Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеуінің морфологиялық жағын дамыту құралы ретінде ойындардың тиімділігін теориялық негіздеу және эксперименталды түрде тексеру

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

: 1.

Кіріспе: Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеу тілінің морфологиялық жағын қалыптастырудың теориялық негіздері

5: 8

: 1. 1

Кіріспе: Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеу тілінің морфологиялық жағын қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық негіздері

5: 8

: 1. 2

Кіріспе: Грамматикалық дағдыларды қалыптастырудың әдістері мен тәсілдері

5: 12

: 1. 3

Кіріспе: Тілдегі грамматикалық мағыналар, грамматикалық қателердің сипаты

5: 23

: 1. 4

Кіріспе: Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеу тілінің морфологиялық жағын қалыптастырудағы ойынның рөлі

5: 25

: 2.

Кіріспе: Ойын арқылы мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеу тілінің морфологиялық жағын қалыптастырудың мәселесін тәжірибелі-практикалық зерттеуі

5: 31

: 2. 1

Кіріспе: Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеу тілінің морфологиялық жағының қалыптасу деңгейін анықтау

5: 31

: 2. 2

Кіріспе: Зерттеудің қалыптастыру кезеңінің мазмұны мен әдістемесі

5: 35

: 2. 3

Кіріспе: Эксперименттің бақылау кезеңінің нәтижелерін талдау

5: 38

Кіріспе: Қорытынды

5: 46

Кіріспе: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

5: 48

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі. Мектеп жасына дейінгі балалардың грамматикалық дұрыс және дамыған сөйлеуін қалыптастыру мәселесі мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің тәжірибесінде өзекті болып табылады. Сөйлеу баланың ойлауын, танымын дамытудың, жан-жақты дамытудың негізгі формасы болғандықтан, сөйлеуді қалыптастыру тәрбиенің күрделі міндеттерінің бірі болып табылады.

Сөйлеудің морфологиялық жағы - бала сөйлеуін дамытудың негізгі формаларының бірі. Дұрыс сөйлеуді меңгеру мектеп жасына дейінгі балаға үлкен әсер етеді: бала логикалық және жүйелі ойлай бастайды, жалпылауға, өз ойын дұрыс жеткізуге үйренеді. Балалар морфологияның категориялары мен заңдылықтарын тірі сөйлеу тәжірибесінде, ойында меңгереді. Сөйлеуді дамыту баланың әлеуметтік нормаларды меңгерген балалық шақтағы мектепке дейінгі кезеңінде үлкен маңызға ие.

Морфология грамматиканың құрамдас бөлігі (синтаксиспен қатар), ол сөз туралы грамматикалық ілім: сөздің құрылымы, сөзжасам формалары, грамматикалық мағыналарды білдіру тәсілдері, сөз таптары және оларға тән сөзжасамның тәсілдері туралы ілім.

Сөйлеудің морфологиялық құрылымын меңгеру балалардың сөйлеуін дамытудың негізгі формаларының бірі болып табылады, өйткені қоршаған шындық туралы танып білу ең алдымен грамматикалық категорияларда көрінеді. Дұрыс сөйлеуді меңгеру балаға үлкен әсер етеді - бала логикалық ойлауға, жүйелі түрде жалпылауға, өз ойын дұрыс жеткізуге үйренеді. Мектеп жасына дейінгі балалар морфологияның категориялары мен заңдылықтарын жанды сөйлеу тәжірибесінде және ойындарда меңгере бастайды. Ғылым дамуының қазіргі кезеңінде мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуін дамыту мәселелеріне, оның ішінде толыққанды тілдік тұлғаны қалыптастыру үшін ерекше маңызды болып табылатын олардың сөйлеуінің грамматикалық құрылымына зерттеушілердің қызығушылығы артуда (А. Н. Гвоздев, Т. А. Ладыженская, А. А. Леонтьев, С. Н. Цейтлин, Д. Б. Эльконин) .

