Мектептегі музыка пәнінің тәрбиелік маңызы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1
Бастауыш сынып оқушыларын патриотыққа тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері.
7
2
Мектепте музыка пәнінін тәрбиелік маңызы.
3
Музыкалық білім беру әдістемесі.
15
4
Мектепте патриоттық тәрбиелеудегі музыканың рөлі.
23
ҚОРЫТЫНДЫ
32
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
34
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Терапия латын тілінен аударғанда емдеу деген ұғымды білдіреді, сонда музыкалық терапия дегеніміз музыкамен емдеу болып шығады. Қазір музыкасыз өмірді елестету мүмкін емес. Үйде, көлікте, офиста, сыртта, жұмыста барлық жерде музыка бізбен бірге. Адамзат музыканың емдік қасиетін барын тым ертеден ақ білген. Адам тәнін музыкалық аспап ретінде жүректің соғуы ең үлкен ырғақ болады. Сонымен қатар адам қорыққанда, уайымдағанда, немесе қуанышшатығында жүректің соғуы нағыз ырғақтық музыкаға айналады. Жаны жоқ дейтін өсімдіктерде жақсы музыкамен тез өсіп, жақсы өнім беретіні белгілі. Музыка жан - жануарларға да әсер ете алатыны бүгінгі күнге дейін жаңалық емес. Адамның жан - жүйкесіне,сезім мен көңіл - күйіне әсер ететін музыканы - қазақтар тәңірдің түбіріне теңеген. Ежелгі Гректердің ұлы ойшылдары Демокрит: Флейтаның сиқырлы сазымен кейбір ауруларды емдеуге болады десе, Гипакрат музыканы барлық ауруды емдеуге қолданған. Платон, Аристотель және Пифагор музыканың муызканың емдік қасиеті барын мойындатса, Гомер жағымсыз эмоциялармен күресуге музыканың көп көмегі барын айтқан. Музыкалық терапия - ақыл ой мен эмоциялық әрекетке байланысты аурулардың ғасырлар бойы, анықталған емдеудің түрі. Музыканы емдік күші ежелгі түріктерге, египеттіктерге, үндістерге, қытайларға, парсы, гректерге, мәлім болған. Әуен арқылы адам психикасына оң әсер етуді музыкалық терапия деп те атайды. Музыкалық терапия сөзін қазақшаға тікелей аударғанда музыкамен, әуезбен, емдеу деген мағынаны білдіреді. Музыкалық терапия жүздеген жылдар бойы өнер адамдары үшін әуезден, әуеннен ләззат алу көзі болды, ал өнердің көмегімен емдеу салыстырмалы түрде жаңа құбылыс болып табылады. Музыка адамның денсаулығына,санасына, тәртібіне ықпал етеді. Музыкалық дыбыстар адамның ағзалары мен жасушаларында да үлкен әсер етеді. Музыкалық дыбыстар адам ағзасына, жасушаларына үлкен әсер тигізіп, түрлі дыбыстардан адам ағзасында үлкен энергетикалық алаң пайда болады. Яғни олар айналадағы кеңістіктегі қозғалыстарды тудырады. Ал біз сол энергияны қабылдаймыз және біздің ағзамызға әсер етеді.
Музыка біздің өмірімізге қатты әсер ететіні мәлім. Сондықтан, музыка барлық ғасырларда да ерлер мен әйелдерге, діннің түрлі бағытын ұстанушы адамдар мен ұлттардың, түрлі ұлт өкілдеріне түсінікті тіл болып есептелінеді. Музыка терапиясы адамның жүйке жүйесінің шаршауы мен қажуын, көңіл күйі ретке келтіру мақсатында қолданылатын психотерапиясының бір әдісі. Балаға музыка арқылы жағымды әсер етудің өзіндік әдіс - тәсілдері бар. Бұл әдісті белгілі бір жүйемен қолдана алуы аса маңызды.
Музыкалық терапияның, диагностикалық ерекшелігіне тоқталып кететін болсақ, ол адамның психикалық қасиеті мен күйін көптеген әдіс - тәсілдері арқылы сандық сипатта бағалайды және нақты сапалы тұрғыда талдайды. Соның нәтежиесінде, адам психиологиясының көрінісі туралы болжамдық мәлімет беретін ізденіс аумағы болып табылады. Музыка терапияның психопрофилактикалық қызметі - адамның өмірінде кездесетін қиын - қыстау кезеңдердің салдарынан пайда болатын, адам психикасына кері әсерін тигізетін жағымсыз психикалық жағдайларды көптеген әдіс - тәсілдердің көмегімен анықтай отырып, алдын алу болып табылады. Музыка позитивтік сенімен қатар жан мен рухтың бірігуіне ықпал етеді. Оқу барысында пайда болатын шаршау жағымсыз сезімдерінен арылтады, бағыт - бағдарлы іс - әрекеттерді атқаруына ықпал етеді. Зерттеушілердің байқауы бойынша Бах, Вивальди, Темман, Корелли, Гендельдердің баяу пассаждық шығармаларының ырғақтық қасиеттері қантамырларының соғысын баяулатады, адмды босаңсытып, оның сана - сезімін үйлесімділігін күйге әкеледі. Әлемде музыкасыз ұлт жоқ. Музыка адамзатқа ортақ. Ең әсерлі, сиқырлы сұлу сөз де адам сезіміне музыкадай әсер ете алмайды. Шынында музыканың берер әсерін тілмен, сөзбен айтып жеткізуге болатын болса онда музыканың қажеті болмас еді. Музыканың құдіретін ұлы Абай Құнанбаев Құлақтан кіріп бойды алар, әнді сүйсең менше сүй - дегендей, музыканың сезім мүшелерімізге әсер етіп, бүкіл ағзамызға жағымды әсерін әсем ән мен тәтті күй арқылы әдемі суреттеп берген. Ұлы Абай музыканың құдіретін, оның емдік қасиетін сол кезде-ақ көрсете білген.
