Арктикалық және субарктикалық белдеулердің табиғат зоналары
М а з м ұ н ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.Арктикалық және субарктикалық белдеулердің табиғат зоналары ... ... ... 6
2. Қоңыржай белдеулердің табиғат зоналары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
3. Жерорта теңіздік белдеулердің табиғат зоналары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.Арктикалық және субарктикалық белдеулердің табиғат зоналары ... ... ... 6
2. Қоңыржай белдеулердің табиғат зоналары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
3. Жерорта теңіздік белдеулердің табиғат зоналары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
Кіріспе
Жер жүзі халқының жартысынан астамы тұратын жердегі ең зор құрлық массиві – Евразия материгі экватор мен 77 0 с.с аралығында орналасқан, оны төрт мұхит – Солтүстік Мұзды Атлант, Тынық, және Үнді мұхиттары шайып жатады.
Евразияның ауданы -53,4 мли. км 2 . Материктің зор көлемді болуы оның табиғат жағдайларының өте күрделілігін және әр түрлілігін анықтайды. Евразия жерінде дүниенің екі бөлігі – Европа мен Азия жатыр
Европамен Азияның дүниенің әр бөліктері түрлі екендігі туралы түсінік өте көне заманнан, тіпті бүкіл материктің тұтас пішіні мен ақиқат мөлшері туралы географиялық түсінік қалыптасудан да едәуір ерте пайда болды. Сондықтан, Жвропа мен Азияның дүниенің әр түрлі бөліктері ғана емес, сондай-ақ әр түрлі материктер екен деген ұғым ұзақ уақыт орын алды.
Европа мен Азияны тек қана бір материк ретінде қарастыруға болады. Оны дүние бөліктеріне бөлу физикалық – географиялық емес, тарихи негізге сүйенген және бұл адам баласының дүниенің бөліктері туралы түсінігі жалпы дүние туралы түсінікпен анағұрлым ерте пшадйда болуымен де байланысты. Жердің аса зор материгінің Евразия аталуы да оның екі бөлігі Европа мен Азияның аттарынан шығатындығымен түсіндірледі. Европаның топығағы қалыптасуы жағынан төрт белдеуге - артикалық (полярлық), ворсальдық, суббореальдық, суптропиктік белдеулерге бөлінеді.
Сонымен қатар Европа 4 ірі аймаққа бөлінеді. Шығыс Европа (1,2 млн км2), С олтүстік Еуропа (1,3 млн км2) Оңтүстік Еуропа (101 млн км2)
Табиғат жағдайларына келетін болсақ. Ландшафтылардың әр түрлілігі, су және агроклиматтық қалалар, қоңыржай белдеу мен Жерортатеңіздік климат, рекреациялық ресурстар экономикалық дамытуына өте қолалйлы.
Жер жүзі халқының жартысынан астамы тұратын жердегі ең зор құрлық массиві – Евразия материгі экватор мен 77 0 с.с аралығында орналасқан, оны төрт мұхит – Солтүстік Мұзды Атлант, Тынық, және Үнді мұхиттары шайып жатады.
Евразияның ауданы -53,4 мли. км 2 . Материктің зор көлемді болуы оның табиғат жағдайларының өте күрделілігін және әр түрлілігін анықтайды. Евразия жерінде дүниенің екі бөлігі – Европа мен Азия жатыр
Европамен Азияның дүниенің әр бөліктері түрлі екендігі туралы түсінік өте көне заманнан, тіпті бүкіл материктің тұтас пішіні мен ақиқат мөлшері туралы географиялық түсінік қалыптасудан да едәуір ерте пайда болды. Сондықтан, Жвропа мен Азияның дүниенің әр түрлі бөліктері ғана емес, сондай-ақ әр түрлі материктер екен деген ұғым ұзақ уақыт орын алды.
Европа мен Азияны тек қана бір материк ретінде қарастыруға болады. Оны дүние бөліктеріне бөлу физикалық – географиялық емес, тарихи негізге сүйенген және бұл адам баласының дүниенің бөліктері туралы түсінігі жалпы дүние туралы түсінікпен анағұрлым ерте пшадйда болуымен де байланысты. Жердің аса зор материгінің Евразия аталуы да оның екі бөлігі Европа мен Азияның аттарынан шығатындығымен түсіндірледі. Европаның топығағы қалыптасуы жағынан төрт белдеуге - артикалық (полярлық), ворсальдық, суббореальдық, суптропиктік белдеулерге бөлінеді.
