Алаш хан туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ Е.А.БӨКЕТОВ АТЫНДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ УНИВЕРСИТЕТІ

Тарих факультеті

Археология, этнология және

Отан тарихы кафедрасы

Реферат
Тақырыбы: Алаш хан туралы

Орындаған: ИО-21 тобының студенті Қадылова А.С.
Тексерген: т.ғ.м., аға оқытушы Муратова М. Б.

Қарағанды 2021 ж.

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

І ТАРАУ
1.1Алаш атауының шығуы жөніндегі мәліметтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..5

1.2 Ежелгі этнонимдердің сөзжасамында нәтижелігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .9

1.3Алаша хан шежірелік деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11

II ТАРАУ

2.1.Үш жүздің басын құраған Алаша хан туралы аңыз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13

2.2Алты Алаш Түрік қағанатының кіші хандықтары ма? ... ... ... ... ... ... ... ... ..16

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21

Кіріспе

Реферат тақырып өзектілігі: Әрбір ұлт пен қауым үшін өзінің шығу тегі мен атауын анықтап алу аса маңызды. Өйткені, біз кімбіз, қайдан келдік, қандай ортада өмір сүріп жатырмыз? - деген сауалдарға төл щежіремізді бағалаумен ғана нақты жауап бере аламыз. Жалпы, біз өз-өзімізді танып, өткенімізді парықтап, тарихымызды пайымдаумен ғана келешек үшін ізгі байлам, ілкімді қадамдар жасай аламыз. Ал, өткенімізді түгендеп, болашағымызды айқындау үшін қаншама тарихи ақтаңдақтар мен қордаланып қалған ұлттық-әлеуметтік мәселелердің түйінін тарқатуымыз шарт. Тарих ғылымында шешімін таппай жүрген осындай түйткілдердің бірі Алаш атауының қандай мән-мағынасы бар деген мәселе екендігі ғылым көшіне ерген ағайынға аян. Ендеше, бүгін біз Алаш хан атауы жөніндегі аңыз-әпсаналар мен тарихи деректерге талдау жасап көрмекпіз.
Қазақтарға ежелден жалпыхалықтық ұран -- уран ретінде айтылатын "Алаш" деген этникалық термин белгілі. Халық арасында бұл алғашқы ата-бабалардың бірінің есімі деген пікір бар. Алаш XV ғ. бастап бүкіл этникалық бірлестік -- Ұлыстың қазақ халқының жалпыхалықтық уранына айналуы ықтимал. Қазақ халқының шежіресінің (шежіре) жазбаша және ауызша нұсқаларының барлық авторлары осы фактіні тіркеді. Қазақтың көрнекті ағартушыларының бірі Шәкәрім Құдайбердіұлы да осы құбылысты атап өтті [1].
Бұл ұран естілгенде, қолында қару ұстай алатын барлық адамдар қатарға қосылды. Түркі халықтарының ежелгі діни-тотемистік көзқарастары бойынша уран (клич) көбінесе ата-бабаларының немесе осы рудан немесе тайпадан шыққан атақты батырлардың есімдері болған. Біз әскери жағдайға байланысты уран (клич) қиын сәттерде естілгенін жоғарыда айттық. Этникалық қоғамдастықтың әрбір соғысқа қабілетті мүшесі ортақ ту астында қатарға тұрды және Отан үшін күресте өзін құрбан етуге дайын болды, бірақ сонымен бірге жауапты жарыстар -- күрес, ат жарыстары және т. б. кезінде де айқай-шу естілді.

