Шартсыз рефлекстердің классификациясы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім жӘне ғылым министрлігі
М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті

Ұстаз институты

Химия және биология кафедрасы

КУРСТЫҚ Жұмыс

Адам анатомиясы пәні бойынша

Тақырыбы: Рефлекс, оның түрлері. Рефлекс доғасының жалпы нұсқасы.

Білімгер:Замадинов Нурбол Тобы: Б-19-1
қолы_____________________

Жетекші: Кулкаева Лаура Ашимбековна
қолы_____________________

Қорғауға жіберілді ____________________20____ж.

Жұмыс қорғалды __________________20__ж. бағасы
____________________
жазбаша
Комиссия мүшелері: ______________________________
______________________
аты-жөні қолы

______________________________ ______________________
аты-жөні қолы

Тараз 2021

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті

___________________________________ ___________________________________
кафедрасы

__________тобының білімгеріне ________________________________кур стық жоба
(жұмыс)

аты-жөні

___________________________________ ________________________________ пәні
бойынша

ТАПСЫРМА

1.
Тақырыбы___________________________________ _________________________________
_
___________________________________ ___________________________________ ______
____
___________________________________ ___________________________________ ______
____

2. Тапсырманың арнайы нұсқауы
___________________________________ ________________
___________________________________ ___________________________________ ______
____
___________________________________ ___________________________________ ______
____

3. Есепке-түсініктеме жазбаларының Орындау кестесі
негізгі тараулары (жұмыстары)
Көлемі, % Орындау уақыты

4. Графикалық материалдарының тізімі
(сызулардың масштабы келтіріледі)

5. Жобаның (жұмысты) жинақтау мерзімі
6. Қорғау

Кафедра мәжілісінде бекітілген ___________________20___ ж. хаттама №
______

Жетекшісі:

________________________ _____________________
____________________________

қызметі қолы аты-жөні

Тапсырманы орындауға қабылдадым _______________20___ж.
____________________

білімгердің
қолы

ЖОСПАР

КІРІСПЕ 4

І РЕФЛЕКС ЖӘНЕ ОНЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ ТУРАЛЫ ТЕОРИЯЛЫҚ ТҮСІНІК
6
1.1 Рефлекс және оның зерттелуі
1.2 Рефлекстердің жіктелуі 6
7
ІІ РЕФЛЕКТОРЛЫҚ ДОҒАНЫҢ ЖАЛПЫ СЫЗБАСЫ
1
2.1 Рефлекторлық доға
2.2 Рефлекторлық доғаның жалпы схемасы 14
16
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 21
25

