Бүйректер, Бүйректер анатомиясы
Мазмұны
Бүйректер , Бүйректер анатомиясы
Бүйпектер құрылысы, Несеп шығару жүйесі
2.1) Бүйректің гомеостатикалық қызметі
2.2)Несеп шығару жүйесі
2.3)Несеп құрамы және қасиеті
2.4)
2.5)
2.6)
1.)Бүйректер - несеп шығару функциясы арқылы ағзаның химиялық гомеостазын реттеуді жүзеге асыратын қанды тазартатын бұршақ тәрізді орган. Зәр шығару жүйесіне кіреді (зәр шығару жүйесі). Әдетте адамдарда және басқа сүтқоректілерде бел омыртқасының екі жағында ретроперитонеальді аймақта кездеседі.
Барлық омыртқалыларда жануарлардың эволюциялық бейімделуіне байланысты бүйрек қызметі мен құрылымы әртүрлі болуы мүмкін. Сондай-ақ, жануарлардың кластары арасында бүйрек пішіні мен анатомиялық орналасуы бойынша ерекшеленеді. Сүтқоректілерде олар бұршақ тәрізді. Кейбір омыртқасыздардағы бүйректің аналогы нефридия болып табылады, метанефридия нақты бүйрек деп атауға болатын алғашқы жүйе болып табылады.
Адам жататын сүтқоректілерде бүйрек дененің өмірлік маңызды мүшелері болып табылады. Егер олар қатты зақымдалса, олармен байланысты көптеген аурулар емделмейді. Сондықтан олар медициналық зерттеулер мен дәрі-дәрмектерді клиникаға дейінгі зерттеудің маңызды объектісі болып табылады.
1.2)Бүйректер анатомиясы
Бүйрек - бұл зәр шығару жүйесінің негізгі органдары. Олар негізінен қалдықтарды және артық суды жою үшін қанды сүзеді. Қалдықтар мен сулар несеп ретінде шығарылады. Бүйректер ақ қанға қажетті заттарға, соның ішінде амин қышқылдарына , қантқа, натрийге, калийге және басқа қоректік заттарға оралады. Бүйрек күніне шамамен 200 квартты қанықтырады және шамамен 2 кварц қалдықтар мен қосымша сұйықтықты шығарады. Бұл зәрді уретриктер деп аталатын түтіктер арқылы өтеді. Мочевина несепті ағзадан шығарылғанша сақтайды. Бүйрек танымал бояу түрінде және қызыл түспен сипатталады. Олар артқы жағының ортасында, жұлын бағанының екі жағында орналасқан. Әр бүйрек ұзындығы 12 см және ені 6 сантиметрді құрайды. Бүйрек артериясы деп аталатын артерия арқылы әр бүйрекке қан беріледі. Қайта өңделген қан бүйрекнен жойылып, бүйрек тамыры деп аталатын қан тамырлары арқылы айналымға қайтарылады. Әрбір бүйректің ішкі бөлігінде бүйрек медулла деп аталатын аймақ бар. Әрбір медулла бүйрек пирамидалары деп аталатын құрылымдардан тұрады.
Адамдарда бүйректер төменгі екі кеуде және екі жоғарғы бел омыртқаларының бүйірлерінде бел аймағында перитонийдің париетальды жапырағының артында орналасқан, олардың проекциялары артқы перитонға жақын орналасқан, ал оң бүйрек әдетте біршама төмен орналасқан, өйткені ол жоғарыдан бауырмен шектеседі (ересек адамда оң бүйректің жоғарғы полюсі әдетте 12-ші интеркостальды деңгейге жетеді, сол жақ жоғарғы полюсі-11-ші қабырға деңгейі). ("Айналы адамдарда" сол жақ бүйрек біршама төмен орналасқан, өйткені олардың бауыры сол жақта, ал сол жақ бүйрек бауырмен шектеседі.)
Бір бүйректің өлшемдері ұзындығы шамамен 11,5-12,5 см, ені 5-6 см және қалыңдығы 3-4 см. Бүйрек массасы 120-200 грамм, әдетте сол жақ бүйрек оң жақтан сәл үлкен.
Әрбір бүйрек күшті дәнекер тінінің талшықты капсуласымен жабылған және паренхимадан және зәрді жинау және шығару жүйесінен тұрады. Бүйрек капсуласы-бүйректі сыртынан жабатын тығыз дәнекер тін. Бүйрек паренхимасы кортикальды заттың сыртқы қабаты және органның ішкі бөлігін құрайтын Ми затының ішкі қабаты болып табылады. Зәрді жинақтау жүйесі кішкентай бүйрек каликсімен (6-12) ұсынылған, олар 2-3-те біріктіріліп, үлкен бүйрек каликсін (2-4) құрайды, олар біріктіріліп, бүйрек жамбасын құрайды. Бүйрек жамбас тікелей несепағарға өтеді. Оң және сол жақ несепағарлар қуыққа түседі. Адамның әр бүйрегінде миллионға жуық нефрон бар, олар бүйректің жұмысын қамтамасыз ететін құрылымдық бірліктер болып табылады. Бүйректерді қанмен қамтамасыз ету тікелей аортадан кететін бүйрек артериялары арқылы жүзеге асырылады. Бүйрек функциясының жүйке реттелуін жүзеге асыратын, сондай-ақ бүйрек капсуласының сезімталдығын қамтамасыз ететін нервтер бүйрек плексусынан бүйрекке енеді. Бүйректің Морфо-функционалды бірлігі-нефрон-зәр шығару функциясын орындайтын ерекше құрылым. Әр бүйректе 1 миллионнан астам нефрон бар. Әрбір нефрон бірнеше бөліктен тұрады: гломерулус, Шумлянский -- Боуман капсуласы және бір-біріне өтетін түтікшелер жүйесі. Гломерулус-бұл қан ағатын капиллярлардың жиналуынан басқа ештеңе емес. Гломеруланы құрайтын капиллярлардың ілмектері Шумлянский-Боуман капсуласының қуысына батырылады. Капсуланың екі қабырғасы бар, олардың арасында қуыс бар. Капсула қуысы тікелей түтік қуысына өтеді. Нефрондардың көп бөлігі бүйректің кортикальды затында орналасқан. Барлық нефрондардың тек 15% - ы кортикальды және бүйрек миының шекарасында орналасқан. Осылайша, бүйректің кортикальды заты нефрондардан, қан тамырларынан және дәнекер тінінен тұрады. Нефрон түтікшелері кортикальды заттан миға енетін ілмек тәрізді нәрсе құрайды. Сондай-ақ, медуллада шығаратын түтікшелер орналасқан, олар арқылы нефронда пайда болған зәр бүйрек каликсіне шығарылады. Медулла "бүйрек пирамидалары" деп аталады, олардың шыңдары кішкентай бүйрек каликсінің қуысына шығатын бүйрек папилясымен аяқталады. Папилла деңгейінде барлық бүйрек түтікшелері біріктіріліп, несеп шығарылады.
