Абай философиясындағы адамдар мәселесі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Абай философиясындағы адам мәселесі

Абай…Оның есімі біздің ел мен халық үшін мақтаныш сезімін тудырады. Өйткені ол - шексіз даланың ұлы ұлы, қазақ халқының ең үздік қасиеттерін бойына сіңірген, бүкіл адамзат тарихында ерекше орын алатын тұлға. Ұлы ағартушы кейінгі ұрпаққа қалдырған мұраны асыра бағалау қиын. Абайдың мұрасын ұрпақтан ұрпаққа жеткізу, басқа тілдерге аудару қажет деп ойлаймын, себебі оның шығармаларының өзектілігі қазіргі кезде де маңызды. Біріншіден, елді оның батырлары, ұлы тұлғалары біледі. Абай-Қазақстан халқы мен мәдениетін бейнелейтін тұлға Екіншіден, Абайдың өзіндік шығармашылығы көптеген ұрпақ үшін мәдени үлгі болып табылады Үшіншіден, Абай кеңестері әрдайым өзекті болады. Ұлы ақын жастарды оқуға, ғылымдарды, әртүрлі қолөнерді игеруге шақырды, өз халқының игілігі үшін адал жұмыс істеугге кеңес берді. Абай: "тек білім тірі адам. Тек білім арқылы ғасыр қозғалады! Тек білім-жүректің нұры!"Абай білімнің жоқтығы адамның жақсы өмір сүруіне мүмкіндік бермейтінін атап өтті. Оның пікірінше, адамның рухани жетілуі оның өзіне, ағартуға деген ұмтылысына байланысты. "Адам туралы білім-бұл адамзаттың өлшемі". Білім өмірге сенімді болуға, әлемді білуге, адамгершілікке, жақсылықты жаманнан ажыратуға, кемшіліктерін жеңуге көмектеседі. Абай гуманизм идеяларына үлкен мән берді. Өйткені, бұл адамның мәнін құрайтын шынайылық, адамгершілік, өзара түсіністік. Ұлы ақын ақыл-ой тәрбиесінің жастардың эстетикалық дамуы мен адамгершілік қалыптасуымен "р байланысын ашады. "Рухани қасиеттер, бұл адам өміріндегі ең бастысы". Абай Отанға, өз халқына деген сүйіспеншілікті, еңбексүйгіштікті, адалдықты, достықты, білімге деген ұмтылысты, басқа халықтардың мәдениетіне деген құрметті ең жақсы қасиеттер деп санады. Абай қазақ жастарын орыс мәдениеті мен орыс тілін үйренуге шақырды. 25 қара сөз: "сіз орыс тілін үйренуіңіз керек. Рухани байлық, білім, өнер және басқа да көптеген құпиялар орыс тілінде сақталады. Орыстардың жамандықтарын болдырмас үшін, олардың жетістіктерін қабылдау үшін олардың тілін үйреніп, ғылымын түсіну керек. Орыс тілі әлемге көзімізді ашады. Басқа халықтардың тілі мен мәдениетін зерттей отырып, адам олардың арасында тең болады…" бұл қазіргі кезде Қазақстан үкіметі қазақ, орыс адамзат тарихында ерекше орын алатын тұлға. Ұлы ағартушы кейінгі ұрпаққа қалдырған мұраны асыра бағалау қиын. Абайдың мұрасын ұрпақтан ұрпаққа жеткізу, басқа тілдерге аудару қажет деп ойлаймын, себебі оның шығармаларының өзектілігі қазіргі кезде де маңызды. Біріншіден, елді оның батырлары, ұлы тұлғалары біледі. Абай-Қазақстан халқы мен мәдениетін бейнелейтін тұлға Екіншіден, Абайдың өзіндік шығармашылығы көптеген ұрпақ үшін мәдени үлгі болып табылады Үшіншіден, Абай кеңестері әрдайым өзекті болады. Ұлы ақын жастарды оқуға, ғылымдарды, әртүрлі қолөнерді игеруге шақырды, өз халқының игілігі үшін адал жұмыс істеуге кеңес берді. Абай: "тек білім тірі адам. Тек білім арқылы ғасыр қозғалады! Тек білім-жүректің нұры!"Абай білімнің жоқтығы адамның жақсы өмір сүруіне мүмкіндік бермейтінін атап өтті. Оның пікірінше, адамның рухани жетілуі оның өзіне, ағартуға деген ұмтылысына байланысты. "Адам туралы білім-бұл адамзаттың өлшемі". Білім өмірге сенімді болуға, әлемді білуге, адамгершілікке, жақсылықты жаманнан ажыратуға, кемшіліктерін жеңуге көмектеседі. Абай гуманизм идеяларына үлкен мән берді. Өйткені, бұл адамның мәнін құрайтын шынайылық, адамгершілік, өзара түсіністік. Ұлы ақын ақыл-ой тәрбиесінің жастардың эстетикалық дамуы мен адамгершілік қалыптасуымен байланысын ашады. "Рухани қасиеттер, бұл адам өміріндегі ең бастысы". Абай Отанға, өз халқына деген сүйіспеншілікті, еңбексүйгіштікті, адалдықты, достықты, білімге деген ұмтылысты, басқа халықтардың мәдениетіне деген құрметті ең жақсы қасиеттер деп санады. Абай қазақ жастарын орыс мәдениеті мен орыс тілін үйренуге шақырды. 25 қара сөз: "сіз орыс тілін үйренуіңіз керек. Рухани байлық, білім, өнер және басқа да көптеген құпиялар орыс тілінде сақталады. Орыстардың жамандықтарын болдырмас үшін, олардың жетістіктерін қабылдау үшін олардың тілін үйреніп, ғылымын түсіну керек. Орыс тілі әлемге көзімізді ашады. Басқа халықтардың тілі мен мәдениетін зерттей отырып, адам олардың арасында " тең болады…" бұл қазіргі кезде Қазақстан үкіметі қазақ, орыс және ағылшын тілдерін үйренуге көңіл бөліп отырған кезде өте өзекті болып отыр. "Тілдердің үш тұғырлығы" мәдени жобасын іске асыру жаңартылған оқыту бағдарламасы шеңберінде қазіргі заманғы мектеп жұмысының тәжірибесінде іске асырылды. Қазіргі өмір заманауи, тез өзгеретін әлемнің шындықтарын бағдарлай алатын жан- жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру үшін үлкен перспективалар ұсынады. Бірнеше тілді үйренудің маңыздылығын түсіндірудің қажеті жоқ. Шет тілін оқыту мәдениетаралық қарым-қатынас, мәдениеттер диалогы процесі ретінде қарастырылады, оның барысында адам шет тілі мәдениетінің элементтерін біледі және иемденеді.

