КИБЕРТЕРРОРИЗМ - ТЕРРОРИЗМНІҢ ҚАУІПТІ ТҮРІ РЕТІНДЕ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

КИБЕРТЕРРОРИЗМ - ТЕРРОРИЗМНІҢ ҚАУІПТІ ТҮРІ РЕТІНДЕ

«Ноутбугі бар компьютерлік террорист бомбалармен және басқа да дәстүрлі қарулармен қаруланған террористке қарағанда көп зиян келтіре алады».

Фрэнк Чарльз Барнаби (1927-2020)

Британдық әскери талдаушы

Қазіргі заманғы ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялардың өте жылдам дамуы күн сайын жаңа деңгейге жетуде, бұл олардың адам өмірінің барлық салаларына енгізілуімен дәлелденеді. Ақпараттық желілер, ғаламдық Интернет желісі бірнеше секунд ішінде ақпарат алмасуға мүмкіндік береді. Өз кезегінде қоғамда ақпараттық және телекоммуникациялық жүйелерде ақпарат алмасусыз өмір сүруді және қалыпты жұмыс істеуді елестету мүмкін емес. Егер басқа салада кез-келген жобаны сенімді түрде жүзеге асыруға болатын болса, ақпараттық технологиялар мен компьютерлік бағдарламаларда құпиялылық деңгейін орнатуда қиындықтар туындайды. Ал бұл құқық бұзушылықтың жаңа түрі - компьютерлік қылмыстың пайда болуына әкелді.

«Компьютерлік қылмыс» терминінің өзі шетелдік баспасөзде елу жыл бұрын компьютерлерді қолдана отырып, алғашқы бұзушылықтар анықталған кезде пайда болды. Бүгінгі таңда бұл құбылыс ғаламдық деңгейде таралған. Сот сарапшыларының пікірінше, компьютер - бұл заңсыз әрекеттердің перспективті құралы. Мұндай қылмыстардың әлеуметтік және моральдық залалды есепке алмағанда, экономикаға тигізер зияны ұшан-теңіз. Қоғамда ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың жаһандық таралуы терроризмнің түбегейлі жаңа түрінің - ақпараттық терроризмнің немесе кибертерроризмнің пайда болуына және дамуына әкелді [1] .

«Кибертерроризм» термині алғаш рет АҚШ-тың Ұлттық қауіпсіздік мамандарының лексикасына 1996 жылы кірді, ол «АҚШ Қорғаныс министрлігінің әскери және сабақтас терминдер сөздігіне» ресми енгізілгеннен кейін кеңінен қолданыла бастады [2] . 1998 жылы Стратегиялық және халықаралық зерттеулер орталығы (CSIS - Center for Strategic and International Studies) әзірлеген «Киберқылмыс, кибертерроризм, киберсоғыс, электронды Ватерлооның алдын алу» атты баяндамасы «кибертерроризм» ұғымының түсіндірмесін ұсынған бірінші құжат болды. Оған сәйкес «кибертерроризм - бейбіт тұрғындарға зиян келтіру мақсатында ақпараттық және компьютерлік жүйелерге, компьютерлік бағдарламаларға және деректерге мемлекеттік емес құрылымдар, құпия агенттер немесе жеке тұлғалар жүзеге асыратын қасақана, саяси астарлы шабуылдар» [3] .

Кибертерроризм - бұл компьютерлік ақпаратқа қасақана кешенді шабуыл жасаудан, оның ішінде объектілерді басып алудан, істен шығарудан тұратын, телекоммуникациялық желілерде төтенше жағдай қаупін тудыратын, елеулі мүліктік залал келтіретін немесе басқа да осындай қауіпті салдардың басталуынан тұратын террористік қызметтің бір түрі. Бұл қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты қорқыту, әскери қақтығыс тудыру, халықаралық қатынастарды нашарлату, билікке әсер ету немесе белгілі бір саяси, діни немесе басқа ұйымдарға қоғамның назарын аудару мақсатында жасалады. Бұл ретте мемлекеттік ақпараттық жүйелер кибертеррористер үшін ерекше қызығушылық тудырады, мемлекеттік инфрақұрылымның маңызды элементтері (атом объектілерін, электр станцияларын, темір жолдарды, әуежайларды басқару, олардың жұмыс істеу жүйелері және т. б. ) олардың қызмет объектілеріне айналады.

