Химиялық элементтердің адам ағзасы үшін маңызы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Адам ағзасының 60% судан, 34% органикалық, 6% бейорганикалық заттардан тұрады. Органикалық заттарға көміртегі, сутегі, оттегі, сонымен қатар азот, фосфор, күкірт жатады. Адам ағзасында бейорганикалық заттардан міндетті түрде мынадай 22 элемент болады: Ca, P, O, Na, Mg, S, B, Cl, K, V, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Mo, Cr, Si, I, F, Se. Мысалы, егер адамның салмағы 70 кг болса, онда 1700грамм кальций, 250грамм калий, 70грамм натрий, 42грамм магний, 5грамм темір, 3грамм мыс болады.

Мысалы, кальций мен фосфор сүйекте, ал хлор тұзды қышқыл түрінде асқазан сөлінде кездеседі. Элементтерді тірі ағзалардағы орташа мөлшеріне қарай үш топ-қа бөледі:

1. Макроэлементтер (оттегі, сутегі, көміртегі, азот, фосфор, күкірт, кальций, магний, натрий және хлор) ; ағзадағы мөлшері 10%-дан жоғары болады.

2. Микроэлементтердің (йод, мыс, мышьяк, фтор, бром, барий, кобальт) ағзадағы мөлшері - 10%-15%.

3. Ультрамикроэлементтер - сынап, алтын, уран, торий, радий және т. б. Олардың ағзадағы мөлшері 15%-дан төмен.

Тіршілік үшін маңыздылығына қарай химиялық элементтерді үш топқа бөледі:

1. Тіршілікке қажетті элементтер. Олар адам ағзасында үнемі болады және ферменттер, гормондар, дәрумендер құрамына кіреді: H, O, Ca, K, P, Na, S, Mg, Cl, C, I, Mn, Cu, Co, Fe, Zn, Mo, V. Олардың жетіспеушілігі адамның қалыпты өмір сүруін бұзады.

2. Қосымша элементтер. Бұл элементтер жануар мен адам ағзасында болады: Ga, Sb, Sr, Br, F, B, Be, Li, Si, Sn, Cs, Al, Ba, Cl, As, Rb, Pb, Ra, Bi, Cd, Cr, Ni, Ti, Ag, Th, Hg, V, Se. Олардың биологиялық маңызы осы уақытқа дейін толық зерттелмеген.

3. Өте аз элементтер. Адам және жануар ағзаларынан табылған, мөлшері және биологиялық маңызы белгісіз.

Адам ағзасы химиялық элементтерді әр түрлі концентрациялайды, яғни микроэлементтер мен макроэлементтер әркелкі таралады. Микроэлементтердің көпшілігі бауырда, сүйек және бұлшықет ұлпаларында жиналады. Бұл ұлпалар - көптеген микроэлементтердің негізгі қоры. Элементтер кейбір мүшелерге тән әрі ол жерде концентрациясы жоғары болады. Мысалы, мырыш - қарын асты безінде, йод - қалқанша безінде, фтор - тіс кіреукесінде, алюминий, мышьяк, ванадий - шашта, кадмий, сынап, молибден - бүйректе, қалайы - ішек ұлпаларында, стронций - қуық безінде, сүйек ұлпасында, барий - көздің пигментті қабатында, бром, марганец, хром - гипофизде және тағы басқаларда жиналады. Бұл химиялық элементтердің біреуінің жоқ болуы немесе жетіспеуі, сондай-ақ, шамадан тыс болуы да ағзадағы қалыпты жағдайды бұзады.

Химиялық элементтердің ағзадағы мөлшерінің өзгеруіне әр түрлі аурулар әсер етеді. Мысалы, рахитпен ауырғанда фосфорлы-кальцийлі алмасу бұзылады да, ағзадағы кальцийдің мөлшері төмендейді. Нефритпен ауырғанда электролитті алмасудың бұзылуының әсерінен ағзадағы кальцийдің, натрийдің және хлордың мөлшері азайып, магний мен калий көбейеді. Кейбір элементтердің мөлшері адам ағзасында жасы ұлғайған сайын өзгеріп отырады. Мысалы, кадмийдің бүйректегі және молибденнің бауырдағы мөлшері адам есейген сайын жоғарылайды. Ал, мырыш, ванадий және хром сияқты микроэлементтердің мөлшері кемиді.

