Негізгі ертіндіні температурасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 191 бет
Таңдаулыға:

А. Б. НҰРТАЕВА, А. Ж. БЕКҚОЖИН

СҮТ ЖӘНЕ СҮТ ӨНІМДЕРІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

АСТАНА 2014

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

С. Сейфуллин атындағы Қазақ Агротехникалық Университеті

НУРТАЕВА А. Б., БЕКҚОЖИН А. Ж.

СҮТ ЖӘНЕ СҮТ ӨНІМДЕРІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Оқу құралы университеттің Ғылыми кенесімен бекітілген

Астана 2014

КБЖ 36. 95я73

ӘОЖ 637. 1 (075. 8) Н 82

Нуртаева А. Б. ; Бекқожин А. Ж. «Сүт және сүт өнімдерінің техноло- гиясы». Оқу құралы. - Астана. С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті. 2014 ж. - 180 б.

ISBN: 9965-799-58-Х

Пікіршілер: Қазақ технология және бизнес университеті «Технология және стандартизация» кафедрасының доценті, техникалық ғылымдарының кандидаты Омаралиева А. М.

С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің профессоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы Шәуенов С. Қ.

Оқу құралында сүт және сүт өнімдерінің технологиясымен құрамы және зерттеу әдістері жазылған.

Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы және азық- түлік тағамдары технологиясы мамандығы бойынша оқитын студенттер- ге, магистранттарға және докторанттарға өте қажетті оқу құралы.

ISBN: 9965-799-58-Х © Нуртаева А. Б. ; Бекқожин А. Ж., 2014 ж.

© С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің баспасы, 2014 ж.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

Кіріспе: 1 Лабораторияда сабақ өткізу тәртібі және техникалық қауіп- сіздік

6: 7

Кіріспе:

1. 1 Сабақ өткізу тәртібі

6: 7

Кіріспе:

1. 2 Зертханадағы техникалық қауіпсіздік

6: 8

Кіріспе:

1. 3 Лабораториялық ыдыстарды жуу және сақтау

10

Кіріспе: 2 Сүт құрамы. Сүттен орташа сынама алу және оны талдау

13

Кіріспе:

2. 1 Сүт құрамы және әртүрлі жануарлар сүтінің сипаттамасы

13

Кіріспе:

2. 2 Сүттің орташа сынамасын алу тәжірибесі

16

Кіріспе:

2. 3 Сүт сынамасын консервілеу және оны талдауға дайындау

19

Кіріспе: 3 Сүтті талдау

21

Кіріспе:

3. 1 Иіс-сезім көрсеткіштер арқылы сүттің физикалық қасиетін

бағалау

21

Кіріспе:

3. 2 Сүт өнімдерін дегустациялау

25

Кіріспе:

3. 3 Сүт ақаулары

27

Кіріспе:

3. 4 Сүттің тығыздығын анықтау.

31

Кіріспе:

3. 5 Май түйіршіктерін микроскоп арқылы қарау

33

Кіріспе:

3. 6 Күкіртті қышқыл әдісімен сүттің құрамындағы майды

анықтау

36

Кіріспе:

3. 7 Казеинді формольдық әдіспен сүттегі жалпы ақуыз санын

анықтау

42

Кіріспе: 3. 8 АМ −2 спабымен сүт құрамындағы майсыздандырылған сүттің құрғақ қалдығын анықтау

43

Кіріспе:

3. 9 Сүттің құрамындағы минералды заттарды, кальций және

фосфор мөлшері мен күлділігін анықтау

45

Кіріспе:

3. 10 Колориметриялық әдіспен сүт құрамындағы каротинді

және дәрумендерді анықтау.