Түркі әлеміндегі "уранның" тотемдік-сиқырлы мәнін түсінбеушілік А.и. Левшинді бұл құбылысты парольдің бір түрі ретінде қарабайыр түсінуге әкелді. Автор өз ойын былайша тұжырымдайды: "бұрын ту қырғыздардың қару-жарағына жататын. Әр рудың өзінің үлкен туы және әр бөлімнің өз белгішесі болды, олар бейбіт уақытта мұқият сақталды және тек соғысқа шығарылды, бірақ қойларға емес. Одақтастарды жаулардан ажырату үшін бір жағынан соғысқан адамдар негізгі баннермен бірдей түсті белгішелер жасап қана қоймай, қолдарына сол түсті орамал, лента тағып немесе кез-келген заттың сынықтарын тігеді. Дәл осы мақсатта әр тұқымның өзіндік ерекше паролі болды (жазбаларда бұл айқай, қазақша-уран деп аталады), онымен қырғыздардың көпшілігі әлі күнге дейін шайқастар мен маңызды тонауларға қатысады, мысалы, табинский кланының паролі "тустаган" (тостаған) сөзі; кердерин класының паролі "Кудж Ахмед", Таминский -- "Кара-Бура": Чумякейский-"дюйм" және т.б. Хандар мен сұлтандардың барлығында "архар" деген сөзбен айтылатын бір ерекше пароль бар, оны қарапайым адамдар барлық рулар мен атақтардың қырғыз-казактары біріктірілген жалпы күйзеліс жағдайында қолдана алмайды, әр түрлі "Алача"деп айқайлайды! Жорықтарда басты тудың сақтаушысы болып құрметті сұлтандардың немесе старшиналардың бірі сайланды, ол әскери бастықтан кейін бірінші тұлға болды" [2].С.Г. Кляшторный және т. и. Сұлтанов да осы құбылыстың қазақ халқында бар екенін түсіндіруге тырысуда. "Көшпелі қазақтарда тұрақты әскер болған жоқ, тек қажет болған жағдайда жиналған тайпалық жасақ болды. Рулық-тайпалық жасақ дербес бірлік болды: оның басында ру басшысы тұрды, әрбір жасақтың өз жауынгерлік туы және өз уран -- жауынгерлік шақыру айқайы болды. Мұндай автономиялық отрядтардың белгілі бір саны ұлыстық әскер болды. Ұлыс басшысы бір мезгілде Ұлыс әскерінің басшысы болды: Ұлыс әскерінің өзінің басты Туы, өзінің біртұтас ураны болды"[3]. Көріп отырғанымыз, авторлар "уранды" бір жақсы -- әскери құрылымның бір түрі ретінде қарайды.
Айта кету керек, уран тек жауынгерлік айқай емес. Ежелгі заманнан бері хунно-түркі әлемінде әр рудың, тайпаның, Ұлыс уранның күзетшісі рухтың ата-бабасының есімі болған. Барлық армия немесе бүкіл армия үшін аруах-"ортақ рух-қамқоршы". Кейін бүкіл қазақ ұлысын жалпы қазақ ұраны - "Алаш" деп қабылдады. Шоқан Уәлиханов бұл жөнінде былай деп жазады:" Аруах -- ата-бабалар рухы, барлық қиын күнді жағдайларда оларға:" араухи", қолымнан ұстап, қолымнан демейді " [4].

