Бүлдірген

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚCТАН РЕCПУБЛИКАCЫ БIЛIМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИCТРЛIГI
М.Х.ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢIРЛIК УНИВЕРCИТЕТI
Факульте :Институты Химия-биология

КУРCТЫҚ ЖҰМЫC
Қолданбалы биология және топырақтану пәнi бойынша
Тақырыбы: Бүлдірген

Орындаған: Тлепова Ділия Нұржанқызы
Тобы: Хб19-1
Курcы: 3
Жетекшici: Тулеубаев Ж. Мурсал А.
Қорғауға жіберілді ____________________20____ж.__ _____________________
қолы

Жұмыс қорғалды __________________20__ж.бағасы ____________________
жазбаша
Комиссия мүшелері:_________________________ ___________________________
аты-жөніқолы

_________________________________ ___________________
аты-жөніқолы

Тараз 20___

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті

Кафедра: Химия-биология
ХБ-19-1тобының білімгеріне Тлепова Ділия курстық жоба (жұмыс)
аты-жөні
Қолданбалы биология және топырақтану пәні бойынша

ТАПСЫРМА
1. Тақырыбы: Бүлдірген
2. Тапсырманың арнайы нұсқауы____________________________ _______________________
___________________________________ ___________________________________ __________
___________________________________ ___________________________________ __________

3. Есепке-түсініктеме жазбаларының негізгі тараула - ры (жұмыстары)
Орындау кестесі

Көлемі, %
Орындау уақыты
Кіріспе
15%
30 қазан-3 қараша
І Негізгі бөлім
І. Бүлдірген өсімдігінің жалпы сипаттамасы
1.1. Құрамы мен ерекшелігі

20%
4 қараша-8 қараша
1.2.Пайдасы мен зияны.

15%
9 қараша-13қараша
1.3. Емдік қолдану

10%
14 қараша-16 қараша
Тәжиірбелік бөлім
Бүлдіргеннің түрлері

10%
17 қараша-18 қараша
Бүлдіргеннің таралуы
10%
19 қараша
Қызықты деректер
10%
19қараша
Қорытынды
10%
19қараша

4. Графикалық материалдарының тізімі (сызулардыңмасштабы келтіріледі)

5. Жобаның (жұмысты) жинақтау мерзімі
10%
20 қараша
6. Қорғау
100%

Кафедра мәжілісінде бекітілген ___________________20___ ж. хаттама № ______

Жетекшісі:

__________________________________ __________________________________ _____
қызметіқолыаты-жөні

Тапсырманы орындауға қабылдадым _______________20___ж. ____________________
білімгердіңқолы
3 беттен 2 бет

Мазмұны

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

1. Бүлдірген өсімдігінің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1 Құрамы мен ерекшелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Пайдасы мен зияны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3 Емдік қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 1

2. Бүлдіргеннің түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
2.1 Сорттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 8

3. Бүлдіргеннің таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
3.1 Бүлдіргенге күтім жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26

4.Қызықты деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі: Бүлдірген өсімдігі жайлы ақпараттар жинап, оның ерекшеліктеріне тоқталып, қызықты ақпараттар жинап, бүлдіргеннің пайдасы жайлы зерттей отырып, қорытынды жасау.
Жұмыстың мақсаты:
Бүлдірген өсімдігінің сипаттамаларына үңіліп, толық түсінідіру. Ерекшеліктері мен пайдасына тоқталу;
Бүлдіргеннің ккүтімі мен өсімдігінің көптеген түрлеріне тоқталу;
Жұмыстың міндеттері:
1.Бүлдірген туралы нақты мәліметтер жинау.
2. Өсімдігі мен жапырағына шолу жасап, талдау,
Зерттеу нысаны: Бүлдірген
Зерттеу әдісі: Зерттеу, анықтау, талдау.
Түйінді сөздер: бүлдірген, өсімдік, жидек, жапырақ, күтіп-баптау, ерекшелік
Жұмыстың практикалық маңызы: Маған берілген курстық жұмыстың тақырыбы Бүлдірген деп аталады. Бұл курстық жұмыс арқылы мен алдымен бүлдірген жайлы толық ақпарат ала аламын. Онымен қоса бүлдірген өсімдігінің ерекшеліктеріне, сипаттамасына, жапырағынығң құрылысына және өсімдігінің ерекше дәмдері туралы, қай өңірде қалай өседі, бүлдіргеннің жабайы түрлерін талдап, қызықты мәліметтер жинаймын.