49

Кіріспе: 4 Құрғақ заттар

52

Кіріспе:

4. 1 Сүттің құрамындағы құрғақ зат пен су мөлшерін

анықтаудың лездік тәсілі

52

Кіріспе:

4. 2 Кептіргіш шкафта сүтті кептіру арқылы құрамындағы су

мен құрғақ затты анықтау

52

Кіріспе:

4. 3 Есептеу формуласы бойынша сүттің құрамындағы

майсыздандырылған сүттің құрғақ қалдығы мен затты анықтау

54

Кіріспе: 4. 4 АМ −2 аспабымен сүт құрамындағы майсыздандырылған сүттің құрғақ қалдығын анықтау

56

Кіріспе:

4. 5 Сүттің санитарлық-гигиеникалық жағдайын бақылау және

сүттің тазалық тобы мен бактерия санын анықтау

58

Кіріспе:

4. 6 Сүттің қышқылдығын анықтау және ашыған өнімнен

сынама алу

63

Кіріспе:

4. 7 Арбитраждық тәсіл арқылы нитраттар мен нитриттердің

мөлшерін анықтау

65

Кіріспе:

4. 8 Сүттің құрамындағы ингибирлеуші заттардың болуын

70

зерттеу

зерттеу:

4. 9 Сиыр сүтіндегі маститпен ауыратын сиырлардың сүттерін

анықтау

73

зерттеу: 5 Сүтті сепоратордан өткізу

80

зерттеу:

5. 1 Сепаратордың жұмыс жасау реті

80

зерттеу:

5. 2 Сепараттаудың технохимиялық бақылауы

86

зерттеу:

5. 3 Сүт пен кілегейдін сипаттамалары

88

зерттеу: 6 Сүтқышқылды өнімдері

90

зерттеу:

6. 1 Сүт қышқылды өнімдердің бактериалды ұйытқысын

дайындау

90

зерттеу:

6. 2 Сүтқышқылды өнімдерді талдау

101

зерттеу:

6. 3 Ауыл шаруашылық жас төлдерінен алынған ацидофильді

сүт және кефир дайындау

103

зерттеу:

6. 4 Органолептикалық көрсеткіш арқылы қаймақ және

кілегейді бағалау

105

зерттеу:

6. 5 Органолептикалық көрсеткіш арқылы сүзбе және сүзбе

өнімдерін бағалау

110

зерттеу: 7 Сары май өндірісі

115

зерттеу:

7. 1 Сары майды өңдеу кезіндегі технохимиялық қадағалануы

123

зерттеу:

7. 2 Сары майлардың талдануы

126

зерттеу: 8 Ірімшік өндірісі

129

зерттеу:

8. 1 Ірімшік және брынзаның зерттеу және олардың

органолептикалық көрсеткіштерін бағалау

129

зерттеу:

8. 2 Ірімшік түрлері және сүт сапасына қойылатын талаптар

138

зерттеу:

8. 3 Ірімшік өңдірісіндегі ірімшіктердің сапасын бақылау

146

зерттеу:

8. 4 Ірімшіктердің талдануы

147

зерттеу:

9 Сүт консервілері

155

зерттеу:

9. 1 Сүт консервілерін өндірудің жалпы технологиялық процесі

155

зерттеу:

9. 2 Құрғақ сүт өнімдері

160

зерттеу: 10 Балмұздақ техологиясы

169

зерттеу: 10. 1 Балмұздақтың талдануы

169

зерттеу: Сүт қоймаларындағы санитарлық талаптар

178

зерттеу: Қолданылған әдебиеттер тізімі

179

КІРІСПЕ

Сүт және сүт өнімдерін өндіру және өңдеуге негізделген лабораториялық практикум теориялық білімді жетілдіру үшін, сүт және сүт өнімдері технологиясы пәнін үйренуге, құрамы мен сапасына сапалық талдау өткізуге, сонымен қатар сүт өнімдерін өңдіру технологиясына экспресс-талдау жасау, дайын өнімнің сұрыптарын, стандартқа сәйкестігін анықтауға негізделген.

Бұл оқулық он бөлімнен тұрады, олар құрамын анықтауға, сүттің қасиеттеріне, шикізат ретіндегі оның қасиетіне, біріншілік өңдеуге, сүтті өңдіру және қайта өңдеуге негізделген. Әр бөлімде бірнеші бөлімшелер бар, олар: анализ өткізу техникасы, керекті құрал-жабдықтармен реактивтер, жұмысты орындау тәртібі мен толтыру, бақылау сұрақтары.

Практикумның негізгі бөлімі берілген өнімнің технологиялық үрдістері мен схемаларын бақылауға негізделген. Оның негізі сүттің құрамын өзгертіп процесте дайын өнімді қайта өңдеу және сақтау болып табылады.