1.1 Алаш атауының шығуы жөніндегі мәліметтер

"Түркі және моңғол руларында рулық кландар (уран) болды-бұл руларды, әсіресе ұрыста немесе оған дайындық кезінде біріктіруге қызмет еткен сөз. Аңыздарға сәйкес, Шыңғыс хан бектердің әрқайсысына (өзі басқаратын одаққа кірген ру жетекшілеріне) таңба (яғни, кланның меншігі, құс, ағаш және айқай-шу белгіленген сызықшалар, шеңберлер және т.б. түріндегі ерекше жазбаша белгі) берді. Барлық осы атрибуттар оның империясы сияқты рулар мен тайпалардың конгломератында ерекше маңызды болған руды бөліп көрсетті. Сонымен қатар, өод Кункрад алды ағаш -- яблоню, құс -- қыран жолы, ұран -- Кункрат, тамгу -- ай; род Уйшин "Уйшунь" алды ағаш -- қарағаш, құс -- қыран, ұран -- Салават, тамгу -- "сурку" (вроде славян әрпі ц )[5].
Бұл жерде Шыңғыс хан әскері конгломерат емес екенін түсіндіру керек. Бұл жалпы түркі бірлестігі, "шежіре"шежіресінде көрсетілген нақты қандас жүйемен өзара байланысты болды. Рулар, тайпалар үшін атрибутиканың құрылуы мен таралуы хунн және көне түркі кезеңдерінде, яғни Чин-гис ханның билік ету кезеңіне дейін орын алды. Сонымен қатар, А.В. Суперан ақпараты басқа шежіре шежірелерінің деректерімен сәйкес келмейді. Қазақ халқының алғашқы тегінің аты ретінде әрекет ететін Алаш Қазақ хандығы пайда болғаннан кейін бірден жалпы тайпалық, одан кейін жалпыхалықтық уранға айналды. Жалпыхалықтық уранды қабылдау қазақ этникалық жүйесінің қалыптасуымен байланысты. Мәселе қазақ халқының қалыптасуына тікелей байланысты. Егер XV ғ.қазақ халқының этногенезі мен қалыптасуының соңғы кезеңі деп есептесек, қателеспейміз деп ойлаймыз.
Саяси ахуал тап болған тайпалар, одан кейінгі Жәнібек және Кереем, қана күрделі. Жақын туыстарынан бөлініп, олар іс жүзінде олар үшін жау болды. Бүгінгі лексиканы айта отырып, келесі сұраққа жауап беру үшін шұғыл қажеттілік туындады: кім кім?! Жаңа хандық шұғыл мемлекеттік ұйымдастыруды қажет етті. Дәстүрлі "қол астындағы" жалғыз құрал этникалық жүйе -- хунно-түркі мұрасы болды. Бірақ бұл жүйе жаңа тарихи жағдайларға байланысты өзгертілді және біріктірілді. Мемлекеттік "мәртебеге" жын -- перілер Қазақ (қазақ), уран-Алаш ие болды. Қазақ тайпалары дәстүр бойынша алғашқы ата тегінің үлкендігі (Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүз) қағидаты бойынша үш жүзге бөлінді. Тайпалық бірлестіктер кейбір жағдайларда жаңартылған символиканы, яғни ұранды, ту-туларды, тамғаларды, сондай-ақ әскери және басқа да бейбіт іс-шараларды өткізу кезінде қажетті, дастархан мен сыбаға (сыбаға) орындарын бөлуге дейінгі басқа да атрибуттарды алды.
Қазақтар "үйдің" (қара шаңырақтың иесі) Хун-түркі мұрасының иесі болып саналады, өйткені этникалық жүйені түрлендіру және біріздендіру кезінде Хун-түркі жүйесінің негізі мен мәні сақталды. Бұл-патриархат, старшиналық институт, экзогамдық неке қатынастары, үш ордаға (жүзге) бөліну және т. б.
Осындай ерекше және әйгілі ата-баба қай уақытта өмір сүрді, оның есімі бүкіл халық үшін кликке айналады? "Алаш" сөзінің шығу тегі, этимологиясы мен семантикасы туралы халық мифтері өте көп,