Сонымен қатар Европа 4 ірі аймаққа бөлінеді. Шығыс Европа (1,2 млн км2), С олтүстік Еуропа (1,3 млн км2) Оңтүстік Еуропа (101 млн км2)
Табиғат жағдайларына келетін болсақ. Ландшафтылардың әр түрлілігі, су және агроклиматтық қалалар, қоңыржай белдеу мен Жерортатеңіздік климат, рекреациялық ресурстар экономикалық дамытуына өте қолалйлы.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Власова Т.В. Материктердің физикалық географиясы А 1984 ж.
2. Ерамов Р.А. Физическая география Зарубежной Европы. М. 1973 г.
3. Серия – «Страны и народы» Зарубежная Европа и Азия М. 1979-1982
4. Атлас мира: Западная Европа. М. 1973. 54 с.
5. Биро П., Дреш Ж. Средиземноморье. М. 1960
6. Грацианский А. Н. Природа Средиземноморья. М. 1971.
1. Власова Т.В. Материктердің физикалық географиясы А 1984 ж.
2. Ерамов Р.А. Физическая география Зарубежной Европы. М. 1973 г.
3. Серия – «Страны и народы» Зарубежная Европа и Азия М. 1979-1982
4. Атлас мира: Западная Европа. М. 1973. 54 с.
5. Биро П., Дреш Ж. Средиземноморье. М. 1960
6. Грацианский А. Н. Природа Средиземноморья. М. 1971.
М а з м ұ н ы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.Арктикалық және субарктикалық белдеулердің табиғат зоналары ... ... ... 6
2. Қоңыржай белдеулердің табиғат
зоналары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
3. Жерорта теңіздік белдеулердің табиғат
зоналары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .14
Кіріспе
Жер жүзі халқының жартысынан астамы тұратын жердегі ең зор құрлық
массиві – Евразия материгі экватор мен 77 0 с.с аралығында орналасқан, оны
төрт мұхит – Солтүстік Мұзды Атлант, Тынық, және Үнді мұхиттары шайып
жатады.
Евразияның ауданы -53,4 мли. км 2 . Материктің зор көлемді болуы
оның табиғат жағдайларының өте күрделілігін және әр түрлілігін анықтайды.
Евразия жерінде дүниенің екі бөлігі – Европа мен Азия жатыр
Европамен Азияның дүниенің әр бөліктері түрлі екендігі туралы
түсінік өте көне заманнан, тіпті бүкіл материктің тұтас пішіні мен ақиқат
мөлшері туралы географиялық түсінік қалыптасудан да едәуір ерте пайда
болды. Сондықтан, Жвропа мен Азияның дүниенің әр түрлі бөліктері ғана емес,
сондай-ақ әр түрлі материктер екен деген ұғым ұзақ уақыт орын алды.
Европа мен Азияны тек қана бір материк ретінде қарастыруға болады.
Оны дүние бөліктеріне бөлу физикалық – географиялық емес, тарихи негізге
сүйенген және бұл адам баласының дүниенің бөліктері туралы түсінігі жалпы
дүние туралы түсінікпен анағұрлым ерте пшадйда болуымен де байланысты.
Жердің аса зор материгінің Евразия аталуы да оның екі бөлігі Европа мен
Азияның аттарынан шығатындығымен түсіндірледі. Европаның топығағы
қалыптасуы жағынан төрт белдеуге - артикалық (полярлық), ворсальдық,
суббореальдық, суптропиктік белдеулерге бөлінеді.
Сонымен қатар Европа 4 ірі аймаққа бөлінеді. Шығыс Европа (1,2 млн
км2), С олтүстік Еуропа (1,3 млн км2) Оңтүстік Еуропа (101 млн км2)
Табиғат жағдайларына келетін болсақ. Ландшафтылардың әр түрлілігі, су
және агроклиматтық қалалар, қоңыржай белдеу мен Жерортатеңіздік климат,
рекреациялық ресурстар экономикалық дамытуына өте қолалйлы.
