Жүсіпбек Аймауытов шығармаларындағы психологизм

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ

7М02304-Филология, Қазақ филологиясы кафедрасы

МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ

Жүсіпбек Аймауытов шығармаларындағы психологизм

Орындаушы: Ф. Р. Аппақова

Ғылыми жетекші: PhD., доцент А. Ш. Пангереев

Қорғауға жіберілді
Қазақ филологиясы
кафедра меңгерушісі: ________ Г. К. Тәңірбергенова

_____ _________________________2022 ж.

Ақтөбе
2022
Мазмұны

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 тарау. ПСИХОЛОГИЗМНІҢ ЗЕРТТЕЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Шетел және орыс әдебиетіндегі психологизмнің зерттелуі
1.2. Қазақ көркем әдебиетіндегі психологизмнің зерттелуі

2 ТАРАУ. ЖҮСІПБЕК АЙМАУЫТОВ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЗМ
2.1. Жазушының тілдік қолданысы мен жазу стилі
2.2. Елес әңгімесіндегі психологизм: жанның бөлінуі
2.3. Ақбілек романындағы психологизмнің берілуі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Жүсіпбек Аймауытов шығармаларындағы психологизм

Психологизм в творчестве Жусупбека Аймаутова

Psychologism in the works of Zhusupbek Aimautov

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3

І Психологизмнің зерттелу мәселелері
І. 1 Қазақ көркем әдебиетіндегі психологизмнің зерттелуі
І. 2 Ж. Аймауытов шығармашылығындағы психологизмнің бейнеленуі

ІІ Жүсіпбек Аймауытов шығармаларындағы психологизм
ІІ.1. Жазушының тілдік қолданысы мен жазу стилі
ІІ.2 Елес әңгімесіндегі психологизм: жанның бөлінуі
ІІ.3 Ақбілек романындағы психологизмнің берілуі

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..62
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64

Жүсіпбек Аймауытов шығармаларындағы психологизм

Туған халқымен 60 жылдан кейін қайтадан көрісіп, табысқан біртуар қазақ зиялыларының ішінде оқу-ағарту мәселелері, педагогика, психология саласында терең мағыналы ғылыми еңбектерді жазған адам - Жүсіпбек. Адамның ішкі жан дүниесінің әр алуан кыры мен сырын зерттейтін психология ғылымын Ж.Аймауытов психология, педагогикаға қатысты ғылыми еңбектерін жазу барысында адам жанының жұмбақ әлемiн, кәсіби шеберліктерін, стильдік ерекшеліктерін айкындауға, әдебиеттегі өз орындарын белгілеудiң iргетасын калауға қолғабыс етті. Ж.Аймауытовтың қазақ әдебиетінде тұңғыш рет психологиялық романның тұсауын кесуі, жазуының басты себебi адам психикасындағы сезiмдiк құбылыстарды, жан тілін терең білгендiгiнен болса керек, оны мойындамасқа болмас.
Кез-келген мәдениет құбылысы секілді психологизм де белгiлi бiр тарихи кезенде қалыптасып, өзiнiң даму жолынан өтті және психологиялық бейнелеу құралдары көптеген көркемдік тәсiлдер мен байытылып, ішкі өмір зандылықтарын тереңінен танып, меңгерді. Жеке адам тағдырына деген қызығушылық, оның жан дүниесiн зерттеуге, олардың ішкі сезiмдерін талдауға талпыныс туған кезде жаңа мәдениет калыптасып, әдебиетте психологизм дамыды.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Көркем әдебиеттегі психологизм табиғаты-бүгінгі таңдағы әдебиеттану мен сында өте жиі сөз бола бастаған күрделі теориялық мәні мол мәселе. Қазақ әдебиетінде қайталанбас даралығымен қолтаңбасын қалдырған Ж.Аймауытовтың шығармашылығын саралау-әдеби процесті түсініп, игеруге жол ашар іргелі қадам. Ж.Аймауытов стилінің даралығы оның шығармашылығындағы психологизмнің молдығымен ерекшеленеді. Осы ерекшелікті зерделеу мақсатында Ж.Аймауытовтың шығармаларындағы психологизмді анықтап, олардың көркемдік жүйедегі ерекшеліктеріне талдау жасау диссертациялық жұмыстың өзектілігі болып табылады.
Зерттеу нысаны. Қазақтың ұлы жазушысы Ж.Аймауытовтың шығармаларындағы психологизмді талдау.
Зерттеу пәні. Қазақ әдебиетіндегі психологизм.
Зерттеу жұмысының дереккөздері.
Зерттеу жұмысының әдістері.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Мақсаты: Жазушы Ж.Аймауытовтың даралық стилін танытуда психологизмнің алатын орнын зерттеу.
Міндеттер:
-Көркем әдебиеттегі психологизмнің зерттелу тарихына шолу жасау.
-Көркем әдебиеттегі психологизмнің зерттелу тарихына шолу жасау.
-Ж.Аймауытовтың өзіндік стилін анықтау, шығармаларындағы психологизмді пайдалану ерекшелігін ашу.
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық мәні.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиет тізімінен тұрады.