Кейбір жұмыстар өткізу ұзақтығымен немесе арнайы қондырғының болмауынан өндіріске ауысады немесе студенттердің тәжірибе уақытында жеке тапсырмаларын орындауға жіберіледі.

Зертханалық-тәжірибелік сабақтарда әр студент сүт және сүт өнімдерінің сапасын, құрамын анықтау қажет.

Студенттердің топтық (бригадалық) жұмысында сүтті сепаратордан өткізуі, сол немесе басқа өнімді өңдеу жұмыстары берілуі мүмкін. Демонстрациялық сабақтар оқу үдерісінде завод базаларында ұзақ технология (қатты ірімшік пісіру) және еңбек жұмысымен іске асырылады. Сонымен қатар, студенттер жеке тапсырмалары бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын сабақтан тыс уақытта тәжірибеден өткізу керек.

Студенттерді зертханалық жұмысқа техникалық қауіпсіздік ережесіне сәйкес жібереді, яғни зертханалық жұмыстардың барлығын халат киіп қана жүргізу кажет.

Зертханалық бөлмедегі барлық ыдыстар мен қондырғылар үшін ұқыптылық пен арнайы күтім қажет. Әр сабақ алдында оқытушы студенттерге қышқыл, сілті, ацетон, эфир және т. б. реактивті заттарды қолдану ережесімен таныстырып отыру керек. Зертханалық жұмыс аяқталған соң студент өз жұмыс үстелін ретке келтіріп, ыдыстарды жуып, пайдаланылған сұйықтықтарды арнайы ыдыстарға құю керек.

1 ЛАБОРАТОРИЯДА САБАҚ ӨТКІЗУ ТӘРТІБІ ЖӘНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІ

Сабақ өткізу тәртібі

Лабораторияда сабаққа кіріспес бұрын студент келесі ережелерді білуі қажет:

1 Жұмыс орнын таза және реттеп ұстау;

2 Лабораториялық жұмысқа арнайы дәптер ұстап, оны сабаққа дайындық деректермен толтыру;

3 Сабақ басталғанша тапсырмамен танысып, мақсатын ұғынып, тиісті материалдарды қарау, жұмыс орнын дайындап, реактивтердің са- пасын және аспаптар мен жабдықтарды тексеру;

4 Талдау жұмысын түрегеп тұрып өткізу;

5 Жұмыс үстелінде ешқандай артық нәрсе ұстамау;

6 Лабораторияда сыртқы киіммен жұмыс жүргізуге болмайды, тек қана таза ақ қалат киілуі тиіс;

7 Химиялық ыдыстармен су ішуге қатаң тиым салынады;

8 Талдау жұмысын орындағанда ыдыстарды, реактивтерді, сүтті әдістемелік нұсқауға сәйкес қолдану;

9 Лабораториялық ыдыстарға реактивтің аты және дайындалған күні көрсетіліп, қағазбен жапсырылуы керек;

10 Лабораторияға келіп түскен реактивтердің аты, химиялық фор- муласы, көлемі, мемлекеттік стандарт нөмірі, мінездемесі (химиялық таза, тәжірибелік, техникалыққ партияның нөмірі, дайындалған күні, пайдалану ұзақтығы болуы қажет. Этикеткасы жоқ реактивтерді сақтау- ға және лабораториялық талдау жұмыстарына қолдануға болмайды;

11 Реактивтер белгілі бір орында тұру қажет;

12 Реактивтерді қолданғанда өте ептілікті сақтау қажет: құрғақ реактив салынған және ерітінді құйылған ыдыстарды жабық ұстап, оларды тек қолданған кезде ашу; ыдыстарды жапқан кезде тығындарын ауыстырып алмау қажет, өйткені олар ластанып, пайдасыз болады; күміс ерітіндісінің қалдығын (мысалы, ірімшіктегі тұзды анықтағанда және тағы басқалардың желдеткіш шкафтағы әдейі құтыларға құю; ертіндісі бар ыдыстан реактив алғанда, жапсырылған қағазға (жапсырмасы бар сынақ ертіндіні тамбайтындай қылып ұстау) ; ыдыстан ертінді алғанда тығынды қолда ұстап, немесе ертіндіге малынған жағы үстелге тимейтіндей қылып қою; барлық жағдайда реактив пен сүтті, (тек, қанша мөлшерде алу керектігі) көрсетілген жағдайда болмасақ ең аз мөлшерде алу; бюреткаларды ертіндімен толтырғанда, түтікшемен сүтті және ертіндіні өлшеп алғанда, жалпы қабылданған ережені қатаң сақтау;

13 Қағаздарды, сүзгіштерді, сынған ыдыстарды арнайы ыдыстарға тастау қажет;

14 Талдау аяқталған соң, жұмыс орнын тәртіпке келтіру (ыдыстар- ды жуып, реактив пен аспаптарды орын-орнына қою және т. б. ) .