Ханның үлкен әйелі баланы өзенге лақтыруға шақырды. Баланы кедей балықшы алып, асырап алады. Уақыт келген ұл өседі сметливый, жолы болғыш молодец, ол білді жинап, айналасындағы храбрых жігіттер. Олар округте батыл рейдтермен танымал болған жауынгерлердің батыл тобы ретінде танымал болды. Алаш көсемінің есімі көптеген халықтар арасында танымал болып келеді. Содан кейін хан барып, ұлын хан ставкасына әкелуді шешеді. Бірақ Котанбай мен Майқы би оған жүз жігіт беріп, оған ерік беруге кеңес береді. Хан бұл кеңесті мақұлдайды, ал ханның ұлына жүз жігіті бар үлкен ұлы Үйсін, одан кейін Орта ұлы Болат, соңында кіші ұлы Әл-шын барады. Алаш бастаған осы үш жүз жауынгер еркін жүріп, көптеген жерлерді және адамдарды басып алып, сәтті жорықтарда қазақтар деп атала бастады, бұл "еркін батырлар", "еркін адамдар"дегенді білдіреді. Бұл вольница Алаш ханын сайлау туралы шешім қабылдап, оны Алаш хан (Алаш хан) деп атай бастады. Етіп сайлауымен хан ақылдасып, ағайынды бөліп алуға шешім қабылдады өз иелену. Үлкен ұлы Қотанбайға Сырдария өзенінің жоғарғы ағысын, орта Ұлы Болатқа оның жүз жігіті -- орта ағысын, кіші ұлы Алшынға төменгі ағысын бөліп беру туралы шешім қабылданды, олар тиісінше Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүз деп атала бастады. Осы жерден қазақтар үш жүздің шығу тегі халықтық нұсқасының басталуын да Алаштың алғашқы атасы деп санайды" [6].
Қазыбек Таусар-ұлы кітабында қазақтар мен Алаштың шығу тегі туралы ертегі нұсқасы келтірілген. Ежелгі дәуірде Қадыр есімді билеуші болған, одан Алаш дүниеге келген. Алаш жорықтардың бірінде теңіз жағалауынан шыққан әйелімен бірге қайтып келді. Ұзақ уақыт бойы ол Алаш тілінде ешкіммен сөйлемеген. Бір күні ол сөйлеп: "Мен жақында өлемін", - деді. Ол күйеуіне жерлеуден кейін, бие саууға кететін уақыттан кейін, Қабірге келуді бұйырды. Егер ол жылауды естісе, онда қабірді тез қазып алу керек болады. Алаш осылай жасады. Ол раскопал қабірін болса, көрдім, бұл ұл дүниеге келді. Келісім бойынша анасына Жайыл есімі берілді. Жайылдан Қазақ туды. Бұдан әрі автор қазақтардың ата-бабаларын осындай тәртіппен атайды. Қадыр, Алаш, Жайыл, Қазақ, Жұман, тұман, Жұман Арыс, Сабыр. Арыстан ақ, Пан, Жан, Бол, Бек, Бал туады. Үш жүз Жан мен бектің балаларынан шыққан. Осы жерден үш жүздің ата-бабалары Ақарыс, Жанарыс, Бекарыс дейді.
Басқа халық нұсқалары Калша Кыдырдың ата-бабасы деп аталады. Көріп отырғанымыздай, Алаш этнонимі мен антропонимінің кең таралған нұсқасы-ала "мотли", "пибальд"нұсқасы. Бұл аңыз-данник халықтарының көркем шығармасы-басқыншылардан көпжылдық қысымшылық үшін кек алу.
Шоқан Уәлиханов сот шежірешілерінің дәстүрі бойынша осындай аңыздардың бірін жазған: "баяғыда, баяғыда, Туранда Абдулла есімді Егемен, ал басқаларында Абдул -- Азис-хан болған, бұл Егемендіктің Алача деп аталатын алапес ұлы болған. Оның әкесі осы жабысқақ жараға бейім адамдардың бәрін қуып шығарудың ежелгі дәстүрін орындай отырып, ұлын қуып шығарды. Сонымен бірге Абдулланың қатыгездігіне наразы және аштықтан туындаған көптеген субъектілер Сыр өзенінің солтүстігінде жатқан далаға, Қарақұм мен Бурсук құмдарына барып, казактарды бастады. Ержүрек және алыстағы батырлар үш жүзге дейін күшейіп, жақын арада даңққа, күш пен байлыққа ие болды. Бірнеше жыл өтеді, апаттар басталады, казактар тобы барлық жерде көршілерінен үнемі жеңіліске ұшырайды. Дала вольницасы аштықты сезінеді, ал бауырластық мүшелерінің қолма-қол ақшасыз және келіспеушілік оларды тәртіпсіздік