Бүлдірген (лат. Rubus Caesius) - қызғылт рубус тұқымдасының өсімдік түрі. Мұны басқалай : саңырау таңқурай, ожина, дереза деп айтады. Рубус тұқымының латынша атауы "рубер" (қызыл) сөзінен шыққан және таңқурай жемістерінің түсімен байланысты. Қарақаттың бұл түрі жетілген жемістерде көгілдір бляшкаға байланысты сұр деп аталады. Бүлдірген бұта тектес, биіктігі жарты метрден бір жарым метрге дейін жететін доғалы қашу бар. Бүлдірген зауыты басқа пайдалы жидектердің артықшылықтарын біріктіреді, тәтті және қышқыл қарақат-құнды заттардың нақты қоймасы, пайдалы заттармен - қарақатпен қаныққан. Бұл бұтаның жидектері ғана емес, оның жапырақтары да емдік әсерге ие.
Дәмі бойынша ол таңқурайдан кем түспейді, сұлулығы-құлпынай, ал пайдалы заттармен қанықтылығы - қарақат. Бұл бұтаның жидектері ғана емес, оның жапырақтары да емдік әсерге ие.
Алдағы негізгі бөлімде бүлдірген жайлы толық ақпараттар беретін боламын.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Бүлдірген өсімдігінің жалпы сипаттамасы
Бүлдірген- раушангүлділер тұқымдасвна жататын көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Отаны: Шығыс Азия. Бүлдіргеннің қысқа бұталы, әдетте 50-70 см болады . Күтіп бапталған бүлдіргеннің биіктігі 1,5 метрге жетуі мүмкін. Көпжылдық, бірақ көп түрі екі жыл ғана өмір сүреді. Бірінші жылы ол шөпті, тікенді, үлпілдек болса,
Жемісін тек екінші жылы, бұтағы қатты жапырақтары нық орналасқаннан кейін болады.
Гүлдері қос жынысты, бес мүшелі, ірі (2-3 см) және аталықтары мен аналықтарының мөлшері бірдей.
Жапырақтары үшжапырақты, кезектесіп орналасады, бүйірлік жапырақтары отырықсыз, ал үстіңгі жағы түтікшелі немесе тікенекті жапырақшада.
Тостағаншасы сұр киізбен жабылған, гүл шоқтары ақ. [1]
Жемістер ірі, сыртынан таңқурайға ұқсайды, бірақ оларда бірдей жағымды иіс жоқ және сабағын қалдырмайды, қара, етті, шырынды, көкшіл гүлденген. Бүлдірген тамыз, қыркүйек айларында жеміс береді. Біздің елімізде бүлдірген барлық аумақта кездеседі. Ол батпақтардың жанында, ылғалды ормандарда, өзендердің жанында, жайылма шалғындарда өседі, егер жақсы жарықтандырылған болса, онда бүлдіргеннің жеміс беруі көп болады. Бүлдіргеннің емдік қасиеттері ерте заманнан белгілі (1-сурет).

1-сурет. Бүлдіргеннің сыртқы сипаттамасы
1.1 Құрамы мен ерекшелігі

Бүлдірген жемістері керемет дәмге ие, өйткені олар таңқурай, құлпынай және пайдалы қарақаттың хош иісті жидектерімен қауіпсіз "бәсекелесе" алады. Оның тәтті және қышқыл және сәл шайырлы дәмі бар.
Қара бүлдірген жемістерінде глюкоза, фруктоза, сахароза, каротин, тиамин, аскорбин қышқылы бар. Р тобындағы дәрумендердің құрамы бойынша қара бүлдірген таңқурайдан едәуір асып түседі. Сонымен қатар, қарақаттың құрамында токоферол, пектин, органикалық қышқылдар (малик, лимон, шарап, салицил), биофлавоноидтар, никотин қышқылы бар. Сондай-ақ, бүлдіргенде микроэлементтердің өте көп мөлшері (темір, калий, магний, фосфор, мыс, марганец және басқалары) табылды. [2]
Бүлдірген органикалық қышқылдарға бай, құрамында таниндер, сондай-ақ A, C және K дәрумендері бар. Жапырақ сығындысы мен жидек инфузиясы асқазан-ішек жолдарының жұмысын қалыпқа келтіру үшін, пневмониямен диафоретикалық және қабынуға қарсы агент ретінде кеңінен қолданылады.
Қара бүлдірген климактериялық невроздармен тыныштандырады.

