ЛЕКСИКАЛЫҚ СТИЛИСТИКАНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

ЛЕКСИКАЛЫҚ СТИЛИСТИКАНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Н.Б. Қайыркен
4-курс студенті, Павлодар педагогикалық университеті, Павлодар қ.

Соңғы онжылдықтарда ғалымдардың лексикалық және стилистикалық мәселелерге қызығушылығы арта түстуде. Зерттеушілер лингвостилистика бағытында көптеген жұмыстар жариялады. Оған М. Балакаев [6], А. Жапбаров [5], Ф.М. Мұсабекова [2] т.б. ғалымдардың іргелі еңбектері жатады.
Лингвостилистика ғылымы сөздің қолданылу заңдылықтары мен тілдің стильдік тармақтарын зерттеумен айналысады. Оның мақсаты - әдеби тілдегі тілдік формаларды қалыптастыру, құрылымдау, қолдану және таңдау. Лингвостилистика жалпы лингвистикамен тікелей байланысты.
Лексикалық стилистиканың негізгі элементі - сөз. Ол номинативті және экспрессивті функцияларды орындай алады, оның көмегімен белгілі бір объектіні атауға, өз көзқарасыңды білдіруге болады. Сөз экспрессиямен қолданылып, затқа жаңа, бұрын тән емес қасиеттер бере алады.
Сөздің лексикалық мағынасына келетін болсақ, ол - адамның санасында біртіндеп қалыптасатын концептуалды аппараттың, пәндік мазмұнның шоғырлануы. Сөздің лексикалық мағынасы тура және ауыспалы, бейтарап және бейнелі, еркін және шартты болуы мүмкін. Сонымен қоса омоним мен полисемия ұғымдарын ажырата білу де өте маңызды. Омоним - дыбысталуы бірдей, бірақ мағынасы әртүрлі сөздер және тілдік элементтер. Полисемия - бұл бір немесе бірнеше мағынаға ие болатын тілдік термин. Бұл жағдайда сөз әртүрлі заттар мен құбылыстарды білдіріп, олардың семантикалық бірлігін біртіндеп қалыптастырады.
Ал стилистикалық мағына сөздің реңіне экспрессия, эмоциялар енгізіп, белгілі бір жанр мен пішін береді. Бұл, мысалы, ауызекі сөйлеу стилі немесе әдеби стиль болуы мүмкін. Алайда барлық сөздердің стилистикалық мағыналары болмайды, кейбіреулері бейтарап, еш реңксіз болып келеді.
Сөздің стилистикалық реңі сөйлеудің эмоционалды тұстары мен экспрессиясын, сондай-ақ оның қолданылуын, функционалдығы мен стилін аша алады. Функционалды-стильдік және эмоционалды-экспрессивті реңктерінің бірігуі көп жағдайларда орын алады, бірақ тілде сөз тек бір экспрессивті немесе тек бір функционалды түске ие болады.
А.К. Панфиловтың пікірінше, лексика-фразеологиялық құралдардың стилистикалық реңі, бір жағынан, сөздер мен сөз тіркестерін қолдану саласын, екінші жағынан, олардың эмоционалды-экспрессивті, бағалау сипатын көрсетеді [1, 14-б.]. Егер тілдік құралдардың стилистикалық бояуының анықтамасын қарастыратын болсақ, онда тілдік құралдарды белгілі бір салада қолданылуына қарай олар тиісті стилистикалық бояуға ие болатындығын көреміз. Бұл құбылыстар арасындағы өзара байланыс: қолданылу саласы тілдік құралдарға әсер етеді, сондықтан олар осы салада пайдаланылады [1, 15-б.].
Сондай-ақ лингвистикада эмоционалды-экспрессивті бояу және стилистикалық бояу терминдері ұқсас, бірақ біріншісі екіншісінің құрамына кірмейді деген көзқарас қарастырылады.
Ф.М. Мұсабекова да ұқсас көзқарасты ұстанады: Қазақ тіліндегі сөздердің стильдік реңкін олардың эмоционалдық-экспрессивтігімен бірдей қарауға болмайды: сөздің стильдік реңктерімен қоса эмоционалдық-экспрессивтік бояулары да әртүрлі болып келеді, ол ақын-жазушылардың бейнелі сөз кестелерін жасау тәсілдерінің алуан түрлі қыры мен сырын аңғартады. Ақын-жазушылар шындықты шынайылығымен көрсетуде, шығармалардағы кейіпкерлердің мінезін ашып, портреттерін жасауда бейнелі, көтеріңкі, мәнерлі сөздерді жиі қолданады, - деген [2, 79-б.]
Е.Ф. Петрищевтің пікірінше, қазіргі орыс әдеби тілінде стилистикалық боялған лексиканың төрт тәуелсіз түрі бар: 1) қолдану саласын сипаттайтын лексика (функционалды боялған), 2) сөйлеушінің сөйлеу тақырыбына қатынасын сипаттайтын лексика (экспрессивті боялған), 3) сөйлеушіні сипаттайтын лексика (әлеуметтік боялған) және 4) өзін-өзі бағалау (эстетикалық боялған) лексикасы [3, 124-б.].
Өзекті болып табылатын лексикалық синонимия мәселесі - стилистикадағы кілтті проблемалардың бірі, өйткені ол әр сөздің стилистикалық ерекшеліктерін анықтайды. Қазіргі ғылымдағы синоним мағынасы жағынан жақын және басқа сөздермен мағынасы бірдей сөз. Б. Голубтың пікірінше, синонимдерді қалыптастырудың негізгі шарты - сөздердің семантикалық жақындығы. Зерттеушінің пікірінше, шығарманы стилистикалық түзету кезінде көбінесе дәл емес деп танылған сөздерді ауыстыру қажет. Синонимдік ауыстыру фразаларда да, жеке сөздерге де қажет. Ол шығармаға нақтылық беріп, ал авторға идеяны дәл және стилистикалық тұрғыдан дұрыс жеткізуге мүмкіндік туғызады. Қазақ тілі сөздерді ауыстыру үшін лексикалық құралдарды таңдауға үлкен мүмкіндіктер береді, алайда айтарлықтай еңбек шығындарын талап етеді. Көбінесе тәжірибесіз авторға синонимдердегі айырмашылықтарды, қолданылатын категориялар үшін қолайлы эмоционалды-экспрессивті реңктерді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.