Ақша қаражаттарын басқару модельдері. Ақша ағымдарын басқарудың мәні

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

14 Ақша қаражаттарын басқару модельдері. Ақша ағымдарын басқарудың мәні

14.1 Қаржылық циклды есептеу. Ақша қаражаттарының айналу кезеңдері
14.2 Ақша қаражаттарының оңтайлы қалдығын анықтау
14.3 Ақша қаражаттарын басқарудың типтік саясаты
14.4 Баумоль үлгісі. Миллер-Орр үлгісі

Ақша қаражаттары (cash) - қолма-қол және аударым түрінде шоғырланған (жинақталған) ақша - кәсіпорынның кассасында, банктің есепшотында, бағалы қағаздарда және т.б., олар өтімділіктің ең жоғары деңгейіне ие. Қаржы менеджментінде кәсіпорынның барлық ақша қаражаттары қолма-қол ақша деп аталады. Халықаралық практикада ақша құралдарының құрамына тез өтетін бағалы қағаздар сияқты ақша баламалары кіреді.
Ақша қаражаттарының бар болуы келесіні қамтамасыз етеді:
- кәсіпорынның әрі қарай дамуының мүмкіндіктері мен бағыттарын;
- кәсіпорынның сенімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін.
Алынған табыс сомасының түскен ақша қаражаттарының шамасынан айырмашылығы келесіде:
- пайда есептегі ақшалай және ақшалай емес табыстарды көрсетеді;
- пайда мәміле жасағаннан кейін есептеледі;
- пайданы есептеу барысындағы шығындар өнімді өткізгеннен кейін есепке алынады;
- ақша қаражаттарының көптеген ағындары пайданы есептеу барысында көрсетілмейді.
Сондықтан ақша қаражаттарының шамасын зерделеумен бірге олардың қозғалысы мен көздерін де зерделеу қажет. Ол үшін қаржылық есептіліктің міндетті түрі - ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі есебі енгізілген. Бұл есептің негізінде:
- кәсіпорынның ағымдағы төлемқабілеттілігі жөнінде қорытындылар жасалады;
- ақша қаражаттарды басқару бойынша жедел шешімдер қабылданады;
- қаржылық нәтижелер мен ақша қаражаттарының өзгерістері арасындағы сәйкессіздіктер түсіндіріледі.
Ақша қаражаттарының ағыны (cash flow) - олардың пайда болу көздерінен тәуелсіз қаржы ресурстарының түсімі мен шығындарының бірлігі (шығындарды алып тастағанда ақша қаражаттарының түсім сомасы). Ақша ағындарын талдаудың негізгі міндеті - ақша қаражаттар жеткіліксіздігінің (молдығының, артығының) себептерін табу, олардың түсімдер көздерін және пайдалану бағыттарын анықтау. Ақша қаражаттар ағындарын зерттеу келесілердің талдауын өткізуге мүмкіндік береді:
өтімділігі мен банкроттық қаупін;
капитал салымдарын қаржыландыру тиімділігін;
- фирманың өндірістік және қаржылық тәуекелін және оның бағалы қағаздарының инвестициялық сипаттарын.
Ақша қаражаттарының түсімі дивидендтерді төлеу негізі ретінде инвесторларға керек, ал несие берушілерге - қарыздардың қайтаруын қамтамасыз етуі ретінде. Ақша қаражаттарын басқару мақсаты: фирманың (компанияның) дұрыс жұмысын қамтамасыз ету үшін оларды жеткілікті деңгейде ұстап тұру. Ақша қаражаттарын басқару саясаты тұрақты төлемқабілеттілігін қамтамасыз ету және сақтау үдерісінде тиімді пайдалану мақсатында олардың қалдығының жиынтық мөлшерін оңтайландыруда тұрады.
Саясатты қалыптастыру кезеңдері.
1 Өткен кезеңдегі ақша қаражаттарын талдау.
Осы талдаудың негізгі мақсаты - кәсіпорынның төлемқабілеттілігі тұрғысынан ақша қаражаттарының орташа қалдығының деңгейі мен сомасын бағалау. Ақша активтерінің айналым капиталында қатысу дәрежесі мен өткен кезеңде оның динамикасы (өсуі), айналым кезеңі, жеке айлар бойынша төлемқабілеттілігінің деңгейі бағаланады.
2 Ақша қаражаттарының орташа қалдығын оңтайландыру.