Біздің халқымыздың музыка өнері және оның адам сезіміне әсері мен қуат күші жайында айтылған тұжырымды ойларымен тартымды пікірлерінің бастауында Әбу насыр әл-Фараби тұрады. Оның музыка жайында жазған трактаттарында саз өнерінің адамды тәрбиелеу мен түзетуге деген мүмкіндіктері айтылған. Әл-Фараби бабамыздың бұл мұрасы педагогикалық жағынан да, психологиялық жағынан да көптеген зерттеулерге негіз болатыны айқын.Жасынан бейім болған өнерлердің бірі - музыка болғандықтан, әл-Фараби саз өнерінің қыры-сыры туралы көп ізденген. Музыканың адамды көзсіз еліктіретіндігі жөнінде де жанына жағымды әсер ететін тәрбиелік әлеуметі жайлы да көптеген пікірлері бар.Мысалы: Аристотель, музыка - бос уақытты пайдалану ең ақылды дамыту үшін қажет қылады. Ол тек қосымша пайдалы пән ретінде ғана емес, адамды тәрбиелеу жүйесіне қосылған пәнге айналды. Музыка адамды ізгілікке жетелейді, ол адам жанының адамгершілік қасиетін қалыптастыруға әсерін тигізеді. Әлемдік өнердің шынайы құндылықтары болып композитор - классиктер дәрежесіне жеткен авторлардың музыкалық шығармалары есептеледі. Нақ классикалық музыканы ұлттық қана емес, әлемдік мәдениетте құндылығы жоғары функциялық музыка ретінде қолдануға болады. Музыка, сурет, поэзияда да өнердің басқа түрлері сияқты, адамды жігерлендіретін, рухтандыратын және босаңсытатын, ашу - ызаны қайтарып, қатты қиналу күйінен арылатын қасиеті бар. Шырғамашылық әрекетке қатты қиналу күйінен арылатын қасиеті бар. Шығармашылық әеркетке қажетті дене, ақыл - ой, сана, жан дүниенің бірігуіне ықпал етеді. Бірлестік пен үндестік принциптерінен сезім де, әрекет те ой санада да, сөз де шығармашылық та, сұлулық деген ұғым пайда болған. Сұлулық үйлесімділік пен жігерлендіру әсері қабілеттің интеграциялық принциптерін көрсетеді. Адамның күштік интеллектуалдық және эмоционалдық мүмкіншіліктердің дамуына әсер етеді. Өкінішке орай қазіргі заман өнердің көптеген түрлері мәдениеттің, өмір нығайту заңдылықтарын алшақтап, дөрекі көшірмелер деңгейіне түсіп кетті. Музыка біздің өмірімізде адамның өзін - өзі тану, өзін - өзі көрсету жөніндегі өмірлік білім. Музыканы түсіну мен түйсіну оны тынысымен, бұлшық еттерімен, қозғалысымен сезіну. Негізгі акцент балаларға классикалық туындылар арқылы интеллектуалдық тәрбие беру. В.А. Сухомлинский: Музыка арқылы тәрбиелеу - бұл музыкантты тәрбиелеу емес, ең алдымен адамды тәрбиелеу - деген. Музыкалық терапия - ақыл-ой мен эмоциялық әрекетке байланысты ауруларды ғасырлар бойы анықталған емдеудің түрі. Музыканың емдік күші ежелгі түріктерге, египеттіктерге, үндістерге, қытайларға, парсы, гректерге мәлім болған. Музыка адамның денсаулығына, санасына, тәртібіне ықпал етеді. Музыкалық дыбыстар адамның ағзалары мен жасушаларына да үлкен әсер етеді. Музыкалық дыбыстар адам ағзасына, жасушаларына үлкен әсер тигізіп, түрлі дыбыстардан адам ағзасында үлкен энергетикалық алаң пайда болады. Яғни, олар айналадағы кеңістіктегі қозғалыстарды тудырады. Ал біз сол энергияны қабылдаймыз және біздің ағзамызға әсер етеді. Музыка біздің өмірімізге қатты әсер ететіні мәлім. Сондықтан, музыка барлық ғасырларда да ерлер мен әйелдерге, діннің түрлі бағытын ұстанушы адамдар мен ұлттардың, түрлі ұлт өкілдеріне түсінікті тіл болып есептелінеді. Музыка адамның интеллектуалдық деңгейіне, табысына, әлеуметтік жағдайына қарамастан кімге болса да, қатысы бар. Музыка терапиясы адамның жүйке жүйесінің шаршауы мен қажуын, көңіл-күйін ретке келтіру мақсатында қолданатын психотерапиясының бір әдісі. Балаға музыка арқылы жағымды әсер етудің өзіндік әдіс-тәсілдері бар. Бұл әдісті белгілі бір жүйемен қолдана білу аса маңызды. Ол үшін баланың жас ерекшелігі, дәл сол сәттегі жағдайы, психикалық өзгерістері, оның себептері туралы мәліметпен таныс болу шарт, әйтпесе, кез келген жағдайда музыка терапиясын қолдану өз нәтижесін бере бермейді.Классикалық музыканы музыка терапия мақсатында қолдана отырып, қазіргі бағыттағы әндерінде қасиетін ұмытпаған жөн, яғни бұл рок, джаз. Пластикалық импровизациялық балалардың музыкаға деген эмоциялық дамуының жалғасы. Көбінесе,музыкалық терапияны жүргізетін педагог пластикалық импровизациясы үшін музыкалық образы ашық, айқы ашылатын, музыкалық шығарманы таңдағаны жөн.
1. Бастауыш сынып оқушыларын патриотыққа тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері.
Жетекшілердің патриоттық тәрбиесі педагогикадағы аса бір күрделі де көпжақты мәселе. Ол интернационалдық тәрбиенің, ұлттық сана - сезіммен құндылық бағдары, арман - тілекті қалыптастырудағы ерекше проблемалармен диалетикалық бірлікте болады. Бастауыш сыныптардың патриоттық тәрбиесінің теориялық негізгі мәселелерін, яғни оқушыларды Отан туралы білімен қаруландыру, патриоттық сезімін, азаматық, адамгершілік - құқығын тәрбиелеу, мектеп ұжымдарында сабақтарда және сабақтан тыс уақытта мінез - құлық дағдысын саяси мәдениетін қалыптастыру қарастырылады. Бірқатар еңбектерде оқушылар патриотизім халық педагогикасының ерлік дәстүрлері негізінде, майдангер жазушылардың еңбектері негізінде қалыптастыру мәселелері зерттеледі. Педагогикалық зерттеулерде оқушыларды арқылы патриотыққа тәрбиелеу мәселелерін де аса мән беріледі. Музыка өнері арқылы оқушыларға оқу - тәрбие үдерісінде адамгершілік - эстетикалық патриоттық тәрбие беру процесін ұйымдастыру мәселесіне де біраз назар аударылып жүр. Музыка арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру мәселесі бүгінгі таңға дейін тәрбие теориясында да, практикасында да өз деңгейінде зертелмегендігін, нақтырақ айтқанда музыканың оқушылардың патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіндіктері анықталғанын бірегей жүйесінің жасалмағанын, тиімді әдіс - тәсілдерінің, бірегей жүйесінің жасалмағанын, тиімді әдіс - тәсілдерінің, ғылыми - әдістемелік нұсқаулардың жасалмаған көрсетеді. Демек оқушыладың патриоттылығын қалыптастыруға деген көзқарастың сұранысы мен мектептегі патриоттық тәрбиенің жағдайы арасындағы музыканың париоттық тәрбиедегі мүмкіндіктерімен толық игерілмегендіктен және арнайы жасалған ғылыми - әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама - қайшылық анық байқалады.
Музыкалық терапияның диагностикалық ерекшелігіне тоқталып кетер болсақ, ол адамның психикалық қасиеті мен күйін көптеген әдіс-тәсілдері арқылы сандық сипатта бағалайды және нақты сапалық тұрғыда талдайды. Соның нәтижесінде, адам психологиясының көрінісі туралы дұрыс болжамдық мәлімет беретін ізденіс аумағы болып табылады. Музыка терапияның психопрофилактикалық қызметі - адамның өмірінде кездесетін қиын-қыстау кезеңдердің салдарынан пайда болатын, адам психикасына кері әсерін тигізетін жағымсыз психикалық жағдайларды көптеген әдіс-тәсілдердің көмегімен анықтай отырып, алдын алу болып табылады. Музыка позитивтік сеніммен (сендірумен) қатар жан мен рухтың бірігуіне ықпал етеді. Оқу барысында пайда болатын шаршау мен жағымсыз сезімдерден арылтады, бағыт-бағдарлы іс-әрекеттерді атқаруына ықпал етеді. Зерттеушілердің байқауы бойынша Бах, Вивальди, Темман, Корелли, Гендельдердің баяу пассаждық шығармаларының ырғақтық қасиеттері қантамырының соғысын баяулатады, адамды босаңсытып, оның сана-сезімін үйлесімділік күйге әкеледі. Осылайша адам шаршаудан арылады. Осы жаңа әдістер оқушыларды еркін тәрбиелеу мен тиімді оқытудың қомақты бөлшегі болып табылады. Олар босаңсыту, жинақыландыру және барынша ықыластарын арттыру (музыкаға деген көңілін арттыру). Осындай музыканың ырғақтық мүмкіншіліктерін пайдалану әдістері тіл үйрену, спортшыларды жаттықтыру, қатты аурудан айықтыру барысында қолданады. Қазіргі жаңа қоғам жағдайында адамгершілік бастамасының рөлі күнен - күнге артыруда, әрбәр адамның моральдық, адамгершілік бейнесіне, мінез - құлқына қойылатын талап та өсуде. Мектеп ең алдымен, жан - жақты дамыған саналы азаматты дайындауды өзіне мақсат ете отырып, жас ұрпақтың ғылыми көзқарастары мен адамгершілігін қалыптастыру міндеттерін қояды. Жас ұрпаққа тәрбие берідің негізгі жолдары көптеген ғалмыдардың еңбектерінде сараланады. Олар жастарға берілетін білім мен тәрбие жұмыстарының бәрі моральдық тәрбие беруді көздеу керек деген пікірді ұстанады. Мораль туралы ілім, жетекшілердің тәрбие теориясының әдіснамалық негізі болып табылады. Мемлекет ісіне деген берілгендік, отанға басқа мемлекеттерге деген сүйіспеншілік қоеғам еңбегі үшін адал еңбек ету, мектепте жеткіншектердің адал еңбек ету, мектепте жеткіншектердің адамгершілік тұрғыда қалыптасу процесінің негізгі бір саласы - патриоттық тәрбиенің жүзеге асырылуының басты бағытын айқындауға ықпал етеді. Мораль бүкіл тәрбие процесінің негізі болып табылады және оның барлық құрамды бөліктерін қамтиды. Ол, ең алдымен халықтың сана сезімінде және істерінде көрініс алады. Адамдарды белсенді еңбек пен қоғамдық іс - әрекеттерге талаптандыратын адамгершілік сезімдерінің ішіндегі аса бір әсерлі де терең патриотизм сезімі болып табылады. Ол идеялық сеніммен байланыста бола отырып Қазақстан халқының еңбекке деген көзқарасын саналы тәртібінен, жауынгерлік ерліктерінен, өмірі мен іс - әрекеттерінің басқа да саласынан көрініс алады.