Кибертерроризмді зерттеудің өзектілігі - «ақпараттық қоғам дәуірі» ретінде сипатталатын қазіргі уақыттың өткен ғасырлардан ерекшелігінде, соған сәйкес ақпараттық технологиялардың жаңа кезеңге өтуі қылмыстың жаңа түрлерінің туындауына себепші болуда.

Кибертерроризмнің пайда болуы мен таралу тарихын талдай отырып, осы қылмыстардың қысқа уақыттың ішінде қарқынды дамығанын атап өтуге болады. «Парламенттік газет» ақпараттық порталында кибертерроризмнің бірнеше фактілері туралы ақпараттар берілген: 1983 жылы АҚШ-та өзін «Банда 414» деп атаған хакерлер тобы алғаш рет қамауға алынды. Лондонда он жылдан кейін белгісіз адамдар қаржы ұйымдарына 10-12 миллион фунт стерлинг төлеуді талап етті. Кейінірек, 1996 жылы Шри-Ланканың дипломатиялық өкілдіктеріне қарсы «Тамил-Иламды азат ету жолбарыстары» террористік ұйымы желілік шабуыл жасады. 1997 жылы НАСА құрлық станциясы мен Атлантис ғарыш кемесі арасында медициналық мәліметтерді беру кибертеррористердің араласуынсыз болған жоқ. 1999 жылы Интернетте «Happy99» деп аталатын алғашқы вирус пайда болды. Мұны зиянды бағдарламалық жасақтаманы құру тарихының бастапқы нүктесі деп санауға болады. 1999 жылдың тамызында Қытай мен Тайваньның бір-біріне қарсы көптеген кибершабуылдары тіркелді. Зардап шеккендер мемлекеттік ұйымдардың, қаржы компанияларының, баспасөздердің, білім беру мекемелерінің сайттары және басқа да көптеген маңызды нысандар болды. 2001 жылғы 11 қыркүйектегі АҚШ-қа қарсы террористік акт көптеген мәліметтер бойынша кибертеррористердің қатысуымен дайындалды. 2004 жылы Оңтүстік Корея үкіметінің электронды ресурстарына жаппай шабуыл жасалды, вирус ондаған компьютерлерге, соның ішінде Оңтүстік Кореяның Қорғаныс министрлігіне тиесілі құрылғыларға тарады. Бұдан әрі, 2005-2006 жылдары Ресей Федерациясы мемлекеттік билік органдарының ақпараттық ресурстарына 2 миллионнан астам кибершабуыл тіркелді [4] .

2010 жылдың маусымында Иранның уран байыту орталығының компьютерлік жүйесінде центрифугалардың айналу жылдамдығын өзгерткен «Стакснет» деп аталатын вирус анықталды, бұл олардың істен шығуына әкелді. Дәл осы оқиға көптеген дамыған елдерді өздерінің өмірлік маңызды өндірістік нысандарын, атап айтқанда энергетика мен сумен қамтамасыз етуді қорғауды күшейтуге мәжбүр етті. 2017 жылдың жазында «Петя» және «Бона Край» вирустары мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінде, қаржы ұйымдарында және жеке секторда жүздеген компьютерлерге шабуыл жасады. Жүздеген миллион АҚШ долларына жиынтық экономикалық залал келтірілді [5] .

Кибертерроризм - бұл қазіргі заманғы қарудың ең жойқын түрлерімен-ядролық, химиялық және бактериологиялық қару-жарақпен салыстыруға болатын бүкіл адамзатқа қауіп төндіретін қылмыс. Бірақ бұл қауіптің көлемі қылмыс түрінің жаңа болуына байланысты әлі толық зерттелмеген. Себебі, кибертеррорист әлемнің кез-келген нүктесінде орналасқан ақпараттық жүйелерге қауіп төндіре алады, виртуалды террористті табу және бейтараптандыру өте қиын.

