Қазақ музыкасының, операсының дамуы жайында

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

БөлімҚазақстандағы опера дамуы. Қазақстандағы кәсіби музыка қалыптасуы. Қазақ операларының стильдік ерекшеліктері.
БөлімҚазақстандағы опера орындаушылар. 1921-1960 жылдар аралығындағы қазақ опера ерекшеліктері мен зерттеулері.

Қорытынды.

1. 1 Қазақстандағы опера дамуы.

Қазақ ұлттық опера театрының даму кезеңдері :

Қазақ музыкасын, операсын дамыту курсын алды бірауыздан мақұлдау. Ондағы екі сызықтың тіркесімі-жан-жақты озық тәжірибені игерумен бірге ұлттық тамырларды байыту, бауырлас халықтардың мәдениеті-жалғыз дұрыс және қазақ өнерінің өркендеуі үшін жемісті бағыт. Жаңа бұл кезеңде жас театрға бірқатар негізгі міндеттерді шешу қажет болды:
- музыкалық деңгейін көтеру,
- жаңа кадрларды тарту және өсіру,
- жаңа репертуар жасау,
- педагогтар мен режиссерлердің жаңа тәжірибелі күштерін өнерге тарту, кәсіби деңгейін көтеру қабілеттілігін арту.
Осы міндеттердің барлығы қазақ театрының келешектегі жоспарына арқау болды.

Опера - бір үлкен өнердің топтастырылған күрделі жанры. Ол музыка ғана емес, бүтін театр, яғни біртұтас драмалық қойылым. Ең алғаш опера XVI-XVII ғасырларда Италияда пайда болады. Италияндық композитор Клаудио Монтеверди операға күрделі ариялар, вокалдық ансамбльдер, хор ұжымы мен оркестр сүйемелін енгізеді. Опера үшін театрлар салынды. Опера тез дамып, халықтың аңызы мен жырларын тарихын негізге алды. Операның басты рөлінде - орындаушы - әншілер - балет әртістері - хор ұжымы болады. Қазақстанда опера жанры XX ғасырдың 30 жылдары туды. Алғашқы опералық шығармалар музыкалық пьеса және драма түрінде болды. Олар түгелдей қазақтың халық музыкасына, оның ән-күй байлығына негізделіп жазылды. 1934 жылы Е. Г. Брусиловский казақтың тұңғыш операсы "Қыз Жібекті", одан кейінгі жылдары Жұбанов пен Л. А. Хамиди "Абай" (1944), М. Төлебаев "Біржан - Сара" (1946), Қ. Қожамияров "Назугум" (1956), С. Мұхамеджанов "Айсұлу" (1964), Е. Рахмадиев "Қамар сұлу" (1963) және Ғ. Жұбанова "Еңлік-Кебекті" (1975) жазып, ұлттық операны кәсіби тұрғыда жаңа белеске көтерді. Егемендік алғаннан кейінгі жылдары қазақ операсы жаңа сатыға көтерілді. Е. Рахмадиевтің "Абылай хан" операсы (2004) елеулі оқиғаға айналды. 2000 жылы Астана қаласында Опера және балет театры ашылды. 2013 жылы Астана қаласында жаңа "Астана-опера" ұлттық опера және балет театры ашылды.