пен жанжалға әкеледі. Бақытсыздықты аяқтау үшін уақытты пайдаланып, Абдаллахтың өзі іздеуді бастайды, тек провиденция күші оларды түпкілікті өлімнен құтқарады. Осындай қайғылы жағдайда, екі жүздің арасында ақсақал Алач (шетелдік, бөтен) бар және оларға казактар оны өзінің ата-бабасы және судьясы деп жариялап, оның кеңесі бойынша алапес ұлы Абдулла Алачты шақырып, оны хан етіп қояды. Осылайша, далалық қаңғыбас -- казактар, қазірдің өзінде абаттандырылған қоғамға айналды және белгілі бір мағынада ұлт (егер бұл сөзді көшпелі ұлтқа қолдануға болатын болса), өз тәуелсіздігін еске алу үшін, жеке-жеке, өзінің ханы Алач пен судья алачтың әкесін еске алу үшін Алач немесе жүздеген-үш Алач (үш жүз) деп аталды. Бірақ сыртқы қайта туылуына қарамастан, көршілер мен Абдулланың өзі оларға әлі де қарақшы-қарақшы ретінде қарады, ал казак атауы олардың артында қалды, Алач және Алач ұлы үш жүздің толық құрамында болған кезде, Абдулла халқындағы аштық пен ауруды пайдаланып, оны өзінің тәуелсіздігін жазбаша түрде мойындауға мәжбүр етті. Осылайша Алач Алачтың халқы оның ханы болды"[7]. Әрине, осы екі нұсқа және осы опцияның басқа түсіндірмелері тиісті атаулардың, тіпті одан да көп этникалық атаулардың пайда болуының тарихи және лингвистикалық логикасы тұрғысынан өте әлсіз. Ешбір жағдайда бірде-бір адам өзін немесе тіпті ойдан шығарылған ата-бабалары мен кейіпкерлерін теріс мағынасы бар есіммен атай алмайды.
Алаш этникалық атауының шығу тегі ғылыми тұрғыдан лингвистикалық және тарихи тұрғыдан негізделген нұсқасы бар. Бұл опция этникалық тиісті атаулардың пайда болуының "типологиялық әмбебаптығы" Заңына сәйкес келеді.
Бірқатар танымал ғалымдар (синологтар мен шығыстанушылар) Алаш (Алаш) терминінің шығу тегіне ғылыми түсінік беруге тырысты. Олар негізінен Алаш (Алаш, Алшын) сөзінің негізінде ала түбірлі морфема жатыр деп есептеуге бейім болған. Бұл сөздің семантикалық мағынасы барлық түркі тілдерінде "мотли", кейде"пибальд". Осыны негізге ала отырып, олар қытайлық бома (пома) -- Алаш түрік этнонимінің аудармасы деген қорытындыға келді.Бұл пікірді г. Е. Грумм-Гржимайло, А.Г. Малявкин, Н. В. Кюнер, Н. Я. Бичурин (Жақып) қолдады.
Олардың барлығы, Н. А.Аристовтан басқа, Алаш тайпасының мекендеген елінде көп болған шұбар жылқылар туралы сөз қозғады. Н. А. Аристов хан Алачтың иелігінде "ченчак деп аталатын пибальдтар немесе чубарлар" пайда бола бастады деп санайды... Бұл нұсқа "пега" адамынан (ала) шыққан Қырғыз-казактардың шығу тегі және Кіші Орда ал-чин атауының пайда болуы, ала-чен, ала-чин есімдерінің қысқаруы қызықты... Абул-Газидің Алакчин қаласы немесе елі туралы аңызында алачин есімінің динь-Линмен және помамен байланысы одан да айқын көрінеді "[8].
Алаш (Алаш, Алшын) тайпасы өсірген жылқы майталманының (ала ат) атауына байланысты этнонимнің пайда болуы туралы пікір түркі әлемінде этникалық атаулардың пайда болу заңдылықтарына сәйкес келмейді. Түркі этнонимдерінің ішінде біз кейбір халықтық (жалған) этимологияларды ескермесек, жабайы немесе үй жануарларының атынан немесе олардың костюмдерінен пайда болған бірде-бір этнонимді байқамаймыз.
Морфологиялық жағынан Алаш этнонимі екі бөліктен -- Ал+ас тұрады. Негізгі морфеманың негізгі семантикалық өзегі-ас - "нағыз адам", "нағыз адам", батыр.