Кибертеррористердің әрекеттері мыналарға бағытталған:

- компьютерлік жүйелерді бұзу, жеке және банктік ақпаратқа, әскери және мемлекеттік құпия мәліметтерге қол жеткізу;

- жабдықтар мен бағдарламалық қамтамасыз етуді істен шығару, кедергілер жасау;

- вирустық шабуылдар жасау, бағдарламалық бетбелгілер арқылы деректерді ұрлау;

- құпия ақпараттың қолжетімді түрде тарату;

- медиа арналар арқылы жалған ақпарат тарату;

- байланыс жұмысын бұзу.

Кибертерроризмнің басты мақсаты - саяси, әлеуметтік және экономикалық мәселелерді шешуде артықшылықтар алу. Осы мақсатқа жету үшін кибертеррористтер компаниялар мен ұйымдардың компьютерлік жүйелерін бұзу үшін қолданылатын арнайы бағдарламалық жасақтаманы қолданады. Кибертеррористер бомба қоймайды, ешкімді кепілдікке алмайды. Олар компьютерлік құралдармен қорқытады.

Мемлекеттер, халықаралық ұйымдар, ірі корпорациялар және салыстырмалы түрде шағын компаниялар, саясаткерлер және басқа да танымал және маңызды тұлғалар желілік шабуылдарға бірдей ұшырауы мүмкін. Желілік террористердің іс-әрекеттері азаматтық инфрақұрылым мен әскери мақсаттағы объектілерге де бағытталуы мүмкін.

Осылайша, желілердегі терроризмге қатысты жағдай ерекше көңіл бөлуді талап етеді. Оның даму қарқынының жоғары болуына байланысты көптеген елдер оны қазіргі әлемнің маңызды мәселелерінің бірі ретінде тани бастады.

Кибертерроризмді анықтауда және оған қарсы әрекеттер ұйымдастыруда мынадай кедергілер бар:

1. Компьютерлік ақпаратты қорғау және Интернет желісіндегі қатынастарды реттеу саласындағы қазіргі заманғы жағдайға барабар тиісті заңнамалық актілердің болмауы.

2. Тергеу органдарында қажетті техникалық құралдардың болмауы кибертерроризм фактілерін уақтылы тіркеуге мүмкіндік бермейді.

3. Компьютерлік қылмыстарды анықтауға және ашуға мамандандырылған арнайы дайындалған кадрлардың, сондай-ақ бағдарламалық қамтамасыз етудің мамандандырылған бөлімшелерінің жеткіліксіз саны.

4. Интернет-серверлер мен ақпараттық-коммуникациялық жүйелерді қорғау жүйесін жасақтаудың кибертерроризмнің жетілдірілген әдістерінен кейін қалып қоюы.

5. Кибертеррористік акт жасалған жағдайда оны жасау орнын анықтаудың қиындығы, өйткені бұл қылмыстар өздерінің трансшекаралық сипатымен ерекшеленеді. Қылмыс жасалған компьютердің орналасуы қол сұғу объектісінің орналасқан жеріне және әрекеттің салдарына өте сирек сәйкес келеді.

Кибертерроризмнің ауқымы барлық дерлік мемлекеттердің құқық қорғау құрылымдарын алаңдатады. Бұл құбылысқа қарсы тұру мәселелерінде айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізу үшін әлемнің жетекші мемлекеттерінің күш-жігерін біріктіру қажет, өйткені бір елде жаһанданған ақпараттық кеңістік жағдайында киберкеңістікті заңнамалық деңгейде тиімді реттеу мүмкін емес, керісінше заң шығару қызметін халықаралық құқық аясында жүргізу керек.

2001 жылы Еуропа Кеңесі «Компьютерлік ақпарат саласындағы қылмыс туралы» Конвенцияны қабылдады. 2001 жылы «9/11» немесе «11 қыркүйек» деген атпен белгілі террористік актінің жасалуына жауап ретінде АҚШ Конгресі «Терроризмге қарсы тұру және оған қарсы тұру үшін қажетті құралдарды ұсыну арқылы Американы біріктіру және нығайту» (Uniting and Strengthening Americaby Providing Appropriate Tools Requiredto Interceptand Obstruct Terrorism Act) федералдық Заңын қабылдады. Бұл заңның 814-бабында «кибертерроризм» ұғымын «азаматтардың, заңды тұлғалардың және мемлекеттік ведомстволардың қорғалған компьютерлік желілеріне залал келтіру, оның ішінде мемлекеттік мекеменің ұлттық қорғанысты ұйымдастыру немесе ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету кезінде пайдаланатын компьютерлік жүйеге келтірілетін залалы» деп бекіткен [6] .