Философияның негізгі зерттеу нысандарының бірі адам екені көне заманнан белгілі. Адам мәселесі - философияда толық шешімін таппаған іргелі тақырып. Ертедегі ойшылдардың адам жөніндегі, оның дүниедегі атқаратын қызметі мен алатын орны жайлы ой-толғауларына тоқталып көрейікші. Грек ойшылы Протагор : «Барлық заттың өлшемі-адам» деген қанатты сөзін тілге тиек етсе, Көне Қытай философы Лао Цзы: «Басқаларды білетін адам-ақылды, өзін танып білген адам - данышпан», - депті. Үнді философиясының, буддизм ілімі өзінің алдына адамды қиналу азабынан құтқаруды мақсат етіп қояды. Ал қазақтың ұлы данышпаны Абай: «Атаңның баласы болма, адамның баласы бол» атты қанатты сөз қалдырған. Адам мәселесі және оның тарихи дамуы, философиялық тұжырымдар мен толғамдар қазақ ойшылдарын да бей-жай қалдырған емес. Адамды философиялық тұрғыдан түсінудің іргетасы осы қалыптасқан түсініктер, идеялар образдар мен ұғымдар негізінде, философия мен мифология арасындағы сұхбат нәтижесінде қаланды. Абай заманынан алыс кетсек те, даналық ойларын санамызға сіңіре отырып, оның рухани әлеміне жақындай береміз. Хәкім Абай өзінің азаматтық көзқарасын, халқының өмірін, болмыс тіршілігін, қара сөздері арқылы паш етті.

