Шұбар алатікеннің Silybum marianum жалпы сипаттамасы және биобиологиялық белсенділігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1.1 Шұбар алатікеннің Silybum marianum жалпы сипаттамасы және биобиологиялық белсенділігі
Шұбар алатікенді Silybum marianum, үлкен күлгін-лалагүл бүршіктері бар және түрлі-түсті келген, жапырақтарында ақ түсті дақтары бар бұл биік өсімдікті бүгінгі таңда бос орындарда, теміржолдар маңайында және жол бойларында кездестіруге болады. Шұбар алатікенді түйектікеннің басқа түрлерінен жапырақтарындағы ақшыл мәрмәр ою үлгісімен ерекше болып келеді. Шұбар алатікеннің отаны болып, негізінен Атлант жағалауы және оңтүстік Еуропа, негізінен Жерорта теңізі саналады. Бүгінде шұбар алатікен Кавказда, Украинаның оңтүстігінде, Сібірде, Орталық Азия елдерінде көп таралған.
Халықтық медицинада бүгінгі күнге дейін керемет емдік күші үшін танымал шұбар алатікеннің медициналық қолдану тарихы ежелгі дәуірден бастау алады.Тарихи деректерге сәйкес ежелгі Греция мен Ежелгі Египеттің тұрғындары 2000 жыл бұрын бауыр мен басқа да ауруларды емдеу үшін шұбар алатікеннің тұқымдарын, тамырлары мен жапырақтарын пайдаланды. Бұл өзіндік ерекше және әдемі сәндік өсімдік 120-150 см биіктікке дейін жетуі мүмкін. Оның ірі жапырақтарының ұзындығы 40 см-ге дейін және ені 18 см-ге дейін жетіп, басқа еш өсімдік жапырақтарына ұқсамайды. Олар көлденең-сопақша, қою-жасыл, көлденең толқынды келген жылтыр ақ дақтарымен сипатталады. Төменгі жапырақтары табақша тәрізді болып келеді.
Шұбар алатікеннің адам ағзасына арналған пайдалы қасиеттері туралы алғашқы деректер ежелгі ғалымдар Диоскорид пен Галеннің трактаттарында кездеседі. Өзінің медициналық еңбектерінде атақты Ибн Сина улы жыландар мен жәндіктердің шағуына арналған тиімді антидот ретінде шұбар алатікен тұқымының тұнбалар мен қайнатпаларын қолдануға кеңес берді.Бұрыннан шұбар алатікен үнді гомеопатиялық медицинасында да кеңінен қолданылады.
Нақты тарихи дереккөздерде айтылғандай, ортағасырлық Германияда шұбар алатікен медициналық мақсаттарда әрі қарай пайдалану үшін монастырларда өсірілді; Еуропадағы орта ғасырларда шұбар алатікеннің тұқымдарын бауыр мен көкбауыр ауруларын емдеуде, тамырлар мен жапырақтарын ауыр жараларды, ісіктерді емдеуде жиі пайдаланды. Қазіргі уақытта шұбар алатікен медицинада, халық емінде кеңінен қолданылады. Оған шұбар алатікеннің емдік қасиеттерін анықтау үшін жан-жақты жүргізілген зерттеу жұмыстары негіз болды.
Сондай зерттеулердің ішінде шұбар алатікен тұқымдарынан алынған майдың адам ағзасына жан-жақты емдік әсерлері туралы, оның ішінде биохимиялық құрамы косметикалық, терапевтік және профилактикалық қолданудың әртүрлі жолдары ретінде дәлел бола алады.
Шұбар алатікен майындағы силимарин өзінің антиоксиданттық белсенділігімен E және C дәрумендерінен асып кетеді және бауырдың функционалдық жағдайына жан-жақты оң әсерін береді: ол бауыр клеткаларының-гепатоциттердің жасушалық мембраналарын нығайтады және қорғайды, алкоголь мен улы заттардың жойғыш әсеріне ұшырайтын гепатоциттердің регенерациясына ықпал етеді, бауырдың қабыну процестерін жояды, өт шығаруды жақсартады, сондай-ақ бауырдың детоксикация функциясын жақсартады. Ең қауіпті және улы саңырауқұлақтардың бірі - боз арамқұлақпен улану кезінде емдік өсімдік шұбар алатікен майындағы силимарин - бүкіл әлемдегі ең танымал және эффективтілігі жоғары антидот болып табылатынын айта кету керек.
