Балық және балық өнімінің қауіпсіздігі туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Айтуған Айдана Абайқызы, Әлімғазы Жәнібек Қайратұлы
Лев Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Нұр-сұлтан қаласы

Балық және балық өнімінің қауіпсіздігі туралы

Аңдатпа
Балық өнімі, әсіресе теңіз және мұхит тектес, жер үсті жануарларының етіне қарағанда ақуызды едәуір көп мөлшерде сақтайды. Балық пен теңіз өнімдерінде адам үшін өте қажет қосылыстар бар, мысалы, маңызды амин қышқылдары, маңызды май қышқылдары, майда еритін дәрумендер, микро және макро элементтер. Балық ақуызы жақсы сіңімділігімен ерекшеленеді. Ас қорыту жылдамдығы бойынша балық тағамдары сүтке ұқсас және бірінші орынды алады. Тағамдық құндылығы мен дәмі жоғары болғандықтан кеңінен қолданылады. Қазақстанда балық шаруашылығы қызметі екі негізгі бағыт бойынша жүзеге асырылады:
oo балық өсіру (жасанды су қоймаларында балық өсіру және өсіру);
oo балық шаруашылығын жүргізу.
90-жылдардың басында пайда болған тауарлық балық өсіру дағдарысы әлі де жалғасуда. Балық нарығының жартысынан көбі импорт. Елімізде өндірілетін балықтың негізгі түрі - тұқы. Оның дәстүрлі технологиясы тоғандардың табиғи жемшөп базасын қолдана отырып, тұқы жемін екі-үш жылдық өсіруге және қарқынды тамақтандыруға негізделген.
Уылдырық шашатын шаруашылықтар жасанды өсірудің негізгі объектілері балық, бекіре, тұқы және шөпті балық түрлері. Балық түрлері бойынша бөлінеді - теңіз, өзен, көл; ал типтеріне сәйкес пісірілген, маринадталған, қуырылған,кептірілген, бұқтырылған, ысталған.
Балық шаруашылығының негізін Каспий және Арал теңіздері, Балқаш, Зайсан көлдері, Алакөл көлдер жүйесінің су айдындары - Бұқтырма, Өскемен, Шүлбі, Қапшағай, Шардара су қоймалары, Іле, Ертіс, Сырдария, Жайық, Есіл, Тобыл, Нұра, Шу өзендері және басқа да, оның ішінде жергілікті маңызы бар су айдындары құрайды. Біздің су айдындарымызда балықтың 70-тен астам түрі мекендейді, оның ішінде коммерциялық тұрғыдан аса құнды көксерке, сазан, жайын, қаракөз, табан, шортан, және басқалары.
Балық және теңіз өнімдері адам тамағының маңызды компоненттері болып табылады. Олар ақуыздардың, майлардың, минералдардың көзі ретінде өте маңызды, құрамында калий, кальций, темір, фосфор және адам ағзасына қажетті дәрумендер кешені сияқты физиологиялық маңызды элементтер бар. Сонымен қатар, халықаралық медициналық нормаларға сәйкес, бір адамға жылына 20 кг-нан астам балық өнімдері қажет.

Түйін сөздер: балық өнімі; ақуыз; импорт; балық шаруашылығы; тұқы.

