Антропогендік әсерлердің табиғат пен адамға зиянды ықпалы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Антропогендік әсерлердің табиғат пен адамға зиянды ықпалы

Антропогендік фактор (грек. anthropos - адам, genos - тегі, пайда болуы, лат. factor - іс-әрекет) - адамның барлық тірі организмдердің мекен ортасы ретіндегі табиғатты өзгертуіне әкеп соғатын немесе олардың тіршілігіне тікелей әсер ететін сан алуан әрекеттері. Антропогендік факторға қоршаған ортаға адамның тигізген іс-әрекетінің нәтижесінде атмосфера, өзен-көл және мұхит құрамының өзгеруі, сондай-ақ технология қалдықтар мен радиоактивтік заттардың әсерінен топырақтың ластануы, сөйтіп, жалпы экожүйенің құрамы мен құрылысының бұзылуы жатады. Қазіргі кезде адамның іс-әрекетінің кең көлемде бүкіл биосфераға ерекше әсер етуі жер шарының барлық аймақтарында айқын байқалуда. Атмосфера аэрозоль және газ тәрізді заттардың нәтижесінде ластанады. Аса үлкен ластануды ластаушылардың 80% құрайтын газ тәрізді заттар тудырады. Бұларға күкірт, азот, көміртегі қосылыстары жатады. Көмірқышықыл газы жеке жағдайда қауіпті емес, бірақ оның жинақталуы «парниктік эффект» секілді глобальды мәселеге әкеп соқтырады. Оның салдарынан жердегі климаттың жылынуы байқалады.

Атмосфераға күкірт және азот қосылыстарының түсуі әсерінен қышқыл жауын жауады. Күкірттің қос тотығы мен азот қышқылы ауада сумен әрекеттесіп, кейін сұйық күйіндегі азот және күкірт түрінде жауын шашынмен бірге жерге туседі. Бұндай жауын топырақтың қышқылдығын арттырып, орманның, әсіресе қылқынды орманның солуына, өсімдіктердің жойылуына алып келеді. Өзендер мен көлдерге түскен жағдайда биологиялық тіршіліктің - балықтар мен микроағзалардың қырылуына соқтырады.

Бұндай глобальды масштабтағы әсер шөлейттену процесін тудырады. Шөлейттенудің негізгі факторы - адамның іс-әрекеті. Антропогендік фактор әсерлерінің арасында орманды кесу, жерді шектен тыс немесе дұрыс пайдаланбауда жатады. Ғалымдардың айтуынша антропогенді шөл алаңы табиғи алаңнан артып кеткен. Сондықтанда шөлейттену глобальды процесске айналып отыр.

Суды 400 түрлі зат ластауы мүмкін. Егер судағы санитарлық-токсикологиялық, жалпысанитарлық немесе органолептикалық көрсеткіштер шектеулі межеден асып кетсе, онда ол су ластанған болып есептеледі. Ластаушылар химиялық, бактериологиялық және физикалық болып бөлінеді. Оның ішінде жиі кездесетіні химиялық және бактериологиялық.

Химиялық ластану (ХЛ) - органикалық (фенолдар, пестицидтер), бейорганикалық (тұздар, сілтілер, қышқылдар), улы (мышьяк, сынап қосылыстары) және усыз.

Бактериологиялық ластану - суда патогендік бактериялардың, вирустардың, саңырауқұлақтардың болуы.

Механикалық қоспалар да суды ластайды. Технологиялық сулармен, ыстық аумақтармен араласып кетуі судың жылулық ластануына әкеліп соғады.

2. ХХ ғасырдың басында адамның қоршаған ортаға әсерінен жаңа заман басталды. Қоршаған ортаға антропогендік әсер күрт өсіп отыр. Бұл табиғи ландшафттың өзгеруіне, глобальды экологиялық проблеманың пайда болуына әкелді. Чернобыль апаты барлық Шығыс және Солтүстік Еуропаға қатер төндірді. Қалдықтар глобальды жылынуға, озон тесігінің пайда болуына әсер етеді.

Географиялық қабыққа адамның әсері ең алдымен индустриалану деңгейіне байланысты. Антропогенді ландшафт 60% жуық құрлықты алып жатыр. Бұндай ландшафттарға қала, ауыл, жол, өндірістік және ауылшаруашылық орталықтар жатады. 8 дамыған ел жердің жарты табиғи ресурсын пайдаланады және атмосфераға ластағыштардың 2/5 бөлігін тастайды.

Глобальды экологиялық проблемалар жаксарту үшін шешім қабылдауға барлық елді біріктіреді. 1997 жылы шілдеде Денверде алдыңғы қатардағы индустриальды мемлекеттердің «сегіздік» отырысында талқыланды. «Сегіздік» глобальды жылыну мәселесімен күресу және 2000 жылы атмосфераға зиянды тастуларды 15% азайту шараларын қарастырды. Бірақ бұл барлық проблемаларды шешпеді, негізгі жұмыс тек дамыған мемлекеттер алдында ғана емес дамушы мемлекеттердің де алдында тұрған мәселе.

3. Қазіргі кезде географиялық ортаға антропогендік әсер өте көп және барлығы бақыланбайды.

Климаттың өзгеруі - түгелдей жер бетінде немесе оның ірі аймақтарында климат жағдайларының ұзақ бағытты (он жылдан астам) немесе ырғақты (геологиялық уақытта, тарихи уақытта) езгерулері. Палеогеографиялық зерттеулердің негізінде анықталған геологиялық климаттың өзгерулері Жер тарихында ұзаққа созылған жылы және суық кезендердің болғанын дәлелдейді.

