Қазақ даласының жұлдыздары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

I.КІРІСПЕ:

Әбу-Насыр Әл-Фараби туралы

II. Негiзгi болiм:

а)Әл-Фараби тарихи мұралары

ә)Әбу-Насыр Әл-Фараби екiншi ұстаз

б)Әл-Фараби енбектерiндегi тәрбиелiк мәселе

III. ҚОРТЫНДЫ:

Данышпан философ, энциклопедист- Әл-Фараби

КІРІСПЕ:

Ол-аты әлемге әйгiлi ұлы ғұлама философ, данышпан, әдебиетші ақын, Аристотельден кейiнгi екiншi ұстаз атанған энциколопедист дүние жүзiнiң ғалымдарының бiрегейі. Жалпы мәдениеттiң дамуына, әсiресе Шығыс мәдениетіне Орта Азия және Қазақстан мәдениетiнiң дамуына тигізген ықпалы айрықша. Қазақ халқы ғана емес бүкіл түркі тектес халықтардың бір тұтас дәуiрiнiн акыл-ойы мен мәдениетінін, өнерi мен әдебиетінің, ғылымы мен бiлiмiнiң асқар шыңын бейнелейтiн кеменгері Әбу Насыр әл-Фараби түркі тілдес халықтардың ғылымы мен білімін, мәдениетiн, медицина негiзiн қалаушы, халыктардың коғамдық дамуын озық денгейде бағыттап, өз кезiнiң ен басты мәселелерін дәл бейнелеп дұрыс қорытынды шығара білген ғалым әрі ұстаз.

Ғұлама ғалымның ұлы мақсат-мүдделерi бiзге жазба деректерi арқылы жетті. Әл-Фараби қалдырған бұл мұралар өз дәуірінің алуан түрлі мәселелерiн камтыды.Сонымен катар Абу насыр Әл-Фараби ел билеу iсiне де зор үлесiн қосқан.Ол билік жүргізудің тиiмдi тактикаларын ұсынып отырған. Әл-Фарабидің ғұлама ғалым болуына себеп өзiнiң туған жер аясынан шығып, әлемдi кезiп бойына кең көлемді мәдениет, iлiм ғылым сiңiруi болды.

ӘБУ-НАСЫР ӘЛ-ФАРАБИ

(870-950 жылдар)

Әбу Насыр Әл-Фараби -қазақ топырағында дүниеге келген, дүние жүзiн мәдениетпен білімінің Аристотелден кейiнгi екiншi ұстазы (арабша: "Муллими соний") атанған данышпан, философ, дәрігер, энциколопедист ғалым әдебиетшi, ақын.

Ол Арыс өзенінің Сырдарияға құя берісінің сағасындағы ежелгі Отырар оны қыпшақтар Қарақошы деп те атаған қаласында туылған. Ол Отырарда медіресе бітіріп, оның дуние жузiндегi ең бай кітапханасында білім алған ғалым. Ежелгi түркiлердiң орталық қаласы Отырары кезінде негiзiнен Қыпшак, Қанлы, Қонырат мекен еткені тарихта жақсы мәлім. Бұл шаһарды арабтар Фараб деп атаған. Сол бойынша ұлы ұстаз Әл- Фараби атанып кеткен.
Әл-Фарабидың толық аты-жөні: Мұқхаммед ибн Мұхаммед ибн Узлаг Тархани деп жазылатын болған. Біріншіден әл-Фараби түркі тектес ру тайпасынан шыққанын білдіреді. Екіншіден, оның ата бабасы дәулетті, қыпшақтар арасында есiмi белгiлi кiсiлер болғанын көрсетеді. Өйткені қыпшақтар атақтысы ғана Тархан деп аталатын болған.

Жастайынан асқан зерек, ғылым өнерге мейлинше құштар болып өскен Әл-Фараби алғашқы білімінің туған жері Отырарда қыпшақ тiлiнде алады. Ол өсе келе аса маңызды ғылым мен мәдени орталықтары: Бағдад, Қорасан, Дамаск, Кайр т.б шаһарларда болды. Сол қалаларда оқыды.еңбек етті. Ол араб елдерiне барғанға дейін-ақ Танымал кемелденген ғұлама атанған кiсi.