Музыка, сурет, поэзия да өнердің басқа түрлері сияқты, адамды жігерлендіретін, рухтандыратын және босаңсытатын, ашу-ызаны қайтаратын, қатты қиналу күйінен арылтатын қасиеті бар. Шығармашылық әрекетке қажетті дене, ақыл-ой, сана, жан дүниенің бірігуіне ықпал етеді. Бірлестік пен үндестік принциптерінен сезім де, әрекет те ой-сана да, сөз де шығармашылық та, сұлулық деген ұғым пайда болған. Сұлулық үйлесімділік пен жігерлендіру әсері қабілеттіліктің интеграциялық принциптерін көрсетеді. Адамның күштік интеллектуалдық және эмоционалдық мүмкіншіліктердің дамуына әсер етеді. Өкінішке орай қазіргі заман өнердің көптеген түрлері мәдениеттің, өмір нығайту заңдылықтарынан алшақтап, дөрекі көшірмелер деңгейіне түсіп кетті.
Музыка біздің өмірімізде адамның өзін-өзі тану, өзін-өзі көрсету жөніндегі өмірлік білім. Музыканы түсіну мен түйсіну оны тынысымен, бұлшық еттерімен, қозғалысымен сезіну. Негізгі акцент балаларға классикалық туындылар арқылы интеллектуалдық тәрбие беру. Бұл шығармалар оқушылардың оқу кезінде түрлі кезеңдерде қайталанады. Классикалық музыканы музыкалық терапия мақсатында қолдана отырып, қазіргі бағыттағы әндерін де қасиетін ұмытпаған жөн, яғни бұл рок, джаз. Пластикалық импровизация балалардың музыкаға деген эмоциялық дамуының жалғасы.
Көбінесе, музыкалық терапияны жүргізетін педагог пластикалық импровизациясы үшін музыкалық образы ашық, айқын ашылатын музыкалық шығарманы таңдағаны жөн. Оның бірі - физикалық: музыка белгілі бір акустикалық заңдылықтарға бағынатын дыбыстық материя ретінде алынады. Екіншісі - биологиялық: музыкалық шығармашылықтың, орындаудың және қабылдаудың материалдық, физикалық механизмі ретінде қарастырыла- ды. Келесі психологиялық деңгейде қарастыру объектісі идеал болып табылады: музыка мазмұнының, шығармашылықтың, орындаудың және қабылдаудың адам психикасының өзіндік заңдылықтарына бағынатын жақтары мен ерекшіліктері. Осы жердің өзінде қоғамдық құбылыс ретінде музыкаға келіс элементтері байқалады. Бұлар музыкада қоғамдық болмысты бейнелейтін және жанайтып қоғамдық сананы жалпы заңдылықтарының білінуіне назар аударылатын әлеуметтік деңгейде жүзеге асады. Ең ақырында өнердің (өнер қоғамдық сананың ерекше формасы) түрі ретінде музыка ерекшелігі интеллектуалдық деңгейде танылады. Музыканттың психо-маторлы қабілеті - музыкалық шығарманы орындау кезіндегі шығарманы мазмұнын өзінің түсінігімен жеткізу мүмкіндігі. В.М. Теплов музыкалық дарынды адамның қасиеттерінің арнайы жиынтығы мен үстемділігінің көрсеткіші, оның музыкалылығы және оның әуенге эмоционалдық қабілеттілігі соның негізін қалайды дейді.
Нағыз азамат - патриот өзінің Отан алдындағы боршын сезінеді. Әртүрлі мәдени - материалдық құндылықтарда жасауда оның қоғам үшін оның жеке басы үшін маңызын жақсы түсінеді. Өткен ұрпақтың тәжірбиесін танып білуге, құнды дегеннің бәрін сақтауға, сонымен қатар қоғамды қайта құруда өз үлесін қосуға, озық тәжірбиесін келешек ұрпаққа жеткізуге талпынады. Бүгінгі таңда жастарды патриоттық тәрбиелеудің мазмұны көптеген ғалымдардың зерттеу пәні болып табылады. Олар патриотизм ұғымы мен пайда болуы мен дамуын, адамның патриоттық санасын және патриотизмге тәрбиелеудің формалары мен әдістерін қарастырады. Патриотизм ұғымының мазмұнын айқындап отырып, оның анықтамаларында аса мән бердік. Қазіргі философиялық, саяси және педагогикалық әдебиеттерде патриотизм грек тілінен аударғанда Отан, отанға деген сүйіспеншілік, өз халқына деген сүйіспеншілік деп түсіндірілсе, үлкен энциклопедияда, патриотизм - Отанға деген сүйіспеншілік, оған берілгендіктен, өзінің әрекеттерімен оның мүддесі үшін қызмет етуге ұмтылу деген анықтама беріледі.
2. Мектепте музыка пәнінін тәрбиелік маңызы.
Қазіргі қоғамдағы дамытудың ғаламдық факторы білім мен ғылым болып табылады. Ал, сол ғылым мен білімнің ішіндегі музыкалық білім беру жүйесі жас ұрпақты мәдениетті, білімді, ақылды да сымбатты болып өсуі үшінең жоғары мүмкіндіктерді қолдануды мақсат тұтады. Еліміздің егемендік алып, өз шаңырағымызды тіккен тұста ұлттық өнерімізді, мәдениетімізді, білімізді жаңғыртып, ұрпақтан - ұрпаққа жеткізу міндеті қойылады. Әсіресе мектеп оқушыларының өз елінің, халқының соның ішінде өзінің мекен ететін аймақтың мәдениетіне, салт - дәстүріне деген сезімдік - эстетикалық қарым - қатынасын қалыптастырудағы музыка өнерінің маңызын айқын көруге болады. Мектептерде музыка сабағын оқыту жүйесіне көптеген өзгерістер, жаңалықтар енгізіліп, авторлық бағдарламалар, әдістемелік жинақтар шығармашылық ізденіспен дамып келеді. Музыка саласындағы дәстүрлі халық музыка байлығын, Қазақстан сазгерлері шығармаларын насихаттау жаңа қырынан алға қойылып, жаңартылған музыкак бағдарламалары жасалуда. Музыка теориясын жасаған Шығыстың ұлы ойшылы оның басты нысаны өнердің өкілі болып саналатын музыканың мән - маңызын зерттеу деп есптеген. Ал музыкалық тарихи заңдылықтарын зерттеген Әбу Насыр әл Фараби Оның дүниеге келуіне табиғи және сезімталдық қасиеттер әсер етті - деп жазады. Ол бұл қасиеттерге адамның музыканы жазу мен жасауға қабілеттілігін, ауыр еңбек бүтіндей тартып әкеліп, шаршаудан серпіліп, демалуға ұмтылуды жатқызады. Осылайша Әбу Насыр әл Фараби халық шығармашылығының бастауы болып саналатын - музыкамен поэзияның қызметін былайшы айқындайды: біріншіден, тынығу - адамдар ән тыңдау арқылы демалуымен қатар рахатқа бөленеді; Екіншіден - әсерлі сезімді шығармашылық - өз тәнінің жағдайына әсер еткісі келеді; Оның бойындағы белгілі бір жағдайдан, үрей қорқыныш жұбату, одан серпілту немесе бірдеңені ұмыту; Үшіншіден - белсенді шығармашылық ән шырқау арқылы өзінің айтқан ауызекі сөздеріне белгілі бір мән - мағына беріп, тыңдаушыны әсерге бөлеп, оның көз алдына терең түсіністік жағдайын елестету.