Ал қазақстандық опера орындаушыларына музыкалық өте қабілетті талантты əртістер - Әміре Қашаубаев, Иса Байзақов, Елубай Өмірзақов, Құрманбек Жандарбеков, Күлəш пен Қанабек Байсейітовтер, Серғали Əбжанов, Үрия Тұрдықұлова жəне басқалар болды. Қазіргі таңдағы танымал опера өнерінің иесіне Майра Мұхамедқызын, Толқын Забированы, Жанат Бақытжанұлы, Бақнат Жаннат, Сүндет Әбдірахманұлы т. б. жатқызамыз. Қазіргі таңдағы танымал опера өнерінің иесіне Майра Мұхамедқызын, Толқын Забированы, Жанат Бақытжанұлы, Бақнат Жаннат, Сүндет Әбдірахманұлы т. б. жатқызамыз. 2004 жылы Абай атындағы Мемлекеттік Академиялық опера және балет театрының құрылғанына 70 жыл толады. Осы айтулы мереке қарсаңында "Асыл мұра” жобасы "Қазақстан опера өнерінің негізін салушы сахна жұлдыздары” атты саз дискісін жарыққа шығарып Қазақстан опера өнерінің негізін салған алғашқы қарлығаштарымен Қазақстан музыкалық мұрасының даңқын асырып осы өнердің басында тұрғандарды тағы да бір еске түсіріп құрмет көрсетіп отыр. Әрине, театр бірден аяғынан тік тұрып кеткен жоқ. Көп ізденістермен сынақтардан өтті (1934 жылы Алматыда Қазақтың музыкалық театры болып ашылды, 1937 жылдан қазіргі атауы, 1941 жылдан академиялық, 1945 жылдан Абай аты берілді) . Алғашында оның негізгі құрамында драма театрының музыкалық өте қабілетті талантты әртістері Әміре Қашаубаев, Иса Байзақов, Елубай Өмірзақов, Құрманбек Жандарбеков, Күләш пен Қанабек Байсейітовтер, Серғали Әбжанов, Үрия Тұрдықұлова және басқалар болды. Кейін бұлардың көбі Қазақстан опера өнерінің қайраткерлері атанды.

Жаңа театрдың шымылдығы 13 қаңтар 1934 жылы музыкалық "Айман-Шолпан” спектаклімен ашылып таңқалдырар табысқа жетті. Сол кезді өз естелігінде Қанабек Байсейітов былай деп жазады: - "15 мамырға дейін "Айман-Шолпан” 100 рет қойылды. Соншама аз мезгілде спектакльдің сахнаға 100 рет шығуын ешбір қойылым көтере алмас еді. Қалада әңгіме тек спектакль жайында болып жұрт гуілдеп оның әндерін айтып жүрді”.

Көп ұзамай-ақ театр тарихының жарқын беттеріне жазылған даңқты қойылымдар бірінің артынан бірі сахнаға шыға бастады. Алғашқы жылдың өзінде ғана халық атақты "Айман-Шолпаннан” басқа "Шұға” музыкалық пьесасымен және Е. Брусиловскийдің "Қыз Жібек” атты тұңғыш ұлттық операсымен танысты. Бұдан кейін 1935 жылы "Жалбыр” қойылды, 1936 жылы Мәскеуде алғаш рет қазақ әдебиеті мен өнерінің Декада күндеріне қатынасты, 1937 жылы Е. Брусиловскийдің "Ер-Тарғын” операсының премьерасы Ленинградта қойылды. Театр туындыларының Мәскеу мен Ленинград қалаларының бүкілодақтық сахналарына шығуы театр ұжымын жігерлендіріп жаңа табыстарға бастады, театрға шеттен басқа композиторлардың назары ауып өз шығармаларын ұсынды: 1939 жылы И. Надировтың "Терең көлі” мен В. Великановтың "Тұтқын қызы”, 1940 жылы А. Зильбергтің "Бекеті” және Е. Брусиловскийдің "Алтын астық”, 1942 жылы "Гвардия алға” спектакльдері қойылды.

Қазақстанның опера өнері тарихында 1944 жыл жаңа бір үлкен бетбұрыс кезеңі болды. Театрға жаңа буын жас әншілер келіп қосылды. Олар П. Чайковский атындағы Мәскеу консерваториясының жанындағы студия түлектері Байғали Досымжанов, Ришат пен Мүсілім Абдуллиндер, Шабал Бейсекова, Кәукен Кенжетаевтар еді. Біраздан соң өз композиторларымыз жазған алғашқы ұлттық операларымыз дүниеге келді. 24 желтоқсан 1944 жылы А. Жұбанов пен Л Хамиди бірігіп жазған "Абай”, 7 қараша 1946 жылы М. Төлебаевтың "Біржан-Сара” операсы қойылды.

Опера труппасы бұнымен қатар классикалық шығармаларды да игеріп жұмыс істей бастады. 1936 жылдан бастап құрамында опера өнерінің асқан шеберлері ҚазКСР-ң халық әртістері Н. Самышина, А. Круглыхина, Н. Куклина бар орыс труппасы қазақ солистерімен бірлесіп "Кармен”, "Евгений Онегин”, "Қарғаның мәткесі”, "Демон”, "Фауст”, ”Аида” спектакльдерін сахнаға шығарды. Соғыс кезіндегі бес жылдың ішінде театр ұжымы ұлттық опералардан басқа үлкен-үлкен қомақты "Иван Сусанин”, "Мазепа”, "Отелло”, "Чио-Чио-сан”, "Даиси” сияқты классикалық шығармаларды сахналады. Бұған эвакуация жылдары Алматыда тұрған Кеңестер Одағының Үлкен театры солистерімен өнер адамдары баға жетпес үлкен көмек көрсетті.