Кальций - күмісше жылтыраған ақ металл. Адам ағзасында 1000-1200 грамм кальций болады, соның 99 пайызы сүйекте, тіс кіреукесінде, ал 1%-ы ішкі жасушада, қан құрамында маңызды рөл атқарады. Еліміздің ақ халатты жандардың зерттеулеріне сүйенсек, Қазақстандағы әрбір үшінші әйелде және әрбір бесінші ер адамда кәрі жілік және сан сүйегіне байланысты проблемалар бар. Нақты айтқанда, елімізде жарты миллионға жуық адам остеопороз ауруына шалдығуда. Ал бұл тікелей осы кальций элементінің жетіспеуі салдарынан туындайды. Кальций элементі сүйектің саулығы мен беріктігін сақтайды. Әйтсе де, адам 35 жастан асқан соң сүйекте кальций мөлшері кеми түседі. Бұл дертке көбіне жасы үлкен аналар шалдығады. Нақтырақ айтсақ, 60 жастан асқан әрбір төртінші әйел зардап шегеді. Ал ер адамдарда төрт есе сирек кездеседі. Етеккір үзілісінен кейін әйел ағзасында гормондық өзгерістер болады, сүйектің беріктігі, яғни кальций мөлшері күрт төмендейді. Тіпті әлсіз соққының өзі, сүйектің сынуына алып келуі мүмкін. Яғни кальций мен магний - қаңқаның беріктігін сақтайтын басты ағза жанашырлары.

Йод - аса маңызды, өмірлік маңызы бар элемент. Ол қалқанша без үшін құрылыс материалы (қалқанша без - йод жинақтаушы орган) . Өкінішке орай, бұл микроэлемент ағзада түзілмейді, адам оны тек ас, тағам арқылы алады. Сырт қарағанда йод жетіспеушілік білінбейді, негізінде түрлі ауруларға шалдықтырады, яғни, шаршау, түрлі жұқпалы ауруларды тез қабылдағыштық және ақыл-ой кемістігі. Йод жетіспеушілігіне байланысты ауруларды емдегеннен гөрі алдын алған жөн. Адам күнделікті өсімдік және жануартекті өнімді қабылдағанмен, ағзаға қажет мөлшердегі дәрумен мен микроэлементтердің орнын толтырмайды. Ағза йодты синтездей алмағандықтан, тіршілік ету үшін күнделікті йоды бар тағамдарды пайдалану қажет. Ең жоғарғы йоды бар өнім - теңіз өнімдері. Теңіз балдырлары мен балық майы, кальмар, теңіз капустасы және т. б. . Ет, сүт өнімдерінде, жұмыртқада йод аз, өсімдіктекті тағамдарда тіпті аз. Құрамында йод бар өнімдерді қабылдағанда (80 - 85 % мөлшерін алу үшін) мынаны ескерген жөн: 1) йодтың қалқанша безге кіруі үшін селен, мырыш, темір және А, Е дәрумендері бірге жүруі қажет. 2) микроэлементтер пісіру кезінде жойылып кетеді. Егер сорпа дайындасаңыз әңгіме басқада, ал тек картоптың өзін қайнатсаңыз, йод сумен бірігіп өзгеріске ұшырайды. 3) кейбір тамақ өнімдері йодты өзіне «байлап» алып, ағзаға сіңірілуін нашарлатады, ондай қасиетке барлық шаршыгүлділер: орымжапырақ, шалқам, шалқан, шомыр, соя, бұршақ жатады. Бұл оларды жемеу деген емес, керісінше соларды көбірек мөлшерде қабылдау керек. 4) йод жетіспеді екен деп тек йодталған өнімді ғана жеуге болмайды, тепе - теңдік сақтап, май, ақуыз, көмірсуларды да шамалы мөлшерде қабылдап отырған жөн. 5) йодтың спирттегі ерітіндісін тікелей пайдалануға мүлдем болмайды, 1 тамшы йодтан 11 күндік мөлшерін бірден аласызда, қалқанша безді «отырғызасыз» және таза йод аллергия беруі әбден мүмкін.