2.) Бүйректер құрылысы
Бүйрек пирамидалары қан тамырларынан және сүзінді жинайтын түтік тәрізді құрылымдардың созылған бөліктерінен тұрады. Медулла өңірлері бозарған бөртпенді деп аталатын сыртқы аймақтан гөрі қараңғы болып көрінеді. Кортекс сонымен қатар бүйрек бағандары деп аталатын секцияларды қалыптастыру үшін медулла аймақтарымен шектеледі. Бүйрек жамбасы - бүйректің аймағы, ол зәрді жинап, оны несеп жібереді.
Бүйректің қызметтері
Бүйректі тек несеп жасап шығарушы орган деп түсіну байланысты, гомеостазға қызметтерін атауға болады. Мәселен, ол: 1. организмдегі қан мен ішкі ортаның басқа да сұйықтарының көлемін, олай болса, бұлардың негізгі бөлігі болып табылатын судың балансын реттеп отырады; өйткені, судың денеде сақталуы, болмаса сыртқа шығарылуы көп жағдайда несеп мөлшеріне байланысты.
2. Ішкі сүйық ортаның иондық құрамын, бүкіл организмдегі иондық балансты сақтауға қатысады;
3. Ішкі орта сұйықтарының осмостық қысымының тұрақты болуына көмектеседі. Өйткені, олардағы осмобелсенді заттардың тұздардың, мочевинаның, глюкозаның т.б. сыртқа шығарылуын өзгертеді.
4. Қышқылдық-сілтілік балансқа көмектеседі. Бұл үшін сыртқа шығарылуға тиісті сутегі иондарын, сілтілі қосылыстарды т.б. өзгертеді;
5. Азот алмасуының ақырғы өнімдерін және бөгде заттарды сыртқа шығаруға қатысады;
6. Тамақпен түскен артық органикалық заттар мен денедегі метаболизм барысында түзілетін глюкоза, амин қышқылдары, т.б. артық өнімдерді сыртқа шығарады;
7. Белоктар, липидтер, көмірсулар метаболизміне қатысады;
8. Артериялық қысым реттелуіне әсер етеді;
9. Эритропоэтин жасап шығару арқылы эритропоэзге қатысады;
10. Қан ұюын реттейтін факторларды жасайды урокиназа, тромбопластин, тромбоксан, простациклин, гепарин, т.б.; басқа да біраз физиологиялық заттар
11. Ферменттер мен синтездеп және секрециялайды ренин, брадикинин, витамин
д, т.б.;
Қаннан токсиндерді алудан басқа, бүйректер өмір үшін маңызды болып табылатын бірнеше реттеуші функцияларды орындайды. Бүйрек суда тепе-теңдікті, ион балансын және сұйықтықтардағы қышқыл-негіз деңгейлерін реттеу арқылы ағзаның гомеостазын қолдауға көмектеседі. Бүйрек қалыпты функция үшін қажетті құпия гормондар . Бұл гормондарға мыналар жатады:
Эритропоэтин немесе ЭПО - сүйек кемігін қызыл қан жасушаларын жасауға ынталандырады.
Ренин - қан қысымын реттейді.
Кальцириол - сүйек үшін кальцийді сақтауға және қалыпты химиялық тепе-теңдікке көмектесетін D витаминінің белсенді формасы.
Бүйрек және ми жұмыс организмнен шығарылатын су мөлшерін бақылау үшін жұмыс істейді. Қан көлемі төмен болған кезде гипоталамус антидиуретикалық гормон шығарады (АДГ). Бұл гормон гипофиз безімен сақталып, шығарылады. ADH нефрондардағы түтікшелерге бүйрек суды сақтауға мүмкіндік беретін су өткізгіштігін арттырады. Бұл қан көлемін арттырады және зәрдің көлемін азайтады. Қан көлемі жоғары болған кезде ADH босатылады. Бүйрек судың көлемін азайтып, қан көлемін азайтады және зәрдің көлемін арттырады.
1. Сыртқы қыртыс қабаты
2. Ішкі ми қабаты.
Қыртыс қабатын бір типті құрылымды нефрондар алып жатады. Олардың құрамына ішінде капилляр шумағы мальпигий шумағы бар капсула кіреді Шумлянский-Боумен капсуласы. Капсула тостағанша тәрізді болып келеді және бір қатар эпителий клеткаларынан тұратын қос қабырғалы болады. Екі қабырғаның арасында кеңістік бар. Ішкі қабырғасы капиллярлардың шумағымен сүзгіш мембрананы жасайды. Капсуланың ішкі және сыртқы қабатының арасындағы кеңістікке шумақтың капилляр тамырларының қабырғасы арқылы сүзіліп шыққан сұйықтық жиналады.
Капсуланың қысқа мойыны бірінші қатардағы ирек каналға тура каналға түседі. Тура канал каналдар арқылы өтіп, одан әрі оның ми қабатындағы жалғасы жалғасады. Кеңістікте сүзіліп жиналған сұйықтық бүл ирек созылады, каналдың осы бөлегін Генле ілгегінің төмен кететін иіні проксимальдық каналша деп атайды. Қалың ми қабатының
аяқталар жерінде бұл тура канал ілгек тәрізді бұрылып қайта кеңейіп, қыртыс қабатына қарай жоғары көтеріледі. Каналдың бұл бөлімін Генле ілгегінің жоғары кететін иіні (дистальдық аналша деп атайды. Жоғары шыққан тура канал кыртыс қабатта екінші қатардағы иректелген каналға айналады. Өте қысқа байланыстырғыш бөлімі арқылы бұл канал жинағыш түтікке жалғасады. Жинағыш түтіктер емізікше төрізді түтіктерге жақындағанда өзара байланысып, ішіндегі сұйықтықты емізікшеге құяды. Емізікше түтіктері бүйрек астаушасына жалғасады. Нефронды бірінші рет 1782 жылы А.М.Шумлянский сипаттады.