Бала тілінің грамматикалық құрылымын дер кезінде қалыптастыру оның сөйлеуі мен психикалық дамуының ең маңызды шарты болып табылады, өйткені тіл мен сөйлеу ойлау мен сөйлеу қарым-қатынасын дамытуда, баланың іс-әрекетін жоспарлау мен ұйымдастыруда, өзін-өзі мінез-құлықты ұйымдастыруда және әлеуметтік байланыстарды қалыптастыруда жетекші қызмет атқарады.

Сонымен, әдебиеттерді талдау барысында мектеп жасына дейінгі балаларда сөйлем құрау дағдыларын қалыптастыру проблемасы бойынша ресей ғалымдарының бұл бағытта біршама зерттеулер жүргізгеніне көз жеткіздік. Мектеп жасына дейінгі қазақ балаларының сөйлем құрау дағдыларын қалыптастыру мәселесі (сөйлем құрау дағдыларын тексерудің ғылыми негізделген әдістемелері, сөйлем құрау жағдайы, қалыптастыру әдістемелері мен жолдары) бойынша зерттеулер жоқтың қасы. Тіпті мектеп жасына дейінгі сөйлеу тілі қалыпты дамыған қазақ тілді балалардың сөйлеу тілінің грамматикалық жағын тексеруге және дамытуға арналған әдістемелер де құрастырылмаған. Мәселенің көкейтестілігі мен жеткіліксіз зерттелгендігі, біздің жұмысымыздың тақырыбының өзектілігін , біз алдағы зерттеуімізді осы мәселеге арнап алып отырмыз.

Зерттеудің мақсаты - мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеуінің морфологиялық жағын дамыту құралы ретінде ойындардың тиімділігін теориялық негіздеу және эксперименталды түрде тексеру.

Зерттеу нысаны - мектеп жасына дейінгі ересекбалалардың сөйлеуінің морфологиялық аспектісінің қалыптасу үрдісі болып табылады.

Зерттеу пәні - ойын мектеп жасына дейінгі ересек балалардың морфологиялық сөйлеуін дамыту құралы ретінде.

Зерттеу міндеттері:

1. Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың сөйлеуінің морфологиялық жағын дамыту мәселесі бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерге талдау жасау.

2. Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеуінің морфологиялық жағын дамыту құралы ретінде ойынның мәні мен маңызын қарастыру.

3. Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеу тілінің морфологиялық жағының даму деңгейін анықтау.

4. Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеуін дамыту үшін дидактикалық ойындарды қолданатын сабақтар циклін ұсыну.

5. Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеуінің морфологиялық жағын дамыту мақсатында дидактикалық ойындарды қолдану бойынша педагог-тәрбиешілерге ұсыныстар әзірлеу.

Зерттеу болжамы: ұйымдастырылған оқу қызметінде арнайы таңдалған материалды пайдаланып және ойын технологияларын қолданса, мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуінің грамматикалық (морфологиялық) жағын тиімді қалыптастыруға, грамматикалық ұғымдарды меңгеруге ықпал етеді.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі жалпы және арнайы психология, педагогика, лингвистика және психолингвистика ұғымдары болды. Олар білім берудегі негізгі тәсілдерді - белсенділік тәсілін (Л. С. Выготский, П. Я. Гальперин, А. Н. Леонтьев, С. Л. Рубинштейн әзірлеген), сондай-ақ онтогенез процесіндегі сөйлеудің лексикалық және грамматикалық құрылымының жас кезеңдері, заңдылықтары мен даму шарттары және оның ауызша және жазбаша сөйлеуді дамытудағы маңызы туралы заманауи идеяларды қарастырады (А. Н. Гвоздев, Т. А. Гридина, Г. Р. Доброва, Е. С. Кубрякова, М. Л. Кусова, Ф. А. Сохин, С. Н. Цейтлин, А. М. Шахнарович, Д. Б. Эльконин және т. б. ) .