Бүгінгі таңда шұбар алатікеннің тұқымдары бауыр, өт қабығы және өт жолдары ауруларының алдын алу және емдеу үшін көптеген түрлі фармацевтикалық препараттардың негізгі құрамдас бөлігі болып табылатынын атап өту қажет.

1-сурет. Шұбар алатікен (Silybum marianum)

2-сурет. Шұбар алатікен жапырақтары (Silybum marianum)
Жапырақтарының шеттері бұрышты-қалақты болып келген және де өте өткір сары тікенектерімен ерекшеленеді. Бұндай тікенектер жапырақтың төменгі бөлігін де астарлайды. Бұл өсімдіктің халықтық атауы да осыдан бастау алады. Шұбар алатікен жаздың ортасынан күзге дейін гүлдейді.
Оның гүлдері үлкен, бір-бірден орнадасқан, бағананың және жанама өркендерінің ұштарында орналасқан, сонымен қатар тікендері бар.
Барлық гүлдер түтікшелі, қызғылт, күлгін немесе ақ түсті және үлкен себеттерде жиналған; олар маусымнан күзге дейін гүлдейді. Піскен кезде көшеттер түсіп, қайта өнеді, сол себепті шұбар алатікен өздігінен тозаңдану арқылы өте жақсы көбейеді.
Шұбар алатікен тұқымдарының биохимиялық құрамында 30%-ға дейін бағалы өсімдік майы болады. Бұдан бөлек, шұбар алатікен тұқымдарының құрамында: ақуыздар, моно- және дисахаридтер, флавоноидтар мен флаволигнандар (силибин, силихристин, силидианин, таксифолин, неогидрокарпин, кверцетин және т.б.), каротиноидтар, Е, К, D дәрумендері, B тобының дәрумендері , хлорофилл, эфир майы (0,08%), шайыр, шырыш, биогенді аминдер (гистамин, тирамин), ферменттер, алкалоидтар, сапониндер, сонымен қоса әртүрлі макро- және микроэлементтер (магний, калий, марганец, кальций, темір, цинк, селен, хром, мыс, алюминий, бор, ванадий және т.б.). Шұбар алатікен тұқымдарының бірегейлілігі мен емдік қасиеті оның құрамында кездесетін силимарин - күшті табиғи кешендері бар антиоксиданттар-флаволигнандар силибиннің, силихристиннің, силидианиннің болуымен негізделіп, ерекшеленеді. Сонымен қоса шұбар алатікен тұқымдарында Е жастық дәрумені өте көп мөлшерде кездеседі, ол өз кезегінде регенерациялық және қабынуға қарсы әсер береді, теріні жақсартып, иммунитеттің күшеюіне септігін тигізеді.

3-сурет. Шұбар алатікеннің тұқымдары (Silybum marianum)

Шұбар алатікеннің өнген тұқымдары құнды дәрумендерге бай, қабынуға қарсы және қалпына келтіретін қасиеттерге ие. Ол өз кезегінде жыныс бездерінің дұрыс жұмысына және толыққанды репродуктивтік қызметті орындауда, эмбрионалды даму кезінде Е дәрумені маңызды рөл атқарады, жүйке және бұлшықет жүйелерінің жұмысына белсене қатысады, көру лерінің және жүрек-тамыр жүйесі мүшелерінің функционалдық жағдайына оң әсерін тигізеді, қандағы қанттың мөлшерін реттейді. Шұбар алатікен тұқымдарының емдік-профилактикалық қасиеттері.