1 тарау. ПСИХОЛОГИЗМНІҢ ЗЕРТТЕЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Шетел және орыс әдебиетіндегі психологизмнің зерттелуі

Көркем әдебиеттегі психологизм мәселелерi өткен ғасырда орыс және шетел әдебиеттану ғылымында іргелі зерттеулер жасалды. Жалпы психологизм ілімін ғылымға енгізген З. Фрейд болды. Психологиялық романның алғашқы үлгісі деп VIII ғасырда ағылшын жазушысы Стерннің " Тристам Шендидің, джентельменнің ұғымдары мен пайымдары" романын атауға болады. Ол өзінің кейіпкерін "адамның ойын психологиялық , мінездік толқыныстар тұрғысында көрсетті".(1,84)
Орыс әдебиетіндегі психологизм іргетасын Л.Толстой қалаған. Анна Каренина романындағы терең психологизм, адамның iшкі сезім дүниесінің иірімдерін асқан шеберлікпен суреттеу арқылы кейіпкерiнiң бар болмысын ашып көрсетуге жол ашты.
Психологизмнiң құрылымдық элементтерi мен олардың қолданылуы жайында кандидаттық диссертациялар жарық көрдi. Атап айтканда, Ресейлік зерттеушілер Т.А. Шестакованың Структура персонажа и принципы психологизма в рассказах Юрия Нагибина, 1960-1970-е гг." атты кандидаттық диссертациясы. Р.М. Ханинованың Своеобразие психологизма в рассказах Всеволода Иванова: 1920-1930-е гг атты кандидаттық диссертациясында психологизмнiң стильдiк доминанттары Ишаралық психологизм мәселелерi қарастырылған.
Қазіргі әдебиеттегі психологизм мәселелері деген жинаққа енгiзiлген А.Иезуитовтің Эстетика мен әдебиеттегі психологизм мәселелерi (1970, 39 57) деген мақаласында психологизм ұғымына үлкен мән берілді. Онда психологизмнiң пайда болуының себептері мен антикалық әдебиеттегі психологизм элементтерi қарастырылады және оның әртүрлі кезеңдердегi дамуы көрсетіледі. Дәл осы такырыпқа В.В. Компанейцтiң Қазіргі әдебиеттегi көркем психологизм (1920 жылдар) (1980, 113) деген жұмысы арналған. Автор психологизмнiң қалыптасуының жалпы картинасын анықтап көрсетеді, XIX ғасырдағы орыс әдебиетiнiң классиктеріндегі психологизмнiң пайда болуын орыс әдебиетiндегi туындыларда кейіпкерлердiң психологиялық тұрғыдан бейнелеудiң ерекшеліктеріне тоқталады. Ол сонымен қатар психологизмнiң ағысы мен баяуланған сәттерін көрсетеді. А.Иезуитовтің пікірі бойынша психологизм сөз өнерiнiң тектік белгiсi, оның органикалық қасиеті, көркемділіктің куәгері [3, 39]. Аталған тужырымды кезінде В.Компанейц те қолдаған.
Әдеби психологизм - кейіпкерлердiң iшкi әлемінің көркемдік бейнеленуі, яғни олардың ойларының, толғаныстарының, қалауларының көрiнiсi және т.б. [4, 12].
Көркем туындылардағы психологизмнің көрініс табу мәселелері А.Есинмен аныкталады: Әдеби шығармадағы психологизм оның монолог, диалог, авторлық баяндау, телеу сөз, психологиялық пәндiк детальдарға, кейіпкерлердiң өзiндiк анализдерiне байланысты, хаттардың композициялық баяндау формаларына, күнделiктерге, түс көрулерге қатысты делiнедi [4,13]