Арктикалық және субарктикалық белдеулердің табиғат зоналары
Аркдтикалық белдеуде - Шипоцбергенде, Франц-Иосиф жерінде, Жаңа
Жердің солт. бөлігінде.
Арктикалық белдеудің киыр солтүстігіндегі аралдарды арктикалық шөл
зонасы алып жатыр. Жазы өте суық және кысқа. Қыста температура 0°С-тан
төмен болады. Қарлы борандар мен тұмандар жиі болып тұрады. Аралдарды
түгелдей дерлік мұз жауып жатыр. Мұздан бос жерлерде мүк, қына,
балдырлар өседі, топырақ қалыптасып жетілмеген. Жануарлардан ақаю мен
ақтүлкі кездеседі, жағалаулары жазда құс базарына айналады. Соңғы кезде ақ
аю саны азаюда. Субарктикалық белдеуді тундра мен орманды тундра зоналары
алып жатыр. Тундра дегеніміз - толық жетілмеген батпақты топырақтардағы
мүкті, қыналы және бұталы өсімдіктерден тұратын климаты қатал белдеу. Мұнда
күшті желдер мен қарлы борандар жиі соғады. Сондықтан бұталы өсімдіктер
жерге төселіп өседі. Тундрада бұғы мүгі өсімдігі көп тараған, ол солтүстік
бұғыларының негізгі азығы болып табылады. Оңтүстікке қарай жүрген сайын жел
бәсеңдеп, жылылықтың артуына байланысты тундра зонасы орманды тундраға
ауысады. Бұл зона мүктер мен бұталарға біршама бай болған-дықтан, солтүстік
бұғымен қатар жаз айларында мұнда бұлан, қоңыр аю, қоян сияқты орман
жануарлары мен саңырау құрды да кездестіруге болады. Исландияда мұз басу
дәуірінен бері сақталған қойөгіз тіршілік етеді. Тундра мен орманды тундра
зоналарында көп жылдық тоң таралған, жазда оның беткі қабаты ғана ериді.
Жауын-шашын аз, температура төмен болғандықтан, батпақтар көп. Аталған
зоналардың табиғаты климатының қаталдығына байланысты адамның шаруашылық
әрекетіне аз ұшыраған. XX ғасырдың 70 жылдарынан бастап мұнай, газ кен
орындарының қарқынды игерілуіне байланысты адамның табиғатқа әсері күшейе
түсті. Сондықтан өзіндік қайталанбас табиғат ерекшеліктері бар тундраны
қорғау бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр.
Арктикалық белдеудің қиыр солтүстігіндегі ара дарды арктикалық шөл
зонасы алып жатыр. Жазы суық және қысқа. Қыста температура -40°С-та төмен
болады. Қарлы борандар мен тұмандар болып тұрады. Аралдарды түгелдей
дерлік мұз жатыр. Мұздан бос жерлерде мүк, қына, балдырлар топырақ
қалыптасып жетілмеген. Жануарлардан аю мен ақ түлкі кездеседі, жағалаулары
жазда базарына айналады. Сонғы кезде ақ аю саны азаюда. Субарктикалық
белдеуді тундра мен орманды зоналары алып жатыр. Тундра дегеніміз толап
жетілмеген батпақты топырақтардағы мүкті, қынаны және бұталы өсімдіктерден
тұратын, климаты белдеу. Мұнда күшті желдер мен қарлы борандар соғады.
Сондықтан бұталы өсімдіктер жерге төселіп өседі. Тундрада бұғы мүгі
өсімдігі көп тараған солтүстік бұғыларының негізгі азығы болып табылады.
Оңтүстікке қарай жүрген сайын жел бәсеңдей жылылықтың артуына байланысты
тундра зона орманды тундраға ауысады.
Бұл зона мүктер мен бұталарға біршама болғандықтан, солтүстік бұғымен
қатар жаз айларында мұнда бұлан, қоңыр аю, қоян сияқты орман жануарлары мен
саңырау құрды да кездестіруге болады. Исландияда мұз басу дәуірінен бері
сақталп қойөгіз тіршілік етеді. Тундра мен орманды тундра зоналарында көп
жылдық тоң таралған, жазда оның беткі қабаты ғана ериді. Жауын-шашын аз,
температура төмен болғандықтан, батпақтар көп.