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың өзектілігі: Жаратылыстану циклінің академиялық
пәндерінің ішінде орталық жүйке жүйесінің физиологиясы ерекше орын алады,
өйткені ол жеке нейрондар мен ми құрылымдарының құрылымы туралы белгілі
білімді олардың генетикалық бағдарламаланған механизмдер негізінде олардың
қызметімен біріктіреді. дайын туа біткен бағдарламаларды жүзеге асыру,
бірақ сонымен бірге жүйке процестерінің табиғатын өзгертуге, оны қоршаған
әлем әсерлерінің табиғатына бейімдеуге мүмкіндік береді.
Қазіргі оқу-физиологиялық әдебиеттерде зерттелетін процестер әдетте
ұйымның бірнеше деңгейінде бір уақытта қарастырылады: молекулалық,
жасушалық, органдық және организмдік: тек осындай көзқараспен зерттелетін
құбылыс туралы тұтас идея қалыптасуы мүмкін.
Орталық жүйке жүйесінің физиологиясында адам миы сияқты күрделі
объектіні зерттеудің табиғи қиындықтарын жеңуге мүмкіндік беретін оның
жұмыс істеуінің маңызды принциптерін түсіндіру де өте маңызды.
Орталық жүйке жүйесінің міндеттеріне ағзаның маңызды өмірлік
процестерін реттеу де, мінез-құлықты ұйымдастыру да кіреді, сонымен қатар
жүйке жүйесі де үнемі үйлестіру және қоршаған әлемнің үздіксіз өзгеретін
жағдайларына бейімделуі керек. Бұл мәселелерді шеше отырып, жүйке жүйесі
эндокриндік жүйемен тығыз әрекеттеседі және көптеген жағдайларда жүйке және
эндокриндік реттеу іс жүзінде күрделі нейроэндокриндік басқару
механизмдеріне біріктірілген.
Жануарлар мен адамның сыртқы ортадағы өзгермелі тіршілік жағдайларына
бейімделуі жүйке жүйесінің қызметімен қамтамасыз етіледі және рефлекторлық
әрекет арқылы жүзеге асады. Эволюция процесінде әртүрлі мүшелердің қызметін
біріктіретін және үйлестіретін, организмнің бейімделуін жүзеге асыратын
тұқым қуалайтын бекітілген реакциялар (шартсыз рефлекстер) пайда болды.
Адамда және жоғары сатыдағы жануарларда жеке өмір сүру процесінде
сапалы жаңа рефлекторлық реакциялар пайда болады, оларды И.П.Павлов
бейімделудің ең жетілген түрі деп санап, шартты рефлекстер деп атады.
Рефлекс – орталық жүйке жүйесінің қатысуымен жүзеге асырылатын кез
келген тітіркендіргішке организмнің жауабы.
Жүйке жүйесінің негізгі принципі - рефлекс. Ол жүйке жүйесінің
қатысуымен жүзеге асырылатын ағзаның кез келген реакциясы ішкі немесе
сыртқы ортадағы өзгерістердің көрінісі екенін көрсетеді.
Рефлекс (латын тілінен. Көрсету) – жүйке жүйесінің қатысуымен жүзеге
асырылатын тітіркендіргішке организмнің реакциясы.
Ол алғаш рет 17 ғасырда жүйке қызметінің рефлекторлық сипаты туралы
хабарлады. Француз философы және математигі Рене Декарт және рефлекс
термині XVIII ғ. чех физиологы Прочаска ұсынған. Адамның психикалық
әрекетінің рефлекторлық сипатын алғаш рет орыс физиологы Иван Сеченов
дәлелдеген. Рефлекстің материалдық негізі жүйке импульсінің белгілі бір
таралу жолы немесе рефлекторлық доға, - жүйке түзілістерінің жиынтығы.
Рефлекстердің екі негізгі түрі адамға тән - шартсыз және шартты.
Шартсыз рефлекстер – тұқым қуалайтын организмнің туа біткен
реакциялары. Бұл әртүрлі күрделіліктегі рефлекстер, олардың жүйке орталығы
жұлында немесе мидың субкортикальды және ми бағаналы түзілімдерінде
(мысалы, сопақша мида) орналасқан.
Шартты рефлекстер жүре пайда болады және жеке болады; олар адамның
бүкіл өмірінде шартсыз негізінде қалыптасады және денеге қажет болғанша
қызмет етеді. Олардың орталықтары ми қыртысында орналасқан.
Зерттеу пәні: Адам анатомиясы
Зерттеу объектісі: рефлекс
Зерттеудің мақсаты: Рефлекстер туралы зерттеу жұымысын жүргізе отыра,
рефлекс туралы түсініктің пайда болу тарихын, рефлекстердің жіктелуін
зерттеу.
Зерттеудің міндеттері:
- Рефлекстер туралы зерттеу жұымысын жүргізу;
- рефлекс туралы түсініктің пайда болу тарихын зерттеу;
- рефлекстердің жіктелуін зерттеу;
- рефлекстік доғаның сызбасына тоқталу;
- Алынған мәліметтерді қорытындылау.
Жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, 4 бөлімшеден,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І РЕФЛЕКС ЖӘНЕ ОНЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ ТУРАЛЫ ТЕОРИЯЛЫҚ ТҮСІНІК