Әдебиеттегі психологиялык бейнелеу бірнеше формаларда жүзеге асырылады. Оның екеуiн аныктаған И.В. Страхов: Психологиялық талдаудың негізгі формаларын ішкі сөйлеу, жады бейнелері мен сипаттаулар аркылы көрініс табатын әрекет үстiндегi тұлғалардың мiнездерiн бейнелеуге, жазушының сөйлеу әрекетiнiң, мимика мен психиканың сырткы көрініс табуының басқа да құралдарына бөліп карастыруға болады дейді [6, 4]. А.Б.Есин бұл формаларды төл және төлеу формалар деп атайды. Әдебиетте екі принцип белгiленiп көрсетілген: динамикалык (адамдардың рухани бейнесiн олардың әрекеттері мен кылыктары аркылы ашу) және аналитикалык (сезiм мен кейіпкерлердiн ойларын тікелей формада бейнелеп көрсету). Бұл принциптер мен формалардын манызы бiрдей. А.Б. Есин тагы да бір тәсiл - жиынтык-жалпылаушы әдiстi келтiредi, онын мәнi адамның iшкi элемiнде агып етiп жаткан процестердi барынша кыскаша бiлдiрумен, атаумен түйiнделедi деп көрсетедi. Сырттан психологиялык бейнелеуді В.В. Компанеец психофизиологиялык параллелизм деп атайды. Ресей ғылымындагы көркем психологизмнiн зерттелу тарихына бiр ғасырдан астам уакыт болды деп есептеледі. Оның орыс әдебиетіндегі бастауын салган Н.Г. Чернышевский, ол алдымен Л.Н. Толстойдын шыгармашылығындағы психологизмнiн пәнi мен алуан түрлі формаларына катысты былай деп жазды: Психологиялык талдау әртүрлі бағыттарды кабылдауы мүмкін: бір акында мiнездердi бейнелеудiн көптеген үлгiлерi байкалады, екiншiсiне - мiнез бойынша когамдык катынастардын ыкпалы мен күнделікті тұрғындардын кактыгыстары кызыктырады, үшіншісін әрекеттермен байланыс; төртiншiсiн - кұмарлыктар талдауы... [7, 505] дейді. Н.Г.Чернышевскийдiн психологиялык талдауга шыгармашылык талантка күш берушi касиеттердiн бiрi де бірегейідеп баға беруi казiргi күнге дейiн өзiнiн өзектiлiгiн сактап келедi. Келесі сатыда төңкерiстiк-демократиялык сын тарапынан менгерiлген бұл ұгым гылыми шенберде А.Потебня мен Д.Н.Овсянико-Куликовский аркылы колданыска ендi. Олар әдебиеттанудын мәдени-тарихи мектебінін психологиялык багытынын екiлдерi болып саналатын. Және олар жариялаган талдау принциптерi - керкемдік-эстетикалык дербестiктегi шыгарма - психологиялык багыттагы ғалымдармен әзiрленген жок дегенге саяды, бұл тұрғыдан ХХ ғасырдын психологизмді зерттеу әдістемесі барлыгын да басып озды деп сипаттайды. Орыс әдебиеттанушылары көтерген тіл мен ойдын, әдебиет пен когамдык психологиянын, шыгармашылык психологиясы мен түйсіктің аракатынасы мәселелерiн Л.С. Выготский кайта жанартты, онын енбектері шығарманың эстетикалык реакциясы, катарсис, эмоциональды-бейнелі мазмұны мәселелерiн дайындаудагы жана кадам болып есептеледі. Өнер психологиясында ОЛ тек кана Киял бейнесiндегi эмоциялардын шығармашылық өткелiнiң өзiндiк керуін ғана мазмұндап қойған жок, сонымен қатар жалпы сипатка кунды ескертпелер айтты, бұл бойынша енер тандайтын әрбiр дәуiрдiн өзiнiн психологиялык гаммасын көрсетті. XIX гасырдын сонынан бастап әдебиеттiн психологиялык мазмұны сан-салалы аспектілер тұрғысынан әртүрлі ғылымдардың қызығушылығының негiзгi нысанына айнала психологиясы). бастады (шыгармашылык психологиясы, түйсік ХХ ғасырдын 20-30 жылдарынан бастап, 60-жылдарына дейінгі аралыкта психологизм мәселелерi Кенес жазушылары мен әдебиеттанушыларынын көз алдында солардын куш салуымен дамып есті. Және егер төңкерiстен бұрынгы гылымда психологизм антипсихологизм (жанды адам) туралы пікірталастар көркемдік әдіс, теориялык ойлаудан тарихи мәселелерді сабактастыруға, дәстүр мен жанашылдык аясында жүргiзiлсе, онда 70-80 жылдарда мәселенiн теориялык және тарихи таразылануына өту байкалды, алайда бұл кезкарас устанымынын алуандығы мен кайшылыгы казiргi уакытка дейiн накты аныктамага ие болган жок. көркем психологизмнiн ұғымдар шекарасы мен тұтастык концепциясы белгiлене койган жок. Мәселенің жеке аспектiлерiнiн дайындалмауы (психологизм және стиль, жанр, эдiс, тулга концепциясы) әдебиеттанушыларга оган катысты шешім табуға мүмкіндік бермеді. Әдебиеттегі психологизмнiн теориялык және практикалык мәселелерін зерттеу үшін ұзақ уакыттар бойы суреткер көркемсөзшілердін мұралары материал рпетiнде кызмет ете алатын болгандыктан, казiргi әдебиеттану енбектерiнiн катарында психологизмдi XIX ғасыр реализмiнiн ашылуы ретiнде карастыру және онын дамуының iлгергi сатыларын елемеу тенденциялары белен алып тұр. XIX гасырдың
реалистiк әдебиетіне шындыгында да адамнын психологиясына тулганын ішкі әлеміне әлеуметтік детерминделген бiрлiк ретінде терендеу кызметi жаткызылады. Ол белгілі бір әлеуметтік және тарихи жағдайлармен калыптаскан сипат ретiнде кабылданады. Мұнымен бiр байланыста XIX ғасыр классиктерінің психологизмнiн егжей-тегжейлi карастыру кажеттілігі туындап отыр. Психологизм мәселелерінің жемісті зерттелуiн тарихи-типологиялык сипаттагы енбектерден, бәрінен бұрын Д.С. Лихачевтің, Л.Я. Гинзбургтің, А.В. Карельскийдің, Н.В. Забабуровтын жұмыстарынан табамыз. Белгілі бір дәуірге және онын көркемдік кұрылымына катысты тулга концепциясы аракатынасын карастыру кезiнде психологизмнің түрлендiрiлуi тарихи мазмұнды болып табылады. Жанашылдык аспектілерін ұғынуда, психологиялык бейнелеудің ерекшелiктерi болып, зерттеушiлердiн ойлары бойынша көркемдік тәсiл (А.В. Карельский), автордың дүниетанымдык багдарламасы (А.Н. Андреев), жанрлык типология (А.Я. Эсалнек), кейіпкерлердің ішкі әлемінің, қылыктарынын, әрекеттерінін мотивтендірілуі, келiсiлуi (Л.Я. Гинзбург). Атап ететін бір мәселе, нак шетел әдебиетінің зерттеушілері (А.В. Карельский, Н.В. Забабурова, Н.С. Лейтес) әдебиеттегi психологизмнiн категориясынын көпаспектілігі туралы және шығарманың жан-жакты талдануын талап ететін онын зерттеудiн синхрондык және диахрондык уйлесiмдiлiгiнiн кажеттiлiгi туралы ойларды келтіреді. XX гасырдагы жанашылдык. эксперименттік прозаны зерттеу психологизм туралы пікірталастар кезенiнiң өзiнде әдебиеттанушыларды прозадагы психологияландыру процесі шетел әдебиетiнiн казiргi кездегi дамуынын тенденцияларынын бірі ретінде көрініс табу процесін мойындауга жетеледі. 90 жылдарга карай психологизм тарихи-әдеби процестiн iшкi көркемдік құзіреттілігімен арақатынаска не имманентті козгалыс ретiнде карастырыла бастады. Қойылған мәселеге кызыгушылык әлсіремейді, зерттеудiн жана көкжиектерi ашылып жатыр. Коркемдік психологизм батыс және ресейлік әдебиеттанушы ғылымына әртүрлі тәсілдердiн бiрден бiр көрсеткiшi ретiнде көрініс табады. Адам жанынын кұпияға толы өмiрi, саналылык және бейсаналык мәселелерi әртүрлі елдердің галымдарынын кызыгушылығын тудырды және тудырып та келеді. Кеңес әдебиеттанушылары жана психологиялык жаналыктардын есебiнсiз психологизм тұжырымдамасын әзірледi, тулганын реалистiк концепциясына, каһарманның мінез-құлқы мен iшкi өмірінің бейнеленуінің дәстүрлі тәсілдерiне бағдарланд Шетелдік әдебиеттiн басымдылыктары ез кезегінде 3.