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы мектеп жасына дейінгі ересек жастағы балалардың сөйлеуінің морфологиялық жағын ойын арқылы дамытудың ашылуымен анықталады.

Практикалық маңыздылығы: Зерттеу нәтижелерін мектепке дейінгі білім беру мекемесінің ұйымдастырылған оқу қызметін ойын технологиялары арқылы мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеуін дамыту мәселелері бойынша пайдалануға болады, мектепке дейінгі білім берудің тәрбиеленушіге бағытталған білім беру бағдарламаларын, сонымен қатар дидактикалық ойындардың педагогикалық әлеуетін пайдалануды көздейтін жаңа педагогикалық технологиялар әзірлеуде де пайдалануға болады.

Зерттеу әдістері тіл білімінің, психология мен педагогиканың теориялық ұстанымдарымен де, жұмысымыздың міндеттерімен де анықталды. Келесі зерттеу әдістері қолданылды:

1) теориялық: зерттеу проблемасы бойынша лингвистикалық және педагогикалық әдебиеттерді талдау, мәселені теориялық зерттеудің синтезделген деректері негізінде мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу тілінің грамматикалық құрылымын қалыптастыру әдістемесін модельдеу;

2) эмпирикалық: стандартталған диагностикалық әдістемелер, сондай-ақ деректерді сапалық және сандық өңдеу әдістері, тәжірибелік жұмыстың кезеңдерін анықтау, қалыптастыру және бақылау.

Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеу тілінің морфологиялық жағын қалыптастырудың теориялық негіздері

1. 1 Мектеп жасына дейінгі ересек балалардың сөйлеу тілінің морфологиялық жағын қалыптастырудың психологиялық-педагогикалық негіздері

«Сөз - сөзден туады, сөйлемесе қайдан туады?» демекші. Кәзіргі уақытта балалардың сөйлеу тілі кеш шығып, түсініксіз болуда. Сонымен бірге, отбасында екі тілде сөйлеуде бұл баланың сөйлеу тілін бұрмалап, кешеуілдеп шығуына әсер етеді. Баланың сөйлеу тілі оның психикасына да әсер етеді. Өзінің достарының арасында тұйықталып, аз сөйлеуге тырысады. Қоғамда өзін қолайсыз сезініп шеттетіліп қала береді. Сондықтан да ерте жастан бастап сөйлеу тілін түзету ұтымды болады. Неғұрлым түсінікті, еркін сөйлесе белсенді, ашық мінезді, көпшіл болады. Көбінесе балалардың сөйлеу тілі грамматикалық жағынан толық жетілмеген болып келеді. Қазақ тілінің кей дыбыстарын бұрмалап айтып, жұрнақ, жалғауларды сөздерде дұрыс қолданбайды.

Онтогенездегі сөйлеудің лексикалық және грамматикалық құрылымының қалыптасу ерекшеліктерін зерделейтін зерттеушілер балалар сөйлеуінің лексикалық және грамматикалық құрылымының қалыптасуы көбінесе қоршаған шындық туралы түсініктердің дамуымен байланысты екенін атап өтеді. Ол баланың сөз арқылы, үлкендермен және балалармен қарым-қатынас жасау арқылы әр түрлі әрекет түрлерін (ойын, еңбек) игеруге байланысты пайда болады, ересектермен және балалармен қарым-қатынас.

Ересектердің сөйлеу әрекеті, олардың баламен қарым-қатынасы оның психикалық дамуының ең маңызды шарты болып табылады. Л. С. Выготский, Т. Н. Ушакова, С. Н. Цейтлин, Д. Б. Эльконин және басқа ғалымдар тілдің грамматикалық жүйесін меңгерудің бұзылуы мектеп жасына дейінгі баланың құрдастарымен және ересектермен қарым-қатынас жасаудағы коммуникативті әрекетін айтарлықтай қиындатады дейді. [14, 71 б. ; 31] .