Зертханадағы техникалық қауіпсіздік

1 Жұмыстың қауіпсіздік ережесін игеру. Сабақты бастағанша құ- рал-жабдықтармен танысу.

2 Ажыратқыш пен аспаптарды оқытушының рұқсатынсыз жағып сөндірмеу. Құрал-жабдықтармен электр сымдарының қауіпсіздігін ба- қылау. Құралды немесе аспаптарды жұмысқа қосарда, студенттерге ескерту.

3 Тапсырманы орындағанда лабораторияда жұмыссыз жүрмеу, өйткені, сіз жолдастарыңыздың назарын аударып, аспаптар бақылаусыз қалуы мумкін.

4 Реактивтердің дәмін татып тексеруге болмайды.

5 Ыстық заттарды тек қана асбест торына қою керек.

6 Күшті қышқылдарды және сілтілерді пайдаланып талдау жүргіз- генде: шыныдағы қышқылдар мен сілтілерді тек қана, кәрзенкемен немесе сыртқы қорабымен тасымалдау; қышқылдар мен сілтілерді өлшегенде, басқа ыдысқа құйғанда, араластырғанда, сонымен қатар қатты натрды ұсақтағанда сақтандырғыш көзілдірігін, резеңкелі қолғап және халаттың сыртынан резиңкелі алжапқыш киюлері қажет; лабараторияда концентратты күкірт қышқылының үш күндік қана қоры болуы керек. Қалған қышқылдың бәрін реактивтік қоймада сақтау керек; қышқылды арнайы қондырғыға тек шұңғыма арқылы құю керек, қышқылды араластырғанда, қышқылды суға (керісінше емес) шыны таяқшамен араластыра тұра құю қажет, өйткені қышқылдың салмағы судан ауыр. Қышқыл араластыратын колбаларды суы бар тегенелерге қондыру керек; қышқылды түтікшеге ауызбен сормай, резеңкелі сорғышты қолдану керек. Ең жақсысы, қышқылды, амин спиртін мөлшерлегіш арқылы өлшеп алу; сүттің майлылығын анықтайтын түтікшелерді тығындағанда және сілкіп араластырғанда шүберекпен орау қажет. Ең қауыпсізі, көп талдау өткізгенде шыны түтікшелерді арнаулы қорапшаларға жайғастырып сілку; елеусіз жағдайда май өлшегіш сынғанда, жұмыскерлерді қышқылдан сақтандыру үшін, центрифуганы қақпағынан басқа жамылғы қабы болуы қажет; май көрсеткішін санағанда, май өлшегішті орамалға оралған жуан жағынан ұстау керек; өлшегіштен май көрсеткішін алғанда, оны өзіне ия болмаса жанындағыларға қаратпай ұстау қажет; май өлшегішті, қышқылмен толтырғанда және жуғанда жоғарыда көрсетілген нұсқауларды сақтау қажет; май өлшегіште қолданылған күкірт қышқылы мен хром қоспаны, ыдыстарды жуу үшін, түтікше арқылы тығыны бар арнайы шыныларға

кұю керек: бұл реактивтерді су құбырларына төгуге тиым салынады; үстелде қышқылға арналған автоматпен қатар құрғақ сода, және оның

0, 5% ертіндісі болуы керек.

7 Егер, қышқыл қолға немесе бетке тисе, ол жерді таза сумен жу- ып, сосын соданың әлсіз ертіндісімен және тағы таза сумен шаю керек. Егер ертінді киімге тисе, ол жерді құрғақ содамен бастапқы қалпына келтіріп, сумен жуып тастау керек. Қышқыл еденге, үстелге, қондырғы- ға тисе, оны да құрғақ содамен қалпына келтіріп, сумен жуып, тазалап сүрту керек.