Аталған дискі театрдың аса бір жарқын табысты да қиын жылдарын яғни алғашқы ұлттық опера өнерінің тууымен ең жоғарғы шыққан биігін, шарықтау шегіне дейінгі кезеңін қамтиды. Қазақстан композиторлары шығармаларының сол биік тұғырдағы туындылары ішінде "Қыз Жібек”, "Абай”, "Біржан-Сара” опералары шын мәніндегі қазақ ұлттық кәсіби музыка өнерінің шоқтығы биік тамаша шынайы шығармалары болып саналғандықтан дискінің негізін осы опералардан үзінділер құрайды.

Е. Брусиловскийдің "Қыз Жібегі” республикамыздың кәсіби опера өнерінің ашылған бірінші беті, ғажап туындысы. "Әу” - деп басталғаннан-ақ тұла бойы, мазмұны, жазылуы, қойылуы, тіпті сахналық таңқаларлық тағдырымен болсын айырықша көркем дүние. Халықтың сүйіп тыңдайтын, рахаттана көретін операсы болғандықтан күні бүгінге дейін театр репертуарынан түспей келеді. Бұл керемет шығарма ұлы өнер саңлақтары композитор Е. Брусиловский мен жазушы Ғ. Мүсіреповтың және орындаушылардың шығармашылық достығы тудырған аса биік өнер үлгісі. Оның табысты өтуі заңды әрі соның бір айғағындай. Шығарманың музыкалық арқауын көбіне халық композиторларының әндері мен күйлері құрайды. Халықтың сүйікті әндері түрленіп, әдемі күйге малынып құлпырып жарқырап шыға келді. "Қыз Жібек” операсы өз сахнамызда ғана табысты өтіп қойған жоқ, сол кездегі еліміздің Үлкен театрында көрсетіліп қазақ өнерінің Декада күндері кезінде де зор шабытпен шырқалды. Мәскеуліктер қазақтың бірінші операсына аса зор ықыласпен сүйсініп ұзақ қол соқты. Спектакль баспасөз беттерінде төбесі көкке жете мақталды. Әсіресе сахнаны жайнатып жіберетін бұлбұл әнші Күләш Байсейітова талғампаз Мәскеу халқының жүрегін баурап алды. "Қыз Жібекті” қойған опера өнерінің негізін салушы - жұлдызды құрамы Қазақстан халқының аға буын өкілдері үшін мәңгі есте қалды.

Ұлттық композиторларымыздың алғашқы тырнақалды шығармасы А . Жұбанов пен Л. Хамиди бірігіп жазған "Абай” операсы театр репертуарынан берік орын тепті. 1944 жылы жазылғаннан бері театр өзінің әрбір ашылу маусымын тек осы "Абаймен” ашады. "Абай” операсы театрдың шығармашылық сапарларында атақты опера сахналарында қойылды. Ленинград, Берлин, Дрезден, Лейпциг, Тәшкен, Ярославль қалаларында көрсетіліп, 1958 жылы Мәскеуде өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің Декада күндерінде Үлкен театр сахнасында басты рольді Ришат Абдуллин орындаған "Абай” операсы зор құрметке ие болды. Ришат Абдуллин сомдаған Абай қайталанбас бейне ретінде халық жадында мәңгі өшпес орын алады және есте сақталады.

"Біржан-Сара” операсы 1946 жылы жарық көрді. Кейбір жекеленген үзінділері премьераға дейін-ақ концерттерде айтылып радиодан жиі беріліп жүрді. Халық премьераны асыға күтті. Үміт ақталып, Қазақстан опера өнерінің жарқын туындысының соңы тамаша мерекеге ұласты. Мұқан Төлебаев бірден қазақ музыка өнерінің классигі боп шыға келді. Содан күні бүгінге дейін бірде-бір театр маусымы тамаша туынды "Біржан - Сарасыз” өтіп көрген емес. "Біржан-Сара” операсы 1958 жылы Мәскеуде өткен Декадада Үлкен театр сахнасында қойылып оның табысы жөнінде "Правда” газеті былай деп жазды: - "Композитор Мұқан Төлебаев өзін Біржанның ізбасарындай сезініп бір тылсым ақындық әлемнің құпиясына шомып кеткендей оның сиқырлы сырлы әлемін сезіну арқылы нағыз толыққанды әсерлі ұлттық опералық шығарма тудырды”.

Опера өнерінің тарихында ұлттық опера мектептері ерекше рөл атқарады. Опера жаңа топыраққа еніп, онымен бірге музыкалық мәдениеттің барлық элементтерін алып жүрді және сол арқылы осы елдің мәдениетін дамытуға серпін берді. . Екінші жағынан, опера жаңа ұлттық құралдармен байытылып, оларды әлемдік музыкалық өнердің игілігіне айналдырады. Осыған байланысты XIX ғасырдағы орыс операсының тәжірибесі орыс музыкасын әлемдегі ең жақсы жетістіктермен теңестіріп, сонымен бірге жалпы еуропалық музыканың даму жолына айтарлықтай әсер етті.

Қазаннан кейінгі дәуірде біздің еліміздің бұрын өз опералары болмаған халықтары да опера жанрын дамыту мен дамыту процесіне белсенді түрде қатысады. КСРО-ның барлық одақтас және көптеген автономиялық республикаларында қазіргі уақытта ұлттық мәдениеттің тиісті белгілері бар жанрдың "халықаралық" негіздерін синтездеу мәселесін дербес шешудің белгілі дәстүрлері бар өздерінің опера мектептері дамыды. Мұнда да, Еуропа елдеріндегі сияқты, өз операсының пайда болуы әр республикада музыкалық өнерді дамыту үшін де, бүкіл кеңестік көпұлтты музыкалық театр үшін де пайдалы болды.

1934 жылдан бергі Қазақ ұлттық операсы тарихи қысқа мерзім ішінде айтарлықтай күрделі жолдан өтті. Бұл жолда сөзсіз шығармашылық сәттілік пен "үнсіздік" кезеңдері болды. Қазақ опера өнерінің тарихында ерекше рөл (бірқатар белгілері бойынша) жетпісінші жылдардағы эпикалық операларға тиесілі еуропалық және ұлттық музыкалық дәстүрлерді синтездеу мен өзара байытудың аталған проблемалары қазақ операсының дамудың жаңа кезеңіне өтуі туралы айтуға мүмкіндік беретін деңгейде шешілген, ол қалыптасу кезеңінің аяқталуымен және "бастапқы жинақталуымен" және кемелдену кезеңінің басталуымен сипатталады.

Опера өнерінің заңдылықтарын және оның тарихи дамуын, музыкалық жанрлар жүйесіндегі Операның функцияларын, спектакльдің үш құрамдас элементтерінің (оның музыкалық, драмалық және әдеби-сюжеттік жақтары) өзара байланысының сипаты мен бағытын зерттеу және операмен байланысты басқа да көптеген мәселелер әрқашан кеңестік музыкатанудың назарында болды. Еуропалық және орыс опера классиктерін зерттеу жанрдың тарихи даму процесінің мәні мен мағынасын ашуға, опера драматургиясы теориясы мен формасының айқын контурларын қалыптастыруға мүмкіндік берді. Қазіргі уақытта музыкалық театрдың тарихы мен теориясының заңдылықтарын одан әрі түсіну жас опера мектептерінің қалыптасуы мен даму процестерімен байланысты болып көрінеді, өйткені бұл салада жанрды жаңа элементтермен байыту, жаңа аудитория қалыптастыру жүзеге асырылады (мысалы, Қазақстанда халықты опера классикасына тарту ұлттық театрдың қалыптасуы арқылы жүрді) және басқа да бірқатар процестер. Жетпісінші жылдардағы қазақ эпикалық операсы бұл тұрғыда зерттеу үшін өте пайдалы материал болып табылады. Біріншіден, республикадағы опера өнерінің жетілуінің жоғарыда аталған белгілері осы жылдары дәл эпикалық операларда көрінді. Екіншіден, өзінің өміршеңдігін дәлелдеген және қазақ атындағы МАОБТ репертуарында берік орын алған осы туындылар. Абай әлі күнге дейін музыкатану әдебиетінде тиісті түрде жарияланбаған. Жоғарыда айтылғандардың бәрі осы зерттеудің өзектілігін растайды.

Диссертацияда қазақ композиторларының жетпісінші жылдары жасаған және республикадағы музыкалық театрдың дамуында белгілі бір кезең - с. Мұхамеджановтың "Еумбақ-қыз", Ғ. Еубанованың "Ешшк и Кебек", Е. Рахмадиевтің "Алпамыс" атты үш эпикалық операсы зерттеу пәні болып табылады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Операның ішкі құрылымының да, оның сыртқы байланыстар жүйесінің де күрделілігі мен көп үйлесімділігі өмірге ықтимал аспектілердің алуан түрлілігін тудырады

Оны зерттеу. Осы жұмыс аясында олардың ішіндегі ең маңыздылары бізге мыналар ұсынылды: Тарихи аспект, жетпісінші жылдардағы опералардағы дәстүрлі және инновациялық, ұлттық және халықаралық қатынастардың проблемасы, драматургия және опералардың формалары.

Аталған аспектілер талқылауға шығарылатын зерттеу міндеттерінің шеңберін анықтады:

- жетпісінші жылдардағы қазақ эпикалық операсының қазақ және жалпы қазақстандық Операның қалыптасуы мен дамуының тарихи үдерісіндегі орны мен рөлін анықтау;

- эпикалық опералардың опера өнерінің эволюциясы үдерістерімен, атап айтқанда, кеңестік көпұлтты музыкалық театрда жүріп жатқан байланыстарын анықтау;

- алдыңғы кезеңдегі қазақ операсының өзіндік дәстүрлерін қалыптастыру бастауларын, жетпісінші жылдары осы дәстүрлердің сыну ерекшеліктерін анықтау, осы шығармалардағы дәстүрлі және жаңашылдық арақатынасын талдау;

- ОМ зерттеуі. көрсетілген опералардың сахналық және композициялық жақтарын, олардың бейнелік-тақырыптық драматургиясы мен алақандық дамуын;

-әр түрлі ауқымды деңгейде қалыптастыру мәселесін зерттеу, осы тұрғыда қазақ халқының және халықтық-кәсіби шығармашылықтың еуропалық қалыптастырушы қағидаттары мен дәстүрлерінің өзара іс-қимылын талдау.

Осы сәттердің барлығы зерттеудің басты мақсатына - Қазақ ұлттық операсының дамуының тарихи процесін негіздейтін заңдылықтар жүйесін табуға, жетпісінші жылдар кезеңінің бұл үдерістегі бетбұрыс рөлін, композиторлардың кәсібилігі деңгейіндегі сапалы ілгерілеулерді, олардың ойлау сипатын анықтауға алып келеді.

Зерттеудің әдіснамалық негізі-кеңестік музыка ғылымы әзірлеген опералық шығармашылық саласындағы талдау әдістері және Б. Асафьевтің іргелі еңбектері, ӘЖ. Протопопова, В. ФерМана, Б. Ярустовского, А. Хохлошияой, М. Сабининой, А. Гозен-пұт. Қалыптастыру мәселелеріне байланысты В. Бобровскийдің, Л. Мазельдің, З. Назайкинскийдің, в. Цуккер-манның жұмыстары негіз болды. Опера театрының даму ерекшеліктері анықталған кезде республика және оның генетикалық байланыстары Л. Гончарова, Т. Жұмалиева, А. Байғас-Кина, а. зерттеулерінде маңызды ақпарат алынды. . Мұхамбетова және т. б. Операдағы әдеби дереккөздердің ұлттық ерекшеліктеріне байланысты я. Пеккер, и. А. безгауз, с. Верини, Н. Себов, Н. Комахи, е. Иа-сырова, Ф. Абукова және т. б. шығармаларында қамтылған басқа республикаларда ұлттық операның қалыптасу мәселелерін зерттеді, филологтар, түркітанушылар, этнографтар, атап айтқанда Ш. Уәлиханов, в. Радлов, В. Жирмунский, М. Әуезов шығармаларындағы деректерді тарту қажеттілігі туындады.

Бұл ғылыми жаңалық мыналардан туындайды: музыкатану әдебиетінде әлі күнге дейін жарияланбаған жетпісінші жылдардағы қазақ эпикалық операсы әр шығарманың жеке ерекшеліктеріне де, Қазақстандағы опера өнерінің дамуының осы кезеңіне тән белгілерді қалыптастыратын бірқатар жалпы қасиеттерге де қатысты әр түрлі көзқарастардан алынған жұмыста алғаш рет зерттелді. Зерттеу осы эволюцияның кейбір тарихи заңдылықтарын анықтады, бұрын жарияланған еңбектерде көрсетілмеген, жетпісінші жылдар кезеңінің маңызды рөлін көрсетті, жанрдың дамуын нақтыланған кезеңдеу ұсынылды.

Қазақстандағы кәсіби музыка қалыптасуы.

Көне заманнан музыка мен әннің табиғаттан тыс, табиғаттан тыс пайда болуы туралы қазақ халқының аңызы біздің заманымызға дейін жетті. Қазақ көшпенділерінің ұлы даласында аспанда қалықтаған құдай әні тым төмен батып кеткенін, сондықтан оны естіген халықтың музыкалық дарыны мен қабілет-қарымына табиғи дарын иесі екенін айтады. Ал халық та: «Алла тағала әр қазақтың жан дүниесіне туған күнінен бір түйір күй салып қойған» дейді. 18-19 ғасырлардағы қазақтардың өмірі мен тыныс-тіршілігін бақылап отырған «сырттан келген» халықтың жаңадан келгені кездейсоқ емес, таң қалдырмай, таңданыссыз емес, халықтың жасампаздыққа, шапшаңдығына таң қалды. музыкалық-поэтикалық импровизация, бөбектен бастап қарияға дейін бүкіл халықты музыка ойнау саласына кеңінен тарту.

Қазақтың дәстүрлі қоғамындағы әрбір жас және жыныс руының сәйкес музыкалық аспаптары мен жанрларының жиынтығы, репертуары мен орындаушылық формалары болды. Балалар балшықтан жасалған үрмелі аспаптарда ойнап көңілді болды - саз сырнай, тастауке, үскірік, олар шебердің немесе баланың өзі «қолында» жануарлардың, құстардың, балықтардың, көп басты жылқылардың таңғажайып пішіндерін алған, жарқын боялған және жарқыраған. глазурь. Балалар әндері мен музыкалық ойындарын орындау, ананың бесік жыры мен ересек ерлердің ән-үйретулері (бұғы балталары) арқылы балалар қоршаған әлемді танып, өздерінің әлеуметтік-мәдени қоғамдастығының толыққанды мүшесі болды.

Домбыра мен сыбызговтың аспаптық дәстүрінің даму тарихы да ғасырларға созылады. Археологиялық олжалар домбыра музыкасының ертеден пайда болғанын айғақтайды: ежелгі Хорезм қаласын қазу кезінде екі шертпелі ішекте ойнайтын музыканттардың терракоталық мүсіндері табылды. Ғалымдар кем дегенде екі мың жыл бұрын өмір сүрген хорезмдік екі ішекті қазақтың домбырасымен типологиялық ұқсастығы бар екенін және Қазақстанда өмір сүрген ерте көшпенділердің кең тараған аспаптарының бірі болғанын атап өтеді.

Домбыра мен сыбызғы музыкасының ең көне үлгілеріне құстар мен жануарлардың аттары жазылған күй аңыздары - «Аққу» («Аққу»), «Қаз» (Қаз), «Нар» («Түйе»), ақсақ жаратылыс туралы күйлер және байғұс аңшылық - «Ақсақ қыз» («Ақсақ қыз»), «Ақсақ құлан» («Ақсақ құлан»), суға батқан балалар мен жануарлардың төлдерін жырлау - «Жорға аю», «Зарлау» » («Жылау»), «Жетім қыз» («Жетім қыз») т. б. Олардың барлығы халықтың ежелгі дін түрлерінің жаңғырығын, культі мен тотемдік идеяларын сақтап, әлі күнге дейін үнсіз өткен мыңжылдықтардың тірі тарихын алып келеді. .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.