Ерте кездің өзінде-ақ музыканың және бәрінен бұрын ең әуелі оның негізгі компоненттері - мелодиясы және ритмі адамның көңіл-күйін өзгертеді, оның ішкі күйін қайта құрады. Классикалық Грецияда музыка поэзияның, бидің және музыканың өзінің үштік бірлігі ретінде қабылданады. Музыканың өскелең ұрпақты тәрбиелеудегі мәні жөніндегі ертедегі грек ойшылдары ерекше айтты. Өйткені қоғамның болашақ мүшесінің адамгершілік, эстетикалық, интеллектуалдық және т.б. сапалары балалық шақта қалыптасады. Музыка өнері дүниеге көзқарасты қалыптастырудың ықпалды құралы ретінде, жастардың адамгершілік қасиеттерін, моральдық интеллектуалдық ортасын, оқушылардың тұлғалық сезімдерін байытады .Өз елінің патриоттық мазмұндағы, классикалық бағыттағы музыкалық шығармаларын үйрену жеткіншектерге интеллектуалдық тәрбие берудің құрамдас бір бөлігіне айналды. Музыкалық терапия жүргізу барысында таным және ақыл-ой іс-әрекеттері жетіледі. Оқушылар шығарманы тыңдап отырып, көп нәрсені біледі. Дегенмен, олар оның жалпы сипатын, жарқын образдарын қабылдайды. Мұның өзінде, егер баланың алдында беріле тыңдау, айыра білу, салыстыру, мәнерлеу құралдарын бөліп қарау міндеттері қойылатын болса, эмоциялық үн қосу өз мәнін жоғалтпайды. Осындай ақыл-ой іс-әрекеттері олардың сезімдер өрісі мен әсерленуін байыта және кеңейтеді, ойлы мән береді яғни осының нәтижесінде интеллектуалдық тәрбие алады. Қазіргі кезде музыкалық психологияда және психотерапияда адам ағзасына оң әсер тудыратын ең тиімді әдістердің бірі болып табылады. Музыкалық терапияның адам психикасына әсері жайлы айтылып жүрген көптеген көңіл аударарлық пікірлер бар. Әлеуметтік сала мамандары үшін музыканы қабылдау олардың өздерін тәрбиелеу және түрлі қажетті нәрселерді орындауға ықпалын тигізеді. Жалпы музыкалық терапияның негізгі мақсаты - уайым, қобалжу, түңілу сынды теріс сезімдерді санадан шығарып жіберіп, оның орнын жағымды эмоцияларды ендіру. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін көркем музыкалық шығармалар қолдану тиімді болып табылады. Музыка невроз үшін терапия, эмоционалдық тұрақсыздық, және көптеген психиатриялық бұзылулар барған күшті позициясын алады және, кейбір жағдайларда, толық медициналық терапия ауыстыруға болады. Қазіргі кезде музыка терапиясының түрлері екі негізгі мектепке бөлінеді: американдық және швед. АҚШ бағыт каталогтар белгілі бұзылулар пайдаланылады өнімдерді, құрылған, оған сәйкес адам психикалық саласындағы, белгілі бір музыкалық композиция әсерін зерттеуге бағытталған. Бөлудің негізі - бұл ынталандырушы немесе седативті жұмысдың әсері. Негізгі теориялық негіздер - психоанализ теориясы және музыканың көмегімен қол жеткізілетін тәжірибенің (катарис) қажетті босаңсытуы. Жұмыстың мақсаты - эмоционалдық өмір процесінің табиғи үрдісін бөгеген қорқыныштар, уайымдар және басқа да механизмдермен айналысқанда маңызды болып табылатын жинақталған эмоцияларды бастан кешіру және босату үшін арналарды ашу. Сенсорлық қабылдау саласында әрекет ететін музыкалық шығармалар, алдымен тәжірибені жаңартып, оларға күш алып, дыбыстар арқылы төгіледі. Содан кейін, психика шыдамсыз эмоцияларды тоқтатқан кезде, музыка олардың жұмысының тональдігінен артқа жылжып, қауіпсіз және ырғақты түрде ағып кетуіне мүмкіндік береді. Американдық психотерапияның моделі әрбір ауруға немесе өнімнің бұзылуына жол ашады, бұл катарсис табудың тиімділігін көрсетті. Шведтік музыкалық терапия мектебі жұмыстарды нақты анықтамайды және музыканың әсері физикалық деңгейде де назар аударады және ең терең жеке топтарға қол жеткізудің жолы ретінде қабылданады.
Жеткіншектердің патриоттық тәрбиесі педагогикадағы аса бір күрделі де көпжақты проблема. Ол интернационалдық тәрбиенің, ұлттық сана - сезіммен құндылық бағдарды, арман - тілекті қалыптастыруындағы ерекше проблемалар мен диалектикалық бірлікте болады. Тарихи дамудың обьективті ерекшеліктері әртүрлі кезеңдердегі педагогикалық процесте өзгеріске түсе отырып патриоттық тәрбиенің мазмұнын, оның оқу - тәрбие процсіндегі ролі мен орнын анықтады, міндеттерін нақтылады. Оқушыларды Отан туралы білімен қаруландыру, патриоттық сезімін, азаматтық, адамшгершілік - құқығын тәрбиелеу, мектеп ұжымдарында, сабақтарда және сабақтан тыс мерзімде мінез - құлық дағдысын саяси мәдениетін қалыптастыру мәселелерін өздерінің еңбектерінде Г.А.Уманов, К.К.Құнантаева, К.К.Жанпеисова, Е.З.Батталханов, Ж.Мақатова, С.Б.Омарова, В.В.ТРифонов, Л.К.Керімов. Мұғалім өнері арқылы оқушыларға оқу - тәрбие процесінде адамгершілік - эстетикалық, патриоттық, тәрби беру процесін ұйымдастыру мәселесіне де назар аударылып жүр.
Дегенмен психологиялық - педагогикалық әдебиеттерге және озық педагогикалық тәжірбиеге жасалған талдау, қазақ халқының музыкасы арқылы мектепалды даярлық тобы балаларына патриоттық тәрбие беру проблемасы бүгінгі таңға дейін тәрбие теориясында, практикасында да, өз деңгейінде зерттелмегендігін, нақтырақ айтқанда қазақ халық музыкасының оқушылардың патриотизімін қалыптастырудағы мүмкіндіктері анықталмағанын, бірегей жүйесінің жасалмағанын тиімді әдіс - тәсілдерінің, амал - жолдарының айқындалмағанын, ғылыми - әдістемелік нұсқаулардың жасалмаған көрсетеді. Демек балалардың патриотизмін қалыптастыруға деген қоғамның сұранысы мен мектепте, балалар балабақшысындағы патриоттық тәрбиенің жағдайы арасында; қазақ халық музыкасының патриоттық тәрбиедегі жоғары мүмкіндіктері мен оларды мектепке жеткіліксіз пайдалану арасында, оларды мектеп практикасында кең көлемде пайдалану қажеттілігі мен арнайы жасалған ғылыми - әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында ... жалғасы
КІРІСПЕ
3
1
Бастауыш сынып оқушыларын патриотыққа тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері.