1.1 Рефлекс және оның зерттелуі

Рефлекс деп орталық жүйке жүйесінің міндетті қатысуымен жүзеге
асырылатын сыртқы ортаның немесе ішкі жағдайдың өзгеруіне организмнің
табиғи, тұтас стереотиптік реакциясы ретінде анықтауға болады. Рефлекс
рефлекторлық доғаны құрайтын афферентті, кірістіру және эфферентті
нейрондардың қосылуымен қамтамасыз етіледі.
Рефлекс - бейімделгіш реакция, ол әрқашан қоршаған ортаның өзгеруіне
байланысты бұзылған тепе-теңдікті қалпына келтіруге бағытталған.
Физикалық құбылыстар саласынан алынған рефлекс термині жүйке
жүйесінің қызметі сыртқы немесе ішкі ортаның әсерлеріне жауап ретінде
жүзеге асырылатын шағылысқан екенін көрсетеді. Рефлекстің құрылымдық
механизмі рефлекторлық доға болып табылады, оның құрамына рецепторлар,
рецепторлардан миға қозуды жүргізетін сенсорлық (афферентті) жүйке, ми мен
жұлында орналасқан жүйке орталығы, мидан қозуды жүргізетін эфферентті нерв
жатады. атқарушы органдарға (эффекторларға): бұлшықеттер, бездер, ішкі
органдар.
Рефлекстің биологиялық мәні ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын
қамтамасыз ету, оның бірлігін сақтау және тіршілік ету жағдайларына
бейімделу үшін органдардың жұмысын және олардың функционалдық өзара
әрекетін реттеуде. Жүйке жүйесінің рефлекторлық қызметі негізінде
организмнің функционалдық бірлігі қамтамасыз етіледі және оның сыртқы
ортамен әрекеттесуі – мінез-құлқы анықталады.
Рефлекторлық жауаптың сипаты тітіркендіргіштің екі сипаттамасына:
тітіркендіргіштің күшіне және оның әсер ету орнына байланысты. Рефлекторлық
жауаптар стереотипті: бір тітіркендіргіштің дененің бір бөлігіне
қайталанатын әрекеті бірдей жауаппен бірге жүреді.
Рефлекстің мысалы ретінде ауырсынуды тітіркендіргенде аяқ-қолды тартып
алуды келтіруге болады. Бұл жауапты жұлын (басы кесілген) бақада асқынбаған
түрде байқауға болады. Бұл рефлекстің рефлекторлық доғасына тері
рецепторлары, сенсорлық нейрондар (денелер омыртқаның ганглийлерінде
жатқан), аралық нейрондар, жұлынның қозғалтқыш нейрондары және олармен
нервтенетін иілу бұлшықеттері (эффекторлар) жатады.
Рефлекстер ұғымын алғаш рет француз философы Р.Декарт ұсынған. Ежелгі
медицина дәуірінде адамның қозғалыс әрекеттерін орындауға сананың қатысуын
талап ететін ерікті және сананың қатысуынсыз жүзеге асырылатын еріксіз
деп бөлу анықталды.
Декарттың жүйке қызметінің рефлекторлық принципі туралы ілімі еріксіз
қозғалыстардың механизмі туралы идеяларға негізделген. Автоматизммен және
еріксіз әрекетпен сипатталатын жүйке әрекетінің бүкіл процесі сезімтал
аппараттарды тітіркендіреді, олардың әсерлерін перифериялық нервтердің
бойымен миға және мидан бұлшықетке өткізуден тұрады. Мұндай әрекеттердің
мысалы ретінде Декарт көз алдына кенеттен бір зат пайда болған кезде
жыпылықтауын және кенеттен ауыратын тітіркенумен аяқ-қолын тартып алуын
келтірді. Декарт перифериялық нервтерге әсер етуді білдіру үшін ежелгі
дәрігерлерден жануар рухтары терминін алған. Бұл терминнің рухани
қабығына қарамастан, Декарт оған механика, кинематика, гидравлика
идеяларына негізделген нақты және өз уақыты үшін жеткілікті ғылыми мағына
берді.
18 ғасырда физиологтар мен анатомдардың (А.Галлер, И.Прохаск және т.б.)
зерттеулерімен Декарт ілімі метафизикалық терминологиядан, механизмнен
арылып, ішкі мүшелердің қызметіне тарады. Рефлекс және рефлекторлық аппарат
туралы ілімге ең маңызды үлесті К.Белл мен Ф.Магенди қосты. Олар барлық
сенсорлық (афферентті) талшықтар жұлынға артқы түбірлердің бір бөлігі
ретінде енетінін, ал эфферентті, атап айтқанда моторлы, алдыңғы түбірлердің
бөлігі ретінде жұлыннан шығатынын көрсетті. Бұл жаңалық ағылшын дәрігері
және физиологы М.Холлға рефлекторлық доға туралы нақты түсінікті негіздеуге
және рефлекс пен рефлекторлық доктрина туралы ілімді клиникада кеңінен
қолдануға мүмкіндік берді.
19 ғасырдың екінші жартысына қарай рефлекстердің де механизмдеріндегі
жалпы элементтер – автоматты, еріксіз және ерікті қозғалыстар туралы
ақпарат жинақтала бастады, олар толығымен мидың психикалық әрекетінің
көріністеріне жатқызылады және рефлекстіктерге қарсы.
И.Сеченов Ми рефлекстері (1863) еңбегінде Шығу тәсілі бойынша саналы
және бейсаналық өмірдің барлық әрекеттері рефлекстер болып табылады деп
тұжырымдаған. Ол еріксіз, автоматты және ерікті қозғалыстар үшін жұлын мен
мидың қызметіндегі рефлекторлық принциптің әмбебап мәні туралы идеяны
негіздеді,
Павловтың классикалық зерттеулерінен бергі рефлекторлық реакциялардың
барлық алуан түрлілігі екі үлкен топқа бөлінеді: шартсыз және шартты
рефлекстер.

1.2 Рефлекстердің жіктелуі

Шығу тегіне қарай барлық рефлекстерді туа біткен немесе шартсыз және
жүре пайда болған немесе шартты деп бөлуге болады. Биологиялық рөліне
сәйкес қорғаныс немесе қорғаныс рефлекстерін, тамақ, жыныстық, бағдарлау
және т.б.
Шартты және шартсыз рефлекстердің жіктелуін толығырақ қарастырайық.
Шартсыз рефлекстердің классификациясы.
Жануарлар мен адамдардың мінез-құлқы кейде ажырату қиын болатын өзара
байланысты шартсыз және шартты рефлекстердің күрделі тоғысуы.
И.П.Павлов ас қорыту процестерін зерттей отырып, бірқатар жағдайларда
ит тамақтанған кезде сілекей ағуы тағамның өзінде емес, тамақпен байланысты
әр түрлі сигналдарда байқалатынына назар аударды. Мысалы, сілекей тағамның
иісінен, әдетте ит тамақтандырылған ыдыс-аяқтың дірілінен босатылды. Павлов
бұл құбылысты физиологиялық емес, психикалық сілекей деп атады. Павлов
иттің таныс адам оны әдетте тамақ салынатын ыдыстан қалай тамақтандыратынын
елестеткен деген болжамды ғылымға жатпайды деп үзілді-кесілді жоққа
шығарды.
Павловқа дейін физиология негізінен жансыздандыру кезінде жануарда
әртүрлі мүшелердің барлық қызметтерін зерттейтін әдістерді қолданды.
Сонымен бірге екі органның да, орталық жүйке жүйесінің де қалыпты жұмысы
бұзылып, зерттеу нәтижелерін бұрмалауы мүмкін. Орталық жүйке жүйесінің
жоғары бөлімдерінің жұмысын зерттеу үшін Павлов ағзаның қызметін бұзбай сау
жануардан ақпарат алуға мүмкіндік беретін синтетикалық әдістерді қолданды.
Ас қорыту процестерін зерттей отырып, Павлов физиологиялық сияқты ақыл-
ой сілекейдің негізі рефлекторлық белсенділік болып табылады деген
қорытындыға келді. Екі жағдайда да сыртқы фактор бар - сілекей реакциясын
тудыратын сигнал. Айырмашылық тек осы фактордың табиғатында.
Физиологиялық сілекей ағу кезінде сигнал ауыз қуысының дәм бүршіктері
арқылы тағамды тікелей қабылдау болып табылады, ал психикалық
тітіркендіргіш жағдайында тамақ қабылдауға байланысты жанама сигналдар
сигнал ретінде қызмет етеді: тағам түрі, оның иісі, ыдыс түрі және т.б.
Осыған сүйене отырып, Павлов физиологиялық сілекей рефлексін шартсыз, ал
психологиялық сілекей бөлуді шартты деп атауға болады деген қорытындыға
келді. Сонымен, Павлов бойынша кез келген жануар организмінің жоғары жүйке
қызметі шартты және шартсыз рефлекстерге негізделген.
Шартсыз рефлекстер өте алуан түрлі, олар организмнің инстинктивтік
қызметінің негізі болып табылады. Шартсыз рефлекстер туа біткен, олар
арнайы дайындықты қажет етпейді. Жануарлар мен адамдарда туылған кезде
мұндай рефлекстердің негізгі тұқым қуалайтын қоры қалыптасады. Бірақ
олардың кейбіреулері, атап айтқанда жыныстық, жүйке, эндокриндік және басқа
жүйелердің сәйкес морфологиялық және функционалды жетілуі ретінде туғаннан
кейін қалыптасады.
Шартсыз рефлекстер организмнің сыртқы және ішкі орта өзгерістеріне
бірінші, өрескел бейімделуін қамтамасыз етеді. Осылайша, жаңа туған
нәрестенің денесі тыныс алу, сору, жұту және т.б. шартсыз рефлекстердің
арқасында қоршаған ортаға бейімделеді.
Шартсыз рефлекстер тұрақтылықпен сипатталады, ол орталық жүйке
жүйесінде рефлекторлық қозуды өткізуге арналған дайын тұрақты нервтік
байланыстардың болуына байланысты. Бұл рефлекстер спецификалық сипатта
болады. Жануарлардың бір түрінің өкілдерінің шартсыз рефлекстерінің шамамен
бірдей қоры болады. Олардың әрқайсысы белгілі бір рецептивті өрісті
(рефлексогенді аймақ) ынталандыру кезінде көрінеді. Мысалы, жұтқыншақ
рефлексі жұтқыншақтың артқы қабырғасы тітіркенгенде, сілекей рефлексі -
ауыз қуысының рецепторлары тітіркенгенде, тізе, Ахилес, шынтақ рефлекстері
- кейбір бұлшықеттердің сіңір рецепторлары тітіркенгенде, сілекей рефлексі
пайда болады. қарашық - көз торына жарықтың күрт өзгеруі әсер еткенде және
т.б басқа рецептивті өрістер, бұл реакциялар тудырмайды.
Шартсыз рефлекстердің көпшілігі ми қыртысының және қыртыс асты
түйіндерінің қатысуынсыз пайда болуы мүмкін. Бұл ретте шартсыз
рефлекстердің орталықтары ми қыртысы мен қыртыс асты түйіндерінің
бақылауында болады, олар бағынышты (латын тілінен аударғанда – бағыну,
ordinatio – ретке келтіру) әсер етеді.
Организмнің өсуі мен дамуымен шартсыз рефлекторлық байланыстар жүйесі
бұрынғысынша шектелген, инертті, сыртқы және ішкі ортаның ауытқуларына
сәйкес келетін жеткілікті қозғалмалы бейімделу реакцияларын қамтамасыз ете
алмайтын болып шығады. Организмнің үнемі өзгеріп отыратын тіршілік
жағдайларына неғұрлым жетілген бейімделуі шартты рефлекстің, яғни жеке
алынған реакциялардың арқасында жүзеге асады. Мидың шартты рефлекторлық
механизмдері дене қызметінің барлық түрлеріне (соматикалық және
вегетативтік қызметтерге, мінез-құлыққа) қатысты, ағза-қоршаған орта
жүйесінің тұтастығы мен тұрақтылығын сақтауға бағытталған бейімделу
реакцияларын қамтамасыз етеді. И.П.Павлов шартты рефлексті
тітіркендіргіштің белгілі бір жағдайда организмде пайда болатын жауап
әрекетімен уақытша байланысын атады. Сондықтан әдебиеттерде шартты
рефлекс терминінің орнына уақытша байланыс термині жиі қолданылады, ол
сонымен бірге рефлекстер мен мінез-құлық актілерінің тұтас жүйесі болып
табылатын жануарлар мен адам қызметінің күрделірек көріністерін қамтиды.
Шартты рефлекстер туа біткен емес және тіршілік процесінде организм мен
сыртқы орта арасындағы тұрақты байланыс нәтижесінде пайда болады. Олар
шартсыз рефлекстер сияқты тұрақты емес, күшейту болмаған жағдайда жоғалады.
Бұл рефлекстердің көмегімен жауаптар алуан түрлі рецептивті өрістерді
(рефлексогендік аймақтар) ынталандырумен байланысты болуы мүмкін. Осылайша,
шартты тағамдық секреторлық рефлекс әртүрлі сезім мүшелерін (көру, есту,
иіс және т.
Шартсыз рефлекстердің бірінші классификациясын Павлов ұсынған. Ол алты
негізгі шартсыз рефлекстерді анықтады:
1.тамақ
2.қорғаныс
3.жыныстық
4. индикативті
5.ата-аналық
6. сәбилік
Тамақ рефлекстері ас қорыту жүйесінің секреторлық және моторлық
жұмысының өзгеруімен байланысты, ауыз қуысының рецепторлары мен ас қорыту
жолдарының қабырғалары тітіркенген кезде пайда болады. Мысал ретінде
сілекей және өт бөлу, сору, жұту рефлексі сияқты рефлекторлық реакцияларды
келтіруге болады.
Қорғаныс рефлекстері – әртүрлі бұлшықет топтарының жиырылуы – тері мен
шырышты қабықтардың рецепторларының тактильді немесе ауырсынатын
тітіркенуіне, сондай-ақ күшті көру, иіс сезу, дыбыс немесе дәм сезу
тітіркендіргіштерінің әрекетіне жауап ретінде туындайды. Мысал ретінде
ыстық заттың жанасуына жауап ретінде қолдың тартылуы, қатты жарықта
қарашықтың тарылуы.
Жыныстық рефлекстер жыныс мүшелерінің функцияларының өзгеруімен
байланысты, сәйкес рецепторлардың тікелей тітіркенуінен немесе жыныстық
гормондардың қанға түсуінен туындайды. Бұл жыныстық қатынасқа байланысты
рефлекстер.
Бағдарлау рефлексін Павлов рефлексті бұл не? деп атады. Мұндай
рефлекстер жануарды қоршаған сыртқы ортаның кенет өзгеруінен немесе оның
денесінің ішкі өзгерістерінен туындайды. Жауап денеге осындай өзгерістермен
танысуға мүмкіндік беретін әртүрлі мінез-құлықтан тұрады. Бұл құлақтың
рефлекторлық қозғалыстары, дыбыс бағыты бойынша бас, дененің айналуы болуы
мүмкін. Осы рефлекстің арқасында қоршаған ортадағы және сіздің денеңіздегі
барлық өзгерістерге тез және уақтылы жауап бар. Бұл шартсыз рефлекстің
басқалардан айырмашылығы – тітіркендіргіш қайталанғанда өзінің жуық мәнін
жоғалтады.
Ата-ана рефлекстері ұрпаққа қамқорлық жасаудың негізінде жатқан
рефлекстер.
Балалардың рефлекстері туғаннан бастап тән және белгілі бір, әдетте,
дамудың ерте кезеңдерінде пайда болады. Балалар рефлекстерінің мысалы
ретінде туа біткен сору рефлексін алуға болады.
И.П.Павлов бойынша шартсыз рефлекстің қыртыстық орталығы мен
анализатордың қыртыстық орталығы арасында уақытша байланыс қалыптасады,
оның рецепторларында шартты тітіркендіргіш әсер етеді, т.б. байланыс ми
қыртысында тұйықталған. Уақытша байланыстың жабылуы қозған орталықтар
арасындағы басым әрекеттесу процесіне негізделген. Терінің кез келген
аймағынан және басқа да сезім мүшелерінен (көз, құлақ) инференциалды
(шартты) сигналдан туындаған импульстар ми қыртысына еніп, ондағы қозу
ошақтарының қалыптасуын қамтамасыз етеді. Егер немқұрайлы сигналдан кейін
тамақты күшейту (қоректену) берілсе, ми қыртысында қозудың күштірек екінші
фокусы пайда болады, оған бұрын пайда болған және қыртыс бойымен таралатын
қозу бағытталған. Тәжірибелерде шартты сигнал мен шартсыз тітіркендіргіштің
қайталанатын үйлесімі индифферентті сигналдың кортикальды орталығынан
шартсыз рефлекстің кортикальды көрінісіне импульстардың өтуін жеңілдетеді -
синаптикалық рельеф (жол төсеу) басым. Шартты рефлекс алдымен доминантты,
содан кейін шартты рефлекске айналады.
Ми қыртысында уақытша байланыстың қалыптасуын И.П.Павлов жаңа шартты
рефлекторлық доғаның жабылуы деп атады: енді тек шартты сигналдың берілуі
шартсыз рефлекстің кортикальды орталығының қозуына әкеледі және оны
қоздырады, яғни. шартты тітіркендіргішке рефлекс бар – шартты рефлекс.
Шартты рефлекстер белгілі бір жағдайларда ғана жақсы қалыптасады,
олардың ең маңыздылары:
1) бұрын енжар болған шартты тітіркендіргіштің әрекетінің күшейтетін
шартсыз немесе бұрын жақсы дамыған шартты тітіркендіргіштің әрекетімен
қайталануы;
2) күшейткіш тітіркендіргіштің әрекетіне немқұрайлы агент әрекетінің
уақыт бойынша қандай да бір басымдылығы;
3) дененің күшті күйі;
4) белсенді қызметтің басқа түрлерінің болмауы;
5) шартсыз немесе жақсы бекітілген шартты күшейтетін тітіркендіргіштің
қозғыштығының жеткілікті дәрежесі;
6) шартты тітіркендіргіштің табалдырықтан жоғары қарқындылығы.
Индифферентті тітіркендіргіш әрекетінің күшейтетін тітіркендіргіш
әрекетімен сәйкес келуі (шартсыз немесе жақсы бекітілген шартты
ынталандыру), әдетте, бірнеше рет қайталануы керек. Бірдей жағдайда жаңа
шартты рефлекстердің пайда болуымен бұл рефлекстердің қалыптасу процесі
жеделдетіледі. Адамдарда көптеген шартты рефлекстер, әсіресе сөздік
тітіркендіргіштерге, бір тіркестен кейін қалыптасуы мүмкін.
Жаңа шартты тітіркендіргіштің күшейетін тітіркендіргіш әрекетіне әсер
етуіне дейінгі уақыттың ұзақтығы маңызды болмауы керек. Осылайша, иттерде
рефлекстер әсіресе 5-10 секунд басымдықпен жақсы дамыған. Кері ретпен
біріктірілгенде, күшейткіш тітіркендіргіш немқұрайлы тітіркендіргіштен ерте
әрекет ете бастағанда, шартты рефлекс дамымайды.
Ағзаның күшті күйі жағдайында оңай жүретін шартты рефлекторлық
байланыстардың қалыптасуы тежелгенде қиын. Сонымен, ұйқышыл күйдегі
жануарларда шартты рефлекстер не мүлдем қалыптаспайды, не баяу, қиындықпен
қалыптасады. Ингибирленген күй адамда шартты рефлекстердің қалыптасуын
қиындатады.
Орталық жүйке жүйесінде осы шартты рефлекстердің қалыптасуымен
байланысы жоқ орталықтардың басым болуымен бұл рефлекстердің қалыптасуы
тежеледі. Сонымен, иттің қатты қозуы болса, мысалы, мысықты көргенде, онда
бұл жағдайларда қоңыраудың дыбысына немесе шамның жарығына алиментарлы
сілекей рефлексінің қалыптасуы болмайды. Қандай да бір іспен шұғылданған
адамда осы уақытта басқа қызмет түрлеріне шартты рефлекстердің қалыптасуы
да күрт тежеледі.
Шартты рефлекстер осы күшейткіш рефлекстердің орталықтарының қозғыштығы
жеткілікті болғанда ғана қалыптасады. Мысалы, иттерде шартты қоректену
рефлекстерін дамытуда тамақ орталығының жоғары қозғыштығы (жануардың аштық
жағдайы) жағдайында тәжірибелер жүргізіледі.
Шартты рефлекторлық байланыстың пайда болуы және бірігуі жүйке
орталықтарының қозуының белгілі бір деңгейінде жүреді. Осыған байланысты
шартты сигналдың күші шекті мәннен жоғары болуы керек, бірақ шамадан тыс
болмауы керек. Шартты рефлекстер әлсіз тітіркендіргіштерге мүлдем дамымайды
немесе баяу қалыптасады және тұрақсыздықпен сипатталады. Шамадан тыс күшті
тітіркендіргіштер жүйке жасушаларында қорғаныс (трансценденттік) тежелудің
дамуын тудырады, бұл да шартты рефлекстердің пайда болу мүмкіндігін
қиындатады немесе жоққа шығарады.
Шартты рефлекстердің классификациясы.
Шартты рефлекстер бірнеше критерийлер бойынша жіктеледі.
1. Биологиялық маңызы бойынша олар ажыратылады:
1) тамақ;
2) жыныс;
3) қорғаныстық;
4) қозғалтқыш;
5) индикативті – жаңа тітіркендіргішке реакция.
Бағдарлау рефлексі 2 фазада жүзеге асады:
1) бейспецификалық мазасыздық кезеңі – жаңа тітіркендіргішке 1-ші
реакция: қозғалыс реакциялары, вегетативті реакциялар өзгереді,
электроэнцефалограмманың ырғағы өзгереді. Бұл кезеңнің ұзақтығы
тітіркендіргіштің күші мен маңыздылығына байланысты;
2) ізденімпаздық мінез-құлық кезеңі: қозғалыс белсенділігі, вегетативті
реакциялар, электроэнцефалограмманың ырғағы қалпына келеді. Қозу ми
қыртысының үлкен бөлігін және лимбиялық жүйенің қалыптасуын қамтиды. Нәтиже
– танымдық белсенділік.
Бағдарлау рефлексінің басқа шартты рефлекстерден айырмашылығы:
1) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.