Мұндай кішкентай жидекте адамға қажетті көптеген дәрумендер бар:
Дәрумендер
Пайдасы
А
Көру қабілетін жақсартады. Денеге суық тию және жұқпалы аурулармен күресуге көмектеседі;
В1
Мидың жұмысын жақсартады. Оның ішінде жадқа, зейін мен концентрацияға әсер етеді;
В2
Қалқанша безінің метаболизмі мен жұмысын реттейді;
В5
Басқа дәрумендердің сіңуіне ықпал етеді. Бүйрек үсті бездерін ынталандырады;
В6
Қартаюды баяулатады. Жүйке бұзылуларының алдын алуға көмектеседі;
В9
Қан түзуге қатысады;
С
Жараларды емдеуге ықпал етеді. Терінің күйін жақсартады. Холестеринді төмендетуге көмектеседі;
Е
Гормондар синтезіне қатысады. Жасушалардың тамақтануын жақсартады. Қатерлі ісіктен қорғайды;
РР

Денедегі жасушалық тыныс алу мен метаболизмді жүзеге асыруға көмектеседі.

Периодтық кестеден басқа пайдалы заттардың жиынтығы:
Калий. Ішектің жұмысын қалыпқа келтіреді. Жүйке импульстерін жақсартуға қатысады;
Натрий. Көмірқышқыл газын тасымалдайды. Ақуыз алмасуына әсер етеді;
Магний. Метаболизмге белсенді қатысады;
Кальций. Тістер мен сүйектер үшін "құрылыс материалы" қызметін атқарады;
Марганец. Орталық жүйке жүйесінің нейротрансмиттерлерінің алмасуын қалыптастыруға ықпал етеді. Қанның ұю факторларын қолдайды;
Темір. Гемоглобин құрамына кіреді;
Мырыш. Иммундық және гормоналды жүйеге оң әсер етеді;
Мыс. Өмірлік ақуыздарды синтездеуге көмектеседі.

Қара бүлдірген (көкжидек, қызыл жүзім, қара өрік, грейпфрут сияқты) антиоксиданттарға бай. Сондай - ақ, жидектің құрамына әртүрлі макро-және микроэлементтердің көп мөлшері кіреді.
Ол жүйке жүйесін нығайтады, стресс кезінде денені қолдайды. Қара бүлдірген диабетпен ауыратындарға да пайдалы болуы мүмкін, өйткені оның құрамында фруктоза көп. Қарақаттың үнемі тұтынылуы метаболизмді тездетеді. [3]
100 г қарақаттың құрамында күнделікті ақуыздың 2%, майдың -- 1% және көмірсулардың -- 3% бар.

Атауы
Тәуліктік норманың үлесі
100 г үшін
Ақуыз
1,4 г

1,9%
Май
0,5 г

0.6%
Көмірсу
9,6 г

3.1%

Бүлдіргеннің құрамына тек дәрумендер мен минералдар ғана емес, сонымен қатар басқа да белсенді заттар кіреді. оларға мыналар жатады:
қант;
су;
талшық (диеталық талшық);
органикалық қышқылдар (никотин, малик, лимон);
күл;
флавоноидтар;
таниндер.
Бай дәруменге ие жидекті емдеу үшін де, алдын-алу үшін де қолдануға болатын фитолекаризм деп санауға мүмкіндік береді.