Бұндай оңтайландыру алдыңғы кезеңде осы қалдықтың жеке түрлерінің қажет мөлешірін есептеу жолымен қамтамасыз етіледі. Ақша қаражаттарының операциялық қалдығында қажеттілік ағымдағы соманы сипаттайды. Осы соманың есебі операциялық қызмет бойынша жоспарланған ақша айналымы мен ақша қаражаттарының айналым санында негізделеді.
3 Орташа қалдықтың ұлттық және шетел валютада саралауы. Бұндай саралау тек қана сыртқы экономикалық қызмет жүргізетін кәсіпорындарда өткізіледі. Саралау мақсаты: кәсіпорынға қажет валюталық қорларын қалыптастыру үшін ақша қаражаттарға жалпы қажеттілігінен олардың валюталық бөлігін айыру.
4. Орташа қалдықты реттеудің тиімді түрлерін таңдау.
Бұндай реттеу кәсіпорынның тұрақты төлемқабілеттілігін қамтамасыз етуі мен ақша активтер қалдықтарында ең жоғары және орташа қажеттілігін азайту мақсатында өткізіледі. Реттеудің негізгі әдісі - алдағы төлемдер ағынын түзету (әріптестермен алдын ала келісу бойынша жеке төлемдердің мерзімдерін ауыстыру).
5. Уақытша пайдаланбаған қалдықтың тиімді пайдалануын қамтамасыз ету. Бұл кезеңде сақтау және инфляциядан қорғау үдерісінде баламалы табыстың жоғалу деңгейін азайту бойынша шаралар жүйесі әзірленеді. Осындай шаралар санына келесілер жатады:
- осы қалдықтың орташа сомасы бойынша депозиттік пайызды төлеумен ақша қаражаттарының қалдығын ағымдағы сақтау шарттарын банкімен келісу;
- ақша қаражаттарының сақтандыру және инвестициялық қалдықтарын уақытша сақтау үшін инвестициялаудың қысқамерзімді ақша құралдарын пайдалану (мысалы, банктердегі депозиттік салымдар).
- резервтер мен пайдаланбаған ақша қалдығын инвестициялау үшін жоғары табысты қор құралдарын пайдалану (мемлекеттік бағалы қағазар), бірақ осы құралдардың қаржы нарығында жеткілікті өтімділігі шартында.
6. Ақша қаражаттарына бақылаудың тиімді жүйелерін құру. Бұндай бақылаудың объектісі кәсіпорынның ағымдағы төлемқабілеттілігін қамтамасыз ететін ақша қаражаттары қалдығының жиынтық деңгейі болып келеді.
Ақша ағыны немесе қолма-қол ақша ағыны шаруашылық қызметтің немесе субъектінің жеке операцияларының нәтижесінде пайда болатын ақша қаражаттарының қозғалысы болып келеді. Мақсаттарына байланысты ақша ағындары кейбір белгілері бойынша жіктеледі:
I - шаруашылық үдерісін қамтамасыз ету ауқымдары бойынша:
- тұтастай кәсіпорын бойынша немесе жиынтық ақша ағыны;
- кәсіпорынның шаруашылық қызметінің жеке түрлері бойынша;
- жеке құрылымдық бөлімшелері бойынша;
- шаруашылық операциялары бойынша.
Бұндай жіктеу ақша қаражаттарының кейінгі талдауы үшін қажет.
ІІ. Ақша қаражаттарының қозғалыс бағыты бойынша:
оң - бұл шаруашылық операциялардың нәтижесінде ақша қаражаттардың түсімі.
теріс - әр түрлі төлемдердің нәтижесінде болған ақша
қаражаттарының жылысуы. Егер түсімдер мен жылысу сомаларының арасындағы айырым оң болса, оны ақша қаражаттарының таза түсімі деп атайды, егер теріс болса, оны ақша қаражаттарының таза жылысуы дейді.
ІІІ. Шаруашылық қызмет түрлері бойынша ақша ағындарын операциялық, инвестициялық және қаржы қызметі бойынша бағалайды.
1. Ақша қаражаттарының негізгі (операциялық) қызметі бойынша қозғалысына түсімдер мен жылысулар жатады. Ақша қаражаттарының негізгі түсу көздері:
- тауарларды сатудан және қызметтерді көрсетуден;
- жалға беруден, қаламақылар, комиссиялық сыйақылар және т.б. табыстар;
- сақтандыру компаниясынан.