Әл- Фараби жастайынан түркі тілімен қатар, араб, парсы, грек, латын, санскрит тілдерін жетік меңгерді. Ғұлама ғалым Әл-Фарабии атсалыспаған зерттеу жургізбаген ғылым саласы жоқ деуге болады. Ол философия, логика, математика, астрономия, медицина, музыка, тіл білімі, әдебиет теориясы т.б. салалары бойынша қыруар көп еңбектер жазды. Алайда оның көптеген шығармалары ел арасында қол жазба ретінде тарап, бірте-бірте жоғалып бара берген Фараби еңбектерінің кейбiр тiзiмi сақталган. Фараби ғана шығармаларының санын неміс ғалымы Ш.Штрейшнейдер 117 енбек десе, түрік ғалымы Атеш 160, ал совет ғалымы Б.Ғафуров 200 трактат деп көрсетедi. ғалымның ұшан-теңіз еңбектері біздің заманымызға дейiн сақталып бүгінгі ұрпақтың колына тигені қырыққа жуық шығарма деуге болады.
Әрине, Әбу насыр Әл-Фараби ен алдымен кезiнде Шығыстың Аристотелі" атанған есiмi әлемге мәшһүр философ болды. Ол көне заманның Полтон, Аристотель, Гелен сияқты ақыл-ой алыптарының шығармалары туралы көптеген тракаттар мен түсiнiктемелер жазды.Сойтiп Фараби шығыс пен батыстын ғылыми дамуын грек философиясымен, логика ғылымымен ежелгі - мәдениетiмен таныстыруға зор роль атқарды.

Әл-Фараби әлуметтік қоғамдық және етникалық көзқарасын танытатын туындылары да аз емес. Бұл тұрғыдан алып қарағанда, әсіресе, "Қайырымды кала тұрғындарынын көзғарастары", "Бақыт жолын сілтеу", "Азаматтык саясат", "Мемлекет қайраткерлерінің нақыл еңбектерiнiң мәнi ерекше зор.

Ұлы ғалым гуманист ретінде адам ақыл ойының жан-жақты дамып, табиғат пен адам сырын толык ашу мүмкін екеніне кәміл сенеді, адамзат қоғамындағы барлық проблемаларды шешуге қабiлеттi ен басты күш - ақыл -парасат деп біледі. Әл- Фараби өзінің "Қайрымды қала тұрғындары көзкарастары атты кітабында біркатар, қоғамдык, әлеуметтік, этникалық мәселерді сөз етеді. Мұндағы қала деп отырғаны - мемлекет. Ғылым бұл шығармасында мемлекеттің пайда болуы, ондағы теңсiздiктiн өмiрге келуі, идеал қала халкының моральдік бейнесі, мұндай қала әкiмдерiне қажеттi адамгершiлiк қасиеттер, әрбiр адамның бақытқа жету үшін бүкіл қоғам болып тiршiлiк етуi керектiлiгi, т.б. мәселелер жайлы өз пікірін ортаға салады.

Әл-Фарабидің "Ғылымдар жүйесі" кітабында ғылымның көптеген салаларын жеке токтатып, Бұл еңбектiн барлык ғылымды дамыту үшін манызы зор. Соның iшiнде "Тіл туралы ғылым ", "Логика" т.б. тарауларында тiл тану, грамматика мәселелері, логикалык сан алуан сипаттары тандалған. "Қайырымды кала турғындарының козкарасы" туралы трактатында тыныштык пен бейбітшілікке негiзделген білімді әкім билеген идеал кауымды ұсынды. "Адамның ішкі дүниесін аша білу, түйсік, сезiмге әсер ету білімділікті талап еттеді", - деп көрсетеді әл-Фараби.
Әл-Фарабидің дүние жүзіне даңқын шығарған еңбегінің бірі"Музыканың ұлы кітабы " - деп аталады.
Сөйтіп жас ұрпактын эстетикалы ұғымын, сезiмiн калыптастыру үшін Әл-Фарабидің ойынша үш нірсе ерекше орын алады;

1Баланың ішкі ынта-ықыласы, құмарлығы, табиғи қабiлетi;

2Устаздын шеберлiгi әрi тазалығы;

3сабак процесінің алатын орны.