Суреттелген "әдеттегі" "кәдімгі" нефрондардан басқа түгелдей дерлік ақшыл ми төрізді затта жататын басқа да нефрондар бар. Олардың шумақтары қыртыс жөне ми тәрізді заттардың шекарасында кортико-медуллярлық зонада жатады, ал Генле ілгегі бүйрек астаушасына іргелеседі. Мұндай нефрондарды юкстамедуллярлық деп атайды."Кәдімгілерді" суперфициальды беткі деп те атайды. Бұлардан басқа интракортикальды қыртыс қабат ішінде жататын деп аталатындары да бар. Бүйректе "әдеттегі" нефронның дистальды ирек каналшасы өзінің сосудты шумағының полюсіне іргелес орналасады. Каналшаның бұл бөлімін қалың дақ (macula densa) деп атайды. Міне осы жерде өкелгiш артериолдың да қабырғасы ъөзгерген болады, сөйтіп ол полярлық жастықша, немесе периваскулярлық манжета деп аталатын қалыңданған бөлімдер түзеді. Көптеген зерттеушілердің пікірінше осы юкстагломерулярлық аппарат ЮГА 51-сурет делінетін жерде ренин гормоны жасалады. ЮГА клеткаларында жасалатын заттар иондарының секрециясын күшейтіп, натрий ЮГА бөлімдегі реабсорбциясына клеткаларының антогонисі ретінде бүйректің ми тәрізді затындағы интерстиция клеткаларында жасалатын гормондар простаглан-диндер Қызмет етеді антигипертензиялық әрекет және электролиттер мен судың алмасуына әсер етеді.
Нефрон капсуласының диаметрі 0,2 мм-дей, ал оның каналшаларының ұзындығы - 35-50 мм.
2.1) Бүйректің гомеостатикалық қызметі
Бүйрек несеп жасап, оны сыртқа шығару арқылы организмнің ішкі ортасының, оның ішінде өсіресе, қанның көлем, құрам және физика-химиялық қасиеттерінің белгілі шамада тұрақты ұсталып тұруында айрықша рөл атқарады. Мұның жалпы физиологиялық механизмі күрделі рефлекторлық және гуморальдық компоненттерді біріктіреді. Рефлекторлық реттелуде спецификалық рецепторлардан, афференттік жолдардан, нерв орталықтарынан, эфференттік жолдардан және атқарушы орган бүйректен тұратын арнайы, күрделі жүйе қызмет көрсетеді. Сондай-ақ, бүйректің үнемі өзгерісте болатын ішкі және сыртқы жағдайларға лайықтап өз жұмысын өзгертуінде оның гломерулярлық және каналша аппаратына әсер ететін түрлі гормондардың да АДГ, альдостерон, паратгормон және т.б. атқаратын рөлі үлкен.
Ішкі ортаның физика-химиялық қасиеттерінің бірі қысымы және оның тұрақтылығы. Міне осы қасиетті реттеуде бүйрек шешуші маңызға ие. Ол организмде су көбейіп кеткен жағдайда гипергидратация гипотониялық несеп жасап шығару арқылы денені артық судан арылтады. Ал денеде су тапшылығы дегидратация туғанда қан плазмасына қарағанда гипертониялық және аз мөлшерде несеп жасап, организмдегі суды үнемдеуге көмектеседі. Организмге артық су түскенде қанда еріген осмобелсенді заттар, концентрациясы азаяды да, оның қысымы төмендейді. Бұдан гипоталамустың супраоптикалық ядроларында орналасқан орталық осморецепторлар мен бауырдағы, бүйректегі, көк бауырдағы және т.б. органдардағы шеткі перифериялык осморецепторлар белсенділігі төмендейді. Осыған орай қанға нейрогипофизден түсетін адг мөлшері кемиді де, бүйрек арқылы шығарылатын су көбейеді.
Организмге түсетін су азайса шөлдеу кезінде қан плаз- масындағы осмобелсенді заттар концентрациясы көбейеді, осмо- рецепторлар қозуы күшейеді, вазопрессин адг жасалу өседі, каналшалардағы су реабсорбциясы жоғарылайды, несеп концен- трленіп, осмос қысымы артады, шығарылатын несеп мөлшері азаяды. Вазопрессин басқа да органдарда - ішекте, өт қабында, сілекей және басқа асқорыту бездерінде су сіңуді күшейтеді. Сөз болып отырған жағдайда жүрекше клеткаларында жасалатын натриуретикалық атриопептидтің секрециясы өседі. Ол қаннан натрийдің шығуын өсіріп, белгілі шекке дейін қан осмос қысымының күрт жоғарылап кетпеуіне көмектеседі.
Вазопрессин секрециясының деңгейін тамырлардағы жәе клетка аралық сүйықтық көлемдерінің өзгеруін сезетін волюмрецепторлардың да белсенділігі өзгертеді. Бұл жерде сол жүрекше рецепторларының рөлін алдымен айту керек. Бұлардан шығатын импульстер орталық нерв жүйесіне кезеген нервтің афференттік талшықтары арқылы жеткізіледі. Тамырлардағы сүйықтық көлемінің көбеюінен қозу күйіне келетін волюмрецепторлар қатысуында натрий түздары мен судың экскрециясы өседі. Волюмрецепторлар мен осморецепторлар біріккен белсенділігінің нәтижесінде, әдетте, су реабсорбциясы кеміп, оның шығарылуы күшейеді.
Вазопрессин әсерінің клетка деңгейіндегі механизмі қысқаша былай түсіндіріледі. Ол нефронның дистальдық сегментінің соңғы бөлімдері мен жинағыш түтіктердегі клеткалардың базальдық және латеральдық мембранасындағы рецепторларды тітіркендіреді. Мұнда вазопрессин рецепторларының екі типі болады: v1 және v2. рецепторлардың бірінші типінде вазопрессин әрекетінен инозитолтрифосфат және диацилглицерин деп аталатын соңғы аралық қосылыстар мессенджерлер түзіледі. Ал v2 - рецептор- лары бүл жағдайда аденилатциклаза ферментін белсендіріп активтендіріп, бұдан атф-тен циклды амф ц-амф соңғы аралық қосылысы түзіледі. осы физиологиялық белсенді зат клетка ішіндегі күрделі түрленістерді іске асырып, ақырында клетка мембранасының апикальды бөлімінің су өткізгіштігін жақсартады. V1 - рецепторларының физиологиялық маңызы - кері байланыс жүйесінде өзіндік рөл атқара отырып, клетканың жауап реакциясының күшін реттеуге, модуляциялауға қатысады.
