түсініледі.

Аталған заңнамалардың барлығында тұрмыстық зорлық-зомбылық жағдайында болуы мүмкін адамдардың құқықтары және оны қорғау шаралары сипатталған. Бірақ халықтың мемлекеттің заңдарын білмеу және өзін осындай қылмыстық көріністерден қорғауға құлықсыздық тұрмыстық зорлық-зомбылық көріністері болып табылатын осындай құқық бұзушылықтардың өркендеуі үшін қолайлы негіз болып табылады.

Біздің елімізде гендерлік теңдікке қатысты барлық негізгі әмбебап конвенциялар ратификацияланды. Олардың ішінде БҰҰ-ның «Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы», «Әйелдердің саяси құқықтары туралы» конвенциялар бар, дегенмен Қазақстанда және бүкіл әлемде тұрмыстық зорлық-зомбылықтың әсеріне әйелдер мен балалар көп ұшырайды, нәтижесінде олардың психикасы бұзылып, өмірлік ұстанымдары өзгереді, көбісі қылмыстық жолға түседі2.

Қазақстанда тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алуға 2009 жылдан бастап күшіне енген «Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» Заң ықпал етеді. Бұл заң құқық бұзушыға белгілі бір әрекеттерді жасауға тыйым салатын қорғау нұсқамасын шығаруды көздейді.

«Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабына сәйкес тұрмыстық зорлық-зомбылық күш көрсету, психологиялық, сексуалдық және экономикалық зорлық-зомбылық түрінде болуы мүмкін. Сонымен бірге, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың түрлеріне мынадай анықтамалар берілген:

1, Күш көрсету зорлық-зомбылығы - дене күшін қолданып, денені ауыртып денсаулыққа қасақана зиян келтіру.

2. Психологиялық зорлық-зомбылық - адамның психикасына қасақана әсер ету, оны қорқыту, қорлау, бопсалау немесе құқық бұзушылықтарды немесе өмірге немесе денсаулыққа қауіп төндіретін, сондай-ақ психикалық, дене және жеке басы дамуының бұзылуына әкелетін әрекеттерді жасауға мәжбүрлеу (еріксіз көндіру) арқылы ар-намысы мен абыройын кемсіту.

3. Сексуалдық зорлық-зомбылық - адамның жыныстың тиіспеушілігіне немесе жыныстық еркіндігіне қауіп төндіретін құқыққа қарсы қасақана іс-әрекет, сондай-ақ кәмелетке толмағандарға қатысты сексуалдық сипаттағы іс-әрекеттер.

4. Экономикалық зорлық-зомбылық - адамды заңмен көзделген құқығы бар тұрғын үйінен, тамағынан, киімінен, мүлкінен, қаражатынан қасақана айыру.

Қазақстан Республикасының «Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» Заңында тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алғашқы көріністері байқалған сәтте қорғау нұсқамасы, яғни отбасы-тұрмыстық қатынастар саласында құқық бұзушылыққа жол берген адамдарға қатысты әкімшілік ықпал ету шарасы қолданылуы мүмкін. Учаскелік полиция инспекторы не кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі учаскелік инспектор құқық бұзушыға қатысты қорғау нұсқамасын 30 тәулік мерзімге жазып береді және оған белгілі бір шектеулер қояды. Қорғау нұсқамасымен тұрмыстық зорлық-зомбылық жасауға, жәбірленушінің отбасының кәмелетке толмаған және (немесе) әрекетке қабілетсіз мүшелерін қоса алғанда, оның еркіне қарамастан, оны іздестіруге, оның ізіне түсуге, оған баруға, онымен ауызша, телефон арқылы сөйлесуге және өзге де тәсілдермен байланыс жасауға тыйым салынады. Өзіне қатысты қорғау нұсқамасы шығарылған адамды ішкі істер органдары профилактикалық есепке қояды және оған профилактикалық бақылау жүзеге асырылады. Тұлғаны тексеру мерзімділігі күнтізбелік жеті күнде кемінде бір рет жүргізіледі. Жәбірленушіге қорғау нұсқамасы шығарылған күні оның құқықтары, сондай-ақ өзіне қатысты қорғау нұсқамасы шығарылған адам оны бұзған жағдайда құқықтық салдарлары түсіндіріле отырып, қолхат алынып, оның көшірмесі берілуге тиіс3.