Сонымен қатар болашақ қоғамда адамдардың емін-еркін, азат өмір сүретін қоғам мүшелерінің бәрі тең, бірін бірі құрметтейтін, бақытты қоғам ретінде суреттейді. Бүкілхалықтық бақытқа жетудің бірден бір жолы ғылымды, білімді игеруде деп біледі.

Әл-Фәрабидің логикалық iлімi

Шығыстың екінші ұстазы атанған ұлы бабамыз өз заманында адам баласы жасаған ғылымдардың саласаласын зерттеп, логика iлiмiнiн де сырын терең бойлаған.

Әл-Фарабидiң пiкiрiнше, адам парасатты күйiнде тумайды, онын бойында парасаттылыкка бейiмділіктің нышаны гана болатындығын, олардың тағдыры баланын өскен әлуметтік ортасы мен алған тәрбиесіне байланысты деп түсінген.

Әбу Насыр Әл-Фарабидін (850-950) логика саласындағы мұралары онын төл туындысы "Ғылымдарды жіктеу жайындағы сөз" деген еңбегiнде баяандалады. Логика саласының Әл-Фараби мұралары Ғылым тарихында ежелгi грек жұртының ғұламасы Логикалық ілiмiмен өзектес. Логиканың адамның өмiр қабiлетiнен туындап, алғашқыда сөйлеу, онан соң сөз аркылы ой талқымасымен ақиқатты танып бiлу кұралына айналғаны
мәлiм

Ертедегi ғұламалар мен Әл-Фараби мұраларында логика (мантик) сөзi сөйлеу, ақыл ойдың мән жайын бiлдiретiн "мағына " және адамның анық сөйлеу әрекеті сияқты үш түрлi бағытта қолданылған. Адамның ақыл ой қызыметiндегi ойлау жүйесi логика ғылымының, ал дыбысты тіл арқылы сөйлеп, ойын бiлдiруi грамматика ғылымының зерттейтін пәнi деп саналған.

Әл-Фараби логика адамың ақыл-ой жүйесі мен қажеттiлiгiн бейнелейтін мынадай түрлі салаға бөліп карастырған:
1.Ктегориас арабша Макулат
Бұл сала бойынша обьектілер жеке сөздік атаулар арқылы бейнеленген.
2. Арабша "Әл-Ибара", грекше "Бари Хар минийас",
3. Ойлау арқылы маселелердiн тетiгiн шешуге қолданылатын силлогизм түрлері Арабша "Эл-Қийас" олгрекше Аристотел енбектерiндегi "Бiрiншi Атлантика"
4.Адамның ақыл-ойы мен әрбiр нәрсенiн шындығын айқындап, оның мәнi мен ақиқаттығына көз жеткiзетiн ойлау әрекеті - далелдеу.
5. Адам ойының диалектикалык даму тұлғасынан ізденістірілуі араб тiлiнде "әл-Мәуини əл-джадалийна" делінеді
6.Софистика. мұндай атаудың бiр жағынан "даналықты сую" мағынасында айтылған. Екінші жағынан адамның ой жүйесiн "əдейі шатастыуды бiлдiретiн әрекет.

Әл-Фараби мен қазiргi қазақ халкынын рухани мәдениет үндестігі

Аты әлемге әйгiлi улы гулама философ Әбу Насыр Әл-Фарабидің iлiмiнiң жалпы мәдениеттiк дамуына, әсiресе шығыс мәдениетiнiнiң дамуына тигізген ықпалы айрыкша. Ол ғылым шығармаларын өз дәуiрiнiң ғылыми тiлi саналған араб тiлiнде жазды. Казак халкынын рухани мiдениетiнде әл-Фараби ерекше орын алады. Ол Қазақстан жерiндегi тұлғалы философиялык жүйені құрган тұңғыш философ ретінде белгiлi. Мұнда метафизиканын және Онтолопологика мен таным теориясынын, социология, этика және эстетика гылымдарын жуйелеудiн мәселелерi каралады.