Мыс - пластикалық қызыл түсті металл. Егер ағзада мыс жетіспесе, бауырда қорланған темір гемоглобинмен байланысқа түсе алмайды. Мыс мөлшерінің аз немесе көп екенін адамның шашынан байқауға болады. Мыстың мөлшері төмендеген кезде немесе жетіспеген жағдайда шаш тез ағарады. Ол қанға оттегінің өтуін қамтамасыз етеді. Мыс көптеген ферменттердің құрамына кіреді, ұлпалардағы тотығу реакциясын жылдамдатады. Мыс ағзаға тағам арқылы түседі. Әсіресе, теңіз тағамдарында, қырыққабатта, картопта, жүгеріде, сәбізде, алмада көп кездеседі.

Селен - иммундық жүйені қалыптастыруға ерекше әсер етеді. Ол жетіспесе бұлшықет әлсірейді, әсіресе, жүрек бұлшықетінде айқын білінеді. Селен теңіз өнімдерінде, еттерде мол мөлшерде кездеседі.

Мырыш - ағзадағы гормондар синтезіне араласатын маңызды элементтердің бірі. Әсіресе, құрсақтағы тіршілік иесінің дамуы кезінде аса қажетті минералдың бірі - осы мырыш. Мырыш цитрус жемістерінде, қарақатта, сұлыда, қызанақта, қызылшада, асқабақ дәні мен шемішкіде, сарымсақта, сүтте, тазартылған күріште болады.

Алтын - күмістің бактерицидтік қасиетін арттыруда қатысады. Ағзадағы иммундық процесті қалыпқа келтіреді. Көне Греция мен Римде алтын пластинкаларын ауызға салып, тамақ ауруларын емдеген екен. Сонымен қатар, қазіргі медицинада да алтын қоспалары кеңінен жиі қолданылады.

Күміс - бактерицидтік және антисептикалық қасиетке ие. Әрі қабынуға да қарсы әрекет ете алады. Бір сөзбен айтсақ, табиғи бактерицидтік металл. Бактерияның 650 түріне қарсылық білдіре алады. Қазақ халқы ежелден күмістің адам ағзасына деген пайдасы бар деп сеніп, күміс ыдыстан тамақ ішіп, күміс әшекейлер тағып, сәби дүниеге келгенде нәрестені күміс тегенеге салып суда шомылдырып, «Баланың күні күмістей жарық болсын» деген жоралғы жасаған. Металдың өзінің әдемілігімен қатар, таңғажайып емдік қасиеті де бар. Мысалы, Үндістанда, Египетте, Ресейде күміс қосылған суды түрлі ауруларға ем ретінде пайдаланған. Адамдар мұндай судың өмірлік қуат беретін ерекше сиқыры бар деп сенген. Ғалымдар болса, күмістің бұл қасиеттеріне ХІХ ғасырдың аяғында ғана мән беріп, зерттей бастаған. Күміс сумен әрекеттескенде иондалып, оның құрамында ұзақ сақталады. Сондықтан күміс қосылған су ағзадағы көптеген зиянды микроағзаларды жояды. Адам ағзасының тұмау және жұқпалы ауруларға төтеп бере алмауының себебі иммундық жүйедегі күмістің азаюына тікелей байланысты. Күміс тек қана ауру тудыратын элементтерді жойып қана қоймай, ағзадан зиянды токсиндер мен микробтарды шығарады. Тіпті ағзада аз ғана күміс жетіспеушілігі байқалған жағдайда адамның жұмыс істеу қабілеті күрт төмендеп, тез шаршау пайда болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.