1.2 Пайдасы мен зияны

Әрбір витамин және әрбір минерал дененің жұмысына өз үлесін қосады. Олардың әрқайсысының болуы жақсы өмір сүру үшін қажет.
Қара бүлдірген-ерекше жидек. Оның көптеген пайдалы және емдік қасиеттері бар. Ол медицинада және косметологияда белсенді қолданылады. Сонымен қатар, өсімдік бұталары ауланы және алдыңғы бақшаны безендіре алады, олар гүлдену кезеңінде әсіресе керемет көрінеді. Сондай-ақ, қара бүлдірген-кез-келген десертті дайындауға арналған керемет ингредиент (2-сурет).
Орман жидектерінің үйде өсетін жемістерден айырмашылығы ерекше және ерекше дәмі бар. Оларға қара бүлдіргенді жатқызуға болады. Ол тек орманда өседі, бірақ оны кейбір бағбандардан табуға болады. Бүлдірген көптеген пайдалы қасиеттерге ие, құрамында әртүрлі дәрумендер мен минералдар бар.

2-сурет. Ағза үшін пайдалы бүлдірген

Бұл шырынды және тәтті жидекті диеталық өнім деп атауға болады. Бұл төмен калориялы, шикі құрамында тек 34 кКал бар, сондықтан салмақ жоғалтудың тамаша құралы.
Бүлдіргеннің құрамында көптеген табиғи химиялық қосылыстар мен элементтер бар. Оларсыз әртүрлі аурулардың алдын алу және емдеу мүмкін емес. Өнім тұтастай алғанда бүкіл денені нығайту, сонымен қатар оны қажетті дәрумендермен қанықтыру үшін қолданылады.
Бүлдірген иммунитетті нығайтуға көмектеседі, бұзылған метаболизмді қалпына келтіреді және дене функцияларын қалыпқа келтіреді.
Жидектің активінде полифенолды қосылыстар бар, олар қатерлі ісікке қарсы өте күшті профилактика болып табылады.

Олар антиоксиданттар ретінде әрекет етеді, яғни денені бос радикалдардан қорғайды және ерте қартаюдың алдын алады. Флавоноидтардың құрамында катехиндер бар.
Олардың әрекеті қандағы қант пен холестерин деңгейін төмендетуге, ауыр металдардан тазартуға және зиянды бактерияларды жоюға бағытталған. [4]
Қара бүлдірген косметологияда белсенді қолданылады. Бұл өсімдіктің жапырақтарынан жасалған Отвар шаштың тығыздығын береді және олардың тамырларын нығайтады, сонымен қатар денені сергітеді және жасартады. Бет терісіне тиімді әсер етеді.

Қара бүлдірген маскалары балғындық береді, тіпті жағымсыз жер көлеңкесінен бетті босатады. Олар сондай-ақ кішкентай әжімдерді жеңуге көмектеседі.
Қара бүлдірген сығындысы косметологтар дерматит, тітіркену, экзема және басқа да тері көріністерін емдеуде қолданылады.
Өсімдіктің бұталары көбінесе сәндік мақсатта қолданылады. Олар тік көгалдандыру, хеджирлеу және қабырғаларды жабу үшін өте жақсы.