Мұның бәрі танымдық белсенділіктің қалыптасуына кері әсерін тигізеді, ауызша және алдағы уақытта жазбаша сөйлеудің нормалары мен ережелерін меңгеруге кедергі жасайды.

Тілді, оның ішінде балаларды ана тілін оқыту барысында балалардың сөйлеу дағдысын дамытуға көп көңіл бөлу керек пе, болмаса қалай дұрыс сөйлеу қажеттігі туралы ғылыми ұғымдар немесе грамматиканы меңгертуге көп назар аудару қажет пе деген мәселенің айналасындағы бір-біріне кереғар пікірлер бұрынғы кеңес мектебінің 70 жылдан астам тарихының өн бойында үнемі жалғасып келді. Мәселен, 20-жылдары «грамматиканы арнайы оқытудың қажеті жоқ, ол сөйлеу барысында балалар өздері-ақ үйренеді» деген көзқарас үстем болса, 30-жылдардың бас кезінен бастап кеңес мектептерінде балаларды сөйлеу, жазу дағдыларын үйрету тілдің грамматикалық жүйелерін меңгертумен қатар жүргізіле бастады.

Балабақшада тілді оқыту барысы мынандай мәселелерді қамтиды:

- грамматиканы меңгерту;

- грамматикалық дағдыларды қалыптастыру.

Жаңа бағдарлама бойынша осы аталған мәселелердің арасында тығыз байланыс орнату қажет деп табылды. Бұрын балалардың орфографиялық дағдысын қалыптастыру грамматикалық ұғымдарды меңгертуге, байланыстырып сөйлеуді дамытуға бағытталған жұмыстармен байланыссыз жүргізілсе, немесе грамматикалық ұғымдарды меңгерту тілдің лексикалық және синтаксистік жүйесін оқытумен ұштастырылмаса, енді мұның бәрін бір мақсатқа балалардың өз ойларын мазмұнды, грамматикалық тұрғыдан сауатты, стильдік жағынан ойын дәл бейнелеп айта білу дағдыларын қалыптастыруға бағындыру қажет болды.

Бұл тұста орыс ғалымдары Д. Н. Богоявленскийдің, Н. Ф. Жуйковтың, Н. С. Рождественскийдің, Е. Г. Шашкованың және т. б. балаларға грамматикалық ұғымдарды беру негізінде олардың дұрыс сөйлеу дағдыларын қалыптастыру мәселелерін қарастырған құнды зерттеулері болғаны белгілі. 60-70- жылдары қазақ тілін оқыту әдістемесін жетілдіру мәселелерін қарастырған әдіскер-ғалымдар да (М. Балақаев, Р. Әміров, С. Рахметова, Ш. Әуелбаев, А. Асқарбаева, О. Байқуатова т. б. ) өз еңбектерінде балалардың дұрыс сөйлеу, грамматикалық дағдыларын қалыптастыру және оларға грамматикалық ұғымдар беру жұмыстарының тиімді үйлесімін табу, оңайлы әдіс-тәсілдерін жүйесін қолдану мәселелері әр түрлі ыңғайда қарастырылды.

Алайда бұл мәселелер 80-жылдардың аяқ кезіндегі балаларды 6 жастан бастап оқытуға көшкен төрт жылдық бастауыш сыныптарында өз шешімін әлі толық тапқан жоқ деуге болады. Грамматиканы оқытуда басты назарды зат есімді оқытуға аударған жөн. Себебі, келесіде, бастауыш мектепте зат есімді басқа сөз таптарымен байланыстыра оқытады.

Баланың грамматикалық құрылымды меңгеру процесі күрделі, ол ми қыртысының аналитикалық-синтетикалық қызметімен байланысты. Бұл күрделі психикалық әрекеттің даму механизмін И. П. Павлов, грамматиканың динамикалық сөйлеу стереотипінің өзіндік формасы деген ойын айтқан

Грамматика, ең алдымен, сөздердің бір-бірімен қатынасын білдіреді. Ол қатынас - грамматикалық қатынас. Яғни сөйлемдегі сөздер грамматикалық формалар (жұрнақтар, жалғаулар) арқылы бір-бірімен байланысып, грамматикалық қатынасқа түседі. Сөйтіп, грамматика ойды түсінікті етеді.