Бауыр, өт қабығы, өт жолдары және ас қорыту жүйесінің басқа мүшелерінің әртүрлі ауруларын емдеуде шұбар алатікеннің тұқымдарын, тағамын және ұнын пайдалану. Шұбар алатікеннің құрамына кіретін силимариннің антиоксиданттық кешеніне байланысты бауырдағы зат алмасуды айтарлықтай жақсартады, бактериялық және вирустық инфекциялардың, алкоголь, токсиндердің, ауыр металдардың зиянды әсеріне бауырдың төзімділігін арттырады, айқын өт айдайтын әсерге ие, зақымданған гепатоциттердің регенерациясын күшейтеді. Бұдан бөлек, шұбар алатікеннің тұқымдары ішек перистальтикасын жақсартады, тиімді ішек флора балансын қалыпқа келтіреді және асқазан-ішек жолдарының шырышты эрозиялық, ойық жаралық зақымдануына және қабынуға қарсы әсерлері бар, бұның бәрі оның құрамында кездесетін А және Е дәрумендеріне, май қышқылдарына, флавоноидтарға және флаволигнандарға, магний, марганец және мырышқа байланысты болып келеді. Шұбар алатікен тұқымдарының құрамына кіретін калий, магний, кальций және B тобының дәрумендері жүрек бұлшықетінің қалыпты ритмикалық жұмысы үшін өте қажет. Шұбар алатікен тұқымдары калийге өте бай болып келеді, ол өз кезегінде жүрек-қантамыр аурулары кезінде байқалатын ағзадағы бұзылған су-тұз балансын қалыпқа келтіреді, ісінуді жояды. Шұбар алатікен тұқымдарының құрамында болатын дәрумендер кешені, минералдар мен биологиялық активті заттар, сонымен қоса Е дәрумені, Омега-6 және Омега-9 қыщқылдары, магний, мырыш, марганец, флавоноидтар мен флаволигнандар) артериалдық қысымның дұрысталуына, тамыр қабырғаларының серпімділігі мен беріктігін нығайтады, жүрек-қантамыр жүйесіндегі қабыну процестерін жояды, қандағы тығыздығы төмен липопротеидтердің мөлшерін азайтуға көмектеседі (қан тамырларының қабырғаларында атеросклеротикалық түйіндердің пайда болуына себеп болады) және сонымен қатар қандағы жоғары тығыздықтағы липопротеидтердің деңгейін жоғарылатады (қан тамырларының қабырғаларын холестерол қабаттарынан тазартатын заттар).
Сондықтан шұбар алатікен тұқымдары және олардан алынған өнімдерді (шұбар алатікен тағамы, майы,ұны) атеросклероз, варикозды веналар, жүректің ишемиялық ауруы, артериялдық гипертония, жүрек және қантамырларының қабыну ауруларын (васкулит, миокардит, перикардит, эндокардит және т.б.) кешенді емдеуде және алдын алуда үнемі қолданған жөн. Шұбар алатікен тұқымына негізделген әртүрлі тағам өнімдерін ас мәзіріне енгізу - инфаркт пен инсульттердің алдын алудың тиімді тәсілі. Онымен қоса, көкбауыр мен қалқанша безінің ауруларын емдеуде де оң әсерін береді. Анемиялар (қояншық тұқымдарда гемоглобинді - адам ағзасының барлық тіндеріне және органдарына оттегін тасымалдайтын гемоглобинді - қызыл қан клеткаларының синтезінде маңызды рөл атқаратын, E және B витаминдері, флавоноидтар және флавонолигнандар, марганец, темір, мырыш, хром, мыс заттар) .
Шұбар алатікен тұқымдарында Е дәрумені және B тобының дәрумендері, флавоноидтар мен флавонолигнандар, марганец, темір, мырыш, хром, мыс - сияқты маңызды заттар бар, бұлар адам ағзасының барлық тіндері мен мүшелеріне оттегін жеткізуші қан эритроцитінің ақуыздары гемоглобин синтезінде - ең маңызды рөлді атқарады. Тері аурулары мен травматикалық зақымдалуы, проктологиялық аурулар. Антибактериалды, қабынуға, аллергияға қарсы және жарақатты емдеу қасиеттері бар шұбар алатікен майы және оның тұқымдарына негізделген сығындылар, тұнбалар, тұндырмалар, геморрой, проктит, безеу, зәр шығару, гиперкератоз, нейродермит, экзема, экзема, экзема, былғары, зәр шығару, гиперкератоз, нейродермит, экзема, қышыма, трофикалық жараларды, күйіктерді, жазылуы қиын тері ауруларын емдеуде жақсы эффектілер береді. Ауыз қуысы және тамақ ауруларын, сондай-ақ ауырумен сипатталатын тіс ауруларын емдеуде шұбар алатікен тұқымдарының майын, тұнбалары мен қайнатпаларын пайдаланып, ауызды шаю мол пайдасын тигізеді.