Ал зиынды жағына келер болсақ, бүлдірген пайдалы және емдік қасиеттердің үлкен тізіміне ие. Бірақ кейбір адамдар тобына әлі де зиян тигізуі мүмкін. Бұл әртүрлі қышқылдардың, микро және макроэлементтердің құрамына байланысты, оларды белгілі бір компоненттерге белгілі бір аурудан немесе аллергиядан зардап шегетін адамдар бар.
Жидек келесі жағдайларда қауіпті:
Ішек жолдарының дисфункциясы кезінде. Қарақаттың артық тамақтануы өткір ауырсынуды тудыруы мүмкін, ферменттердің бөлінуін азайтады және қоректік заттардың сіңуін тоқтатады. Артық мөлшерде олданудың соңы ауруханамен аяқталуы мүмкін.
Ойық жара және гастрит кезінде. Асқазан микрофлорасына жағымсыз әсер етеді, өткір ауырсыну мен жағымсыз сезім тудырады. Күніне 100 грамнан артық жеуге болмайды.
Төмен қысымда. Дене бұл өнімге үйреніп жатқанда, қысым 15-20% төмендейді. Науқастар өздерін нашар сезініп, тіпті есін жоғалтуы мүмкін. [5]
Бүлдіргенді қолдануға жарамды немесе жоқ екенін білу үшін дәрігермен кеңесіп, химиялық талдау жасау керек.
Бүлдірген жемістері қаныққан майлар мен көмірсулардың көптігімен ерекшеленбейді, өйткені олар төмен калориялы. Құрамында өнім мен зиянды заттар жоқ. Қара бүлдірген керісінше әрекет етеді, қатерлі ісік ауруының алдын-алу үшін қолданылатын зиянды бактериялар мен карциногендердің жойылуына ықпал етеді.
Орман, бақша бүлдіргенінің пайдалы қасиеттері
Орман және бақша бүлдіргендері жидектердің пішіні мен өсу орны бойынша ерекшеленеді. Мәдени түрді адамдар үнемі ұрықтандырылып, суарылатын өз учаскелерінде өсіреді. Бірақ топырақтағы айырмашылыққа байланысты орман қарақаты әлі де белсенді заттардың көп мөлшерін алып жүреді. Бұл түр әсіресе орман топырағынан алатын минералдарға бай.
Бірақ жидектердің екі түрі де көптеген оң әсерлермен ерекшеленеді:
инфузия антипиретикалық әсерге ие;
қабынуға қарсы нәтиже байқалады;
метаболизм жеделдетіледі;
жақсарады асқазан-ІШЕК жолдарының жұмыс істеуін;
улы заттар жойылады;
қауіпті холестерин мөлшері азаяды;
орнатылуда көмірсу алмасуының кезегін алмасу.
Көптеген пайдалы қасиеттердің болуы қарақаттың әртүрлі ауруларға табиғи дәрі ретінде пайдаланылуына мүмкіндік береді.

Бұл өсімдіктің әр бөлігінде әртүрлі жағдайларда қолдануға болатын белсенді заттар бар. Олардың ең жоғары концентрациясы қай жерде екенін біле отырып, емдеу үшін қарақатты тиімді қолдануға болады.
Жемісінде В1 витаминінің жоғары мөлшері бар, бұл жүйке жүйесінің жұмысын тұрақтандыруға көмектеседі. Науқастар ұйқының жақсарғанын, стресске реакцияның төмендеуін, депрессиялық ойлар мен көңіл-күйдің жоғалуы кезінде жемісін пайдалануды атап өтеді.
Өсімдіктің жапырақтары жасыл кезде жиналып, қыста кептіріледі. Оларды шайға қайнатуға және тұнба дайындауға болады. Олар безгектен арылуға, сондай-ақ асқазан жарасының белгілерін жеңілдетуге көмектеседі. Инфузияны терінің бетіне қолданған кезде жараларды емдейтін әсер байқалады. Сондай-ақ, бұл құралды экзема немесе лихен үшін тиімді емдеу.
Қара бүлдірген тамыры қайнату кезінде зәр шығаруды күшейтетін арнайы заттарды шығарады. Бұл зәр шығару жүйесінде қабыну құбылыстарының болмауына көмектеседі. Тамырлардың концентрацияланған тұнбасы тамырлар мен тері қабырғаларының тұтастығын қалпына келтіруді ынталандыратын заттардың көп болуына байланысты қан кетуді тоқтата алады. [6]