Қазақстанда тұрмыстық зорлық-зомбылықтың деңгейі, динамикасы және өсуі туралы нақты деректер жоқ, өңірлер бойынша да, жалпы Қазақстан бойынша да отбасындағы зорлық-зомбылық фактілерінің жинақталған дәл статистикасы жоқ, сондықтан бұл объективті түрде талдауға жатады.

Біріншіден, ішкі істер министрлігінің статистикалық есебінде қызғаныш, жанжал және басқа да тұрмыстық себептер негізінде жасалған қылмыстар тобы ерекшеленеді, оларды толығырақ зерттеу отбасындағы зорлық-зомбылық жағдайларын анықтауға мүмкіндік береді.

Екіншіден, әлеуметтік қызметтер отбасылық қатынастар саласындағы жағдайды зерттейді. Бұл әйелдердің, балалардың, қарт ата-аналардың отбасында орын алатын қауіптің ауқымын бағалауға, осы алаңдатарлық құбылыстың себептерін анықтауға мүмкіндік береді. Әзірге тұрмыстық зорлық-зомбылық, оның себептері мен жағдайлары, қылмыскер мен жәбірленушінің жеке басы туралы негізгі ақпаратты әлеуметтік сауалнамалар және құжаттарды зерттеу-талдау арқылы анықтауға болады.

Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың күрделі құбылысын түсіну қиын, өйткені:

- отбасылық өмір әрқашан адамдар арасындағы қарым-қатынастың ең нақты және ең аз құқықтық реттелетін саласы болды;

- отбасы мүшелері арасындағы байланысты сырттан реттеу қиын;

- отбасындағы зорлық-зомбылық көптеген формалар мен көріністерге ие.

Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың салдары өлім, дене жарақаты, психикалық бұзылулар, кейде өзін-өзі өлтіру, өзін-өзі бағалау сезімін жоғалтуларға әкеледі. Отбасындағы зорлық-зомбылық алкогольді отбасылармен, кедей отбасылармен шектеледі деп санау қабылданған. Алайда, зерттеулер зорлық-зомбылық әрқашан маскүнемдік пен кедейлікпен байланысты емес екенін көрсетеді. Отбасылық қарым-қатынастарда зорлық-зомбылықтың психологиялық нысаны өте кең таралған: дөрекілік (отбасылардың 48, 0%), бір-бірін қорлау (14, 0%), сондай-ақ күш көрсету (6, 0%) . Көптеген ерлер мен әйелдер арасындағы қарым-қатынаста дөрекілік отбасылық қарым-қатынас нормасы ретінде қабылданады. Күйеуі әйеліне қатыгездікпен қарайтын отбасылардың саны әйелі күйеуіне қатыгездікпен қарайтын отбасыларға қарағанда 3, 5 есе көп4.

Қоғамдағы тұрмыстық зорлық-зомбылық проблемасын шешу қоғамның осы проблеманың тереңдігін түсіну дәрежесіне, ең алдымен зорлық-зомбылықтың өршуінде көрінетін оның салдарына тікелей байланысты. Сондықтан отбасындағы зорлық-зомбылық мәселесін белгілеу, теориялық базаны қалыптастыру, сенімді статистика, зорлық-зомбылықты қолдану себептерін талдау, таралу дәрежесін анықтау - оны шешудің алғашқы қадамы.

Нысанына қарай тұрмыстық зорлық-зомбылық 3 түрге бөлінеді:

1. Ата-аналардың балаларға қатысты зорлық-зомбылығы;

2. Бір жұбайының екіншісіне қатысты зорлық-зомбылығы;

3. Қарт туыстарына немесе ата анасына қатысты зорлық-зомбылық5.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.