Полярлық Шпизберген аргипелагының мұздан бос кеңістіктерінде өсімдік
әлем і мүктерден, қыналардан және тасжарған, полдяр, көкнәрі, кейбір дәнді
өсім діктер сияқты жер бетін тегіс жаппайтын көпжылдық аласа шөптерден
тұратын арктикалық тундра етек жайған.
Шетелдік Европада типтік жазық тундралар жылы ағыс әсеріне байланысты
климат ерекшеліктерінің салдарынан кеңінен етек алмаған.
Шығыс Европа тундра басым болатын ендіктердің батысында орманды
тундралар немесе тіпті ормандар етек жайған. Тундралар ойпатты жерлерде
ғайып болып, скандинавия мен Исландияның таулы адудандарына зайналады,
сөйтіп олар таулы тундралар белдеузін құрайды. Тундраны көмкеріп
жататын ені тар ормандарды тундра үшін тундра өсімдік тері арасында пайда
болатын шоқ-шоқ, қисық қайыңдар мен қандыағаштар тоғайы тән. Батыс
Европада орманды жазақ тундралар Исландия Скандинавияға әсіресе Финляндияға
тән.
Қоңыржай белдеудің табиғат зоналары
Қоңыржай белдеудегі ең ірі табиғат зонасы тайгада тундра мен орманды
тундраға қарағанда жаз біршама жылы және ұзақ. Соның нәтижесінде ағаш текті
өсімдіктердің өсуіне жағдай бар. Тайгада тек қана қылқан жапырақты ағаштар
өседі. Тайганың топырағы күлгін (күлтүстес), көбінесе батпақты болып
келеді. Климаттың батыстан шығысқа қарай қаталдануына байланысты
Скандинавия түбегі мен Финляндияда, Ресейдің еуропалық бөлігінде қарағай
мен шырша өседі. Ал Ресей жерінің Оралдан шығысқа қарай жатқан бөлігі
Сібірде суыққа төзімді майқарағай, сібір қарағайы (самырсын) және қыста
қылқандарын түсіретін ағаш балқарағай таралған. Сібір жерінде климаттың
қатаң болуына байланысты тайга зонасы еуропалық бөлікпен салыстырғанда
оңтүстікке қарай ығысқан және неғұрлым үлкен аумақты алып жатыр.
Е-ның климаты қоңыржай континенттік аймақтарында жалпақ
жапырақты ормандардың оңтүстігінде орманды дала, ал одан әрі оңтүс-
тікте дала зонасы жатыр. Украинаның оңтүстігі, Қырымның солтүстігі,
Төменгі Волга маңы құрғақ (оңтүстік) дала, Е-ның оңт.-шығ. қиыр беті
шөлейт және шөлді келеді. Қара және қызыл қоңыр топырақты жер-лерді
егіншілікке (бидай, жүгері, қант қызылшасы, күнбағыс т. б.
дақылдарды егу үшін) пайдалану үшін жыртудың нәтижесінде орманды дала және
дала өсімдіктері көп сиреген. Е-ның жазықтарында және суптропиктік
аймақтарындағы таулардың төменгі белдеуінде жазғы қуаң маусымға
төзімді ксерофиттік мәңгі Жасыл ормандар мен бұталар өседі. Мұндағы
ормандарда көбірек кездесетіні — тас, кермес және тоз емен, алепп, теңіз
маңы қарағайы мен итальяи қарағайы. Жерорта теңізі маңындағы таулы
өңірлерде мәңгі жасыл ормандар мен бұталар белдеуінен і жоғарыда
(солтүстігінде 300—400 м-, ден, оңтүстігінде 800—1000 м-ден жоғары)
жапырағын түсіретін жалпақ жапырақты (емен, шамшат, каштан) және
қылқан жапырақты (шырша, мап қарағай, атлант самырсыны) ор-мандар
белдеуі, ал неғұрлым биік тауларда одан жоғарыда субальпілік және альпілік
өсімдік белдеуі жатыр.