1.3 Емдік қолдану

3-сурет. Емдік қасиеттегі бүлдірген

Дәрілік мақсатта жемістері, жапырақтары мен тамырлары қолданылады. Жидектер піскен кезде жиналуы керек, ал жапырақтары гүлдену кезінде жиналуы керек.
Бүлдіргеннің құрамында калий мен темір көп, сондықтан оны өзектер мен гипертониялық науқастарға қолдану ұсынылады. Бұл дененің электролиттік балансын қалыпқа келтіреді, ісінуді жеңілдетеді және қан қысымын қалыпқа келтіреді.
Тұмаудың өршуі кезінде джем мен кептірілген жидектер жылуды жақсы жеңілдетеді, өйткені олар күшті тоник және диафоретикалық әсерге ие.
Цистит сияқты мәселе нәзік әйелдер үшін көп азап шегеді. Жидек компоты мен бүлдірген шырыны бұл туралы ұмытып кетуге көмектеседі. Олар зәрдің қышқылдығын реттейді, сондықтан құм мен тастар қуық пен бүйректе пайда болмайды. Сондай-ақ, қара бүлдірген холециститпен ауыратын адамдар үшін өте пайдалы. Өт жолдарында тас жиналудың алдын алады және жаңа тастың пайда болуына жол бермейді.
Бұл өсімдік лактивті әсерге ие, сондықтан іш қатуға өте жақсы көмектеседі. Сондай-ақ ішек қабырғаларын сауықтырады, созылмалы жаралар мен қабынуды емдейді. Ішек проблемалары мазалауды тоқтату үшін күн сайын бір уыс жидек жеу керек.
Ауыр аурудың немесе дұрыс тамақтанбаудың нәтижесі гемоглобиннің төмендеуі болуы мүмкін. Егер сіз күн сайын джем жесеңіз немесе бүлдірген шырынын ішсеңіз, оның деңгейін жоғарылатуға болады.
Қара бүлдірген жапырақтары емдік қасиеттерге ие, әсіресе олар Солтүстік халықтарында бағаланады. Көптеген пайдалы заттары бар жас жапырақтарды жинау керек. Жапырақ шайы қант диабетімен ауыратын адамдарға пайдалы, өйткені ол метаболизмді жақсартады. Сусынды менопауза кезінде қолдану ұсынылады. [7]

Варикозды емдеу үшін бүлдіргеннің суынан жасалған тұнбалар қолданылады. Қиыршықталған бүлдіргеннің жапырағы көгеруді басуға жақсы көмектеседі. Ауру жараларды жапырақтардың шырынын жағуға болады.

Бүлдіргеннің езіндісінен жасалған сусын, бұл ұйқы мен жалпы жағдайды жақсартуға көмектеседі.

Бұл өсімдіктің жапырақтары емдік қасиеттерге ие.
Қара бүлдірген жапырақтарынан шай қалай жасауға болады:
2 шай қасық кептірілген жапырақтарды (немесе жидектерді) алу керек;
Оларды 250 миллилитр қайнаған суға салу керек;
Қақпағын жауып, шамамен 8-10 минут ұстау керек.

Бірақ мұндай ұзақ шай жасау қиын болса, онда шайдың орнына жемісінен тұнба жасауға болады:
Бір уыс бүлдірген алу керек (кептірілген немесе жаңа);
Бір литр қайнаған су керек;
Сұйықтық көлемі шамамен екі есе азайғанша баяу отта қою керек;
Күні бойы осындай тұнбаның 2-3 кішкене шынаяқпен ішу керек. Тұнба асқазанның қан кетуіне және диареяға көмектеседі. [8]

Өсімдіктің тамырынан , әдетте, диуретик ретінде "тамшы" деп аталады:
Бір уыс құрғақ ұнтақталған тамырды алып, 300 миллилитр қайнаған су құю керек;
Отта он бес минут қайнатып;
Тамырын қайта сүзіп алып, оны ұнтақтау керек;
Екі сағат сайын екі ас қасықтан ішуге болады.

2. Бүлдіргеннің түрлері

Біздің ата-бабаларымыз тіпті өз бақшасында қара бүлдірген бұталарын отырғызуды ойлаған жоқ. Бұл жидек орманда жиналды, оны жинап алып дәмді джем дайындалды, тұнбалар жасалды. Бірақ қазір жеке учаскелердегі қара бүлдірген екпелері дәстүрлі таңқурай, қарақат және қарлыған сияқты өсіп келеді. Алайда, біз американдықтар сияқты бүлдірген шаруашылығымен толық айналыспаймы. Жергілікті селекционерлер жаңа сорттарды өсіруде сәтті болды.Кейінгі кезде барлық елдердің бағбандарының қуанышына қарай, қара бүлдірген үлкен срттары егіліп, қол жетімді бола бастады және тіпті жабайы тікенекті түрлері азацды.
Солтүстік Америкада және Еуразияда таралған бүлдіргеннің 200-ден астам түрі белгілі.Бұрынғы КСРО аумағында негізінен Кавказда, Украинаның оңтүстігінде және Орта Азияда өсетін 42 түрі бар. Көптеген жабайы түрлер мәдениетке перспективалы, өйткені олар үлкен және дәмді жемістер береді. Оларға кавказдық қара бүлдірген (Carabus caucasicus), қанды қара бүлдірген (Rubus sanguineus), ұзын жемісті қара бүлдірген (Rubus dolichocarpus) және сұр бүлдірген жатады.
Қара бүлдірген таңқурайға өте жақын. Бүлдіргеннің биологиялық сипаттамалары мен күтімінде ерекшеленетін екі негізгі және бір өтпелі формасы бар: тік қара бүлдірген, куманик және жорғалап өсетін , жорғалап өсетін қара бүлдірген, сондай - ақ өтпелі форма. [9]
Куманика немесе росяника: жидек бұтасының түрлері қара бүлдірген -- таңқурайдың жақын туысы. Екеуі де Rosaceae тқымдасын жатады. Бүлдіргеннің бұл түрі жидектерінің жабайы қопалары әдетте тоғандардың жанында және сулы жерлерде орналасқан. Ресейде ең көп таралған екі түрі бар: сұр және бұталы (4-сурет).

4-сурет. Орман бүлдіргендері тікенді өтпейтін кедергі жасайды

Солтүстік Кавказда және Арменияда үлкен бүлдірген (Rubus armeniacus) кездеседі. Дәл осы жидек алдымен мәдени түрлері өсірілді. Бірақ өсімдік соншалықты тікенді болғандықтан, оны біртіндеп жаңа сорттар алмастырды, кейде тікенектерден мүлдем аулақ болды (5-сурет).
Еуразияда әуесқой бағбандар көбінесе өздерінің ләззаттары үшін қара бүлдіргенді өсіреді. Америка континенттерінде бүкіл плантациялар осы жидекке арналған, оны сату үшін өсіреді. Қара бүлдірген өндірісінің көшбасшысы-Мексика. Барлық өнім экспортқа шығарылады.

5-сурет. Қара бүлдірген Америкада өте танымал, Еуропа мен Азияның бағбандары бұл жидекті әлі өсіріп көрмеген

Бүлдірген - бар болғаны 2 жыл өмір сүретін көпжылдық тамыр және өркені бар бұта немесе жартылай бұта. Өсімдіктің әдемі күрделі жапырақтары бар, жоғары жағы жасыл және төменгі жағы ақшыл. Мамырдың немесе маусымның соңында (әртүрлі климатқа байланысты) бүлдірген гүл жабынымен жабылған. Осыдан кейін ақ-қызғылт кішкентай гүлдердің орнына жемістер пайда болады. Жидек моншақтары біртіндеп шырынға құйылады, қызарады, содан кейін қою көк түске ие болады. Кейбір сорттарда олар көкшіл жабындымен жабылған, ал басқаларында -- жылтыр қою көкпен жабылған(6-сурет).

Тәтті және қышқыл қара бүлдірген өте пайдалы. Бұл жидектер дене температурасын төмендетуге, қабынуды жеңілдетуге, ас қорыту жүйесін жақсартуға, нервтерді тыныштандыруға, иммунитетті нығайтуға көмектеседі.

6-сурет. Орман және бақша қарақатының жидектері - бұл қоректік заттардың қоймасы

Өсімдіктің көптеген жалпы белгілеріне қарамастан, "қара бүлдірген" деген атпен біріктірілген, сыртқы түрі мен өсіру ерекшеліктері бойынша айтарлықтай ерекшеленуі мүмкін. Шартты түрде оларды тік, өрмелеу, өтпелі формалар және жіксіз деп бөлуге болады. [10]

Тік қара бүлдірген. Таңқурай сияқты өсетін бұл бүлдірген Куманика деп те аталады. Бұл ұзын (2 м және одан жоғары) бұталар, тіке сабақтарымен ерекшеленеді. Әдетте олар торлы тірекпен өсіріледі (7-сурет).

7-сурет. Тікелей қара бүлдірген әдетте торлы тірекпен өсіріледі

Бастапқы пішіндерде өркендері үлкен, жиі қисық тікенектермен жабылған. Бұтаның қаражидектері ылғалды топырақты жақсы көреді, мол суарусыз өнімділік төмен болады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.