Кіріспе
Бұл мақалада Қазақстандағы балық шаруашылығы және балық өнімінің қауіпсіздігі туралы бағалау қарастырылады. Соңғы уақытта бұл салаға үлкен жүмыстар атқарылуда. Кеңес одағы кезінде елде балық шаруашылығы мейлінше дамыған еді. Мысалы 1970 - 1990 жылдар аралығындағы тауарлы балық өсіру көлемі 0,8 мың тоннадан 9,8 мың тоннаға дейін өсіп, 14,2 есе артты. Алайда, бір кездері жарқырап тұрған балық шаруашылығы экономикалық дағдарыс жайлаған жылдарда тоқырауға ұшырады. 1990-2005 жылдар аралығында тауарлық балық өсіру мүлдем дамымады. Ғалымдардың зерттеуіне сенетін болсақ, әр адам орта есеппен жылына 14,6 келі балық өніміне зәру болып табылады. Бұл қажеттілікті өтеу үшін балық өсіру, аулау мен импорт көлемін жылына 272 мың тоннаға дейін жеткізу керек. Отандық балық шаруашылығын жандардыру үшін ел үкіметі балық шаруашылығын дамытуға арнайы көңіл бөліп, ұзақ мерзімді шаралар бағдарламасын қабылдады. Қазақстан майшабақ, асшаян, мидия сияқты және де тағы басқаларын импорттайды. Бұл өнімдер Ресей, Қытай, Норвегия елдеріне импортталады. Балық саласында балық және теңіз өнімдерін таңбалауға қойылатын талаптар бірқатар стандарттар мен талаптара тұтас қатарымен регламенттеледі: қауіпсіздігі бойынша Еуразиялық экономикалық одақтың ЕАЭО ТР 0402016 балық және балық өнімдерінің қауіпсіздігі туралы. Бұл Техникалық регламент 2014 жылғы 29 мамырдағы ЕАЭО туралы шарттың 52-бабына сәйкес әзірленген болатын. Техникалық регламент айналысқа шығарылатын балық өнімі қауіпсіздігінің талаптарын және олармен байланысты Өндіріс, сақтау, тасымалдау, өткізу және кәдеге жарату процестеріне қойылатын талаптарды, сондай-ақ балық өнімін еркін өткізуді қамтамасыз ету үшін оны таңбалауға және буып-түюге қойылатын талаптарды белгілейді. Кеден одағы комиссиясы ТР ТС 0222011 таңбалау бөлігіндегі тамақ өнімі және ТР ТС 0052011орау қауіпсіздігі туралы және ТР ТС 0222011 тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы техникалық регламентінің талаптарын балық өнімін таңбалауға және буып-түюге және де қаптамаға одақ аумағында орындауға міндетті талаптарды белгілейді. Негізі техникалық регламенттің мақсаты адамның өмірі мен денсаулығын, жануарлар мен өсімдіктерді, қоршаған ортаны қорғау, тағамдық балық өнімдерін тұтынушыларды оның мақсаты мен қауіпсіздігіне қатысты жаңылыстыратын әрекеттердің алдын алу мақсатында әзірленеді [2].
2020 жылы акваөсіру табиғи кәсіпшілік су айдындарында аулауды тұрақтандырумен қатар балық шаруашылығындағы басты халықаралық тренд болып табылады. Ішкі нарықта импорттық өнімдері бар Қазақстанда отандық балық шаруашылығының қарқынды өсуі үшін қолайлы жағдай қалыптасуда. 2019 жылы балық аулау көлемі 35-40 мың тоннаны құрады, негізгі аулау ірі емес балықтар болды: сазан, көксерке және басқа да ұсақ балық түрлері. Жергілікті өңдеушілер тапшылықтың орнын толтыру үшін жаңа шикізат көздерін іздеуге мәжбүр. ҚР-да жас, тоңазытылған және мұздатылған балықтың ішкі нарығы 2020 жылдың 1 тоқсанында 70 мың тоннаға бағаланады. Оның ішінде импорт үлесі шамамен 75% - ды құрайды. Мұндай деректер ҚР АӨК дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында келтірілген. 2019 жылы Қазақстанда негізгі балық ресурстары табиғи су айдындарында өндірілді, акваөсіру баяу қарқынмен дамыды, өсіру көлемі 700 тоннадан (ҚР ҰЭМ СК деректері бойынша, 2019 жыл) 1000 тоннаға дейін (ҚР ҰЭМ СК деректері бойынша, 2020 жылдың 1 тоқсаны) ауытқыды. 75 балық өсіру шаруашылығында балық өсірілді.
Жағдайды жақсарту үшін балық өнеркәсібі салаға тән бірқатар проблемаларға назар аударды.
Негізгілер мыналар болып табылады:
oo жеке балық өсіру шаруашылықтарының мамандандырылған азықтармен қамтамасыз етілмеуі;
oo кәсіпкерлерді балық өсірудің заманауи технологияларымен қамтамасыз етудің жетіспеушілігі;
oo қаржыландыру көздері мен мемлекеттік қолдау шараларының болмауы.
Аталған мәселелердің барлығын шешу ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2017-2021 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында қарастырылған. Бірақ тағы бір маңызды мәселе аквамәдениеттің нормативтік-құқықтық және нормативтік-техникалық базасының жетілмегендігі толық пысықталмаған. Балық саласын экономикалық дамудың басымдықтарының біріне айналдыратын нормативтік-реттеуші құжаттар жетіспейді.
Қазақстанда балық шаруашылығы қарқынды дамып келеді 2011-2020 жылдар аралығында өсірілген балық көлемі 800 тоннадан 35 мың тоннаға дейін ұлғайды. Елімізде балық өсірумен 180 балық шаруашылығы айналысады, онда 1 мыңнан астам адам жұмыс істейді.
Балық өсіру шаруашылықтарының өзендердің су қорғау аймақтарындағы қызметіне тыйым салуды алып тастау, сондай-ақ судың нақты шығыстарына ақы төлеуді ғана көздей отырып, балық шаруашылығы субъектілерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақысын қысқарту мәселелері қаралды. Балық шаруашылығы субъектілерін мемлекеттік қолдау шараларын кеңейту және балық шаруашылығын экономиканың басым бағыттарының қатарына жатқызу бойынша жұмыстар белсенді жүргізілуде.
Қазақстанда балық шаруашылығын дамыту мәселелері бойынша 2021-2030 (2021 жылғы 5 сәуірде) жылдарға арналған бағдарлама бекітілген. Бұл бағдарламаның мақсаты - халықтың осы өнім бойынша қамтамасыз ету және балық өсіруді дамыту.
Балық шаруашылығының дамыту мәселелеріндегі міндеті:
1. Балық өнімі мен оны қайта өңдеу көлемін өсіру;
2. Балық азығының отандық өндірісін дамыту;
3. Саланы ғылыми және кадрлық қамтамасыз ету;
4. Балық өсіруді дамытуды мемлекеттік қолдауды қамтамасыз ету.
Балық өнімдерінің артықшылығы - олардың жедел өнімдермен салыстыруға сәйкес жоғары сіңімділігі, органолептикалық қасиеттері және олардың әртүрлі өңдеу әдістерінде елеулі болуы.

Әдеби шолу
Қазіргі уақытта балық өнімінің сипаттамаларына, оларды сынау, өлшеу әдістеріне және т. б. техникалық талаптарды белгілейтін 122-ден астам мемлекетаралық стандарттар шамамен 24 және 21 халықаралық стандарттар ұйымы бар. Мемлекетаралық стандарт (ГОСТ) 60-2000 жылдар аралығында жасалды; ҚР СТ ұлттық стандарттары 2000 жылдан бері құжаттар жасалған; Халықаралық стандарттау ұйымы (ISO) 80-2000 жылдар бері кері қолданып келе жатқан стандарттар [3].
ҚР СТ стандарттары:
ҚР СТ 1470-2005 Балық консервілері.Жалпы техникалық шарттар алғаш рет енгізілді.
ҚР СТ GBT 30894-2019 Тұзды балық техникалық шарттары.
ҚР СТ GBT 27988-2019Тұздалған балықты өңдеудің техникалық нормалары.
ГОСТ стандарттары:
ГОСТ 26808-2017 Балық консервілері.Жалпы техникалық шарттар алғаш рет енгізілді
ГОСТ 34190-2017 Мұздатылған балықтың қосымша өнімдері. Техникалық шарттар
ГОСТ 32366-2013 Мұздатылған балық. Техникалық шарттар
ГОСТ 32130-2013 Балық өнеркәсібіне арналған шыны банкалар. Техникалық шарттар
ISO стандарттары:
ISO 1107:2003 Балық аулау желілері. Желілер жасау. Негізгі терминдер мен анықтамалар
ISO 1530:2003 Балық аулау желілері. Тоқылған желілердің сипаттамасы және белгіленуі
ISO 23893-3:2013 Судың сапасы. Балықтағы биохимиялық және физиологиялық өлшемдер. 3 бөлім. Вителлогенинді анықтау
ISO 1107:2003 Балық аулау желілері. Желілер жасау. Негізгі терминдер мен анықтамалар
Қазақстан Республикасында 14 облыста балық шаруашылығының компаниялары жұмыс істейді. Олар: Алматы облысы (15), ШҚО (8), Қарағанды облысы (6), Қостанай облысы (6), Атырау облысы (5), Түркістан облысы (4), Ақмола облысы (4) , Маңғыстау облысы (3), Қызылорда облысы (2), СҚО (2), БҚО (2), Ақтөбе облысы (1), Жамбыл облысы (1), Павлодар облысы (1).

1- кесте. Балық және теңіз өнімдерінің сыртқы саудасы бойынша

Экспорттаушылар
Импорттаушылар
Irisfish, ӘКК
Vostok product Distribution, ӘКК
SHYGYS UNIVERSAL, ӘКК
Зайсан балықшылары, ОСП
Үлкен балық, ООО
Үлкен балық, ООО
ӨНЕРКӘСІП, ӘКК
ӨНЕРКӘСІП, ӘКК
И. Л. Расторгуев ЖК
СҮ Сахалин, ӘКК
Ұлтарақ, ҚТКШ
Экран, ӘКК
Шығыс универсал, ӘКК

Қазақстандағы балық өнімі бойынша ірі компаниялар қатарына: "Арго" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі; "Арго" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі; КУБЛЕЙ ЖШС; "Каспий-Балық" өндірістік кооперативі; "Балықтар теңізі"ЖШС; "Амангелді атындағы" ЖШС; "Амангелді атындағы" ЖШС; "Орион Сифуд" ЖШС; "Дәмді тамақтар ЖШС; ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.