Шұбар алатікен тұқымдарын бұлай сыртқы қолданудың әсерін одан ары арттыру үшін күнделікті ас мәзіріне бұл өсімдік тағамдарын қосып қолдану - өте пайдалы және эффективті болып келеді. Сонымен қоса көз ауруларын, көру мүшелерінің ауруларын емдеуде тигізер пайдасы мол, себебі шұбар алатікен тұқымдарының құрамында көруге қажетті көптеген заттары бар, соның ішінде - каротиноидтар, Е, D дәрумендері және B тобының дәрумендері, магний, марганец, мырыш, селен, хром, мыс - бұның барлығы көру үшін аса қажет элементтер. Шұбар алатікен тұқымдары зәр айдаушы, бактерицидтік және қабынуға қарсы әсері бар, простатит, уретрит, цистит, бүйрек және қуық ауруларын емдеу үшін бұрыннан халық емінде қолданылған. Сонымен қоса, буын ауруларын, буын ревматизмі, остеохондроз, артрит, артроз, асқазан, перифериялық жүйке жүйесі, плексит, неврит, невралгия сияқты ауруларды емдеуде, сондай-ақ ашық сынықтарды күрделі емдеудің құрамдас бөлігі ретінде кеңінен қолданылады. Шұбар алатікен тұқымдарының құрамындағы флавоноидтар, флавонолигнандар, цинк және марганецты кешенді түрде қолдану - буын байланысындағы ауруларды жойып, қабыну процестерін болдырмайды. Шұбар алатікен тұқымдарының құрамына кіретін цинк, мыс, каротиноидтар мен Е дәрумені коллагеннің табиғи түзілуіне, яғни фибрилді ақуыз түзілісін жақсартады, ол өз кезегінде буын шеміршегін, буын қапшығын, буынның синовиалды қабықшасын және буын байламдарының байланысын қамтамасыз етеді. Шұбар алатікен тұқымының құрамындағы марганец, сүйектің сынуы кезінде толыққанды жетіліп, қайта қалпына келуі үшін аса қажет (ашық сынық жерді әдетте шұбар алатікен тұқымының майымен немесе тұнба мен қайнатпаларымен өңдейді). Шұбар алатікен тұқымының құрамындағы талшықтар қантты диабетпен ауыратын науқастардың қанындағы глюкоза мөлшерінің көтерілуіне бөгет болады. Шұбар алатікен тұқымының құрамындағы каротиноидтар, Е, B1, B3 дәрумендері, калий, марганец, магний, мырыш, хром және селен қарынасты безі өндіретін инсулин гормонын реттеуде аса маңызды рөл атқарады. Шұбар алатікен тұқымының барлық өнімдері (майы, ұны, қайнатпалары мен тұнбалары) емізетін әйелдердің лактацияның күшеюіне септігін тигізеді. Сонымен қоса кейбір гинекологиялық ауруларды (жатыр мойны эрозиясы, кольпит, эндоцервицит, вагинит және т.б.) емдеуде қолданылады. Бұндай ауруларды емдеуде әдетте шұбар алатікен тұқымының қайнатпасымен және тұнбасымен шаю арқылы немесе шұбар алатікен тұқымының майын интравагиналды жолмен қолданылады. Шұбар алатікен тұқымдарының өнімдерін әртүрлі тағамдық улану кездерінде, алкогольді және наркотикалық интоксикация жағдайында қолданады. Сонымен қатар ауыр сырқаттардан, оталардан кейін қайта қалпына келу үшін де пайдасы орасан зор. Шұбар алатікен тұқымдарының табиғи және дәрілік өнімдерін сәулелік және химиотерапия курстары шеңберінде пайдалану - одан кейінгі асқынулардың деңгейін едәуір азайтады.
Қытайда шұбар алатікеннен жасалынған шайды қолдану - химиялық терапия өтіп жүрген онкоаурулардың ас мәзіріне бұрыннан кірген.