Қоңыржай белдеудегі ең ірі табиғат зонасы тайгада тундра мен орманды
тундраға қарағанда жаз біршама жылы және ұзақ. Соның нәтижесінде ағаш
өсімдіктердің есуіне жағдай бар. Тайгада тек қана қылқан жапырақты ағаштар
өееді. Тайганың жапырағы күлгін (күл түстес), көбінесе, батпақты болып
келеді. Климаттың батыстан шығысқа қарай қаталдануына байланысты
Скандинавия түбегі мен Инляндияда, Ресейдің еуропалық бөлігінде қарағай ен
шырша еседі. Ал Ресей жерінің Оралдан шығысқа ірай жатқан бөлігі Сібірде
суыққа төзімді майқарағай, сібір қарағайы (самырсын) және қыста қылқандарын
түсіретін ағаш балқарағай таралған. Сібір ерінде климаттың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.Арктикалық және субарктикалық белдеулердің табиғат зоналары ... ... ... 6
2. Қоңыржай белдеулердің табиғат
зоналары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
3. Жерорта теңіздік белдеулердің табиғат
зоналары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .14
Кіріспе
Жер жүзі халқының жартысынан астамы тұратын жердегі ең зор құрлық
массиві – Евразия материгі экватор мен 77 0 с.с аралығында орналасқан, оны
төрт мұхит – Солтүстік Мұзды Атлант, Тынық, және Үнді мұхиттары шайып
жатады.
Евразияның ауданы -53,4 мли. км 2 . Материктің зор көлемді болуы
оның табиғат жағдайларының өте күрделілігін және әр түрлілігін анықтайды.
Евразия жерінде дүниенің екі бөлігі – Европа мен Азия жатыр
Европамен Азияның дүниенің әр бөліктері түрлі екендігі туралы
түсінік өте көне заманнан, тіпті бүкіл материктің тұтас пішіні мен ақиқат
мөлшері туралы географиялық түсінік қалыптасудан да едәуір ерте пайда
болды. Сондықтан, Жвропа мен Азияның дүниенің әр түрлі бөліктері ғана емес,
сондай-ақ әр түрлі материктер екен деген ұғым ұзақ уақыт орын алды.
Европа мен Азияны тек қана бір материк ретінде қарастыруға болады.
Оны дүние бөліктеріне бөлу физикалық – географиялық емес, тарихи негізге
сүйенген және бұл адам баласының дүниенің бөліктері туралы түсінігі жалпы
дүние туралы түсінікпен анағұрлым ерте пшадйда болуымен де байланысты.
Жердің аса зор материгінің Евразия аталуы да оның екі бөлігі Европа мен
Азияның аттарынан шығатындығымен түсіндірледі. Европаның топығағы
қалыптасуы жағынан төрт белдеуге - артикалық (полярлық), ворсальдық,
суббореальдық, суптропиктік белдеулерге бөлінеді.
Сонымен қатар Европа 4 ірі аймаққа бөлінеді. Шығыс Европа (1,2 млн
км2), С олтүстік Еуропа (1,3 млн км2) Оңтүстік Еуропа (101 млн км2)
Табиғат жағдайларына келетін болсақ. Ландшафтылардың әр түрлілігі, су
және агроклиматтық қалалар, қоңыржай белдеу мен Жерортатеңіздік климат,
рекреациялық ресурстар экономикалық дамытуына өте қолалйлы.
Арктикалық және субарктикалық белдеулердің табиғат зоналары
Аркдтикалық белдеуде - Шипоцбергенде, Франц-Иосиф жерінде, Жаңа
Жердің солт. бөлігінде.