Байқалып отырғандай, организмдегі су алмасуын реттеуде жетекші рөлді вазопрессин атқарады екен. ал ион алмасуын, оның ішінде, кальций алмасуын реттеу процесіне әрекеттері бір- біріне қарама-қарсы екі гормон қатысады: кальцитонин-қандағы кальций мөлшерін азайтады; паратгормон паратирин - оны көбейтеді.
2.2.)НЕСЕП ШЫҒАРУ ЖҮЙЕСІ
Ақырғы өнімдерді бөлуге қатысатын басты мүшелер: бүйректер, өкпелер, тері бездері, асқазан-ішек жолдары. Өкпеден CO., су буы, кейбір жеңіл газ тәрізді заттар х(эфирдің буы, алкоголь) болады. Ал сөл бездері, асқазан және ішек бездері ағзаға түскен ауыр металдарды, дәрі заттарды, салицилаттар, бөгде органикалық заттар, әсіресе осы бездердің рөлі бүйректің қызметі төмендегенде жоғарылайды.
Осылардың ішінде бүйректер ең маңызды да, басты мүше болып табылады. Бүйрек арқылы бөлінетін азоттық өнімдердің алмасуынан пайда болатын ақырғы өнімдер және бөгде заттар: мочевина, зәр қышқылы, креатинин, аммиактар, мочевина белок алмасу кезінде түзіледі. Мысалы, тәулігіне шамамен 100 г белоктан 16 г азот немесе 30 г мочевина, нуклеин қышқылынан зәр қышқылы тәулігіне зәрдің құрамымен 0,7 г, ал ет тканінде креатинин түзіледі. Ол сусызданып креатинге айналып, зәрмен бірге тәулігіне 1,5 г дейін бөлініп отырады. Бүйректе көптеген аминқышқылдары дезаминсiздену үдерісіне ұшырап, оның ішіне глутамин қышқылы нәтижесінде улы зат - аммиак түзіледі. АҮФ жартылай өзіне сутегі ионын қосып алып, аммонийге айналады. Тәулігіне 0,3-1,2 аммиак бөлінеді. Егер бүйректік функциясы бұзылса, онда осы айтылған ақырғы өнімдердің концентрациялары жоғарылап кетеді. Қалыпты мөлшері мынадай:
Зәр қышқылы - 5 ммольл.
Несепзәр - 0,25-0,30 ммольл.
Креатинин - 60-100 мкмольл.
Аммиак - 0,03-0,03 мкмольл.
Бүйрек сонымен қатар реттеуші орган болып есептеледі: қанның айналымын (зәр түзілуі арқылы) клетка ішіндегі және сыртқы сұйықтықты, осмостық қысымын, иондық құрамын қышқыл-сілтілік ортаны да реттеуші болып табылады.
Бүйректе көптеген заттар өзгеріске ұшырап (метаболизм) отырады. Мысалы, проксималды каналдың эпителий клеткасында сүзілген белоктар гидролизге түсіп, аминқышқылдар түзіледі, соның нәтижесінде ағзадағы аминқышқылдар мөлшерін қалпына келтіріп отырады. Бүйректердегі аминқышқылдар глюкопротеиндер бүйректің
қартысындағы жасушаларынан бөлінетін гормондар Глюкокортикоидтармен белсендіріледі. Мысалы, ашыққанда
глюконеогенез арқылы 50%-ға жақын глюкоза түзіледі. Бүйректе фосфатидил тезделу арқылы клетканың плазматикалық мембранасының басты компоненті болып түзіледі.
Майлардың алмасуы жүреді. Бүйрекке көптеген заттар синтезделіп, оның аммиак (аминқышқыл дезаминделуінен, мысалы, глутамин қышқылы), сонымен қатар көптеген гормондар мен биологиялық белсенді заттар түзіледі. Мысалы, бүйректің ішкі қабатында орналасқан афферент, артериолда ренин өндіруші клеткадан фермент ренин бөлінеді, ол плазма белоктарымен қосылып, ангиотензиноген, одан ангиотенизин 1 түзіледі. Бүйректе простогландиндер өндіріледі, ол бүйректің бозғылт қабатындағы қан айналуын реттейді. Сонымен қатар брадикин түзіліп, жалпы бүйректегі қан айналу үдерісін реттейді. Бүйректерде эритропоэтиндер түзіледі. Әсіресе бұл гипоксияға жауап беру реакциясы деп есептеледі. Сүйектің қызыл кемігі қан түзілуге ықпалын тигізеді.
Бүйректе фибринолизге қатысушы активатор плазмогенді белсендендіруші фермент урокиназды бөледі. Витамин Д3 конверсия үдерісі аяқталып, бауырдағы холекальциферол 25 гидрооксиxолекальцийферoлға айналып, бүйректе 1,25 дигидрооксиxолекальцийферол түзіледі. Осының нәтижесінде 1,25 - дигидрооксиxолекальцийферол ішекте және бүйректе кальцийдің қайтадан сіңуіне қатысады.
Нефрон. Адамның әр бүйрегінде 1,3 млн, кейбір мәліметтерге қарағанда, 4 млн нефрон бар. Егер осы нефронды қарайтын болсақ, әр нефронның ұзындығы 50-75 мм, ал барлық нефронның жалпы ұзындығы 120 шақ-ға дейін жетеді.
Нефрон екі қабырғалы қапсуламен көмкерілген (Боумен-Шум- тұратын бүйрек денесі де (немесе Мальпигии денешігі деп те атайды) лянский капсуласы), ішінде қан капиллярларының шумағынан орналасқан. Одан кейін проксималды иірілген канал, Генли ілмешегі және дисталды иірілген канал, жалғасады (құйылады).
Бүйрек шумағы капиллярлардың шоғырланған жері, оған кан әкелетін артериол арқылы ағып келіп, шығаратын артериол арқылы сыртқа ағып отырады. Әрбір капилляр эпителиймен қапталған, ол Боумен капсуласының ішкі жапырақшасы немесе гломерулярлы деп те аталады. Сыртқы қабырғасы Боумен капсуласының париеталды жапырақшасы деп аталады. Диаметр (бүйрек денешігіне) 150-ден 250 мкм-ге тең.