1.2 Ежелгі этнонимдердің сөзжасамында нәтижелігі

Алат пен Алшынның Алаш терминіне және оның Алаштың фонетикалық нұсқасына қатысы жоқ екенін тағы да атап өткен жөн.
Біз қазақ халқының уранына айналған Алаш этнонимінің семантикасын этимологияландыру және түсіндіру әрекеттерін жоғарыда атап өттік. Көріп отырғанымыздай, сыни тұрғыдан қарау кезінде жоғарыда ұсынылған Этимологиялар сынға төтеп бермейді. Этнонимнің кез-келген ғылыми этимологиясы, ең алдымен, қатарлық Заңын ескеруі керек. Алайда, В.А. Никонов қатарлық, позитивтілік, негативтілік, калькуляция, халықтық этимология Заңын тұжырымдай отырып, ономастикадағы сөзжасам заңдылықтарын тек топонимияға ғана қолданды деп санады. Алайда, бірізділік Заңы этнонимияда да, антропонимияда да өте орынды.Антропонимиядағы сериялардың кейбір зерттеушілері бұл құбылысты "аптропонимиялық серия"деп атады.
Міне осылай, егер Алашты білімі бойынша осыған ұқсас белгілі бір қатарда қарастыратын болсақ, онда Алаш этнонимінің қалыптасу кезеңінде пайда болған ежелгі этностық есімдердің бір мағыналы қатары айқындалады. Олар: Алан, Албан, Алтын, Абдал, Алат, Аламан, Аларсын, Алан орси және т.б. еш күмәнсіз, Алаш -- екі буынды құрылым, ол екі сөзден тұрады -- бірінші -- ал, екінші -- ас.
Асаз этнонимі ежелгі түркі жазба ескерткіштерінде өзінің билеушісі -- элтебер, татука бар ірі тайпалық бірлестік ретінде бірнеше рет кездеседі. Өзбекстан аумағында acaz компоненті бар 58 этнотопонимдер тіркелген [17].
М. в. Крюков тұжырымдаған әлем халықтарының этнониміндегі типологиялық әмбебаптылық Заңы ежелгі этнонимнің этимологиясы мен семантикасын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл "адам", "нағыз адам", "жоғары адам"мағынасын беретін прототүрік түбірінің морфемасы.
Бірінші бөлімге келетін болсақ, ежелгі түркі тілінде дербес лексема болған. Кейінгі түркі тілдерінде ол бастапқы мағынасында сақталған. Бұл лексема-ал, біздің жағдайда зат есім ретінде де, сын есім ретінде де (анықтама).
Көне Түркі сөздігінде " АЬ 1. алдау, алдау, алдау, әдіс, айла-амал alin arslan tutar kucin sickan tutmas "айла-амалмен Арыстанды ұстап алуға болады, бірақ тышқандарды күшпен ұстауға болмайды".
AL 2. 1. қызыл, ашық қызыл, ашық қызыл, қызғылт сары, қоңыр (көздер туралы) jajbsil kok sarik al ayi-ton kedir жасыл, көк сары және қызыл, жібек шапандарын кию.
Ай 3. туларда және ат әбзелдерінде қолданылатын ашық қызыл (қызғылт сары) түсті жібек мата [18].
Е. в. Севортян түркі тілдерінің этимологиялық сөздігінде АЛ сөзін Әзербайжан, гагауз, Қырым - татар, қарайым, құмық, ноғай, татар, башқұрт, ұйғыр тілдерінде атап өтеді: 1. Барлық көздердегі қызыл қызыл, ашық қызыл, ашық қызыл, қызғылт, ашық қызғылт, қызыл, қызғылт сары, қызыл; 2.Жылқының ер-тоқымын (мемлекеттік құрметті адамдар), парчаны (брокколи) жабатын қызғылт сары түсті жібек матасы; қалыңдықтың басын жауып тұратын ұзын қызыл жамылғы-жасыл және қызыл түсті жібек таңғыш, оны әйелдер маңдайына байлайды. Сол знач.: үйлену кезінде күйеу жігіттің мойнына киетін қызыл орамал [19].
Алаш (фонемалардың түркі тілдерінде кең таралған және зерттелген құбылыс) - екі түбір лексемадан тұратын екі буынды форма: ал -- "қызыл, қызыл" және-ас -- "адам, нағыз адам, батыр мықты, батыр".Сөз-этноним "қызыл, қызыл", "алдау, жау үшін айла, ал оның ерекшелігі"мағынасында" қызыл, қызыл " деп бөлінеді. Сөзбе-сөз: Алаш: "алқызыл, қызыл ас; қызыл жауынгер, батыр, адам". Алаш өте қызықты, Аланның синонимдік жұбы бар, яғни "қызыл қызыл" және "адам, нағыз адам, жауынгер, батыр". Алан, сөзбе-сөз: "қызыл қызыл жауынгер, батыр". Тарихи дереккөздерде Алан кейде негіз деп аталады.

1.3 Алаша хан шежірелік деректер

Даңқты Рашид ад-Диннің Жылнамасы мен Әбілғазы Баһадүрдің Түрік шежіресі әлейім жұртшылыққа, әсіресе түркі қауымына ортақ тарихи шежіре саналады. Осы шежірелерде Алаш атауына қатысты деректер де ұшырасады. Мысалы, Рашид ад-Диннің Жылнамасында Нұһ пайғамбардың немересі ретінде Абулджа хан атты кісі есімі аталады (Рашид ад-дин.. Сборник летописей. Т.І. кн. 1. Москва-Ленинград. Издательства АН СССР, 1952. с 81). Ал, Әбілғазы Баһадүрдің Түрік шежіресінде де Нұһ пайғамбардың ұлы Иафестің алтыншы ұрпағы Алынша хан туралы дерек келтіріледі (Әбілғазы. Түрік шежіресі. Алматы. Ана тілі. 1991. 13-14 беттер). Осы Алынша ханды Қазақ тарихы үшін құнды деректерді мұра етіп қалдырған Құрбанғали Халид өзінің Тауарих Хамса атты белгілі шығармасында Алаш атауына қатысты үшінші уәж ретінде көрсетіп өтеді (Құрбанғали Халид. Тауарих Хамса. Алматы. Қазақстан. 1992. 56-57 беттер). Белгілі этнограф Ж.Артықбаев бұл шежірелік деректерді талдай келе, Алынша ханға қатысты оқиғалар б.э.б ІІІ-ІІ мыңжылдықта болған деп болжайды (Артықбаев Ж.О. Историческое наследие М.Ж.Копеева. Павлодар. 2004. с 63).
Әбілғазы Баһадүр Түрік шежіресінде Алынша хан көп жылдар бойы патшалық қылды. Нұһ пайғамбар заманынан Алынша ханға шейін барша Иафес әулеті мұсылман еді. Алынша хан заманында жұрт байып, дәулеті тасыды. Ит семірсе, иесін қабар деген өзбек мақалы бар еді. Әр кісі өзінің ең қимас адамы не ұлы, не қызы, болмаса аға-інісі өлсе, соған ұқсатып, қуыршақ жасатып қоятын болды. Бұл пәленшенің суреті деп оны сүйер еді, ас келгенде оның алдына ас қойып, оның жүзін өбіп, көзін сүртер еді, оған бас ұрар еді. Бұндай әдет қайталана-қайталана пұтқа табынуға әкелді (Әбілғазы. Түрік шежіресі. Алматы. Ана тілі. 1991. 13 б) деп баяндайды. Сондай-ақ, дәл осы деректі Шәкәрім Құдайбердіұлы да Түрік, қырғыз-қазақ һәм хандар шежіресі атты еңбегінде келтіріп өтеді (Шәкәрім Құдайбердіұлы. Түрік, қырғыз-қазақ һәм хандар шежіресі. Алматы. Қазақстан және Сана 1991. 8 б)
Шынында да Алынша ханның дәуірінде адамдар хақиқи сенімнен ажырап, пұтқа табына бастаған болса, ата-бабаларымыз:
Алаш, Алаш болғанда,
Алынша хан болғанда.
Қазақ, қалмақ, ноғайлар,
Бәрі сонда бір болған.
Ынтымағы жарасып,
Жайқұн көлдей бір болған.
- деп (Құрбанғали Халид. Тауарих Хамса. Алматы. Қазақстан. 1992. 55 б) Алынша ханды мақтап, дәріптеп жырламас еді. Яғни, Құрбанғали Халидтің Алынша хан мен Алаш атауын жымдастырғысы келген бұл уәжін дүдәмалдау тұжырым, тарихи шындыққа жанаспайтын байлам деп қабылдаймыз. Жалпы, Қазақ халқы Алаш деп ұрандағанда, арқасы қозып, рухтанып, айбарлана түседі. Олай болса, дүйім елді кәуірлікке ұрынған дәуірдегі Алынша хан қалайша арда халықтың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.