Арктикалық белдеудің киыр солтүстігіндегі аралдарды арктикалық шөл
зонасы алып жатыр. Жазы өте суық және кысқа. Қыста температура 0°С-тан
төмен болады. Қарлы борандар мен тұмандар жиі болып тұрады. Аралдарды
түгелдей дерлік мұз жауып жатыр. Мұздан бос жерлерде мүк, қына,
балдырлар өседі, топырақ қалыптасып жетілмеген. Жануарлардан ақаю мен
ақтүлкі кездеседі, жағалаулары жазда құс базарына айналады. Соңғы кезде ақ
аю саны азаюда. Субарктикалық белдеуді тундра мен орманды тундра зоналары
алып жатыр. Тундра дегеніміз - толық жетілмеген батпақты топырақтардағы
мүкті, қыналы және бұталы өсімдіктерден тұратын климаты қатал белдеу. Мұнда
күшті желдер мен қарлы борандар жиі соғады. Сондықтан бұталы өсімдіктер
жерге төселіп өседі. Тундрада бұғы мүгі өсімдігі көп тараған, ол солтүстік
бұғыларының негізгі азығы болып табылады. Оңтүстікке қарай жүрген сайын жел
бәсеңдеп, жылылықтың артуына байланысты тундра зонасы орманды тундраға
ауысады. Бұл зона мүктер мен бұталарға біршама бай болған-дықтан, солтүстік
бұғымен қатар жаз айларында мұнда бұлан, қоңыр аю, қоян сияқты орман
жануарлары мен саңырау құрды да кездестіруге болады. Исландияда мұз басу
дәуірінен бері сақталған қойөгіз тіршілік етеді. Тундра мен орманды тундра
зоналарында көп жылдық тоң таралған, жазда оның беткі қабаты ғана ериді.
Жауын-шашын аз, температура төмен болғандықтан, батпақтар көп. Аталған
зоналардың табиғаты климатының қаталдығына байланысты адамның шаруашылық
әрекетіне аз ұшыраған. XX ғасырдың 70 жылдарынан бастап мұнай, газ кен
орындарының қарқынды игерілуіне байланысты адамның табиғатқа әсері күшейе
түсті. Сондықтан өзіндік қайталанбас табиғат ерекшеліктері бар тундраны
қорғау бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр.
Арктикалық белдеудің қиыр солтүстігіндегі ара дарды арктикалық шөл
зонасы алып жатыр. Жазы суық және қысқа. Қыста температура -40°С-та төмен
болады. Қарлы борандар мен тұмандар болып тұрады. Аралдарды түгелдей
дерлік мұз жатыр. Мұздан бос жерлерде мүк, қына, балдырлар топырақ
қалыптасып жетілмеген. Жануарлардан аю мен ақ түлкі кездеседі, жағалаулары
жазда базарына айналады. Сонғы кезде ақ аю саны азаюда. Субарктикалық
белдеуді тундра мен орманды зоналары алып жатыр. Тундра дегеніміз толап
жетілмеген батпақты топырақтардағы мүкті, қынаны және бұталы өсімдіктерден
тұратын, климаты белдеу. Мұнда күшті желдер мен қарлы борандар соғады.
Сондықтан бұталы өсімдіктер жерге төселіп өседі. Тундрада бұғы мүгі
өсімдігі көп тараған солтүстік бұғыларының негізгі азығы болып табылады.
Оңтүстікке қарай жүрген сайын жел бәсеңдей жылылықтың артуына байланысты
тундра зона орманды тундраға ауысады.
Бұл зона мүктер мен бұталарға біршама болғандықтан, солтүстік бұғымен
қатар жаз айларында мұнда бұлан, қоңыр аю, қоян сияқты орман жануарлары мен
саңырау құрды да кездестіруге болады. Исландияда мұз басу дәуірінен бері
сақталп қойөгіз тіршілік етеді. Тундра мен орманды тундра зоналарында көп
жылдық тоң таралған, жазда оның беткі қабаты ғана ериді. Жауын-шашын аз,
температура төмен болғандықтан, батпақтар көп.
Полярлық Шпизберген аргипелагының мұздан бос кеңістіктерінде өсімдік
әлем і мүктерден, қыналардан және тасжарған, полдяр, көкнәрі, кейбір дәнді
өсім діктер сияқты жер бетін тегіс жаппайтын көпжылдық аласа шөптерден
тұратын арктикалық тундра етек жайған.
Шетелдік Европада типтік жазық тундралар жылы ағыс әсеріне байланысты
климат ерекшеліктерінің салдарынан кеңінен етек алмаған.