1.2 Дәрілік өсімдіктердің фармакологиялық әсері және оларды улану кезінде қолдану
Шұбар алатікен - дәрілік өсімдік болып табылады. Оның тұқым-жемістерін дәрілік мақсатта пайдаланады. Олардың құрамында бауыр жасушалары мен өт қабында жиналатын заттар болады және олар өз кезегінде бауырдың қан тазарту қызметін күшейтеді. Заманауи ғылыммен зерттелгендей, өсімдіктің әр бөлігінен табылған флаволигнандар, силимарин зат алмасуға оң әсерін береді, бауыр қызметін ауыр токсикалық улану кезінде де қайта қалпына келтіруге ықпалын тигізеді. Ғылыми тұрғыдан шұбар алатікен өсімдігін бауыр жұмысының бұзылысы кезінде пайдаланудың оң әсерін беретінін клиникалық зерттеулермен дәлелденген. Ол өт түзілісін және өт айдауды күшейтеді, гепатиттерді, циррозды және тағы басқа бауыр ауруларын емдеуде жақсы әсерін береді, интоксикацияның азаюына ықпалын тигізеді.
Шұбар алатікен бауыр жұмысын керемет белсендіреді, жаңа жасушалардың өндірілуін жылдамдатып, бұл өте маңызды мүшелерінің бірінің қайта қалпына келуін күшейтеді. Ішімдіктен тәуелділікті емдеуде де шұбар алатікен маңызды дәрі болып табылады. Шұбар алатікенді қолдану кезінде қарсы көрсеткіштер және кері әсерлер болған жоқ. Шұбар алатікен өсімдігінен жасалынған табиғи рецептілер таблетка күйіндегі дәрілерден анағұрлым мықтырақ. Шұбар алатікен тұқымының майы ағзаға алкогольден келетін зиянды және токсикалық заттардың кері әсерін залалсыздандырады. Ол зат алмасу процестерін белсендіреді, иммунитетті күшейтеді, жаралардың жазылуын қамтамасыз етеді.

4-сурет. Биологиялық активті қоспалар

Бауырдың дәрілік заттармен улануы -- клиникалық тәжірибеде кең таралған гепатологиядағы негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Бауыр көптеген дәрілік заттардың биотрансформациясында және метаболизмде жетекші рөл атқарады. Бауырдың дәрілік заттармен зақымдалуы көбінесе цитостатиктермен, туберкулезге қарсы препараттармен, онкологияда химиялық терапияда қолданылатын препараттармен, антибиотиктерде, стероидты емес емес қабынуға қарсы препараттарда (СеҚҚП), жүрек-қан тамырларында, нейро-және психотроптық препараттарда, яғни іс жүзінде барлық қазіргі заманғы препараттарды пайдаланумен сипатталады.
Бауырдың өте ауыр дәрілік улануларына парацетамол және тетрациклин (үлкен мөлшерлер), фторотан (наркоздық зат), вальпровты қышқылы (антиконвульсан, тырыспаға қарсы), допегит, тубазид (изониазид), перексилен (коронаролитикалық), ниаламид (антидепрессант), фурадонин, кордонон, фиалорудин (антивирустық нуклеозид) сияқты дәрілік заттарды қолданудан болады.
Бауырға кейбір өсімдіктердің кері, яғни токсикалық әсеріне аса мән аударған жөн. Шүйгіншөп (валериан), еменшөп, шай саңырауқұлағы (комбуча), күлгін емен, кілегей, александрия жапырағын белгілі бір жағдайларда пайдалану - гепатиттің дамуын тудыруы мүмкін.Сазды мелиссаны, түбірлі томағашөпті және стеблистіні қолдану - гепатоциттердің некрозына себеп болуы мүмкін.
Өсімдік сығындыларына негізделген дәрілік заттарды белсенді гепатитте және бауыр жетіспеушілігі бар басқа да аурулар кезінде қолдануға қатаң тыйым салынады. Бауырдың дәрілік заттармен улану патоненезі көптеген зерттеулерге қарамастан, әлі жеткілікті түрде зерттелмеген. Клиникалық тәжірибеде көбінесе бауырдың алкогольді зақымдалуы жиі кездеседі. АҚШ-та бауырдың алкогольді ауруларынан жылына 13 000 адамға дейін көз жұмады. Бауырдың зақымдалу деңгейі этанолдың 40 - 80 г-н күніне таза күйінде ішкен кезде ұлғаяды. Көптеген зерттеушілердің пікірі бойынша, әйелдерге арналған қауіпсіз мөлшер болып, күніне 20 г болып табылады.