Бүйрекке кіретін артериолдардың қабырғасында ерекше бірыңғай салалы ет клеткасы ... жалғасы
Бүйректер , Бүйректер анатомиясы
Бүйпектер құрылысы, Несеп шығару жүйесі
2.1) Бүйректің гомеостатикалық қызметі
2.2)Несеп шығару жүйесі
2.3)Несеп құрамы және қасиеті
2.4)
2.5)
2.6)
1.)Бүйректер - несеп шығару функциясы арқылы ағзаның химиялық гомеостазын реттеуді жүзеге асыратын қанды тазартатын бұршақ тәрізді орган. Зәр шығару жүйесіне кіреді (зәр шығару жүйесі). Әдетте адамдарда және басқа сүтқоректілерде бел омыртқасының екі жағында ретроперитонеальді аймақта кездеседі.
Барлық омыртқалыларда жануарлардың эволюциялық бейімделуіне байланысты бүйрек қызметі мен құрылымы әртүрлі болуы мүмкін. Сондай-ақ, жануарлардың кластары арасында бүйрек пішіні мен анатомиялық орналасуы бойынша ерекшеленеді. Сүтқоректілерде олар бұршақ тәрізді. Кейбір омыртқасыздардағы бүйректің аналогы нефридия болып табылады, метанефридия нақты бүйрек деп атауға болатын алғашқы жүйе болып табылады.
Адам жататын сүтқоректілерде бүйрек дененің өмірлік маңызды мүшелері болып табылады. Егер олар қатты зақымдалса, олармен байланысты көптеген аурулар емделмейді. Сондықтан олар медициналық зерттеулер мен дәрі-дәрмектерді клиникаға дейінгі зерттеудің маңызды объектісі болып табылады.
1.2)Бүйректер анатомиясы
Бүйрек - бұл зәр шығару жүйесінің негізгі органдары. Олар негізінен қалдықтарды және артық суды жою үшін қанды сүзеді. Қалдықтар мен сулар несеп ретінде шығарылады. Бүйректер ақ қанға қажетті заттарға, соның ішінде амин қышқылдарына , қантқа, натрийге, калийге және басқа қоректік заттарға оралады. Бүйрек күніне шамамен 200 квартты қанықтырады және шамамен 2 кварц қалдықтар мен қосымша сұйықтықты шығарады. Бұл зәрді уретриктер деп аталатын түтіктер арқылы өтеді. Мочевина несепті ағзадан шығарылғанша сақтайды. Бүйрек танымал бояу түрінде және қызыл түспен сипатталады. Олар артқы жағының ортасында, жұлын бағанының екі жағында орналасқан. Әр бүйрек ұзындығы 12 см және ені 6 сантиметрді құрайды. Бүйрек артериясы деп аталатын артерия арқылы әр бүйрекке қан беріледі. Қайта өңделген қан бүйрекнен жойылып, бүйрек тамыры деп аталатын қан тамырлары арқылы айналымға қайтарылады. Әрбір бүйректің ішкі бөлігінде бүйрек медулла деп аталатын аймақ бар. Әрбір медулла бүйрек пирамидалары деп аталатын құрылымдардан тұрады.
Адамдарда бүйректер төменгі екі кеуде және екі жоғарғы бел омыртқаларының бүйірлерінде бел аймағында перитонийдің париетальды жапырағының артында орналасқан, олардың проекциялары артқы перитонға жақын орналасқан, ал оң бүйрек әдетте біршама төмен орналасқан, өйткені ол жоғарыдан бауырмен шектеседі (ересек адамда оң бүйректің жоғарғы полюсі әдетте 12-ші интеркостальды деңгейге жетеді, сол жақ жоғарғы полюсі-11-ші қабырға деңгейі). ("Айналы адамдарда" сол жақ бүйрек біршама төмен орналасқан, өйткені олардың бауыры сол жақта, ал сол жақ бүйрек бауырмен шектеседі.)
Бір бүйректің өлшемдері ұзындығы шамамен 11,5-12,5 см, ені 5-6 см және қалыңдығы 3-4 см. Бүйрек массасы 120-200 грамм, әдетте сол жақ бүйрек оң жақтан сәл үлкен.
Әрбір бүйрек күшті дәнекер тінінің талшықты капсуласымен жабылған және паренхимадан және зәрді жинау және шығару жүйесінен тұрады. Бүйрек капсуласы-бүйректі сыртынан жабатын тығыз дәнекер тін. Бүйрек паренхимасы кортикальды заттың сыртқы қабаты және органның ішкі бөлігін құрайтын Ми затының ішкі қабаты болып табылады. Зәрді жинақтау жүйесі кішкентай бүйрек каликсімен (6-12) ұсынылған, олар 2-3-те біріктіріліп, үлкен бүйрек каликсін (2-4) құрайды, олар біріктіріліп, бүйрек жамбасын құрайды. Бүйрек жамбас тікелей несепағарға өтеді. Оң және сол жақ несепағарлар қуыққа түседі. Адамның әр бүйрегінде миллионға жуық нефрон бар, олар бүйректің жұмысын қамтамасыз ететін құрылымдық бірліктер болып табылады. Бүйректерді қанмен қамтамасыз ету тікелей аортадан кететін бүйрек артериялары арқылы жүзеге асырылады. Бүйрек функциясының жүйке реттелуін жүзеге асыратын, сондай-ақ бүйрек капсуласының сезімталдығын қамтамасыз ететін нервтер бүйрек плексусынан бүйрекке енеді. Бүйректің Морфо-функционалды бірлігі-нефрон-зәр шығару функциясын орындайтын ерекше құрылым. Әр бүйректе 1 миллионнан астам нефрон бар. Әрбір нефрон бірнеше бөліктен тұрады: гломерулус, Шумлянский -- Боуман капсуласы және бір-біріне өтетін түтікшелер жүйесі. Гломерулус-бұл қан ағатын капиллярлардың жиналуынан басқа ештеңе емес. Гломеруланы құрайтын капиллярлардың ілмектері Шумлянский-Боуман капсуласының қуысына батырылады. Капсуланың екі қабырғасы бар, олардың арасында қуыс бар. Капсула қуысы тікелей түтік қуысына өтеді. Нефрондардың көп бөлігі бүйректің кортикальды затында орналасқан. Барлық нефрондардың тек 15% - ы кортикальды және бүйрек миының шекарасында орналасқан. Осылайша, бүйректің кортикальды заты нефрондардан, қан тамырларынан және дәнекер тінінен тұрады. Нефрон түтікшелері кортикальды заттан миға енетін ілмек тәрізді нәрсе құрайды. Сондай-ақ, медуллада шығаратын түтікшелер орналасқан, олар арқылы нефронда пайда болған зәр бүйрек каликсіне шығарылады. Медулла "бүйрек пирамидалары" деп аталады, олардың шыңдары кішкентай бүйрек каликсінің қуысына шығатын бүйрек папилясымен аяқталады. Папилла деңгейінде барлық бүйрек түтікшелері біріктіріліп, несеп шығарылады.