7
2
Мектепте музыка пәнінін тәрбиелік маңызы.
3
Музыкалық білім беру әдістемесі.
15
4
Мектепте патриоттық тәрбиелеудегі музыканың рөлі.
23
ҚОРЫТЫНДЫ
32
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
34
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Терапия латын тілінен аударғанда емдеу деген ұғымды білдіреді, сонда музыкалық терапия дегеніміз музыкамен емдеу болып шығады. Қазір музыкасыз өмірді елестету мүмкін емес. Үйде, көлікте, офиста, сыртта, жұмыста барлық жерде музыка бізбен бірге. Адамзат музыканың емдік қасиетін барын тым ертеден ақ білген. Адам тәнін музыкалық аспап ретінде жүректің соғуы ең үлкен ырғақ болады. Сонымен қатар адам қорыққанда, уайымдағанда, немесе қуанышшатығында жүректің соғуы нағыз ырғақтық музыкаға айналады. Жаны жоқ дейтін өсімдіктерде жақсы музыкамен тез өсіп, жақсы өнім беретіні белгілі. Музыка жан - жануарларға да әсер ете алатыны бүгінгі күнге дейін жаңалық емес. Адамның жан - жүйкесіне,сезім мен көңіл - күйіне әсер ететін музыканы - қазақтар тәңірдің түбіріне теңеген. Ежелгі Гректердің ұлы ойшылдары Демокрит: Флейтаның сиқырлы сазымен кейбір ауруларды емдеуге болады десе, Гипакрат музыканы барлық ауруды емдеуге қолданған. Платон, Аристотель және Пифагор музыканың муызканың емдік қасиеті барын мойындатса, Гомер жағымсыз эмоциялармен күресуге музыканың көп көмегі барын айтқан. Музыкалық терапия - ақыл ой мен эмоциялық әрекетке байланысты аурулардың ғасырлар бойы, анықталған емдеудің түрі. Музыканы емдік күші ежелгі түріктерге, египеттіктерге, үндістерге, қытайларға, парсы, гректерге, мәлім болған. Әуен арқылы адам психикасына оң әсер етуді музыкалық терапия деп те атайды. Музыкалық терапия сөзін қазақшаға тікелей аударғанда музыкамен, әуезбен, емдеу деген мағынаны білдіреді. Музыкалық терапия жүздеген жылдар бойы өнер адамдары үшін әуезден, әуеннен ләззат алу көзі болды, ал өнердің көмегімен емдеу салыстырмалы түрде жаңа құбылыс болып табылады. Музыка адамның денсаулығына,санасына, тәртібіне ықпал етеді. Музыкалық дыбыстар адамның ағзалары мен жасушаларында да үлкен әсер етеді. Музыкалық дыбыстар адам ағзасына, жасушаларына үлкен әсер тигізіп, түрлі дыбыстардан адам ағзасында үлкен энергетикалық алаң пайда болады. Яғни олар айналадағы кеңістіктегі қозғалыстарды тудырады. Ал біз сол энергияны қабылдаймыз және біздің ағзамызға әсер етеді.
Музыка біздің өмірімізге қатты әсер ететіні мәлім. Сондықтан, музыка барлық ғасырларда да ерлер мен әйелдерге, діннің түрлі бағытын ұстанушы адамдар мен ұлттардың, түрлі ұлт өкілдеріне түсінікті тіл болып есептелінеді. Музыка терапиясы адамның жүйке жүйесінің шаршауы мен қажуын, көңіл күйі ретке келтіру мақсатында қолданылатын психотерапиясының бір әдісі. Балаға музыка арқылы жағымды әсер етудің өзіндік әдіс - тәсілдері бар. Бұл әдісті белгілі бір жүйемен қолдана алуы аса маңызды.
Музыкалық терапияның, диагностикалық ерекшелігіне тоқталып кететін болсақ, ол адамның психикалық қасиеті мен күйін көптеген әдіс - тәсілдері арқылы сандық сипатта бағалайды және нақты сапалы тұрғыда талдайды. Соның нәтежиесінде, адам психиологиясының көрінісі туралы болжамдық мәлімет беретін ізденіс аумағы болып табылады. Музыка терапияның психопрофилактикалық қызметі - адамның өмірінде кездесетін қиын - қыстау кезеңдердің салдарынан пайда болатын, адам психикасына кері әсерін тигізетін жағымсыз психикалық жағдайларды көптеген әдіс - тәсілдердің көмегімен анықтай отырып, алдын алу болып табылады. Музыка позитивтік сенімен қатар жан мен рухтың бірігуіне ықпал етеді. Оқу барысында пайда болатын шаршау жағымсыз сезімдерінен арылтады, бағыт - бағдарлы іс - әрекеттерді атқаруына ықпал етеді. Зерттеушілердің байқауы бойынша Бах, Вивальди, Темман, Корелли, Гендельдердің баяу пассаждық шығармаларының ырғақтық қасиеттері қантамырларының соғысын баяулатады, адмды босаңсытып, оның сана - сезімін үйлесімділігін күйге әкеледі. Әлемде музыкасыз ұлт жоқ. Музыка адамзатқа ортақ. Ең әсерлі, сиқырлы сұлу сөз де адам сезіміне музыкадай әсер ете алмайды. Шынында музыканың берер әсерін тілмен, сөзбен айтып жеткізуге болатын болса онда музыканың қажеті болмас еді. Музыканың құдіретін ұлы Абай Құнанбаев Құлақтан кіріп бойды алар, әнді сүйсең менше сүй - дегендей, музыканың сезім мүшелерімізге әсер етіп, бүкіл ағзамызға жағымды әсерін әсем ән мен тәтті күй арқылы әдемі суреттеп берген. Ұлы Абай музыканың құдіретін, оның емдік қасиетін сол кезде-ақ көрсете білген.