Абайдың рухани әлемі дүниетанымы ерекше бір тылсым, таптырмайтын құндылық. Оның ойшыл - дана ретіндегі философиялық орталық мәселесі адам. Абай өзінің азаматтық парызын түсініп, саналы түрде жаңа ізденістер мен ерекше әрекеттер жасап, адамтану адам болу ілімінде көп жаңалықтар ашты. Абай философиясының басты мақсаты адамды барынша жоғары денгейге жеткізіп, кемелдіктің онтологиялық-аксиологиялық мәнін ашу. Бүкіл өміріне азық етіп басқаларға да шарапатын тигізу. М. Әуезов Абайдың: «ұстаздық, әлеуметтік талабының түп мақсаты жеке адамдарды жаманшылдықтан арылтып, сол арқылы заманындағы қауым-қоғамын және бар халқын түзетіп өзгертпек болады»; - дейді. Бұл тұжырым Абайдың адамгершілік тәрбиеге, оның негізі болатын мораль философиясына орала беретін себебін ашып көрсетеді. Абай қазақтардың өткені мен бүгінін, болашағын, салт-дәстүрі мен рухани мәдениетін жетілдіру, жастарға адамгершілік тәрбие беру жолдарын тынымсыз ойлаумен өтті. Бүгінгі уақыттың талабына сай ой түйіндейтін болсақ, хакімнің ойлау мәдениеті қазақтың менталитеті, болмыс бітімі қандай, оған тән кемшіліктерді қалай жоюға болады, деген сауалдар төңірегінде өрбіді. Ол өзінің бүкіл болмысын, білімі мен өмірлік тәжірибесін, поэзия мен прозасын, ой-толғанысы мен философиясын адам бойынан таба білді. Ол кісілік қасиеті, білімі мен парасатын елдің қамын ғана емес, адамзаттың мақсат-мүддесін ойлайтын, дүниеге әлем тұрғысынан қарайтын адамды тәрбиелеуге жұмсады. Ұлы данышпанды адам өмірінің мәні, тұрмыс тіршілігі мен болмысы, ар - намысы сияқты мәселелер ерекше толғандырды. Ол былай дейді: Өлсе өлер табиғат, адам өлмес, Ол бірақ қайтып келіп, ойнап күлмес, «мені» мен «менікінің» айрылғанын, «өлді» деп ат қойыпты өнкей білмес. Өйткені, қоғамдағы құбылыстар мен процесстердің өзегі адам болмысы болып табылады. Бұл жерде «мен» деген не, «менікі» деген не, сауалдарға жауапты Абайдың өзінен табамыз. ”Мен” дегеніміз ақыл мен жан. Екеуі де рухани түп негіз. “Менікі” деп сөзді тәнге қатысты айтып отыр. Абай адам баласының жаман-жақсы қасиеттеріне терең мән беріп, философиялық ой толғауларында атап көрсетеді. Отыз сегізінші сөзінде Абай: «Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар, сонан қашпақ керек дейді. Әуелі надандық, екінші еріншектік, үшіншісі зұлымдық. Үш - ақ нәрсе адамның жақсы қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек»

Адам бойындағы осы үш қасиеттің басын қосып, оны үлкен әлеуметтік ізгі күшке айналдыратын ғылым деген қорытындыға келеді. Ол ғылымды үйреткенде, бақталастық, атақ - данқ үшін емес, айқын мақсатпен, білмек үшін үйрену керектігін баса айтады. Өйткені қай қоғамда болмасын, бақталастық адамды жаман жолға жетелейтіні рас. Абайдың пікірі бойынша адамгершілік нормалары мен принциптерін күнделікті өмір сүру тәсіліне айналдырған адамды ғана нағыз адам деп есептеуге болады. Сондықтан: «адам болам десеңіз, оған қайғы жесеңіз…Бес нәрседен қашық бол. (Бес дұшпан- Өсек, Өтірік, Мақтаншақ, Еріншек, Бекер мал шашпақ) Бес асыл іс- Талап, Еңбек, Терең ой, Қанағат, Рақым) ».

Бұл өлеңде Абай «адам болу» қағидасын үсынады. Бекер даурығып, өтірік айтып, жалқау болудың орнына өнер - білімнің арқасында өзіңнің орныңды тап дейді. Адам өміріне мән беретін, негізгі нәрсе өзінің бойындағы адамшылдықты жоймау. Бүкіл өмір бойында адамға лайықты өмір сүру. Бұл дүниеге адам болып келген соң, адам болып кету керек. Қандай жағдай болмасын адамдық қасиетті жоғалтып алмау, адамның басқа адамдар алдындағы жауапкершілігі. Ол адам тарапынан ерік-жігерді, қайратты қажет

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.