2.) Бүйректер құрылысы
Бүйрек пирамидалары қан тамырларынан және сүзінді жинайтын түтік тәрізді құрылымдардың созылған бөліктерінен тұрады. Медулла өңірлері бозарған бөртпенді деп аталатын сыртқы аймақтан гөрі қараңғы болып көрінеді. Кортекс сонымен қатар бүйрек бағандары деп аталатын секцияларды қалыптастыру үшін медулла аймақтарымен шектеледі. Бүйрек жамбасы - бүйректің аймағы, ол зәрді жинап, оны несеп жібереді.
Бүйректің қызметтері
Бүйректі тек несеп жасап шығарушы орган деп түсіну байланысты, гомеостазға қызметтерін атауға болады. Мәселен, ол: 1. организмдегі қан мен ішкі ортаның басқа да сұйықтарының көлемін, олай болса, бұлардың негізгі бөлігі болып табылатын судың балансын реттеп отырады; өйткені, судың денеде сақталуы, болмаса сыртқа шығарылуы көп жағдайда несеп мөлшеріне байланысты.
2. Ішкі сүйық ортаның иондық құрамын, бүкіл организмдегі иондық балансты сақтауға қатысады;
3. Ішкі орта сұйықтарының осмостық қысымының тұрақты болуына көмектеседі. Өйткені, олардағы осмобелсенді заттардың тұздардың, мочевинаның, глюкозаның т.б. сыртқа шығарылуын өзгертеді.
4. Қышқылдық-сілтілік балансқа көмектеседі. Бұл үшін сыртқа шығарылуға тиісті сутегі иондарын, сілтілі қосылыстарды т.б. өзгертеді;
5. Азот алмасуының ақырғы өнімдерін және бөгде заттарды сыртқа шығаруға қатысады;
6. Тамақпен түскен артық органикалық заттар мен денедегі метаболизм барысында түзілетін глюкоза, амин қышқылдары, т.б. артық өнімдерді сыртқа шығарады;
7. Белоктар, липидтер, көмірсулар метаболизміне қатысады;
8. Артериялық қысым реттелуіне әсер етеді;
9. Эритропоэтин жасап шығару арқылы эритропоэзге қатысады;
10. Қан ұюын реттейтін факторларды жасайды урокиназа, тромбопластин, тромбоксан, простациклин, гепарин, т.б.; басқа да біраз физиологиялық заттар
11. Ферменттер мен синтездеп және секрециялайды ренин, брадикинин, витамин
д, т.б.;
Қаннан токсиндерді алудан басқа, бүйректер өмір үшін маңызды болып табылатын бірнеше реттеуші функцияларды орындайды. Бүйрек суда тепе-теңдікті, ион балансын және сұйықтықтардағы қышқыл-негіз деңгейлерін реттеу арқылы ағзаның гомеостазын қолдауға көмектеседі. Бүйрек қалыпты функция үшін қажетті құпия гормондар . Бұл гормондарға мыналар жатады:
Эритропоэтин немесе ЭПО - сүйек кемігін қызыл қан жасушаларын жасауға ынталандырады.
Ренин - қан қысымын реттейді.
Кальцириол - сүйек үшін кальцийді сақтауға және қалыпты химиялық тепе-теңдікке көмектесетін D витаминінің белсенді формасы.
Бүйрек және ми жұмыс организмнен шығарылатын су мөлшерін бақылау үшін жұмыс істейді. Қан көлемі төмен болған кезде гипоталамус антидиуретикалық гормон шығарады (АДГ). Бұл гормон гипофиз безімен сақталып, шығарылады. ADH нефрондардағы түтікшелерге бүйрек суды сақтауға мүмкіндік беретін су өткізгіштігін арттырады. Бұл қан көлемін арттырады және зәрдің көлемін азайтады. Қан көлемі жоғары болған кезде ADH босатылады. Бүйрек судың көлемін азайтып, қан көлемін азайтады және зәрдің көлемін арттырады.
1. Сыртқы қыртыс қабаты
2. Ішкі ми қабаты.
Қыртыс қабатын бір типті құрылымды нефрондар алып жатады. Олардың құрамына ішінде капилляр шумағы мальпигий шумағы бар капсула кіреді Шумлянский-Боумен капсуласы. Капсула тостағанша тәрізді болып келеді және бір қатар эпителий клеткаларынан тұратын қос қабырғалы болады. Екі қабырғаның арасында кеңістік бар. Ішкі қабырғасы капиллярлардың шумағымен сүзгіш мембрананы жасайды. Капсуланың ішкі және сыртқы қабатының арасындағы кеңістікке шумақтың капилляр тамырларының қабырғасы арқылы сүзіліп шыққан сұйықтық жиналады.
Капсуланың қысқа мойыны бірінші қатардағы ирек каналға тура каналға түседі. Тура канал каналдар арқылы өтіп, одан әрі оның ми қабатындағы жалғасы жалғасады. Кеңістікте сүзіліп жиналған сұйықтық бүл ирек созылады, каналдың осы бөлегін Генле ілгегінің төмен кететін иіні проксимальдық каналша деп атайды. Қалың ми қабатының
аяқталар жерінде бұл тура канал ілгек тәрізді бұрылып қайта кеңейіп, қыртыс қабатына қарай жоғары көтеріледі. Каналдың бұл бөлімін Генле ілгегінің жоғары кететін иіні (дистальдық аналша деп атайды. Жоғары шыққан тура канал кыртыс қабатта екінші қатардағы иректелген каналға айналады. Өте қысқа байланыстырғыш бөлімі арқылы бұл канал жинағыш түтікке жалғасады. Жинағыш түтіктер емізікше төрізді түтіктерге жақындағанда өзара байланысып, ішіндегі сұйықтықты емізікшеге құяды. Емізікше түтіктері бүйрек астаушасына жалғасады. Нефронды бірінші рет 1782 жылы А.М.Шумлянский сипаттады.