Біздің халқымыздың музыка өнері және оның адам сезіміне әсері мен қуат күші жайында айтылған тұжырымды ойларымен тартымды пікірлерінің бастауында Әбу насыр әл-Фараби тұрады. Оның музыка жайында жазған трактаттарында саз өнерінің адамды тәрбиелеу мен түзетуге деген мүмкіндіктері айтылған. Әл-Фараби бабамыздың бұл мұрасы педагогикалық жағынан да, психологиялық жағынан да көптеген зерттеулерге негіз болатыны айқын.Жасынан бейім болған өнерлердің бірі - музыка болғандықтан, әл-Фараби саз өнерінің қыры-сыры туралы көп ізденген. Музыканың адамды көзсіз еліктіретіндігі жөнінде де жанына жағымды әсер ететін тәрбиелік әлеуметі жайлы да көптеген пікірлері бар.Мысалы: Аристотель, музыка - бос уақытты пайдалану ең ақылды дамыту үшін қажет қылады. Ол тек қосымша пайдалы пән ретінде ғана емес, адамды тәрбиелеу жүйесіне қосылған пәнге айналды. Музыка адамды ізгілікке жетелейді, ол адам жанының адамгершілік қасиетін қалыптастыруға әсерін тигізеді. Әлемдік өнердің шынайы құндылықтары болып композитор - классиктер дәрежесіне жеткен авторлардың музыкалық шығармалары есептеледі. Нақ классикалық музыканы ұлттық қана емес, әлемдік мәдениетте құндылығы жоғары функциялық музыка ретінде қолдануға болады. Музыка, сурет, поэзияда да өнердің басқа түрлері сияқты, адамды жігерлендіретін, рухтандыратын және босаңсытатын, ашу - ызаны қайтарып, қатты қиналу күйінен арылатын қасиеті бар. Шырғамашылық әрекетке қатты қиналу күйінен арылатын қасиеті бар. Шығармашылық әеркетке қажетті дене, ақыл - ой, сана, жан дүниенің бірігуіне ықпал етеді. Бірлестік пен үндестік принциптерінен сезім де, әрекет те ой санада да, сөз де шығармашылық та, сұлулық деген ұғым пайда болған. Сұлулық үйлесімділік пен жігерлендіру әсері қабілеттің интеграциялық принциптерін көрсетеді. Адамның күштік интеллектуалдық және эмоционалдық мүмкіншіліктердің дамуына әсер етеді. Өкінішке орай қазіргі заман өнердің көптеген түрлері мәдениеттің, өмір нығайту заңдылықтарын алшақтап, дөрекі көшірмелер деңгейіне түсіп кетті. Музыка біздің өмірімізде адамның өзін - өзі тану, өзін - өзі көрсету жөніндегі өмірлік білім. Музыканы түсіну мен түйсіну оны тынысымен, бұлшық еттерімен, қозғалысымен сезіну. Негізгі акцент балаларға классикалық туындылар арқылы интеллектуалдық тәрбие беру. В.А. Сухомлинский: Музыка арқылы тәрбиелеу - бұл музыкантты тәрбиелеу емес, ең алдымен адамды тәрбиелеу - деген. Музыкалық терапия - ақыл-ой мен эмоциялық әрекетке байланысты ауруларды ғасырлар бойы анықталған емдеудің түрі. Музыканың емдік күші ежелгі түріктерге, египеттіктерге, үндістерге, қытайларға, парсы, гректерге мәлім болған. Музыка адамның денсаулығына, санасына, тәртібіне ықпал етеді. Музыкалық дыбыстар адамның ағзалары мен жасушаларына да үлкен әсер етеді. Музыкалық дыбыстар адам ағзасына, жасушаларына үлкен әсер тигізіп, түрлі дыбыстардан адам ағзасында үлкен энергетикалық алаң пайда болады. Яғни, олар айналадағы кеңістіктегі қозғалыстарды тудырады. Ал біз сол энергияны қабылдаймыз және біздің ағзамызға әсер етеді. Музыка біздің өмірімізге қатты әсер ететіні мәлім. Сондықтан, музыка барлық ғасырларда да ерлер мен әйелдерге, діннің түрлі бағытын ұстанушы адамдар мен ұлттардың, түрлі ұлт өкілдеріне түсінікті тіл болып есептелінеді. Музыка адамның интеллектуалдық деңгейіне, табысына, әлеуметтік жағдайына қарамастан кімге болса да, қатысы бар. Музыка терапиясы адамның жүйке жүйесінің шаршауы мен қажуын, көңіл-күйін ретке келтіру мақсатында қолданатын психотерапиясының бір әдісі. Балаға музыка арқылы жағымды әсер етудің өзіндік әдіс-тәсілдері бар. Бұл әдісті белгілі бір жүйемен қолдана білу аса маңызды. Ол үшін баланың жас ерекшелігі, дәл сол сәттегі жағдайы, психикалық өзгерістері, оның себептері туралы мәліметпен таныс болу шарт, әйтпесе, кез келген жағдайда музыка терапиясын қолдану өз нәтижесін бере бермейді.Классикалық музыканы музыка терапия мақсатында қолдана отырып, қазіргі бағыттағы әндерінде қасиетін ұмытпаған жөн, яғни бұл рок, джаз. Пластикалық импровизациялық балалардың музыкаға деген эмоциялық дамуының жалғасы. Көбінесе,музыкалық терапияны жүргізетін педагог пластикалық импровизациясы үшін музыкалық образы ашық, айқы ашылатын, музыкалық шығарманы таңдағаны жөн.
1. Бастауыш сынып оқушыларын патриотыққа тәрбиелеудің педагогикалық негіздеулері.
Жетекшілердің патриоттық тәрбиесі педагогикадағы аса бір күрделі де көпжақты мәселе. Ол интернационалдық тәрбиенің, ұлттық сана - сезіммен құндылық бағдары, арман - тілекті қалыптастырудағы ерекше проблемалармен диалетикалық бірлікте болады. Бастауыш сыныптардың патриоттық тәрбиесінің теориялық негізгі мәселелерін, яғни оқушыларды Отан туралы білімен қаруландыру, патриоттық сезімін, азаматық, адамгершілік - құқығын тәрбиелеу, мектеп ұжымдарында сабақтарда және сабақтан тыс уақытта мінез - құлық дағдысын саяси мәдениетін қалыптастыру қарастырылады. Бірқатар еңбектерде оқушылар патриотизім халық педагогикасының ерлік дәстүрлері негізінде, майдангер жазушылардың еңбектері негізінде қалыптастыру мәселелері зерттеледі. Педагогикалық зерттеулерде оқушыларды арқылы патриотыққа тәрбиелеу мәселелерін де аса мән беріледі. Музыка өнері арқылы оқушыларға оқу - тәрбие үдерісінде адамгершілік - эстетикалық патриоттық тәрбие беру процесін ұйымдастыру мәселесіне де біраз назар аударылып жүр. Музыка арқылы бастауыш сынып оқушыларына патриоттық тәрбие беру мәселесі бүгінгі таңға дейін тәрбие теориясында да, практикасында да өз деңгейінде зертелмегендігін, нақтырақ айтқанда музыканың оқушылардың патриотизмін қалыптастырудағы мүмкіндіктері анықталғанын бірегей жүйесінің жасалмағанын, тиімді әдіс - тәсілдерінің, бірегей жүйесінің жасалмағанын, тиімді әдіс - тәсілдерінің, ғылыми - әдістемелік нұсқаулардың жасалмаған көрсетеді. Демек оқушыладың патриоттылығын қалыптастыруға деген көзқарастың сұранысы мен мектептегі патриоттық тәрбиенің жағдайы арасындағы музыканың париоттық тәрбиедегі мүмкіндіктерімен толық игерілмегендіктен және арнайы жасалған ғылыми - әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама - қайшылық анық байқалады.
Музыкалық терапияның диагностикалық ерекшелігіне тоқталып кетер болсақ, ол адамның психикалық қасиеті мен күйін көптеген әдіс-тәсілдері арқылы сандық сипатта бағалайды және нақты сапалық тұрғыда талдайды. Соның нәтижесінде, адам психологиясының көрінісі туралы дұрыс болжамдық мәлімет беретін ізденіс аумағы болып табылады. Музыка терапияның психопрофилактикалық қызметі - адамның өмірінде кездесетін қиын-қыстау кезеңдердің салдарынан пайда болатын, адам психикасына кері әсерін тигізетін жағымсыз психикалық жағдайларды көптеген әдіс-тәсілдердің көмегімен анықтай отырып, алдын алу болып табылады. Музыка позитивтік сеніммен (сендірумен) қатар жан мен рухтың бірігуіне ықпал етеді. Оқу барысында пайда болатын шаршау мен жағымсыз сезімдерден арылтады, бағыт-бағдарлы іс-әрекеттерді атқаруына ықпал етеді. Зерттеушілердің байқауы бойынша Бах, Вивальди, Темман, Корелли, Гендельдердің баяу пассаждық шығармаларының ырғақтық қасиеттері қантамырының соғысын баяулатады, адамды босаңсытып, оның сана-сезімін үйлесімділік күйге әкеледі. Осылайша адам шаршаудан арылады. Осы жаңа әдістер оқушыларды еркін тәрбиелеу мен тиімді оқытудың қомақты бөлшегі болып табылады. Олар босаңсыту, жинақыландыру және барынша ықыластарын арттыру (музыкаға деген көңілін арттыру). Осындай музыканың ырғақтық мүмкіншіліктерін пайдалану әдістері тіл үйрену, спортшыларды жаттықтыру, қатты аурудан айықтыру барысында қолданады. Қазіргі жаңа қоғам жағдайында адамгершілік бастамасының рөлі күнен - күнге артыруда, әрбәр адамның моральдық, адамгершілік бейнесіне, мінез - құлқына қойылатын талап та өсуде. Мектеп ең алдымен, жан - жақты дамыған саналы азаматты дайындауды өзіне мақсат ете отырып, жас ұрпақтың ғылыми көзқарастары мен адамгершілігін қалыптастыру міндеттерін қояды. Жас ұрпаққа тәрбие берідің негізгі жолдары көптеген ғалмыдардың еңбектерінде сараланады. Олар жастарға берілетін білім мен тәрбие жұмыстарының бәрі моральдық тәрбие беруді көздеу керек деген пікірді ұстанады. Мораль туралы ілім, жетекшілердің тәрбие теориясының әдіснамалық негізі болып табылады. Мемлекет ісіне деген берілгендік, отанға басқа мемлекеттерге деген сүйіспеншілік қоеғам еңбегі үшін адал еңбек ету, мектепте жеткіншектердің адал еңбек ету, мектепте жеткіншектердің адамгершілік тұрғыда қалыптасу процесінің негізгі бір саласы - патриоттық тәрбиенің жүзеге асырылуының басты бағытын айқындауға ықпал етеді. Мораль бүкіл тәрбие процесінің негізі болып табылады және оның барлық құрамды бөліктерін қамтиды. Ол, ең алдымен халықтың сана сезімінде және істерінде көрініс алады. Адамдарды белсенді еңбек пен қоғамдық іс - әрекеттерге талаптандыратын адамгершілік сезімдерінің ішіндегі аса бір әсерлі де терең патриотизм сезімі болып табылады. Ол идеялық сеніммен байланыста бола отырып Қазақстан халқының еңбекке деген көзқарасын саналы тәртібінен, жауынгерлік ерліктерінен, өмірі мен іс - әрекеттерінің басқа да саласынан көрініс алады.