Фрейдтін, К.-Г. Юнгтiн психоаналитикалык теорияларына кызыгушылыкпен адамнын iшкi, астыртын өмiрiн егжей-тегжейлі карастырумен аныкталды. Ғылыми сында психологиялык талдаудын аналитикалык, синтетикалық яки динамикалык психологизм атты ұгымдары бар. М.Храпченко Н.Гоголь шыгармашылыгын зерттеп, типологиялык психологизм угымын енгізген. Психологизмнiн бұл түрін Б. Майтанов М. Әуезов шығармашылығымен байланыстырып "тұйык психологизм" [9, 86],- деген ат береді. Бұл синтетикалык психологизмнiн өзгеше бiр сергек те, сыпайы түрi деуге келеді. Синтетикалык психологизм дегенiмiз когамдык тартыстагы кейіпкер көрсететін іс-әрекет, кактыгыстар сырткы кескін-келбет, бет-жүздегі кұбылулар. Жоғарыда аталган синтетикалык элементке карама-қайшы, бiрак онымен өзектес сана агымындагы күрделi толкындарды суреттеу, iшкi толганыстарды көрсету, жан диалектикасын бейнелеу-аналитикалык психологизм деп аталады. Аналитикалық тәсiлдiн басты көрiнiсi-iшкi монолог. Адамнын сезiм-күйiн, ой-толғанысын, күйініш-сүйінішін барлык синтетикалык психологизмнiн өзгеше бiр сергек те, сыпайы түрi деуге келеді. Синтетикалык психологизм дегенiмiз когамдык тартыстагы кейіпкер көрсететін іс-әрекет, кактыгыстар сырткы кескін-келбет, бет-жүздегі кубылулар. Жоғарыда аталган синтетикалык элементке карама-кайшы, бiрак онымен өзектес сана толганыстарды керсету. агымындағы күрделі толкындарды суреттеу, ішкі жан диалектикасын бейнелеу-аналитикалык психологизм деп аталады. Аналитикалык тәсiлдiн басты көрінісі-ішкі монолог. Адамнын сезiм-күйiн, ой-толғанысын, күйініш-сүйінішін барлык кайшылыгымен аскан шеберлікпен шынайы әрі дәл де нанымды накышпен бейнелейтін психологиялык романнын ерекшелiгi жанрлык талап пен автордын кәсіби шеберлігінде жатыр. Психологиялык романнын көркемдік алемiн Ф.М. Достоевскийше түсiнсек, бар мәселе - автордын окырманды өз кейіпкерiнiн iшкi өмiрiне калай ендiруiнде жатыр. Кейіпкеріне сөз бере отырып, оның сана агымын, кактыгыска толы рухани әлемiн, жан козгалысын нәзiк детальдармен бейнелей білу нагыз шеберліктін шыны [9,88]. Психологиялык роман табигатынын өзi жеке адам тагдырын екi әлем, атап айтсак, сұлулык пен ұсқынсыздык, саналылык пен бейсаналык, өмір мен елім т.б. арасындагы ымырага келмейтiн күрес пен мәңгілік құндылыктар жайында ой козгауға мәжбүр етеді. Бұл - психологиялык туындыга койылар басты шарттардың бiрi. Психологиялык шығарманың өзіне тән жанрлык ерекшелiктерi накты керкем мәтіндерді талдау барысында төмендегідей айқындалады: Бiрiншiден, психологиялык прозада окига, кейiпкер, кезен, уакыт, такырып, идея т.б. деген мәселелер алдынгы сапка шыга коймайды. Ол талап та етiлмейдi. Екiншiден, мұнда ен бастысы - жеке адамнын iшкi өмiрi, өмiр мен өлім арасындагы кезенде адам бастан кешетiн азапты тагдыр тәлкегі, кейіпкердің күрделі тулгага айналуы көркемдік назарга алынады Үшіншіден, шығармада шым-шытырык окигалар тiзбегiнен гөрi жеке адам санасындагы сапалык өзгерiс, рухани копарылыс, iшкi сезiмдiк кұбылыстар терендетiле талданады. Төртіншіден, психологиялык прозанын көркемдік әлемі өзінің жанрлық талабына сай жеке санада жүрiп жаткан ой мен сезiм кайшылықтарын, сез бен іс сәйкессiздiктерiн терендеп талдап, көркемдік жүйеде саралайды [9, 14]. Кез келген көркемді туындыда жазушы кез келген тәсілмен адам сезiмдерi, толкыныстары туралы жеткiзедi. Бiрак тұлғаның ішкі әлеміне енудiн деңгейі әртүрлі болады. Жазушы кейіпкердiн кандай да бір сезiмiн ғана тіркеп алуы мумкін, ол бойынша терендiгiн, осы сезiмнiн рендерiн, оны тудыратын себептерді көрсете алмауы кәдік. Кейiпкердiн сезiмiнiн осылайша бейнелеуді психологиялык талдау деп есептеуге болмайды. Кейіпкердің ішкі әлеміне теренiрек ену, түбегейлі сипаттау, онын жанының әртүрлі калпын талдау, кеніл-куй толкынысынын турлерiне назар аудару әдебиеттегі писхологиялык талдау (оны әдетте жай гана психологизм деп атайды) деп атайды. Психологиялык талдау батыс еуропалык әдебиетте XVIII ғасырдың екiншi жартысынан пайда бола бастады (эпистолярлык және күнделіктік пішіндер айрыкша танымал болгакн сентиментализм дәуiрi. XX ғасырдың басында З.Фрейд пен К.Юнгтің тұлганын терен психологиясынын негiздерi әзiрлендi, саналык және бейсаналык бастау ашылды. Бұл ашылулар әдебиетке, оның iшiнде Д.Джойс және М.Пруст шыгармашылыгына ыкпал етпей коймайды. Бiрiншi кезекте, эпикалык шығармашылыкты талдау кезiнде психологизм туралы айтылады, өйткені дәл осында ғана жазушыда бәрінен бұрын кейіпкердiн iшкi әлемін бейнелеу құралдары көбірек болады. Кейіпкерлердiн тiкелей сөздерiмен катар мұнда баяндаушынын ида сезi бар. және кейіпкердiн кандай да бір сөзiне түсінік беруге болады, оның мiнез кулкы бар, ОНЫҢ сипатынын акикат мотивтерiн ашуға болады. Психологизмнiн мұндай формасы жиынтык жалпылаушы деп аталады. Жазушы тек кейіпкердiң мiнез-кұлкынын, сезiнiн, ишарасынын, сырткы келбетін бейнелейтін жағдайлар кездеседі. Бұл жанама психологизм, өйткенi кейiпкердiн iшкi әлемi тiкелей емес, сырткы нышандар аркылы бiлдiрiледi, олар аркашан бірмәнді түсіндірілмеуі мүмкін. Жанама психологизмнiн тәсiлдерiне портреттiн әртүрлі детальдары (сәйкес келетін тарауга iшкi сiлтеме), пейзаж (сәйкес келетін тарауга iшкi сiлтемелер), интерьерлер (iшкi сiлтеме). Психологизм әдiсiне сонымен катар ундемеу де жаткызылады. Кейіпкердiн мiнез-кұлқын түбегейл, егжей-тегжейлі сипаттай отырып, кандай да бір сәтте кейіпкердің көңіл-күйі туралы ештене айтпайды және сонымен окырманды өзi психологиялық талдау жасауға жетелейді. Мәселен, Тургеневтiн Дворян уясы романы былай бiтедi: Лаврецкий Лиза жасырынган жырактагы монастырьда болды, оны кердi дейдi. Бiр әншiден бір әншінің арасынан жакындап етіп, ол онын дал касына келді, тіп-тік, асығыс-сыпайы монах әйелдiн жүрісімен келді - және оған караган жок; тек кастары гана сәл-пәл дiрiлдедi, тек ашан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.