Суреттелген "әдеттегі" "кәдімгі" нефрондардан басқа түгелдей дерлік ақшыл ми төрізді затта жататын басқа да нефрондар бар. Олардың шумақтары қыртыс жөне ми тәрізді заттардың шекарасында кортико-медуллярлық зонада жатады, ал Генле ілгегі бүйрек астаушасына іргелеседі. Мұндай нефрондарды юкстамедуллярлық деп атайды."Кәдімгілерді" суперфициальды беткі деп те атайды. Бұлардан басқа интракортикальды қыртыс қабат ішінде жататын деп аталатындары да бар. Бүйректе "әдеттегі" нефронның дистальды ирек каналшасы өзінің сосудты шумағының полюсіне іргелес орналасады. Каналшаның бұл бөлімін қалың дақ (macula densa) деп атайды. Міне осы жерде өкелгiш артериолдың да қабырғасы ъөзгерген болады, сөйтіп ол полярлық жастықша, немесе периваскулярлық манжета деп аталатын қалыңданған бөлімдер түзеді. Көптеген зерттеушілердің пікірінше осы юкстагломерулярлық аппарат ЮГА 51-сурет делінетін жерде ренин гормоны жасалады. ЮГА клеткаларында жасалатын заттар иондарының секрециясын күшейтіп, натрий ЮГА бөлімдегі реабсорбциясына клеткаларының антогонисі ретінде бүйректің ми тәрізді затындағы интерстиция клеткаларында жасалатын гормондар простаглан-диндер Қызмет етеді антигипертензиялық әрекет және электролиттер мен судың алмасуына әсер етеді.
Нефрон капсуласының диаметрі 0,2 мм-дей, ал оның каналшаларының ұзындығы - 35-50 мм.
2.1) Бүйректің гомеостатикалық қызметі
Бүйрек несеп жасап, оны сыртқа шығару арқылы организмнің ішкі ортасының, оның ішінде өсіресе, қанның көлем, құрам және физика-химиялық қасиеттерінің белгілі шамада тұрақты ұсталып тұруында айрықша рөл атқарады. Мұның жалпы физиологиялық механизмі күрделі рефлекторлық және гуморальдық компоненттерді біріктіреді. Рефлекторлық реттелуде спецификалық рецепторлардан, афференттік жолдардан, нерв орталықтарынан, эфференттік жолдардан және атқарушы орган бүйректен тұратын арнайы, күрделі жүйе қызмет көрсетеді. Сондай-ақ, бүйректің үнемі өзгерісте болатын ішкі және сыртқы жағдайларға лайықтап өз жұмысын өзгертуінде оның гломерулярлық және каналша аппаратына әсер ететін түрлі гормондардың да АДГ, альдостерон, паратгормон және т.б. атқаратын рөлі үлкен.
Ішкі ортаның физика-химиялық қасиеттерінің бірі қысымы және оның тұрақтылығы. Міне осы қасиетті реттеуде бүйрек шешуші маңызға ие. Ол организмде су көбейіп кеткен жағдайда гипергидратация гипотониялық несеп жасап шығару арқылы денені артық судан арылтады. Ал денеде су тапшылығы дегидратация туғанда қан плазмасына қарағанда гипертониялық және аз мөлшерде несеп жасап, организмдегі суды үнемдеуге көмектеседі. Организмге артық су түскенде қанда еріген осмобелсенді заттар, концентрациясы азаяды да, оның қысымы төмендейді. Бұдан гипоталамустың супраоптикалық ядроларында орналасқан орталық осморецепторлар мен бауырдағы, бүйректегі, көк бауырдағы және т.б. органдардағы шеткі перифериялык осморецепторлар белсенділігі төмендейді. Осыған орай қанға нейрогипофизден түсетін адг мөлшері кемиді де, бүйрек арқылы шығарылатын су көбейеді.
Организмге түсетін су азайса шөлдеу кезінде қан плаз- масындағы осмобелсенді заттар концентрациясы көбейеді, осмо- рецепторлар қозуы күшейеді, вазопрессин адг жасалу өседі, каналшалардағы су реабсорбциясы жоғарылайды, несеп концен- трленіп, осмос қысымы артады, шығарылатын несеп мөлшері азаяды. Вазопрессин басқа да органдарда - ішекте, өт қабында, сілекей және басқа асқорыту бездерінде су сіңуді күшейтеді. Сөз болып отырған жағдайда жүрекше клеткаларында жасалатын натриуретикалық атриопептидтің секрециясы өседі. Ол қаннан натрийдің шығуын өсіріп, белгілі шекке дейін қан осмос қысымының күрт жоғарылап кетпеуіне көмектеседі.
Вазопрессин секрециясының деңгейін тамырлардағы жәе клетка аралық сүйықтық көлемдерінің өзгеруін сезетін волюмрецепторлардың да белсенділігі өзгертеді. Бұл жерде сол жүрекше рецепторларының рөлін алдымен айту керек. Бұлардан шығатын импульстер орталық нерв жүйесіне кезеген нервтің афференттік талшықтары арқылы жеткізіледі. Тамырлардағы сүйықтық көлемінің көбеюінен қозу күйіне келетін волюмрецепторлар қатысуында натрий түздары мен судың экскрециясы өседі. Волюмрецепторлар мен осморецепторлар біріккен белсенділігінің нәтижесінде, әдетте, су реабсорбциясы кеміп, оның шығарылуы күшейеді.
Вазопрессин әсерінің клетка деңгейіндегі механизмі қысқаша былай түсіндіріледі. Ол нефронның дистальдық сегментінің соңғы бөлімдері мен жинағыш түтіктердегі клеткалардың базальдық және латеральдық мембранасындағы рецепторларды тітіркендіреді. Мұнда вазопрессин рецепторларының екі типі болады: v1 және v2. рецепторлардың бірінші типінде вазопрессин әрекетінен инозитолтрифосфат және диацилглицерин деп аталатын соңғы аралық қосылыстар мессенджерлер түзіледі. Ал v2 - рецептор- лары бүл жағдайда аденилатциклаза ферментін белсендіріп активтендіріп, бұдан атф-тен циклды амф ц-амф соңғы аралық қосылысы түзіледі. осы физиологиялық белсенді зат клетка ішіндегі күрделі түрленістерді іске асырып, ақырында клетка мембранасының апикальды бөлімінің су өткізгіштігін жақсартады. V1 - рецепторларының физиологиялық маңызы - кері байланыс жүйесінде өзіндік рөл атқара отырып, клетканың жауап реакциясының күшін реттеуге, модуляциялауға қатысады.