8 Ыдыс жууға арналған хром қосындысымен жұмыс істегенде де қышқылға арналған тәртіптерді сақтау керек.

9 Центрифуганы айналдырғанда сындырып алмау үшін, оған май өлшегіштерді бір-біріне қарама-қарсы етіп жайғастыру қажет.

10 Егер центрифуганың ішінде май өлшегіш сынса оның дискіле- рін сода ертіндісімен, сумен жуып, құрғатып сүрту керек.

11 Аммиак, қышқыл және басқа да ұшқыш зиянды ертінділерді жұмыс үстелінде ашуға болмайды, осының бәрін тек желдеткіш шкаф- тарда өткізу керек.

12 Сынап тұздары бар ертінділерді кез келген жерге төгуге болмайды, оларды арнаулы шыны ыдыстарға құю қажет, өйткені сынап тұздары шойын құбырларымен реакцияға түсіп, сынатын болады.

13 Құрғақ хлорлы известі және оның ертіндісін жақсы жабылған ыдыста, қараңғы құрғақ жерде сақтау керек.

14 Түткішелердегі ертінділерді қайнатып жұмыс істегенде, олар- дың ашылатын жағын өзіңе немесе жолдастарыңа қаратпау керек.

15 Майдың ылғалдығын экспресс әдісімен анықтағанда, майдың шашырамауын бақылаңыз, өйткені ол тек нәтиженің дәлдігіне кері әсе- рін тигізуімен қатар, бет пен қолды күйдіруі мүмкін.

17 Парафинді еріткенде, жалындап жанып кетпеуі үшін, темпера- турасын бақылап тұру керек.

18 Консервілеуші заттары бар сүттің сынамасын иіс-сезім көрсеткіштері арқылы бағалауға болмайды.

19 Егер, реактив ретінде жалындап жанатын заттар қолданылатын болса (бензин, эфир, спирт) қыздыру аспаптары 3 метрдей қашықта тұруы қажет.

20 Электрсымдары мен құрал-жабдықтардың талапқа сай болуын бақылап, ажыратқыш пен электр аспаптарды жұмысқа қосу керек.

21 Жанармай сұйықтары жалындап жанған жағдайда тез өшіріп, электр аспаптарын сөндіріп, өртті сөндіру әрекетін жасау қажет. Зертханада өрт сөндіргіштер және басқада өртке қарсы құралдар болуы қажет.

Лабораториялық ыдыстарды жуу және сақтау

1 Ареометрді жұмыс аяқталған соң таза жылы сумен шайып, құрғатып сүртіп, арнайы өздерінің орындарына салып, жылтқыш аспаптардан алыс қою қажет.

Сүт тағамдарының ылғалдығын анықтайтын технохимиялық та- разыны, гірлерді, рейтерлерді таза ұстап, шаңын жұмсақ шөткемен және табақшаларын жұмсақ сүлгімен сүртеді.
Центрифуганың бір-біріне тиетін бөліктерін мезгіл-мезгілімен майлайды. Кейде, аспаптарды қолданар алдында оларды тексеру қажеттігі болып қалады. Ареометрді тексерілген басқа ареометрмен, немесе куәлік талабы бар өлшегіш аспаптардың көрсеткіштерімен салыстыру арқылы тексереді. Аспаптарды тексерер алдында температурасы 30-35°C сумен жуып, тазартылған сумен шайып, жұмсақ орамалмен құрғатып сүртеді. Тексерілетін және салыстыратын ареометрді сүт құйылған ыдысқа бір-біріне тимейтіндей қылып бір мезгілде батырады. Тексерілетін ареометрдің көрсеткіші, бақылау аспабының көрсеткішімен дәл болса, немесе талапқа сай айырмашылық болса, ареометр дұрыс деп саналады. Ареометрді тексеруге пикнометрді қолдануға да болады. Ол үшін ареометрмен де пикнометтрменде сыналатын сүттің тығыздығын анықтау қажет. Егер, ареометр көрсеткіші пикнометр көрсеткішімен бірдей болса, ареометр көрсеткіші дұрыс болғаны. Май өлшегіштерді тәжірибеге алынған сүтті бір мезгілде сынап, салыстыру арқылы тексереді.

Май өлшегіштерді тексеруге, майлылығы 3, 5 - 4, 0% балғын сүтті қолдану арқылы екі қабат сүзгіш дәкеден өткізеді және тексеруді екі рет өткізеді. Бұдан кейін, май өлшегішті 5 минут температурасы 65±2 ⁰ С ыстық су моншасында ұстап, май көрсеткішін 0-шкаласынан төмен және тығынды бұрандап анықтайды. Май өлшегіштің көрсеткіші, бақылау өлшегіштің көрсеткішімен бірдей болса, немесе олардың көрсеткішінің алшақтығы 0, 05% болса, дұрыс деп саналады.

Түтікшені тексеру. Түтікшені сода ертіндісімен мұқият жуып, 4-5 рет құбыр шүмек суымен, сосын тазартылған сумен шаяды. Егер, түтік- шенің қабырғаларында су тамшылары қалса, онда ол дұрыс жуылма- ған. Мұндай жағдайда хром қосындысын қолданып, тағы құбыр суымен және тазартылған сумен шаю керек. Бос бюксті дәлдігі 0, 0005 г дейін та- разыда өлшейді. Тексерілетін түтікшені тазартылған сумен белгісіне дейін толтырады да, суды өлшеген бюкске ауыстырады. 10, 77 мл түтікшенің аузын бюкстің қабырғасында 6 секундтай ұстайды (20-50 мл

15-17 сек) . Су құйылған бюксті өлшеп, бос бюкс пен арасындағы айырмашылық арқылы судың салмағын анықтайды. Судың температурасын анықтап, осы температурада 1 мл судың салмағын табады. Түтікшеден аққан судың табылған салмағын, 1 мл судың салмағына бөліп, судың мөлшерін табады (мл) .

Мысалы: Судың температурасы - 25°С көлемі 10, 77 мл түтікше- ден аққан судың салмағы 10, 739 г, 25 градустағы 1 мл судың салмағы -

0, 99615 г. Тексерілетін түтікшенің көлемі - 10, 7390 : 0, 99615 = 10, 78 мл, немесе 0, 01 мл көлемі жоғары. Әрбір түтікшені үш рет тексереді. Айырмашылығы 0, 005 г аспауы керек. 10, 77 мл түтікшеден аққан судың салмағы 20°С температурада 10, 7395 г болуы керек.

1 кесте- Температурасына түзету енгізілген судың салмағы

Судың

температурасы, °С

1 мл судың салмағы, г

Судың

температурасы, °С

1 мл судың салмағы, г

Судыңтемпературасы, °С:

15

1 мл судың салмағы, г:

0, 99794

Судыңтемпературасы, °С:

21

1 мл судың салмағы, г:

0, 99699

Судыңтемпературасы, °С:

16

1 мл судың салмағы, г:

0, 99781

Судыңтемпературасы, °С:

22

1 мл судың салмағы, г:

0, 99680

Судыңтемпературасы, °С:

17

1 мл судың салмағы, г:

0, 99767

Судыңтемпературасы, °С:

23

1 мл судың салмағы, г:

0, 99659

Судыңтемпературасы, °С:

18

1 мл судың салмағы, г:

0, 99752

Судыңтемпературасы, °С:

24

1 мл судың салмағы, г:

0, 99638

Судыңтемпературасы, °С:

19

1 мл судың салмағы, г:

0, 99735

Судыңтемпературасы, °С:

25

1 мл судың салмағы, г:

0, 99615

Судыңтемпературасы, °С:

20

1 мл судың салмағы, г:

0, 99717

Судыңтемпературасы, °С:

26

1 мл судың салмағы, г:

0, 99592

Бюреткада түтікшені тексергендей тексеріледі.