Ақша қаражатының жылысу бағыттары:
- тауарлар мен қызмет көрсетулер жеткізушілерге ақша төлемдері;
- кәсіпорын қызметкерлеріне ақша төлемдері;
- салықтарды ақшалай төлеу;
- несиелер мен займдар бойынша пайыздарды төлеу;
- сақтандыру жарналар түрінде сақтандыру компаниясының ақшалай төлемдері. Егер кәсіпорын ақша қаражаттарының негізгі түсімі операциялық қызметпен байланысты болса, оның қызметі оң сипатталады.
2. Инвестициялық қызмет әдетте ақша қаражаттарының жылысуын сипаттайды. Кәсіпорын өндірістік қуаттарын кеңейтіп заман талабына сай келтіріп жатқанда осындай үдеріс байқалады. Инвестициялық қызмет бойынша шығындар операциялық қызметтен түскен түсімдермен жабылады. Табыстардың жеткіліксіздігінде сыртқы көздерді тартып, бұл капитал құрылымының өзгерісіне әкеледі.
Инвестициялық қызмет бойынша ақша қаражаттарының түсу көздері:
- мүліктің, машиналар мен жабдықтардың, материалдық емес және де басқа айналымнан тыс активтердің сатуынан;
- басқа компаниялардың, бірлескен компаниялардың үлестік және қарыз құралдарын сатудан.
Инвестициялық қызметі бойынша ақша қаражаттардың жылысуы:
- мүлікті, машиналарды, жабдықтарды, материалдық емес және басқа айналымнан тыс активтерді сатудан;
- акционерлік капиталға және қарыздық құралдарға қатысты төлемдер;
- ұзақмерзімді қаржылық салымдар.
3. Қаржылық қызмет кәсіпорынның ақша қаражаттарының өсуіне мүмкіндік беруге тиісті. Түсім көздерінде (түсімдерде) банк несиелер (ұзақмерзімді және қысқамерзімді) түрінде капиталдың тартуы, меншік бағалы қағаздарды (акцияларды, облигацияларды және т.б.) сатуы, лизинг алушылардан лизингтік төлемдердің түсуі көрсетілген. Қаржылық қызмет бойынша ақша қаражаттарының жылысуы:
- дивидендтер, акциялар үшін төлемдер түрінде акционерлерге (құрылтайшыларға) төлемдер;
- кәсіпорынның несие берушілерге төлемдер (негізгі қарызды өтеу);
- қаржылық жалға беру бойынша қарызды азайту үшін жалға берушінің ақша төлемдері. Пайыздар мен дивидендтердің қозғалысымен байланысты ағындардың жіктеуі жөнінде біріңғай пікір жоқ. Төленген пайыздар мен алынған пайыздар операциялық ақша ағындары ретінде жіктелуі мүмкін, себебі таза пайда немесе залал анықтамасына түседі. Сонымен бір уақытта - қаржылық ағындары ретінде де (қаржылық ресурстарды тартуға шығындар ретінде) немесе инвестициялық ақша ағындары (инвестицияларға табыс бола келе).
Қорытындысында - жиынтық ақша ағыны - негізгі, инвестициялық және қаржылық қызметінен ақша ағындарының сомасы. Оны да валюталық бағамның өзгерісіне алынған табысқа түзетеді. Ақша қаражаттарының қозғалыс бюджетін әзірлеу барысында шешімдерді қабылдау негізі - ақша ағындарын талдау.
Ақша қаражаттарының мақсаттық қалдығын анықтау үшін төрт әдіс пайдаланады:
1) Баумоль моделі (үлгісі);
2) Миллер - Орр моделі;
3) Стоун моделі;
4) Монте - Карло әдісі бойынша еліктеме моделі.
Баумоль моделі ақша қаражаттарының инвестициялау мүмкінді барысындағы балама шығындардың шамасын және қажет жағдайда шотта қаражаттардың көбеюімен байланысты трансакциялық шығындарды теңейді.
Кәсіпорында ақша қаражаттарының ең жоғары және оңтайлы деңгейі бар дейік. Жұмыс барысында жаңағы ақша әр нәрсеге жұмсалып отырды. Тауарды өткізуден түскен қаражаттарды кәсіпорын қысқамерзімді бағалы қағаздарға салып отырады.
Ақша қаражаттардың қоры азайып, нольге тең болғанда немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.