Грамматикалық білім беру арқылы жеке сөздері бір-бірімен байланыстыру арқылы қолдана алуға жаттықтырылса, қосымшалар арқылы сөз топтарына сәйкес сөз жасау қабілеттері мен дағдылары қалыптасады.

Грамматика көптеген ережелермен анықтамалардан, күрделі қағида мен заңдылықтардан тұрады. Грамматикалық қағидалар белгілі жүйедегі заңдылықтар. Бұл заңдылықтарды балалар жете түсініп бермейді. Грамматикалық заңдылықтар адамның ақыл - ой әркеті болып табылатын таңдау (анализ), біріктіру (синтез), салыстыру (заттар мен құбылыстардың біріне - бірінің ұқсастын, айырмашылық белгілерін ажырата білу), абстранциялау, жалпылау сияқты амал-тәсіл ұғымдарды меңгеру оқушының сөздік қорын арттыруға көмегін тигізеді.

Қазіргі жеткіншектерімізді өзге елдің емес, өз елінің мәдениеті, өнері, дәстүрі этнопедагогика әлементтерін пайдалына отырып, «сегіз қырлы, бір сырлы», ары таза, өнегелі-өнерлі, сауатты етіп тәрбиелеу - әр тәрбиеші, ұстаздың қасиетті парызы.

Грамматикалық құрылымды меңгерудің физиологиялық механизмі сәйкес грамматикалық қатынастарды жалпылану, динамикалық стереотипті дамыту болып табылады. Бала объектілердің шынайы қатынастарын бақылай отырып, оларды сөйлеуде жаңғырта отырып, белгілі бір қорытындылар, жалпылаулар жасайды, содан кейін өз сөзін интуитивті түрде осы ережелерге бағындырады.

Физиологияда сөйлеудің грамматикалық жағын меңгерудің шартты рефлекторлық негізі белгіленген. Балада зат есімдердің, сын есімдердің және басқа грамматикалық формалардың атауларын өзгерту кезінде динамикалық стереотип қалыптасады. Бала белгілі бір ойды білдіру үшін белгілі бір грамматикалық формаларды қолдану қажет екенін біледі.

Динамикалық стереотиптің дамуына оның үлкен тұрақтылығы ықпал етеді. Егер бала септік жалғауларын білсе, онда ол оларды қатесіз пайдаланады.

Дегенмен, бүкіл мектепке дейінгі жаста сөйлеудің морфологиялық және синтаксистік жағының жетілмегендігі байқалады. Тек сегіз жасқа дейін баланың тілдің грамматикалық құрылымын толық меңгеруі туралы айтуға болады. Сөйлеудің грамматикалық жағын меңгеру үлгілерін атақты лингвист Александр Николаевич Гвоздев ашқан. Оның зерттеуінде грамматикалық құрылымның қалыптасу процесін қадағалауға мүмкіндік беретін балалар сөйлеуінің морфологиялық және синтаксистік қалыптасу процесіне үлкен фактіге негізделген материал, көпжылдық бақылаулар кіреді [15, 143 б. ] .

Бала ана тілінің грамматикалық жүйесін оның барлық типтік көріністерімен үш жасқа дейін меңгереді. А. Н. Гвоздев айтуынша [14], морфологиялық элементтер сөздерде өте ерте көзге түсе бастайды (шамамен 1 жас 11 ай) . Сөздердің бөлінуі зат есімнің жекеше және көпше, атау, табыс, ілік септік, етістік категорияларының бірқатарын қамтиды [15, 157 б. ] .

Баланың сөйлеудің грамматикалық құрылымын меңгеруі мағынаның болуымен сипатталатын грамматикалық категорияларды меңгеру түрінде жүреді. Жеке категориялардың меңгеру уақыты мен реттілігі олардың мағыналарының сипатына байланысты. Нақты мағынасы балалардың ойлау логикасымен байланысты емес, яғни мағынасы анық емес формаларды балаларға меңгеру қиын [1, 17 б. ] .

Бала ең алдымен зат есімнің санын (1 жас 10 ай), сондай-ақ кішірейткіш пен кішірейткіш емес зат есімдердің айырмашылығын біледі. Ерте жастағы балалар императивтік бұйрық форманы меңгереді, өйткені ол бала үшін үлкен мәнге ие әртүрлі қалауды білдіреді. Объектілермен және кеңістікпен (жағдайлар), уақытпен (уақытпен) және сөйлеуге қатысушылармен байланысты қатынастарды меңгеру қиынырақ.

Кейінірек (2 жас 10 ай) шартты рай меңгеріледі, өйткені ол шынайыемес, болжанған нәрсені білдіреді [21, 75 б. ] .

А. Н. Гвоздев [15] орыс тілінің негізгі үш бөлігі әртүрлі қиындықтар тудыратынын атап өтті: зат есімдерге қатысты - жалғауларды меңгеру, етістіктерге қатысты - негізді меңгеру, сын есімдерге қатысты - сөзжасам (салыстырмалы шырай) [14, 145 б. ] .

А. Н. Гвоздев [15] орыс тілінің грамматикалық құрылымының қалыптасуының негізгі кезеңдерін атап көрсетті.

Бірінші кезең - олардың аморфты түбір сөздерінен құралған сөйлемдер кезеңі. Олар пайдаланған кезде бір өзгеріссіз түрде қолданылады(1 жас 3 айдан 1 жас 10 айға дейін) .

Екінші кезең - грамматикалық категориялардың қалыптасуымен және олардың сыртқы көрінісімен байланысты сөйлемнің грамматикалық құрылымын меңгеру кезеңі (1 жас 10 айдан 3 жасқа дейін) .

Үшінші кезең - орыс тілінің морфологиялық жүйесін меңгеру кезеңі, септеулік және жалғаулық түрлерін меңгерумен сипатталады (3 жастан 7 жасқа дейін) [7, 159 б. ] .

Тілдің грамматикалық құрылымын бала ертерек меңгереді. Ауызекі сөйлеу де сөздерді әр түрлі формада (септеп, жіктеп, жекеше, көпше) түрлендіре қолдануға үйретіледі. Мысалы: «Отбасы» тақырыбын өткенде « Менің атам бар», «Менің әжем бар», «Мынау - ана», «Мынау - әке», сондай- ақ «Оқу құралы» тақырыбын өткенде қарындаш- қарындаштар, сызғыш-сызғыштар, бояу-бояулар, дәптер- дәптерлер сонымен қатар, «Малдың төлі» тақырыбында Мынау - бұзау. Ол - сиырдың төлі. Мынау - құлын. Ол - жылқының төлі. Мынау- қозы. Ол - қойдың төлі т. б. балалар монологты және диалогты, сөйлеуді меңгереді, грамматикалық құрылымы байланыстырып сөйлеу арқылы жетіледі.

Тілдің морфологиялық жүйесін меңгеру балаларда сөздің дыбыстық түріндегі бағыттылықтың дамуы негізінде жүзеге асады. Бұл әсіресе мектеп жасына дейінгі ересек жастағы балаларда байқалады.

Бағдарлануды дамыту үшін баланың сөзбен белсенділігі маңызды, бірақ тәжірибені қарапайым жинақтау әрқашан оң нәтижеге әкелмейді.

Мектеп жасына дейінгі бала тілдің грамматикалық құрылымын меңгеру барысында морфемалардың дыбыстық жағына бағдарланудан жеке фонематикалық белгілерге бағдарлануға көшеді. Бұл процесте фонематикалық есту мәдениеті жетекші орындардың бірін алады [3, 70 б. ] .

Грамматикалық құрылымды меңгерудің негізі грамматикалық негізді қалыптастыру болып табылады.

Ф. А. Сохин [24] тілдік жалпылаудың қалыптасуы туралы айта отырып, балалардың сөйлеуі ең алдымен ересектердің сөйлеуіне еліктеу, олардың сөйлеу үлгілерін алу және жаңғырту негізінде дамитынын атап өтті [24, 97 б. ] .

Сөйлеудің даму процесінде тілдік жалпылаулардың қалыптасуы ерте басталады және ересектерге еліктеу ғана емес, тілді меңгерудің психологиялық механизмінің өзегін де солар құрайды [17, 160 б. ] .

Грамматиканы меңгеру баланың когнитивті дамуымен байланысты, өйткені сөйлеуде тілдік жалпылауды қалыптастыру ойлау жұмысын қамтиды.

Грамматикалық құрылымның қиындықтары мен бірте-бірте меңгеруі бірнеше себептермен түсіндіріледі: жас ерекшеліктері, сөйлеудің морфологиялық және синтаксистік аспектілерін меңгеру заңдылықтары, грамматикалық жүйенің, әсіресе морфологияның күрделілігі.

1. 2Грамматикалық дағдыларды қалыптастырудың әдістері мен тәсілдері

Ана тілдің грамматикалық, мағыналарын түсіну жас жеткіншекке ақыл кіру жене оның дамуы процесі болып табылады. Бұл процесс санадан тыс жүретінін қайталап айтамыз. Алайда егер бұл процесс нашар оқытылу арқылы бәсеңдетілетін болса, баланың ақыл-ойының өсуі шектеліп қалады. Мектепке дейін ана тілінің грамматикалық құрылысын үйренбеген бала нашар оқиды, өйткені ол мектепте оқылатын болмыс құбылыстарынан арасындағы байланыстар мен қатынастарды түсінуге қабілеті жетпейді [3] .

- -қатынастармағынасы, яғнибұллогикалық (ойлағыштық) . Грамматикалық мағыналар сөз тудырушы морфемаларға және синтаксисте грамматикалық мағыналарға бөлінеді. Тілді түсіну үшін оны құрайтын сөздердің лексикалық мағыналарын білу аз, сонымен бірге осы сөздердің арасындағы грамматикалық қатынастарды түсіну ксрек, Мысалы, бала лексикалық мағынаны, яғни АЛМА ағашы, отырғызу сөздерінің тілден тысқары болмыспен арақатынасын білуі мүмкін, алайда «алма ағашы отырғызылды» немесе «алма ағашын отырғызады» деген сөйлемдердің құрамында жұмсалып тұрған грамматикалық мағыналарды білмейді (предикатты, яғни баяндауыштық қатынастарды білдіретін зат есімнің атау септігі мен ырықсыз етістін немесе толықтауыштык, заттық қатынастарды білдіретін зат есімнің табыс септігі мен етістіктің 3-жағының шақ формаларының мағынасын түсінбейді) . Егер балаға грамматикалық тұлғаның мағынасы түсініксіз болса, ол сөйлемдегі айтылған ойды да түсінбейді.

. , . .

, , , көптік, септік, шақтық, . .

, , : сынесімдер - септіктерге, жекеше, көпшетүрге; - жекеше, көпшетүргетүрленеді[5] .

Зат есімдердің түрленуі үстінде жүргізілетін жұмысты табыс септігінен, яғни табыс септігін атау септігімен салыстыра отырып бастау керек, сонан соң өте нақты және түсінуге жеңіл септіктер ретінде барыс пен көмектес септікті үйрету керек, тек содан кейін ғана ілік септігі мен жатыс септігінің кейбір мағыналарымен, осы септіктердің негізінде жасалған жатыс септігіндегі тіркестермен және кайда? (кай жерде?), (қайда? (қай жақта?), қайдан? деген сұрақтардың айырмашылықтарымен таныстыру керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.