Бауырдың алкогольді ауруларының дамуы - спирттік ішімдіктердің түріне тәуелді емес және тәуліктік мөлшерді есептеу барысында тек этанолдың жалпы концентрациясы ескерілуге тиіс. Бауырдың алкогольдік ауруының дамуы бірнеше факторларға негізделген, оларға: жыныс (әйелдердің этанолға жоғасы сезімталдығы), генетикалық фактор (алкогольдегидрогеназаның жоғары белсенділігі және ацетальдегидегидрогеназаның төмен белсенділігі), тамақ дефициті, гепатотропты вирустар инфекциясы (В және С), бір уақытта бірнеше дәрілік заттарды қолдану (изониазид, ацетаминофен және т.б.), олардың гепатотоксикалық эффектісі алкогольмен күшейеді. Бауырдың алкогольді зақымдалуының негізгі клиникалық формалары болып: стеатоз, жедел алкогольді гепатит (латентті, сары ауру, холестатикалық және фульминантты), созылмалы алкогольді гепатит, бауыр циррозы. Анамнезді мұқият жинау барысында алкогольді қолдану жиілігі, мөлшері және тұтынылатын алкогольдік сусындардың түрін ескереді.Емделушілер көбіне бұндай мәліметтерді жасырады. Сол себепті тәжірибелік қолану үшін әртүрлі анкеталар ұсынылды, оның ішіндегі ең танымалы CAGE. Ол өзінде келесі сұрақтарды қамтиды: алкогольді ішімдіктерді азайтуды сезіну, ішімдікті мөлшерден көп тұтыну кезіндегі айналадағы адамдардың сынын жақтырмауы, ішімдікті ішкеннен кейін өзін кінәлі сезіну, таңертеңгі уақытта өзін жайсыз сезіну синдромы [3, 4].
Сұрақтардың екі немесе одан да көбіне иә деген жауап берілген жағдайда жасырын алкогольді тәуелділік болып есептеледі. Клиникалық бейнесі бауыр зақымдалуының формасы мен ауырлық деңгейіне байланысты сипатталады. Оның белгілері ретінде: айқын әлсіздік, анорексия, оң жақ қабырға астыынң ауруы, жүрек айнуы, құсу, салмақ жоғалту, сарғаю, тері қышымасы, несептің қараюы, нәжістің өңделуі, қалтырау байқалады. Зақымданудың ауыр деңгейлерінде геморрагиялық синдром, бүйрек жеткіліксіздігі дамуы мүмкін айқын энцефалопатияға соқтыруы мүмкін. Науқасты қарау барысында бауыр мен көкбауырдың ұлғаюы байқалуы мүмкін, телеангиэктазия, пальмарлы эритема, гинекомастия, Дюпюитрен контрактурасы, аяқтың ісуі, асцит, іш қабырғасының тамырларының кеңеюі орын алуы мүмкін. Зертханалық көрсеткіштерде могут иметь место нейтрофильді лейкоцитоз, ЭШЖ- ның жылдамдауы, билирубин көрсеткіштерінің жоғарылауы ( негізінен тіке фракция есебінен),
1) гипертрансаминаземия (АСТАЛТ қатынасы асса,
2) g-глутамилтранспептидаза және сілтілі фосфатаза көрсеткіштерінің артуы, А иммуноглобулин концентрациясының артуы байқалады. Аурудың ауыр жағдайларында гипербилирубинемия, қанның ақуыз спектрінің өзгеруі байқалады, несепнәр мен креатининнің көрсеткіштері артады. Бұл симптомдардың кез-келгені ауырлық дәрежесінің әртүрлі болуы және аурудың түрі мен оның ауырлық дәрежесіне байланысты болуы мүмкін.
Қазіргі таңдағы клиникалық тәжірибеде ЭФЛ препараттары бауыр ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.