Қазақстан Республикасында кибертерроризм мәселесіне әлі тиісті көңіл бөлінбеген. «Кибертерроризм» термині заңды түрде ешқандай нормативтік құқықтық актіде бекітілмеген.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 255-бабы терроризмге анықтама беріп, жауаптылық белгілегенмен, оны киберкеңістікте жүзеге асырумен байланысты іс-әрекеттер қарастырылмаған.

Дегенмен, кибертерроризмнің жоғарыда аталғандай бір мемлекетке қана емес, әлемдік деңгейде қауіп төндіруі мүмкін екенін ескеру қажет. Осыған орай, Қазақстан Республикасы шет мемлекеттермен қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек туралы көптеген екіжақты келісім-шарттарға ие. Оған Қазақстан Республикасы Қылмыстық процестік кодексінің құқықтық көмек туралы 59-тарауы дәлел. Құқықтық көмек туралы шарттардың болуы қылмысқа қарсы күрестегі ынтымақтастықтың пайдалы элементі болып табылады, бірақ кибертерроризм сияқты қауіп-қатермен күресу үшін икемді жүйе қажет, өйткені құқықтық көмек сұрауларын жіберу және орындау өте ұзақ рәсім.

Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 207-бабы 2-тармағының 1) бөлігінде «ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның аса маңызды объектілеріне қатысты ақпараттық жүйенің немесе телекоммуникациялар желісінің жұмысын бұзуға бағытталған қасақана әрекеттер» және оған белгіленетін жауаптылық туралы айтылған. Меніңше, дәл осы бап тармақшасының құрылымы (санкциясын есепке алмағанда) кибертерроризм қылмысының анықтамасына жақын.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 407 қаулысымен бекітілген «Киберқауіпсіздік тұжырымдамасы» (Қазақстанның киберқалқаны) мемлекеттік жүйені бақылау үшін жасалды. Бұл тұжырымдамада кибертерроризм мәселесі қозғалмағанмен, Қазақстан Республикасының киберкеңістіктегі құқық бұзушылықтарға да назар аударып, баяу, бірақ жүйелі түрде іс-әрекеттер жасалып жатқанын көрсетеді.

Бүгінде кибертерроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі қызметті барлық құқық қорғау органдарының өзара іс-қимылының кешенді тәсілін ойқап табу қажет.

Кибертерроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі халықаралық тәжірибені талдай отырып, осы мәселедегі неғұрлым тиімді шаралар құқықтық базаны жетілдіру және жастар арасында түсіндіру мен идеологиялық жұмысты одан әрі жандандыру болып табылады.

Қытай үкіметінің деструктивті ақпараттың, оның ішінде терроризмнің таралуына қарсы тұрудың ең танымал шарасы - бұл «Алтын қалқан» (Golden Shield) деп аталатын ұлттық электронды тосқауыл. Қытайдағы пайдаланушылардың барлық интернет-деректері Интернетке қол жеткізуді қамтамасыз ететін шектеулі компаниялар басқаратын өткізу пункттерінен (шлюздерден) өтеді. Бұл жоба 2006 жылы басталды. Елдегі Интернет аталған электронды тосқауылдың бақылауына алынды. Осы уақыттан бастап Қытайда орналасқан кез-келген интернет пайдаланушысы террористік ақпаратты немесе үндеулерді тарататын сайттарға, сондай-ақ терроризмге қарсы кез-келген басқа ақпаратқа қол жеткізе алмайды. Бұл техникалық құрал терроризммен күресуге ғана емес, сонымен бірге үкіметке қарсы, азғындық (зорлық-зомбылық) және қылмыстық (есірткіні қолдану, қоғамға қарсы мінез-құлықты насихаттау) ақпаратқа қол жетімділікті шектеуге бағытталған [7] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.