Музыка, сурет, поэзия да өнердің басқа түрлері сияқты, адамды жігерлендіретін, рухтандыратын және босаңсытатын, ашу-ызаны қайтаратын, қатты қиналу күйінен арылтатын қасиеті бар. Шығармашылық әрекетке қажетті дене, ақыл-ой, сана, жан дүниенің бірігуіне ықпал етеді. Бірлестік пен үндестік принциптерінен сезім де, әрекет те ой-сана да, сөз де шығармашылық та, сұлулық деген ұғым пайда болған. Сұлулық үйлесімділік пен жігерлендіру әсері қабілеттіліктің интеграциялық принциптерін көрсетеді. Адамның күштік интеллектуалдық және эмоционалдық мүмкіншіліктердің дамуына әсер етеді. Өкінішке орай қазіргі заман өнердің көптеген түрлері мәдениеттің, өмір нығайту заңдылықтарынан алшақтап, дөрекі көшірмелер деңгейіне түсіп кетті.
Музыка біздің өмірімізде адамның өзін-өзі тану, өзін-өзі көрсету жөніндегі өмірлік білім. Музыканы түсіну мен түйсіну оны тынысымен, бұлшық еттерімен, қозғалысымен сезіну. Негізгі акцент балаларға классикалық туындылар арқылы интеллектуалдық тәрбие беру. Бұл шығармалар оқушылардың оқу кезінде түрлі кезеңдерде қайталанады. Классикалық музыканы музыкалық терапия мақсатында қолдана отырып, қазіргі бағыттағы әндерін де қасиетін ұмытпаған жөн, яғни бұл рок, джаз. Пластикалық импровизация балалардың музыкаға деген эмоциялық дамуының жалғасы.
Көбінесе, музыкалық терапияны жүргізетін педагог пластикалық импровизациясы үшін музыкалық образы ашық, айқын ашылатын музыкалық шығарманы таңдағаны жөн. Оның бірі - физикалық: музыка белгілі бір акустикалық заңдылықтарға бағынатын дыбыстық материя ретінде алынады. Екіншісі - биологиялық: музыкалық шығармашылықтың, орындаудың және қабылдаудың материалдық, физикалық механизмі ретінде қарастырыла- ды. Келесі психологиялық деңгейде қарастыру объектісі идеал болып табылады: музыка мазмұнының, шығармашылықтың, орындаудың және қабылдаудың адам психикасының өзіндік заңдылықтарына бағынатын жақтары мен ерекшіліктері. Осы жердің өзінде қоғамдық құбылыс ретінде музыкаға келіс элементтері байқалады. Бұлар музыкада қоғамдық болмысты бейнелейтін және жанайтып қоғамдық сананы жалпы заңдылықтарының білінуіне назар аударылатын әлеуметтік деңгейде жүзеге асады. Ең ақырында өнердің (өнер қоғамдық сананың ерекше формасы) түрі ретінде музыка ерекшелігі интеллектуалдық деңгейде танылады. Музыканттың психо-маторлы қабілеті - музыкалық шығарманы орындау кезіндегі шығарманы мазмұнын өзінің түсінігімен жеткізу мүмкіндігі. В.М. Теплов музыкалық дарынды адамның қасиеттерінің арнайы жиынтығы мен үстемділігінің көрсеткіші, оның музыкалылығы және оның әуенге эмоционалдық қабілеттілігі соның негізін қалайды дейді.
Нағыз азамат - патриот өзінің Отан алдындағы боршын сезінеді. Әртүрлі мәдени - материалдық құндылықтарда жасауда оның қоғам үшін оның жеке басы үшін маңызын жақсы түсінеді. Өткен ұрпақтың тәжірбиесін танып білуге, құнды дегеннің бәрін сақтауға, сонымен қатар қоғамды қайта құруда өз үлесін қосуға, озық тәжірбиесін келешек ұрпаққа жеткізуге талпынады. Бүгінгі таңда жастарды патриоттық тәрбиелеудің мазмұны көптеген ғалымдардың зерттеу пәні болып табылады. Олар патриотизм ұғымы мен пайда болуы мен дамуын, адамның патриоттық санасын және патриотизмге тәрбиелеудің формалары мен әдістерін қарастырады. Патриотизм ұғымының мазмұнын айқындап отырып, оның анықтамаларында аса мән бердік. Қазіргі философиялық, саяси және педагогикалық әдебиеттерде патриотизм грек тілінен аударғанда Отан, отанға деген сүйіспеншілік, өз халқына деген сүйіспеншілік деп түсіндірілсе, үлкен энциклопедияда, патриотизм - Отанға деген сүйіспеншілік, оған берілгендіктен, өзінің әрекеттерімен оның мүддесі үшін қызмет етуге ұмтылу деген анықтама беріледі.
2. Мектепте музыка пәнінін тәрбиелік маңызы.
Қазіргі қоғамдағы дамытудың ғаламдық факторы білім мен ғылым болып табылады. Ал, сол ғылым мен білімнің ішіндегі музыкалық білім беру жүйесі жас ұрпақты мәдениетті, білімді, ақылды да сымбатты болып өсуі үшінең жоғары мүмкіндіктерді қолдануды мақсат тұтады. Еліміздің егемендік алып, өз шаңырағымызды тіккен тұста ұлттық өнерімізді, мәдениетімізді, білімізді жаңғыртып, ұрпақтан - ұрпаққа жеткізу міндеті қойылады. Әсіресе мектеп оқушыларының өз елінің, халқының соның ішінде өзінің мекен ететін аймақтың мәдениетіне, салт - дәстүріне деген сезімдік - эстетикалық қарым - қатынасын қалыптастырудағы музыка өнерінің маңызын айқын көруге болады. Мектептерде музыка сабағын оқыту жүйесіне көптеген өзгерістер, жаңалықтар енгізіліп, авторлық бағдарламалар, әдістемелік жинақтар шығармашылық ізденіспен дамып келеді. Музыка саласындағы дәстүрлі халық музыка байлығын, Қазақстан сазгерлері шығармаларын насихаттау жаңа қырынан алға қойылып, жаңартылған музыкак бағдарламалары жасалуда. Музыка теориясын жасаған Шығыстың ұлы ойшылы оның басты нысаны өнердің өкілі болып саналатын музыканың мән - маңызын зерттеу деп есптеген. Ал музыкалық тарихи заңдылықтарын зерттеген Әбу Насыр әл Фараби Оның дүниеге келуіне табиғи және сезімталдық қасиеттер әсер етті - деп жазады. Ол бұл қасиеттерге адамның музыканы жазу мен жасауға қабілеттілігін, ауыр еңбек бүтіндей тартып әкеліп, шаршаудан серпіліп, демалуға ұмтылуды жатқызады. Осылайша Әбу Насыр әл Фараби халық шығармашылығының бастауы болып саналатын - музыкамен поэзияның қызметін былайшы айқындайды: біріншіден, тынығу - адамдар ән тыңдау арқылы демалуымен қатар рахатқа бөленеді; Екіншіден - әсерлі сезімді шығармашылық - өз тәнінің жағдайына әсер еткісі келеді; Оның бойындағы белгілі бір жағдайдан, үрей қорқыныш жұбату, одан серпілту немесе бірдеңені ұмыту; Үшіншіден - белсенді шығармашылық ән шырқау арқылы өзінің айтқан ауызекі сөздеріне белгілі бір мән - мағына беріп, тыңдаушыны әсерге бөлеп, оның көз алдына терең түсіністік жағдайын елестету.
Ерте кездің өзінде-ақ музыканың және бәрінен бұрын ең әуелі оның негізгі компоненттері - мелодиясы және ритмі адамның көңіл-күйін өзгертеді, оның ішкі күйін қайта құрады. Классикалық Грецияда музыка поэзияның, бидің және музыканың өзінің үштік бірлігі ретінде қабылданады. Музыканың өскелең ұрпақты тәрбиелеудегі мәні жөніндегі ертедегі грек ойшылдары ерекше айтты. Өйткені қоғамның болашақ мүшесінің адамгершілік, эстетикалық, интеллектуалдық және т.б. сапалары балалық шақта қалыптасады. Музыка өнері дүниеге көзқарасты қалыптастырудың ықпалды құралы ретінде, жастардың адамгершілік қасиеттерін, моральдық интеллектуалдық ортасын, оқушылардың тұлғалық сезімдерін байытады .Өз елінің патриоттық мазмұндағы, классикалық бағыттағы музыкалық шығармаларын үйрену жеткіншектерге интеллектуалдық тәрбие берудің құрамдас бір бөлігіне айналды. Музыкалық терапия жүргізу барысында таным және ақыл-ой іс-әрекеттері жетіледі. Оқушылар шығарманы тыңдап отырып, көп нәрсені біледі. Дегенмен, олар оның жалпы сипатын, жарқын образдарын қабылдайды. Мұның өзінде, егер баланың алдында беріле тыңдау, айыра білу, салыстыру, мәнерлеу құралдарын бөліп қарау міндеттері қойылатын болса, эмоциялық үн қосу өз мәнін жоғалтпайды. Осындай ақыл-ой іс-әрекеттері олардың сезімдер өрісі мен әсерленуін байыта және кеңейтеді, ойлы мән береді яғни осының нәтижесінде интеллектуалдық тәрбие алады. Қазіргі кезде музыкалық психологияда және психотерапияда адам ағзасына оң әсер тудыратын ең тиімді әдістердің бірі болып табылады. Музыкалық терапияның адам психикасына әсері жайлы айтылып жүрген көптеген көңіл аударарлық пікірлер бар. Әлеуметтік сала мамандары үшін музыканы қабылдау олардың өздерін тәрбиелеу және түрлі қажетті нәрселерді орындауға ықпалын тигізеді. Жалпы музыкалық терапияның негізгі мақсаты - уайым, қобалжу, түңілу сынды теріс сезімдерді санадан шығарып жіберіп, оның орнын жағымды эмоцияларды ендіру. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін көркем музыкалық шығармалар қолдану тиімді болып табылады. Музыка невроз үшін терапия, эмоционалдық тұрақсыздық, және көптеген психиатриялық бұзылулар барған күшті позициясын алады және, кейбір жағдайларда, толық медициналық терапия ауыстыруға болады. Қазіргі кезде музыка терапиясының түрлері екі негізгі мектепке бөлінеді: американдық және швед. АҚШ бағыт каталогтар белгілі бұзылулар пайдаланылады өнімдерді, құрылған, оған сәйкес адам психикалық саласындағы, белгілі бір музыкалық композиция әсерін зерттеуге бағытталған. Бөлудің негізі - бұл ынталандырушы немесе седативті жұмысдың әсері. Негізгі теориялық негіздер - психоанализ теориясы және музыканың көмегімен қол жеткізілетін тәжірибенің (катарис) қажетті босаңсытуы. Жұмыстың мақсаты - эмоционалдық өмір процесінің табиғи үрдісін бөгеген қорқыныштар, уайымдар және басқа да механизмдермен айналысқанда маңызды болып табылатын жинақталған эмоцияларды бастан кешіру және босату үшін арналарды ашу. Сенсорлық қабылдау саласында әрекет ететін музыкалық шығармалар, алдымен тәжірибені жаңартып, оларға күш алып, дыбыстар арқылы төгіледі. Содан кейін, психика шыдамсыз эмоцияларды тоқтатқан кезде, музыка олардың жұмысының тональдігінен артқа жылжып, қауіпсіз және ырғақты түрде ағып кетуіне мүмкіндік береді. Американдық психотерапияның моделі әрбір ауруға немесе өнімнің бұзылуына жол ашады, бұл катарсис табудың тиімділігін көрсетті. Шведтік музыкалық терапия мектебі жұмыстарды нақты анықтамайды және музыканың әсері физикалық деңгейде де назар аударады және ең терең жеке топтарға қол жеткізудің жолы ретінде қабылданады.
Жеткіншектердің патриоттық тәрбиесі педагогикадағы аса бір күрделі де көпжақты проблема. Ол интернационалдық тәрбиенің, ұлттық сана - сезіммен құндылық бағдарды, арман - тілекті қалыптастыруындағы ерекше проблемалар мен диалектикалық бірлікте болады. Тарихи дамудың обьективті ерекшеліктері әртүрлі кезеңдердегі педагогикалық процесте өзгеріске түсе отырып патриоттық тәрбиенің мазмұнын, оның оқу - тәрбие процсіндегі ролі мен орнын анықтады, міндеттерін нақтылады. Оқушыларды Отан туралы білімен қаруландыру, патриоттық сезімін, азаматтық, адамшгершілік - құқығын тәрбиелеу, мектеп ұжымдарында, сабақтарда және сабақтан тыс мерзімде мінез - құлық дағдысын саяси мәдениетін қалыптастыру мәселелерін өздерінің еңбектерінде Г.А.Уманов, К.К.Құнантаева, К.К.Жанпеисова, Е.З.Батталханов, Ж.Мақатова, С.Б.Омарова, В.В.ТРифонов, Л.К.Керімов. Мұғалім өнері арқылы оқушыларға оқу - тәрбие процесінде адамгершілік - эстетикалық, патриоттық, тәрби беру процесін ұйымдастыру мәселесіне де назар аударылып жүр.
Дегенмен психологиялық - педагогикалық әдебиеттерге және озық педагогикалық тәжірбиеге жасалған талдау, қазақ халқының музыкасы арқылы мектепалды даярлық тобы балаларына патриоттық тәрбие беру проблемасы бүгінгі таңға дейін тәрбие теориясында, практикасында да, өз деңгейінде зерттелмегендігін, нақтырақ айтқанда қазақ халық музыкасының оқушылардың патриотизімін қалыптастырудағы мүмкіндіктері анықталмағанын, бірегей жүйесінің жасалмағанын тиімді әдіс - тәсілдерінің, амал - жолдарының айқындалмағанын, ғылыми - әдістемелік нұсқаулардың жасалмаған көрсетеді. Демек балалардың патриотизмін қалыптастыруға деген қоғамның сұранысы мен мектепте, балалар балабақшысындағы патриоттық тәрбиенің жағдайы арасында; қазақ халық музыкасының патриоттық тәрбиедегі жоғары мүмкіндіктері мен оларды мектепке жеткіліксіз пайдалану арасында, оларды мектеп практикасында кең көлемде пайдалану қажеттілігі мен арнайы жасалған ғылыми - әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz