Менталитет және ұлттық мінез ұғымдары бүгінгі таңда өзекті ме

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Тақырып: «Менталитет» және «ұлттық мінез» ұғымдары бүгінгі таңда өзекті ме?

Менталитет пен ұлттық мінез ұғымдары бүгінгі таңда өзекті деп ойлаймын. Жалпы қазақ халқының ұлттық мінезі ғасырлар бойы елдің тұрмыс-тіршілігіне, табиғатына, тарихи жағдайларына байланысты дамып қалыптасқан. Қазақтың ұлан-байтақ жерді алып жатуының өзі халқымыздың бойындағы, батырлық, ерлік дәстүрді тудырды. Осыдан отанын сүю, елін қорғау ер азаматтардың міндетіне кірді де. Ауыз әдебиетіндегі батырлар бейнесі осылай жасалынған. Осы бір қадір-қасиеттер жас ұрпақтың бойына сіңіп, ұлттық идеологияның қалыптасуына негіз болды. Осы тұста, «Қалыптасып, халықтық әдеп-әдетке айналған - ұлттық мінезге заман лебі әсер етпей ме?» деген сауал туындайды. Жалпы, ұлттық мінез дегеніміз не, ол қалай, қандай себептерменен қалыптасады?Осы сұрақтың жауаптары ретінде ұлы тұлғаларымыздың өнегелі шығармаларына сүйенсек болады. Аймауытов пен Әуезов «…жақсының сиреген кезінде күші кетіп, мынадай соққы жолықты қазаққа. Қазақтың ұлттық қалпы өзгерілді. Тірлігі, мақсұты басқа, ниеті шалағай, суықбауыр, жаттық қолына тиді», - дейді. Осыдан қазағымыздың әр ғасырда өзгеріп және кейбір қадір қасиеттерін жоғалтқанын біле аламыз. Менталитет жайында Қабдеш Жұмаділов өз ойында былай айтқан болатын. Менталитет деген бұл қазақтың мінез-құлқы, ұлттық сипаты деген ұғымға саяды. Меніңше, заман өзгерген сайын, ұлт та, ұлттың мінез-құлқы, менталитеті де өзгереді. Мысалға, 1916 жылы империяға қарадық. Бірінші дүниежүзілік соғыс тұсында қазақтардан адам аламыз дегенде, қазақтар адам бермейміз деп асаулық танытты. Талай көтерілістер болып, біразы кетті. Бірақ, әскер бермейміз деген ұран қалды. Арада 25 жыл өтті. Ұлы Отан соғысына бармаймыз деп айтуға қазақтың шамасы келмеді. Себебі, қазақтың рухы өзгерді. Бұнда жиырма бес жылдық коммунистік тәрбие де бар. 1932 жылғы аштық, 1937-38 жылдардағы репрессия, міне, осының бәрі қазаққа әсерін тигізді. Бұлар қазақтың омыртқасын үзіп жіберген нәрселер. Міне, менталитет те осылай өзгереді. Арада ғасыр емес, 25 жыл өткенде, халықтың мінезі, тағдыры осылай өзгеріп, жуасып, жасиды екен. Қабдеш Жұмаділовпен келісемін, бірақта әр адамның жеке ой пікірі болуы қажет қой соған өз пікірімді айтсам. Яғни менталитет менің түсінігімше әр ұлттың өз менталитетті болады. Өзімізді алатын болсақ, қазақ ұлтының менталитет өте ерекше деп санаймын. Себебі бізде ұят деген ұғым қалыптасқан. Осы арқылы қазақ өз қанына сіңген әрі салт-дәстүріміздің нышаны ретінде бұл ұят сөзіне қарсы шыға алмаймыз. Бұрынан ата-анам әрі үйіміздің қарттары айтып отыратын, құлағымызға тұнып қалған сөз ғой шіркін. Осы ұят арқылы қазақ ұлты өздеріне жат әрі ерсі қылықтарды жасамайды. Өйткені біз өзімізден емес жұрттан ұят болады, ағайын туыс білсе не болады ? Ұят қой деп үнемі тоқтатамыз. Қазіргі заманда кейбір адамдар ұят деген ұғымды ұмытып бара жатқан секілді. Себебі қазіргі жастарымыз өзге шет елдерге еліктеп, өзіміздің ұлттық менталитетімізді ұстанбай әрі ұмытып бара жатыр. Бұны күнделікті өмірде көріп әрі етіміз үйреніп кеткен. Бұрындары қарттарымыз сөйлейтін еді, ал қазір қалыпты жағдай ретінде қарайтында болған. Осыған жастарымызда кәрілерімізде үйренгендіктен қазақи менталитет өзгеріп әрі ескіріп бара жатыр. Біздің бет-әлбетімізде де тілімізде қазақ болғандықтан оны өзгерту мүмкін емес. Осыны көп жастарымыз түсінбейді. Тіпті ата-бабамыздан келе жатқан ырым тыйымдарды да ұстанбай жүрміз. Біздің отбасы үлкен әрі салтқа берік. Бұндай қиындықтар біздің отбасыда болмаған еді. Бірақ та әлі де салт-дәстүрімізді ырым тыйымдарымызды толық ұстануымыз қажет. Заман өзгерді деп заманның артынан қуғанша, тарихымызға сүйеніп, оны әрі қарай дамытып, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу біздің әрі болашақ жастардың қолында екенін ұмытпауымыз тиіс.

Ал енді ұлттық мінезіне тоқталатын болсақ Қ. Атақбаев: «Әр адам сықылды, әр ұлттың ерекшелігі болуы заңдылық. Ал біздің ұлтымыздың ерекшелігін тілге тиек етсек, оны тарих пен табиғаттан іздеу керек. Өйткені, тарих пен табиғат ұлт менталитетіне әсер етеді»деп айтқандай, бұлда менталитет екеуі бірдей ұғымдар. Неге десеңіз? Жалпы алып қарасақ менталитет ол ұлттың өзге ұлттан ерекшелеп тұратын әрі оларға сай келетін салт-дәстүр мен әдет-ғұрыптың жиынтығы десекте болады. Ал ұлттық мінез олда ұлтты өзге ұлттардан ерекшелеп тұратын және мінез-құлқын сыр сипатының жинағы деп ойлаймын. Өзге ұлтқа тоқтамастан бұрын өз ұлтымызға тоқталсақ. Яғни қазақ халқының ұлттық мінез ол момындық әрі ақкөңілділік пен қонақжайлық. Осыдан қазақ халқын бұрыннан бері қонаққа Құдайдай қарағанын әрі Құдай қонақ деп атауын айтсақта болады. Бұндай қонақжайлылықты өзге ұлттан көрмеспіз. Бұрындары қазақ халқының кедей деген отбасының өзінде біршама малы мен мүлкі болған. Олар қонақ келгенде асты үстіне түсіп, барлық байлығын қойып, жалғыз малын сойып, құрметпен ілтипатын көрсететін еді. Ал қазір бұл көріністерді көру қиындап кетті. Келіп тұрған адамды ішке кіргізбей сырттан күткізетін адамдарда жоқ емес. Көпке топырақ шашпаймын, бірақ та бұндай жағдайлардың куәсі болғам. Тіпті қазіргі ойнап жүрген балаларда бір-бірінің үйіне кірмей сырттан күтеді. Ал ана бала іштен тамағын ішіп шаруасын түгелдеп ойнауға шығады. Мінекей бұдан қонақжайлылықтың азайғанын немесе тарылғанын көре аламыз. Ересек адамдарымыз қонақжайлылықты танытпаса оның балаларынан ондай күтіп тіптен керек емес. Бала өйткені ата-анасынан көргенін жасайды ғой. Оларға бұл қалыпты жағдай болып көрінсе керек, балалары ондайды білмейді де ғой. Тағы бір ұлттық мінезімізді көрсететін ол- «жеті атаны» білу. Бұл қазақ халқының ұзақ жылдарға созылған рулық-тайпалық этникалық дамуында өзіне тән салт-дәстүрлер пайда болуының бір түрі десекте болады. Сондай дәстүрлердің бірі - «жеті атаны» білу дәстүрі. Бұндай дәстүр, қазақтан басқа, әлемнің бір халқында жоқ. «Жеті атаны» білу - қазақтың рухани туыстығының және әлеуметтік бірлігінің көрінісі. «Жеті атаға» дейін некелесуге, отбасын құруға болмайтындығы барлық қазақ халқы үшін - заң. Оның отбасының беріктігіне, сапасына үлкен мәні бар. Бұл туралы Н. Ә. Назарбаев: дүние жүзінде, қазақ халқынан басқа, бірде-бір халықтың ішінде, жеті атаға дейін некеге отыруға болмайтындығы туралы дала заңынан басқа заңның жоқ екендігін, бұның қазақ халқының генетикалық тамырының, оның даналығының көрінісі» екендігін айтады. Бұлда қазір ұмытылып бара жатыр менің ойымша. Бұл жерде айта кетерлік жайт басқа ұлтқа тұрмысқа шығу немесе басқа ұлттың қызына үйленуді айтсақ болады. Осындай жағдайлар қан бұзушылық көбейіп бара жатыр. Ұлт болу үшін қазақ халқымыз қанша ғасыр бойы қанды бұзбаған ал біз тәуелсіз заманда тұрсақта өз еркімізбен өз ұлттымыздың бұзылуына себепші болып отырмыз. Бұл әрине өкінішке орай қалыпты жағдайға айналып барады. Тағы да ұлттық мінез бен менталитетке ортақ фактор ол-дін. Қазақ менталитетінің қалыптасуында діни фактордың атқаратын рөлі зор. Қазақ халқының сенетін негізгі діні - ислам. Дін адамның дүниетанымына үлкен әсер етеді. Дін халықтың мәдени, рухани болмысы мен әдет-ғұрпын, салт- дәстүрін қалыптастырудың қайнар көзі болып табылады. Ата-бабаларымыздың жүріп өткен жолы исламмен байланысын ешқашанда үзген емес, тіпті ислам дәстүрінсіз қазақ мәдениетін, салт-дәстүрін, менталитетін елестету мүмкін емес. Егерде, кез-келген халық өзінің дәстүрлі діни танымы мен діни тәжірибе негіздерінен ажырайтын болса, онда ол халық өзінің рухани мәдени болмысынан ажырайды. Дін мен дәстүр үндескенде ғана дін дамып, дәстүр байиды. Қазақ халқының мұсылмандық діни түсінігі, шешендік сөздері, діни- дастандары, мақал-мәтелдері, жыраулар мен билердің нақыл сөздерінің мазмұнына көз жүгіртсек, әрине, аят-хадистерге барып тірелетініне және рухани құндылықтармен негізделетініне куә боламыз. Қазіргі күнде де дінге деген көзқарас өте әртүрлі. Көбісі бірақ дінге жолаудан қорқып жатады. Өйткені бұл Ресей буданында болған кезде дінге деген қазақ халқының көзқарасын әрі ойында мәжбүрлі түрде өзгерткен болатын. Мен әрине қазіргі дінге әлі сенімсіз қарайтын адамдарды кінәламаймын. Себебі олар бұл жағдайға қалай келгендерінде

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.