Байқалып отырғандай, организмдегі су алмасуын реттеуде жетекші рөлді вазопрессин атқарады екен. ал ион алмасуын, оның ішінде, кальций алмасуын реттеу процесіне әрекеттері бір- біріне қарама-қарсы екі гормон қатысады: кальцитонин-қандағы кальций мөлшерін азайтады; паратгормон паратирин - оны көбейтеді.
2.2.)НЕСЕП ШЫҒАРУ ЖҮЙЕСІ
Ақырғы өнімдерді бөлуге қатысатын басты мүшелер: бүйректер, өкпелер, тері бездері, асқазан-ішек жолдары. Өкпеден CO., су буы, кейбір жеңіл газ тәрізді заттар х(эфирдің буы, алкоголь) болады. Ал сөл бездері, асқазан және ішек бездері ағзаға түскен ауыр металдарды, дәрі заттарды, салицилаттар, бөгде органикалық заттар, әсіресе осы бездердің рөлі бүйректің қызметі төмендегенде жоғарылайды.
Осылардың ішінде бүйректер ең маңызды да, басты мүше болып табылады. Бүйрек арқылы бөлінетін азоттық өнімдердің алмасуынан пайда болатын ақырғы өнімдер және бөгде заттар: мочевина, зәр қышқылы, креатинин, аммиактар, мочевина белок алмасу кезінде түзіледі. Мысалы, тәулігіне шамамен 100 г белоктан 16 г азот немесе 30 г мочевина, нуклеин қышқылынан зәр қышқылы тәулігіне зәрдің құрамымен 0,7 г, ал ет тканінде креатинин түзіледі. Ол сусызданып креатинге айналып, зәрмен бірге тәулігіне 1,5 г дейін бөлініп отырады. Бүйректе көптеген аминқышқылдары дезаминсiздену үдерісіне ұшырап, оның ішіне глутамин қышқылы нәтижесінде улы зат - аммиак түзіледі. АҮФ жартылай өзіне сутегі ионын қосып алып, аммонийге айналады. Тәулігіне 0,3-1,2 аммиак бөлінеді. Егер бүйректік функциясы бұзылса, онда осы айтылған ақырғы өнімдердің концентрациялары жоғарылап кетеді. Қалыпты мөлшері мынадай:
Зәр қышқылы - 5 ммольл.
Несепзәр - 0,25-0,30 ммольл.
Креатинин - 60-100 мкмольл.
Аммиак - 0,03-0,03 мкмольл.
Бүйрек сонымен қатар реттеуші орган болып есептеледі: қанның айналымын (зәр түзілуі арқылы) клетка ішіндегі және сыртқы сұйықтықты, осмостық қысымын, иондық құрамын қышқыл-сілтілік ортаны да реттеуші болып табылады.
Бүйректе көптеген заттар өзгеріске ұшырап (метаболизм) отырады. Мысалы, проксималды каналдың эпителий клеткасында сүзілген белоктар гидролизге түсіп, аминқышқылдар түзіледі, соның нәтижесінде ағзадағы аминқышқылдар мөлшерін қалпына келтіріп отырады. Бүйректердегі аминқышқылдар глюкопротеиндер бүйректің
қартысындағы жасушаларынан бөлінетін гормондар Глюкокортикоидтармен белсендіріледі. Мысалы, ашыққанда
глюконеогенез арқылы 50%-ға жақын глюкоза түзіледі. Бүйректе фосфатидил тезделу арқылы клетканың плазматикалық мембранасының басты компоненті болып түзіледі.
Майлардың алмасуы жүреді. Бүйрекке көптеген заттар синтезделіп, оның аммиак (аминқышқыл дезаминделуінен, мысалы, глутамин қышқылы), сонымен қатар көптеген гормондар мен биологиялық белсенді заттар түзіледі. Мысалы, бүйректің ішкі қабатында орналасқан афферент, артериолда ренин өндіруші клеткадан фермент ренин бөлінеді, ол плазма белоктарымен қосылып, ангиотензиноген, одан ангиотенизин 1 түзіледі. Бүйректе простогландиндер өндіріледі, ол бүйректің бозғылт қабатындағы қан айналуын реттейді. Сонымен қатар брадикин түзіліп, жалпы бүйректегі қан айналу үдерісін реттейді. Бүйректерде эритропоэтиндер түзіледі. Әсіресе бұл гипоксияға жауап беру реакциясы деп есептеледі. Сүйектің қызыл кемігі қан түзілуге ықпалын тигізеді.
Бүйректе фибринолизге қатысушы активатор плазмогенді белсендендіруші фермент урокиназды бөледі. Витамин Д3 конверсия үдерісі аяқталып, бауырдағы холекальциферол 25 гидрооксиxолекальцийферoлға айналып, бүйректе 1,25 дигидрооксиxолекальцийферол түзіледі. Осының нәтижесінде 1,25 - дигидрооксиxолекальцийферол ішекте және бүйректе кальцийдің қайтадан сіңуіне қатысады.
Нефрон. Адамның әр бүйрегінде 1,3 млн, кейбір мәліметтерге қарағанда, 4 млн нефрон бар. Егер осы нефронды қарайтын болсақ, әр нефронның ұзындығы 50-75 мм, ал барлық нефронның жалпы ұзындығы 120 шақ-ға дейін жетеді.
Нефрон екі қабырғалы қапсуламен көмкерілген (Боумен-Шум- тұратын бүйрек денесі де (немесе Мальпигии денешігі деп те атайды) лянский капсуласы), ішінде қан капиллярларының шумағынан орналасқан. Одан кейін проксималды иірілген канал, Генли ілмешегі және дисталды иірілген канал, жалғасады (құйылады).
Бүйрек шумағы капиллярлардың шоғырланған жері, оған кан әкелетін артериол арқылы ағып келіп, шығаратын артериол арқылы сыртқа ағып отырады. Әрбір капилляр эпителиймен қапталған, ол Боумен капсуласының ішкі жапырақшасы немесе гломерулярлы деп те аталады. Сыртқы қабырғасы Боумен капсуласының париеталды жапырақшасы деп аталады. Диаметр (бүйрек денешігіне) 150-ден 250 мкм-ге тең.
Бүйрекке кіретін артериолдардың қабырғасында ерекше бірыңғай салалы ет клеткасы ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz