Шығыс Қазақстан аумағының геоглогиялық құрылымы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Шығыс Қазақстан облысы

1. Жалпы сипаттама

Біздің өлке ең үлкен континенттің түкпірінде, Жер шарының ұлы жазықтарының бірі - Батыс Сібірдің шекарасында орналасқан.

Шығыс Қазақстан облысы - Қазақстан Республикасының солтүстік-шығысындағы әкімшілік-аумақтық бөлігі. 1932 жылы 10 наурызда құрылған. Облыс орталығы Өскемен қаласы. Жер аумағы - 283 300 км2 (ҚР бойынша 3-ші орын ) , халқының саны (2006) - 1 430 000 адам; Облыс халқының орташа тығыздығы әр 1 км2-ге шаққанда 4, 87 адам.

2. Географиялық орналасуы

Математикалық-географиялық координаталары:

Солтүстік шеткі нүктесінің координатасы: 51°43′ с. е. 86°33′ ш. б.
Оңтүстік шеткі нүктесінің координатасы: 46°56′ с. е. 97°28′ ш. б.
Шығыс шеткі нүктесінің координатасы: 50°51′ с. е. 91°16′ ш. б.
Батыс шеткі нүктесінің координатасы: 50°42′ с. е. 79°32′ ш. б.

Физикалылық-географиялық орналасуы

Шығыс Қазақстан облысы (Шығыс Қазақстан) Алтайдың оңтүстік-батыс бөлігін (Қазақстан Алтайы), Зайсан ойпатын, Қалба үстіртін, Сауыр-Тарбағатай жоталарын, Ертіс маңы жазығын және Қазақтың ұсақ шоқысының шығыс бөлігін алып жатыр.

Шығыс Қазақстан сыртқы шекарасында солтүстігінде Ресеймен, шығысында Қытай Халық Республикасымен шексетседі. Ал ішкі шекарасында оңтүстігінде Алматы, батысында Павлодар және Қарағанды облыстарымен шектеседі.

Экономикалық-географиялық орналасуына баға беру

Шығыс Қазақстан облысының ерекше (бірегей) географиялық орналасуы, ол ең ірі құрлық Еуразияның орталық бөлігінде, ұлы жазықтардың-Батыс Сібірдің, Орта Азия мен Қазақстанның шекарасында орналасқан. Облыс аумағында планетаның континенталдық полюсі және Еуразияның географиялық орталығы орналасқан. Табиғи жағдайлары мен ресурстарының әртүрлілігі оның экономикалық дамуына қолайлы. Шығыс Қазақстан Ертіс пен Обь бойындағы ұлы су жолының қиылысында орналасқан, республикамыздың көршілес облыстарымен, шаруашылық және мәдени жағынан дамыған мемлекеттермен маңызды теміржол және автомобиль магистральдарымен байланысты. Сондықтан орналасқан жері өте тиімді саналады.

3. Табиғи кешені

Жер бедері мен геологиясы

Шығыс Қазақстан облысының жер бедерінің құрылысы өте күрделі. Жоғарғы Ертіс және Жоғарғы Обь өзендерінің су алаптары Қазақ қатпарлы елі мен Алтай-Саян таулы жүйесінің жапсарында орналасып, Алтайды түгел алып жатыр, жер бедерінің формасы әртүрлі және өте күрделі орографиялық құрылысы бар биік таулы аймақ. Таулары мен жоталары:

Ертіс өзенінен шығысында: Кенді Алтай, Тікирек, Черный, Оба, Становой, Көксу, Иванов, Қоржын, Үлбі, Қызылқарағай, Нарын, Сарымсақты, Тарбағатай, Оңтүстік Алтай, Күршім және Азутау жоталары мен олардың сілемдері.
Ертіс өзенінен батыста:Қалба жотасы, Семей, Арқалық, Мыржық, Қараадыр таулары, Ханшыңғыс, Шыңғыстау, Ақшатау жоталары.
Зайсан көлінің оңтүстігінен: Тарбағатай, Сауыр және Маңырақ жоталары.
Ертіс өзенінің екі жағындағы жоталар аралықтарында оқшаулана орналасқан таулар мен шоқылар: Майлықара, Белтерек, Айыртау, Арқат, Көксеңгір, Сандықтас, Жағалбайлы, Көктас, Атбас, Арасантау, т. б.
Облыстың оңтүстік мен оңтүстік-шығысына Сасықкөл, Қошқаркөл және Алакөл көлдері орналасқан Балқаш - Алакөл ойысының солтүстік-шығыс бөлігі мен Зайсан көлінің қазаншұңқыры орналасқан. Облыстың қиыр солтүстік-батыс бөлігін Бесқарағай ауданының бүкіл аумағын қамтитын Балапан жоны алып жатыр.

Геологиялық құрылымы

Шығыс Қазақстан аумағының геоглогиялық құрылымы өте күрделі. Тарбағатай жоталарын және Сарыарқаны жауып жатқан тау жынымтары пайда болу кезеңіне, жасына, литологиялық құрамына қарай әртүрлі болып келеді. Ежелгі уақыттағы біздің облыстың геологиялық оқиғалары туралы мәліметтер аз. Кейбір геологтар оның аумағы геосинклиналь болды деп санайды.

1. Платформалық чехол

2. Неотектоникалық ойыстар

3. Каледон

4. Герцин

5. Гранитоидтердің магмалық кешені

Шығыс Қазақстан аумағының геологиялық құрылысы

Сарыарқа - өте қатты бұзылған және тегістелген аймақ. Мұнда палеозой шөгінділері кең тараған.

Иілу осі Зайсан - Семей желісі бойынша солтүстік-батыс бағытта созылған, шеттері көтеріңкі: солтүстік-шығыста бұл Таулы Алтай, ал оңтүстік-батыста - Тарбағатай. Бұл шеткі аймақтарда протерозой мен төменгі палеозойдың ең ежелгі жыныстары жер бетіне шығады. Шығыс Қазақстан үшін палеозойдың басталуы теңіз дәуірі болды және таскөмір кезеңіне дейін созылған белсенді жанартау әрекетімен сипатталды.

Төменгі палеозойдың жыныстары қатты өзгертілген әктас, құмды-сазды теңіз және вулканогендік шөгінділер. Тектономагматикалық қызметтің төменгі палеозой циклі процесінде (каледон тау жасалу дәуірі) аймақтың оңтүстік-шығыс бөлігінде Алтайдың тау құрылымдары пайда болды. Герциндік құрылымдар каледондық құрылымдардан Солтүстік-Шығыс және Калба-Шыңғыс жақсы анықталған аймағымен бөлінген.

Шығыс Қазақстанда таралу ауданы бойынша негізгілері каледон іргетасында жоғарғы палеозойлық қатпарлық және магматизм циклі процесінде қалыптасқан Кенді-Алтай, Қалба, Оңтүстік-Алтай көтерілістері түріндегі герциндік құрылымдар болып табылады. Осы уақыттың жыныстарында Кенді Алтайдағы полиметалл кен орындарының көпшілігі орналасқан.

Зайсан геосинклиналының қалыптасуы төменгі палеозойда басталып, жоғарғы палеозойда аяқталды. Сондықтан оның шегінде теңіз шөгінділері кеңінен кездеседі. Континентальды шөгінділер аз рөл атқарады, бірақ олар әлдеқайда қалың (1600 м дейін) және негізінен Саур мен Маңрақтың етегінде кездеседі. Шар ойпатында теңіз палеозой дәуірінің ортасына дейін болған, ал Зайсан геосинклиналының қалған бөлігі құрғақ құрлық болған, бірақ Шығыс субрегионында теңіз шабуылдары жалғасып, қуатты теңіз шөгінділері жинақталды. Тас көмір кезеңінің аяғына қарай аймақтың табиғи жағдайлары күрт өзгерді. Аумақ көтеріле бастайды, теңіз қайтып кетеді. Мезазой эрасында облыстың дамуында геологиялық тыныштық кезеңі болады. Кайназой эрасында тропиктік климат қоңыржайға ауысты, көбінесе жалпақ жапырақты ағаш өсімдіктері көп өсті. Төрттік кезеңнің соңында облыс аумағында климат суына бастайды. Альпілік тау жасалу кезеңінде жер қыртысы белсенді қозғалысқа келеді. Алтай таулары екінші қайтара көтерілуге ұшырайды.

Кайназой эрасының плестоцен кезеңінде Алтай тауларының көп бөлігін мұздықтар басты. Мұздықтардың көп бөлігі Алтай тауларында сақталды. Ылғал сүйгіш өсімдіктердің көп бөлігі жоғалды. Мұздықтар Алтай тауларында 3000м биіктікте кездеседі. Шығыс Қазақстан жер бедерінің толық қалыптасуы неоген кезеңінде аяқталды.

Климаты

Шығыс Қазақстанның климаты қоңыржай континенталдыдан күрт континенталдыға дейін өзгереді. Таулы Алтай және Жоғарғы Ертіс территориясында шұғыл континенталды климат тән. Өте алыстығынан және тау жүйесімен қоршалғандығынан Атлант мұхитынан келетін жылы келетін жылы және ылғал ауа массасы осы өңірге трансформацияға ұшырап келеді, ылғалдың көп бөлігін жоғалтады. Ал Солтүстік Мұзды мұхиттан келетін ауа массасы суық және құрғақ болып келеді. Шығыс субөңірдің табиғи-аумақтық кешендерінің климаттық жағдайлары күрделі таулы жер бедерінің алуантүрлілігіне байланысты көбінесе биіктік белдеулігі заңдылығына, ал Батыс субөңірі- ендік зоналылық заңдылығына бағынады.

Облыс аумағы бойынша жиынтық күн радиациясы солтүстіктен оңтүстікке қарай табиғи түрде өзгереді және солтүстікте 108-110, Орталық бөліктерде (Бұқтырма, Шар, Шаған өзендерінің аңғарлары) 122-124 дейін, ал оңтүстікте - жылына 134-135 ккал/см2 құрайды.

Шығыс Қазақстан орналасқан қоңыржай ендіктерде циклондар мен антициклондарда ауа массаларының батыс тасымалдары басым. Әр түрлі ауа массалары облыс аумағында өзара әрекеттеседі: қоңыржай континентальды және континентальды тропикалық ауа. Олардың пайда болу себебі-жер бетінің біркелкі емес қызуы.

Облыс климатының шұғыл континенталдылығы жылдық және тәуліктік температуралардың үлкен амплитудаларымен түсіндіріледі. Орлов кентінде температураның жылдық амплитудасы 43, Зырянда 42, Ертіс маңы жазығында 35-37, тау бөктерінде шамамен 30°С.

Шығыс Қазақстанның ауа райы жағдайы жоғары және төмен қысым орталықтарының өзара іс-қимылымен айқындалады. Қыста облыстың барлық аумағы қуатты азиялық максимумның батыс сілемінің әсерінде болады. Біздің облыс шегіндегі азиялық антициклонмен жазықтар мен қазаншұңқырлардағы өте суық, жауын - шашынсыз, аязды, желсіз ауа райы, ал тау бөктерінде- қалыпты аязды ауа райы байланысты. Жазда облысымыздың барлық аумағы төмен қысымды орталыққа тәуелді болады. Азиялық минимумның орталығы Қазақстаннан тыс жерде, Иран таулары мен Тар шөлінің үстінде орналасқан.

Материктің үстіндегі қысымның төмендеуі Тынық мұхитынан шығыс ауа массаларының тартылуына әкеледі. Орталық Азияның оңтүстік аудандары арқылы Шығыс Қазақстанға континентальды тропикалық ауа енеді, бұл әдетте жазғы ауа температурасын +38+43°С дейін көтереді. Циклондар бұлтты және жаңбырлы ауа-райын әкеледі.

Жауын-шашынның облыс аумағында таралуы циркуляциялық факторлардың рельефтің ерекшеліктерімен өзара әрекеттесуіне байланысты, ал атмосферада жоғары ағымдар болуы керек.

осадки

ШҚО атмосфералық жауын-шашынның жылдық мөлшері

Шығыс Қазақстанның күрделі рельефі жауын-шашынның біркелкі бөлінбеуіне ықпал етеді. Олардың таралуында жалпы заңдылық байқалады: жауын-шашын мөлшері оңтүстіктен солтүстікке және батыстан шығысқа қарай артады. Таудың баурайларында жауын-шашын биіктігіне қарай ұлғаяды.

Гидрографиясы

Шығыс Қазақстан өзендер мен көлдерге, жер асты суларына бай, ал Оңтүстік Алтайдың тау жүйелері қазіргі мұзданудың орталықтары болып табылады. Сулар климатпен және табиғаттың басқа компоненттерімен тығыз байланысты және оларға тікелей әсер етеді.

Шығыс Қазақстан өзендері Солтүстік Мұзды мұхит бассейніне және ішкі ағынсыз Балқаш-Алакөл бассейніне жатады. Өзен желісінің тығыздығы табиғи жағдайларға: жер бедері, климат, өсімдіктерге байланысты.

Су кадастрының деректері бойынша Шығыс Қазақстанда 1200-ден астам өзен бар, олардың 885 - і ұзындығы 10-нан 100 км-ге дейін, тек 20 өзеннің ұзындығы 100 км-ден асады.

Шығыс Қазақстан облысының өзен желісі

Басты су артегриясы - Ертіс өзені. Ол аумақты Сол жағалау мен оң жағалауға бөледі. Ертіс өз жолында көптеген өзендерді қабылдайды. Олардың ішіндегі ең көп сулы - Бұқтырма, Үлбі, Уба. Сол жағалау өзендері негізінен Қалба мен Шыңғыстаудан бастау алады. Олар аса ұзын емес - олар Кулуджун, Қайыңды, Песчанка, Тайынты, Ұлан, Аблакетка, Қызылсу, Шар, Мұқыр, Шаған және басқалар.

Облыстың оңтүстігінде Бақанас, Аягөз, Үржар, Эмель өзендері маңызды су артериялары болып табылады. Олар Шыңғыс жотасының оңтүстік беткейінен, Батыс Тарбағатайдан Балқаш, Алакөл, Сасықкөл, Ұялы көлдері бағытында ағады.

Ертіске қарай көптеген шағын өзендер ағады. Олардың көпшілігі тау етегіндегі борпылдақ шөгінділерде жоғалып кетеді немесе суаруға бөлінеді.

Шаған, Ащысу, Мұқыр және т. б. сияқты батыс субөңірдің жазық өзендеріне тән белгі-әлсіз су айдындары. Өзен бассейндерінің ішінде ағынсыз учаскелер бөлінеді, онда ойпаттарда еріген сулар жиналып, тұйық көлдер мен сорлар пайда болады.

Зайсан қазаншұңқырында ағынсыз аудандар бар. Сауыр мен Тарбағатай жоталарынан ағатын шағын өзендер өз суларын Зайсан көліне дейін жиі жеткізбейді. Бұл Кендірлік, Қандысу, Үйдене, Ұласты, Қарабұға, Базар өзендері.

Рахман көлінен үш шақырым жерде 1500 м биіктіктегі Кіші Арасан көлі орналасқан, ол арқылы Арасан өзені ағып өтеді. Бұқтырманың жоғарғы ағысында Язевое және Бұқтырма көлдері бар. Көлдер А. Н. Седельниковпен зерттелген. Көлдер ағынды, жағалары шалғындар мен сирек ормандармен жабылған. Бұл көлдердің барлығы Катонқарағай ұлттық табиғи паркі аумағының құрамына кірді.

Біздің облыс су ресурстарына бай, мұнда республиканың жер үсті суларының үштен бірі шоғырланған. Шығыс Қазақстан өзендері халық шаруашылығында өнеркәсіптік қажеттіліктер, қалалық сумен жабдықтау, кеме қатынасы, ағаш ағызу, балық аулау, суару және суландыру үшін кеңінен пайдаланылады, сондай-ақ облыстың негізгі энергетикалық базасы болып табылады.

Ертіс, Бұқтырма, Үлбі, сондай-ақ Оба, Қалжыр, Күршім және басқа өзендер ең үлкен әлеуетке ие. Өзендерде ірі СЭС - Өскемен (1952 ж. ), Бұқтырма (1960 ж. ), Шүлбі(1987 ж. ) және Кіші Үлбі, Тихая, Үйдене шағын өзендерінде бірқатар СЭС жұмыс істейді. Ертіс ағынын су қоймаларымен реттегеннен кейін оның бойында кедергісіз кеме қатынасы үшін жағдайлар жасалды. Өзен мен су қоймалары арқылы нан, кен, машиналар, құрылыс материалдары және басқа да маңызды халық шаруашылығы жүктерін тасымалдау жүзеге асырылады. Навигацияның орташа ұзақтығы-200 күн.

3. 4. Топырақ және өсімдік жамылғысы

Шығыс Қазақстан облысының топырағы өте алуан түрлі. Облыстың батыс бөлігіне ендік бағытта созылған топырақ аймақтары тән, ал шығыс бөліктің таулы қыраттары шегінде биіктік белдеуі айқын көрінеді.

Жазық бөлігінде солтүстігінде қара топырақ және қара-қоңыр топырақ, оңтүстігінде - ашық-қоңыр және қоңыр, атыраптарында - шалғынды-батпақты топырақ орналасқан.

Қара-қоңыр топырақ зоналық топырақ типі болып табылады және облыстың оң жағалауының солтүстік бөлігінде - Белағаш орманды жазығында (даласында) таралған

1. күлгін қара топырақ; 2. әдеттегі қара топырақ; 3. кәдімгі қара топырақ; 4. оңтүстік қара топырағы; 5. күңгірт сары топырақ; 6. ашық сары топырақ; 7. сорлар және сортаң. (Сурет Өскенмен қаласында орналасқан «Облыстық тарихи- өлкетану мұражайы»-нан түсірілген)

Қара күлгін сортаң топырақтар Коростель-Солонов сортаң даласына, сондай-ақ Ертіс маңы жазығының сол жағалауына тән. Мұндай топырақтардың арасында дала сортаңдары кездеседі. Орташа сортаң және қатты сортаң топырақтар егістік жерлер тобына жатады.

Облыстың топырағына тұздану дәрежесі тән: әлсіз, орташа, күшті және сортаң. Сортаңданған топырақтардың таралу аудандары: Ұлан, Күршім, Зайсан, Тарбағатай, Көкпекті ауданының солтүстік бөлігі. Оң жағалаудың аздаған бөлігін аз және орташа гумусты қара топырақ алып жатыр. Ол Солтүстік-Батыс Алтайдың (Шүлбі лессті даласы) тауалды жазықтарында кездеседі.

Ертістің ежелгі аңғарының оң жағалау бөлігінде құм үйінділері дамыған, оларда көбінесе малтатастар мен қиыршық тастар кездеседі. Осындай құмды аумақтарды негізінен қарағайлы таспалы ормандар алып жатыр.

Қазіргі Ертіс алқабында қуатты шымды және органикалық заттардың көп мөлшері бар шалғынды жайылма топырақтар қалыптасады. Оңтүстік Алтайдың аласа таулы белдеуінде (Күршім ауданының оңтүстігінде) құрғақ климат жағдайында қоңыр шөлді-дала топырағы қалыптасқан. Олардың құрамында қарашірік аз - тек 1-1, 2%, және тұрақты құрғақ желдің әсерінен беті қиыршық тастармен көмкерілген. Қазір мұндай жерлер күздік жайылымдар ретінде қолданылады.

Қоңыр топырақтар «солтүстік» шөлдердің аумағына тән. Олар Солтүстік Балқаш маңы ұсақ шоқыларын, Зайсан қазаншұңқырын және Алакөл қазаншұңқырын алып жатыр. Топырақтың мұндай типі шоқылардың беткейлерінде дамыған. Топырақтар сазды құрамға ие, қуаты аз және көбінесе жергілікті жыныстардың шығуымен үзіледі. Үлкен аудандарды қиыршық тастар, тұзды батпақтар алып жатыр, сондықтан олар тек жайылымдарға жарамды.

Ашық-қызғылт топырақтар Қалба мен Тарбағатай тауларының ұсақ шоқылы бедерінің, аласа таулардың, тау бөктерлерінің, тауаралық ойпаттардың қуаң аудандарына тән. Қарашірік қабатының қуаттылығы 25-30 см.

Қара топырақтар Кенді Алтай, Оңтүстік Алтай мен Қалбаның 1500 м биіктікке дейінгі тауаралық аңғарларында, тау бөктерінде таралған. Қара топырақтар- облыстың ең жақсы егістік жерлері, 40-тан 90-ға дейін және 120 см-ге дейін жететін қуатты қарашірік қабаты бар. Олар көптеген құнды дақылдар, бидайдың қатты сорттары өсірілетін негізгі суарылмайтын ауылшаруашылық аймақ болып табылады. Таулы қара топырақты аймақтар шабындық, жайылымдық жерлер үшін қолданылады.

Тау-тундра топырақтары Кенді және Оңтүстік Алтайда тегістелген альпілік рельефтің 2000 м - ден жоғары бөліктерін алады. Топырақтың қуаты өте аз-30-40 см-ге дейін, шымтезекке бай. Олар табиғи өсімдіктермен сипатталады - бұталы альпілік шөптер мен бұталар. Таулы тундра топырақтарының үстінде тасты шөгінділер мен мұздықтар бар.

Жануарлар дүниесі

Шығыс Қазақстанның табиғи жағдайларының алуан түрлілігі оның жануарлар дүниесі құрамының байлығына әсер етті. Облыста сүтқоректілердің 118 түрі (Республика фаунасының түрлік құрамының 64%), құстардың 413 түрі (85%), бауырымен жорғалаушылардың 26 түрі (46%), қосмекенділердің 5 түрі (49%), балықтардың 45 түрі, жәндіктердің 15000-нан астам түрі мекендейді. Әрбір ландшафтық аймақ, әрбір биіктік белдеуі оларда мекендейтін жануарлар түрлерінің өзіндік жиынтығымен сипатталады.

Облыстың оңтүстігінде Алакөл және Зайсан қазаншұңқырларының шөлдері мен шөлейттерінде жер бетіндегі ең ежелгі жануарлардың бірі - өрмекшітәрізділер мекендейді. Бұл жыртқыш фаланг, улы сарышаян, үлкен тарантула өрмекші.

Шөлдердің қосмекенділер мен бауырымен жорғалаушылар фаунасында кең таралған - көл бақа, сұр және жасыл құрбақалармен қатар сирек, Қызыл кітапқа енген түрлері де бар. Зайсан қазаншұңқырының оңтүстігіндегі Сайқан жотасының бөктерінде және Алакөл көлінің маңында аз зерттелген сирек данатиналық құрбақа мекендейді. Қызыл кітапқа Зайсан қазаншұңқырына тән эндемикалық (яғни оның аумағында ғана мекендейтін) Зайсан дөңгелек басы және Орталық Азия аусылдары, сирек жолақты жылан енгізілген. Алакөл қазаншұңқырының құмды шөлдерінде ала-құла дөңгелек басты кесірткелер кездеседі. Бауырымен жорғалаушылардың қарапайым түрлерінің ішінде шөлдерде түрлі-түсті, жолақты, сызықты және жылдам, өрнекті жылан мекендейді.

Шөл құстарының фаунасы ерекше. Көгершін тәрізділерге жататын саджа және қара белді рябок сусыз жазықтардың арасында ұя салады және ондаған шақырым жерде суару орнына ұшуға мәжбүр.

Жыртқыш құстардың ішінен сұңқар-ителгі, қорған, бүркіт сазды жартастарда орналасады. Олардың көпшілігі-саджа мен рябок, ителгі мен бүркіт, сирек кездесетін әдемі дуадақ республиканың Қызыл кітабына енгізілген.

Шөлді ландшафттар үшін кең таралған - торғай тәрізділер: шөлді каменка және каменка-бишілер, жартастар мен кеміргіштердің тесіктерінде ұя салады. Алыс ертеде оңтүстік тоғайлы және қамыс қопасының тұрғыны қырғауыл Зайсан қазаншұңқырына дейін таралған, бірақ аязды қыстың салдарынан жоғалып кеткен. 70-ші жылдардың соңында қырғауылдар Кендірлік өзенінің жайылмалы баурайына қайта жіберілді, онда олар жақсы бейімделді.

Шөл сүтқоректілерінің көпшілігі түнгі өмір салтын ұстанады. Бұл тақырларда мекендейтін тышқандар-тарбаганчик, оларды мөлшері үшін жер қояны деп аталып кеткен. Шөлдердің кез келген жерінде жыртқыш қасқырды, түлкіні, қарсақты кездестіруге болады.

Алтай тауларының баурайларын қамтитын облыстың ормандары жануарлардың алуан түрлеріне бай. Көптеген өкілдері-Сібір тайга жануарлары: қоңыр аю, сілеусін, Алтай тиіні, бурундук, бұлғын, қасқыр, жұпар бұғы, бұлан, марал, елік. Олардың кейбіреулері орман аймағына қарағанда әлдеқайда кең таралған. Бұлан, саны көп жылдары Алтайдың Қалба жотасының қарағайлы ормандарын мекендеп, Тарбағатай жотасының батыс сілемдеріне дейін жеткен. Бұғы қыста қардың көп болуына байланысты тау бөктерлері мен Зайсан қазаншұңқырының шөлді учаскелеріне түседі. Семей Ертіс өңірінің қарағайлы ормандарында тиіннің ерекше түрлері мекендейді: тиін-телеутка. Алтайлық тиіндардан айырмашылығы, ол үлкенірек және ашық түсті.

Ормандарда ұсақ жәндіктер мен тышқан тәрізді кеміргіштер көп. Тышқан тәрізділердің арасында орман тінтуірі мен құйындары жиі кездеседі-қызыл, қызыл-сұр, қара. Тайгада шығыс азиялық тышқан аз кездеседі.

Тайга ормандарындағы құстардан саңырау құр, тарғақ, қара тоқылдақ кездеседі. Марқакөл көлінің маңындағы таулы ормандарда сирек қара дегелек ұя салады. Торғай отрядының көптеген өкілдері бар: шымшық (үлкен, московка, қоңыр бас) .

Балқарағайларда балқарағайлар мен кукша қоректенеді. Жыртқыш құстардан орман үкісі мен қарапайым үкі, қарақұйрық және қарапайым шұңқыр жиі кездеседі. Сақалды үкі мен қаршыға сирек кездеседі.

Бауырымен жорғалаушылардан жылдам кесіртке, қарапайым жылан кездеседі. Орман аймағының су қоймаларында қосмекенділерден -өткір жүзді бақа, қарапайым құрбақа, бауырымен жорғалаушылардан қарапайым жылан кездеседі.

Таулы жерлер өзінің ерекше фаунасымен көзге түседі. Мұнда бауырымен жорғалаушылардан кесіртке, құстардан - клушица және альпілік галка, сирек бүркіт, қара қарғалар кездеседі. Торғайлар салыстырмалы түрде жиі кездеседі.

Биік таулы тундрадағы мұз дәуірінің жәдігерлері тундра мен ақ құр, құмсалғыш-хрустан болып табылады. Биік тау мұздықтарында мекендейтін ірі таулы «күркетауық» - Қызыл кітапқа енген алтай ұлары Алтайда өте сирек кездеседі. Сауыр-Тарбағатайдың оңтүстік жоталарында Гималай ұларын жиі кездестіруге болады. Маңрақ, Сауыр-Тарбағатай жоталарының жартасты ормансыз тау бөктерлерінде сұр кекілік пен құрдың табындары жиі кездеседі.

Су айдындарында сүтқоректілерден құндыздар, сонымен қатар Солтүстік Америкадан әкелінген және жерсіндірілген америкалық қара күзен мен ондатр мекендейді. Тайга бұлақтарында құндыз кездеседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.