Мәдениеттiң кейiнгi дамуына, сонын iшiнде шыгыс, Азия, Қазақстан, Кавказ халықтарынын мәдениетiне əл-Фараби жасаған ықпал әрi талапты әрi узақ уакытты қамтиды. Барлык етникалық топтардың, соның шығыс Орта iшiнде түркi халықтарының өкiлдерiнiң мұсылман шығысынын мәдени Өмiрiне белсенді турде катысуы, әдеби тілді халыктық негiзде дамыту колайлы жағдай туғызды.

Әл-Фараби этникасынын ең жоғарғы катогориясы атого" - бакыт, сұлулық, табиғат. Қоғамды жетiлдiру бағытқа жетудің басты шарты. Тек жетілген когамнын тусында жеке адам бакытты бола алады. Философия болмайынша, дүниенің жанды уйлесiмiн, оның құрлысының сұлулығын ұқпайынша, шын бақытқа жету болмайды...

Бұл дүниеде рахат деп білуіміз басқа дүниеде азапқа айналуы мумкiн ғой... Бірақ әділеттілік одуниеде болады деп бұл дүниеге жиркенішпен қарауға болмайды. Әл-Фараби былай дейді: "Қайырымды адам өз өмірін зарлап жетілдіруге тиiстi емес, өйткені өмірге деген сүйіспеншілігіне өзі ізгіліктің сарқылмас көзі болып табылады".

Міне, осы бір өмірге деген сүйіспеншілік, сұлулық, гуманизм, табиғат сырын ұнату қазақ халқының фалькльорында, аңыз әңгімелерінде, акын жыраулардың шығармаларында басты орын алады. Қазақ халқының
фольклорында философиялык ой пікірлер тұнып тұр. Бұл қазақ ойлау мәдениетінің, философиясының өзіндік ерекшелігі, төл касиеті болып табылады.

Қазақ халқының білгір ғалымы Шоқан Уәлиханов Асанқайғыны көшпенділердің философы деп тегін айтпаған.

Әл-Фарабидін:

Тылссым түнге құшағын жайған далам,

Мен жатырмын ұйқысыз жапа-жалғыз,

Жанымды ой жарағы аймалаған,

Деген өлең жолдарын оки отырып, Абай өлендерін еріксіз еске аламыз.

Әл-Фараби ілімі мен түркілік дәсүрлі мәдениеттін сабактастығы

Әл-Фараби дүниежүзілік мәдениеттің дамуына терең із қалдырған, туған елінiң дәстүрлі мәдениетінің байлығымен бiрге түркі жұртына көршілес жаткан иран, унд, араб елдерiнiн қол жеткен табыстарын бойына сіңірген ғұлама ғалым.
Әл-Фарабидің өшпес мұрасын зерттеген осы тарихи байланыстарыңыз, өзіне дерлік оз елінің дәстүрлі мәдениетi мен өмір шындығынсыз карастыру мүмкiн емес. Міне сондыктан Әл-Фарабидің ілімдерінің кейбiр мәселелерінің түркі жұртының дәстүрлі мәдениеттерiмен салыстыра отырып, ондағы тарихи сабақтастыкты айкындауды максат еттік.

Ол ел басқару iсiн жетiлдiруде дінді екінші қатарға койып, бiрiншi қатарға теориялык философияны қойды.Бұл жүйенi алғаш рет түрік кағанатының дәуірлеп тұрған шағында жазып калдырган Орхон Жоғарғыда зенгi көк, теменде кара жер жаралғанда олардын екуiнiн арасында адам баласы жаралган. Адам баласы менін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.