Көбінесе метеорологиялық байқаулардың негізінде, сондай-ақ дендрохронологиялық және т. б. әдістермен анықталатын қазіргі Климаттың өзгерулері кейінгі ондаған (кейде жүздеген) жылды қамтиды және циклді сипатта болады. Әр түрлі себептерден туындаған ұзақтығьг 11, 35, 80-90 жылдарға созылған, сондай-ақ ғасырдан асқан климаттык ырғақтар (мысалы, 1800-1900 жылдық ырғақтар) және т. б. анықталды. Климаттың Күн активтілігінің ғасырлық және ғасырдан ұзақ өзгерістерімен байланыстары туралы болжамдар да бар. Климаттың өзгерулері әр түрлі дәрежеде табиғи ортаның барлық құрам- бөліктері мен ауыл шаруашылығы өндірісіне әсер етеді.

Озон тесігі (Озоновая дыра; грек, ozon - иісі шығу, аңқу) - ғаламшардың озон кабатындағы озон (көк түсті, өткір иісті газ) құрамының едоуір төмендеуінен I (50 %-ға дейін және одан да жоғары) 20-25 км биіктікте пайда болған кеңістік. Бұл - жердің озон қабатының тозуындағы күрделі экологиялық моселенің бір бөлігі. Антропогендік факторлардың салдарынан атмосфераға суытқыштар (фреондар) мен азот оксиді (космостық аппараттар және ұшақтардың органикалық отынының толық жанбаған өнімі) шығарындыларының көп бөлінуінен ғаламшардың озон қабатында бұзылу процесі басталған.

Тек өндірістік кәсіпорындарының ғана қоршаған ортаға әсер етіп ластануын мынадай негізгі түрлерге бөлуге болады: шикізат материалдар, құрал-жабдықтар, отын, электр энергиясы, су, қалдықтар, өнімдер, атмосфераға таралатын (газ, бу, ауа тозаңы), энергетикалық шығарындылар, шу, инфрадыбыс, ультрадыбыс, жарық, электромагниттік өріс, лазерлі сәулелер, иондағыш шығарындылар т. б. Биосфераны ластайтын компоненттердің хим құрамы отын - энергетика ресурстарының түріне, өндірісте қолданылатын шикізатқа оларды өндейтін технологияға байланысты келеді. Антропогендік факторлар әсерінің артуынан күрделі экологиялық проблемалар; парник эфектісі, қышқыл жаңбыр, ормансыздандыру, ядролық қыс, озон қабатының жұқаруы мен тесілуі, шөлейттену т. б. атмосфераға антропогендік жер тікелей немесе жанаша түрде болуы мүмкін. Жаңаша әсер - биосфераның басқа компоненттерінде экологиялық тепе-теңдіктің бұзылу, салдарынан атмосфераның жағдайына ойқаптар, жыртылған егістік жерлер, ұйымдастырылған үлкен су қоймалары, өзгертілген өзен ағыстары, мелиоративтік жұмыстар, пайдалы кен қазбаларының ашық әдіспен жаппай алынуы жатады. Жер бетінің қасиеті мен сипатамасының өзгеруі жер атмосфера энергиялық жүйесіндегі алмасу процестеріне, альбедо шамасына, атмосфераға өтетін шығындыққа әсерін тигізеді. Ал, тікелей әсерге мысал ретінде өндірістен шығатын тастанды заттектерді, күлді, металл оксидтері мен тұздарын, күкірттің газды қосылыстары, аммиакты, көмір сутектерін радиоактивті газдарды, шаңдарды, озонды суктекті қосылыстарды және тозаңды келтіруге болады.

Бүгінгі таңда жаһандық проблема болып отырған экологиялық мәселелер табиғаттың даму заңдылығын ескермегендіктен, оның тепе-теңдігінің бұзылуынан пайда болды. Ал оны қалпына келтіру жолындағы жұмыста экология ғылымының міндеті зор. Себебі, ғылыми-техникалық жетістік ғылымның кейбір саласында адам баласына қауіп төндіруде. Адам әрекетінен туындап отырған жаңа “антропогендік ландшафтар”, жер бетінде климаттың жылынуы тіршілік дүниесіне зардабын тигізуде. Бүкіл ғылымдардың жетістігі адамзаттың өсіп, өркендеуіне қызмет жасауы керек. Осыған орай бүкіл жаратылыстану ғылымдары бірігіп, өзін қоршаған ортадағы табиғатты сақтау, оның тепе-теңдігін үйлестіру мәселесін шешуге күш жұмылдыруы қажет. Жаһандық деңгейде табиғат қорларын тиімді пайдалану үшін қоршаған орта жайлы бұрынғы ғасырлар бойы жинақталған зерттеулердің нәтижесін ескере отырып, табиғатты жүйелі түрде тиімді пайдалану, оны қорғаудың мәселелері жолға қойылуы тиіс. ХХ ғасырда табиғатты ысырап етпей игеру ғылымға жаңа бағыт берген, атақты табиғаттанушы, энциклопедист ғалым В. В. Вернадский ноосфера ұғымының негізін салды. Ол литосфераға, гидросфераға, атмосфераға және биосфераға қосымша ноосфера тұжырымдамасын ұсынып, адамның табиғатты сырапсыз пайдалануы негізінде жаһандық деңгейде туындап отырған проблеманы шешуге адамның ақыл-ой жүйесін бағыттайды. Бұл - бүгінгі таңдағы ғылымда, іс-жүзінде, әрбір қоғамда пайдалануға тиісті қағида.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.