2 кесте- Бюретка көлеміне жіберілетін ауытқу

Бюретка көлемі

Бюретка бөлімі, мл

Бюретка класына қарай көле-

міне жіберілетін ауытқуы, мл

ΙΙ

Бюретка көлемі: 25

Бюретка бөлімі, мл:

0, 1

Бюретка класына қарай көле-міне жіберілетін ауытқуы, мл:

± 0, 05

± 0, 1

Бюретка көлемі: 50

Бюретка бөлімі, мл:

0, 1

Бюретка класына қарай көле-міне жіберілетін ауытқуы, мл:

± 0, 06

± 0, 12

Бюретка көлемі: 100

Бюретка бөлімі, мл:

0, 2

Бюретка класына қарай көле-міне жіберілетін ауытқуы, мл:

± 0, 12

± 0, 24

Лабораториялық ыдыстарды жуу. Лабораториялық ыдыстарды жуу үшін 0, 2-1% өткір сода, 0, 5-2% күйдіргіш сода және 10% үш натрий фосфат ертіндісін қолданады. Осы ертінділерді қолданғанда ыдыстың ішіне жұмсақ қағаз бөлшектерін салуға болады, өйткені ол ыдыстың кірін тез кетіруге көмегін тигізеді. Шыны ыдыстарды жуғанда өзен құмын қолдануға болмайды, оның әсерінен ыдыстардың бетінде сызықтар пайда болып, шынының беріктігі бұзылады. Ыдыстарға, ерекше тазалық қажет болса немесе олар жақсы тазаланбаса, хром қосындысын қолдану керек. Хром қосындысын дайындау үшін шыныға

0, 5 л құрама күкірт қышқылын және араластыра отырып 50-60 г ұсақ ұнтақталған екі хром қышқыл калиін қосу керек (хромпик - К ₂ Сr ₂ O ₇ ) . Бұл қосынды қызғылт сары-қызыл түсті. Ыдысты жуу үшін бұл қосындыны ашық жасыл түрге боялғанша қолданады.

Ыдыстың тазалық белгісі - ыдыстың қабырғасынан шайған судың біркелкі ағуы. Химиялық ыдыстардың ластануына байланысты, оларды әртүрлі тәсілдермен жуады.

1 Сүт сынағының шынысын, шыны сауыттарды, түтікше, стакан- дарды және басқа шыны ыдыстарды жұмыс аяқталған соң, жылы сумен (температурасы 35-45 ^о ) немесе салқын сумен шайып, сосын ұқыптап ыс- тық 1-2% сода ертіндісімен, сонан соң ағынды сумен, ал кейбір жағдай- да тазартылған сумен шайып кептіру керек. Сүттің ыдыстарын бірден ыстық сумен жууға болмайды, алдымен салқын немесе жылы сумен шаю керек, өйткені сүт ақуыздары (альбумин, глобулин) ұйып, май еріп ыдыстың қабырғасына жабысып, жууды қиындатады.

2 Өлшегіш ыдыстардан (түтікше, шыны сауыт, бюретка, стакан- дар) жұмыс аяқталған соң ертінді қалдықтарын төгіп, құбыр шүмегінің суымен және тазартылған сумен жуу керек. Түтікшені жуғанда хром қосындысын резеңкелі сорғыш арқылы қолданады. Хром қосындысы мен жуылған ыдыстарды бірнеше мәрте таза сумен шайып, сосын 2-3 рет тазартылған сумен шаю қажет. Бюреткаға, хром қосындысын ворон- ка арқылы құю керек. Марганцовкалы калий қышқылы құйылған бюрет- каны қымыздық қышқыл ертіндісімен жуады.

3 Май өлшегіштің ішіндегі қосындыны жұмыс аяқталысымен мұқият араластырып, ақырын тығынын ашып арнаулы шыны ыдысқа құю керек. Сосын май өлшегіштерді (температурасы 35-40°С) жылы сумен шайып, 1% ыстық сода ертіндісінде жуып, тағы 2-3 қайтара таза сумен шаяды. Май өлшегіштің бас жағындағы суды қатты сілкіп кетіріп, оларды төмен қаратып қояды. Таза май өлшегіштердің ішкі жағында су тамшылары калмайды.

4 Егер, май өлшегіштер жұмыс аяқталғаннан кейін жуылмай қалса, оларды жуар алдында ыстық моншаға, немесе ыстық су құйылған ыдыста жылытып, майы түгел ерігенше ұстайды.

5 Тәжірибелік ыдыстарды кептіргіш шкафтарда немесе ілгіші бар тақталарда кептіреді. Қажет жағдайда, суы ағып болған ыдыстарды сүзгілі қағаз салынған кептіргіш шкафтарға қояды.