Шығыс Европа тундра басым болатын ендіктердің батысында орманды
тундралар немесе тіпті ормандар етек жайған. Тундралар ойпатты жерлерде
ғайып болып, скандинавия мен Исландияның таулы адудандарына зайналады,
сөйтіп олар таулы тундралар белдеузін құрайды. Тундраны көмкеріп
жататын ені тар ормандарды тундра үшін тундра өсімдік тері арасында пайда
болатын шоқ-шоқ, қисық қайыңдар мен қандыағаштар тоғайы тән. Батыс
Европада орманды жазақ тундралар Исландия Скандинавияға әсіресе Финляндияға
тән.
Қоңыржай белдеудің табиғат зоналары
Қоңыржай белдеудегі ең ірі табиғат зонасы тайгада тундра мен орманды
тундраға қарағанда жаз біршама жылы және ұзақ. Соның нәтижесінде ағаш текті
өсімдіктердің өсуіне жағдай бар. Тайгада тек қана қылқан жапырақты ағаштар
өседі. Тайганың топырағы күлгін (күлтүстес), көбінесе батпақты болып
келеді. Климаттың батыстан шығысқа қарай қаталдануына байланысты
Скандинавия түбегі мен Финляндияда, Ресейдің еуропалық бөлігінде қарағай
мен шырша өседі. Ал Ресей жерінің Оралдан шығысқа қарай жатқан бөлігі
Сібірде суыққа төзімді майқарағай, сібір қарағайы (самырсын) және қыста
қылқандарын түсіретін ағаш балқарағай таралған. Сібір жерінде климаттың
қатаң болуына байланысты тайга зонасы еуропалық бөлікпен салыстырғанда
оңтүстікке қарай ығысқан және неғұрлым үлкен аумақты алып жатыр.
Е-ның климаты қоңыржай континенттік аймақтарында жалпақ
жапырақты ормандардың оңтүстігінде орманды дала, ал одан әрі оңтүс-
тікте дала зонасы жатыр. Украинаның оңтүстігі, Қырымның солтүстігі,
Төменгі Волга маңы құрғақ (оңтүстік) дала, Е-ның оңт.-шығ. қиыр беті
шөлейт және шөлді келеді. Қара және қызыл қоңыр топырақты жер-лерді
егіншілікке (бидай, жүгері, қант қызылшасы, күнбағыс т. б.
дақылдарды егу үшін) пайдалану үшін жыртудың нәтижесінде орманды дала және
дала өсімдіктері көп сиреген. Е-ның жазықтарында және суптропиктік
аймақтарындағы таулардың төменгі белдеуінде жазғы қуаң маусымға
төзімді ксерофиттік мәңгі Жасыл ормандар мен бұталар өседі. Мұндағы
ормандарда көбірек кездесетіні — тас, кермес және тоз емен, алепп, теңіз
маңы қарағайы мен итальяи қарағайы. Жерорта теңізі маңындағы таулы
өңірлерде мәңгі жасыл ормандар мен бұталар белдеуінен і жоғарыда
(солтүстігінде 300—400 м-, ден, оңтүстігінде 800—1000 м-ден жоғары)
жапырағын түсіретін жалпақ жапырақты (емен, шамшат, каштан) және
қылқан жапырақты (шырша, мап қарағай, атлант самырсыны) ор-мандар
белдеуі, ал неғұрлым биік тауларда одан жоғарыда субальпілік және альпілік
өсімдік белдеуі жатыр.
Қоңыржай белдеудегі ең ірі табиғат зонасы тайгада тундра мен орманды
тундраға қарағанда жаз біршама жылы және ұзақ. Соның нәтижесінде ағаш
өсімдіктердің есуіне жағдай бар. Тайгада тек қана қылқан жапырақты ағаштар
өееді. Тайганың жапырағы күлгін (күл түстес), көбінесе, батпақты болып
келеді. Климаттың батыстан шығысқа қарай қаталдануына байланысты
Скандинавия түбегі мен Инляндияда, Ресейдің еуропалық бөлігінде қарағай ен
шырша еседі. Ал Ресей жерінің Оралдан шығысқа ірай жатқан бөлігі Сібірде
суыққа төзімді майқарағай, сібір қарағайы (самырсын) және қыста қылқандарын
түсіретін ағаш балқарағай таралған. Сібір ерінде климаттың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz