XIX ғасыр әдебиеті жыраулар толғауларындағы архаизм, тарихи көнерген мағынасы түсініксіз сөздер текстологиялық талдау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

XIX ғасыр әдебиеті жыраулар толғауларындағы архаизм, тарихи көнерген мағынасы түсініксіз сөздер текстологиялық талдау.

Халқымыздың өзіндік болмысын тануда тіліміздегі мақал - мәтелдердің атқаратын рөлі ерекше. Өйткені мақал - мәтелдердің көпшілігі ғасырлар бойына ұрпақтан ұрпаққа ауысқан, екшелген, сұрыпталған халық даналығының баға жетпес асыл қоры, қазынасы. Ана тіліміздегі мақал - мәтелдердің мән - мағынасына зерделі көзбен қарап, ой елегінен өткізген адал халқымыздың өткен өмірін, тұрмыс- тіршілігін, салт-дәстүрін, әдет - ғұрпын, салт - санасын көзбен көріп, қолмен ұстағандай күй кешеді, бабалар рухына бас иеді.
Тіліміздегі мақал-мәтелдерді тек зерделеп ғана қоймай, оны жан - жақты зерттеген көрнекті ғалым, академик Ә.Қайдар: Мақал - мәтелдер халықтың атам заманғы өткен өмір тіршілігі мен бүгінгі болмысын болашағымен жалғастыратын алтын арқау; олар - рухани, мәдени салт - дәстүрді жалғастырудың адамдар санасында, қоғам жадында, тілінде, ділінде сақталуының бірден - бір кепілі. Бұл қазына байлықтан айырылған этникалық қауым - өзінің өткен өмірінен айырылды деген сөз, ондай қауымның болашағы да жоқ
Осы тұжырымды негізге ала отырып, тіліміздегі кейбір мақал - мәтелдерге лексика - семантикалық тұрғыдан сипаттама бергіміз келеді. Мақал - мәтелдердегі архаизм сөздерді лексика - семантикалық жағынан мынадай түрлері бар: мата - кездеме, тамақ, киім - кешек, ыдыс - аяқ, лауазымына, кәсібіне, ай аттары, діни ұғымға, мінезіне т.б.
Тіл қоғамдық құбылыс болғандықтан, ондағы болып жататын неше алуан өзгерістер сөздік құрамның дамуына да түрлі-түрлі эсер етіп отырады. Көп жағдайда тілдің лексикасы жаңа сөздердің есебінен кемелденіп үнемі толығып отырса, енді бір ретте кейбір сөздердің тозығы жетіп көнеруіне әкеп соғады. Көнеру процесі кенет бірден бола қалатын құбылыс емес, әуелі қолдану жиілігін бәсеңдетіп, пассив сөзге ауысады да, соңынан, жаңа ұрпақтың біреуіне жеткенмен кейінгілерге емін-еркін жете алмай, түсініксіз болып ұмытыла бастайды. Бара - бара қолданудан біржола ығысып, кейбіреулері тілден жоғалып та кетуі мүмкін. Көнеру сипаты мен тілдегі қолдану ерекшеліктеріне қарай көнерген сөздер архаизмдер және историзмдер болып екі салаға бөлінеді. Архаизмдерге әр халықтың күн көріс тіршілігіне, салт- сана тұрмысына, әдет - ғұрпына, дүние танымына қарай әр дәуірде өзгеріп, басқаша сөздермен ауысып отырған немесе ескіріп біржола қалып қойған сөздер жатады. Дәуірі өтіп, сол ескі заманның өзімен қоса жоғалған сөздер тарихи сөздер яғни историзмдер деп аталады. Тарихи сөздердің көнеруі тарихи атаулардың құрып бітуімен, біржола жоғалуымен байланысты болады.
Ақын-жыраулар негізінен өз шығармаларын толғау жанрында шығарған. Толғау - белгілі бір жағдайға байланысты философиялық пайымдау немесе тоғаныстар түріндегі поэтикалық сюжетсіз шығарма.
Бұл кезеңдегі белгілі жыраулардың ішінен Асан Қайғы, Қазтуған, Жиембет, Шалкиіз, Сыпыра жырауларды және т.б. ерекше атауға болады.
Ел ішінде кең тараған батырлар жырларының бірі Ер -Тарғында Сыпыра - жырау былай суреттеледі: Ноғайлы ханы Зада көрші руға көптеген зиян келтіреді. Сол руда жас батыр Ер-Тарғын дүниеге келеді. Хан Зада одан кек алуға қорқады, не істерін білмейді, оған Сыпыра - жырауға жолығуға кеңес береді. Сыпыра - жырау ханның зұлымдығын, екі жақтылығын қатты сынай отырып, бұрынғы зұлымдығын ұмытуға және достасуға шақырады. Екі жақты татуластыруға жұмыстанады. Сыпыра-жырау Ер-Тарғынның артықшылығын, оның ержүректігін, тазалығын айта отырып, ханды ойланбай істелген әрекеттен сақтандырады. Сонымен, ең соңында екі жақты да келісімге келуге көндіреді.
Жыраулардың шығармашылығы олар өмір сүріп отырған ортамен тығыз байланысты. Олардың кейбіреулері ханға қызмет етсе, үстем тап өкілдерінің мүддесін көздесе, басқалары бұқара халықтың атынан сөйлеп, халықтың мұң-мүддесін - көңіл-күйін білдіреді және батырлар жырларының, аңыздардың сақтаушылары және орындаушылары болып табылады.
Халқының сол замандағы хал-ахуалы мен келешегін тебірене сөз еткен Асан Қайғы, заманымыздың заңғар жазушысы Мұқтар Әуезов айтқандай, халық мұңын арман етіп, алысты меңзеген, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.