Қазақстандағы тарихи өлкетану оқушыларды патриотизмге тәрбиелеудің құралы ретінде
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Павлодар педагогикалық университеті
Р.Б.Оштан
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Қазақстандағы тарихи өлкетану оқушыларды патриотизмге тәрбиелеудің құралы ретінде
Білім беру бағдарламасы:
5В013000-Тарих-дінтану
Павлодар 2022
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Павлодар педагогикалық университеті
Гуманитарлық ғылымдар жоғары мектебі
Қорғауға рұқсат берілді
ББ жетекшісі ___________ (Б.Н.Абдрахманов)
5В013000-Тарих-дінтану білім беру бағдарламасы бойынша
Қазақстандағы тарихи өлкетану оқушыларды патриотизмге тәрбиелеудің құралы ретінде тақырыбы бойынша
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындады ___________Оштан Р.Б.
Ғылыми жетекші
(т.ғ.к., доцент) _____________Сабданбекова З.А.
Нормобақылаушы ___________Айдаркенова К.Б.
Павлодар 2022
Мазмұны
Кіріспе
5
1
Тарих пәні сабақтарында өлкетану материалдарын қолданудың негіздері
8
1.1
Пәндік дағдыларды қалыптастыруда тарихи өлкетану әдістемесін қолданыс аясы
8
1.2
Тарих пәнінде оқушылардың өлкетану құзіреттілігі негіздері
17
2
Қазақстандағы тарихи өлкетану оқушыларды патриотизмге тәрбиелеудің құралы ретінде
22
2.1
Тарихи өллкетану сабағында оқушыларды тарихи орындармен таныстыру тәжірбиелік жұмыстар
22
2.2
Тәжірбиелік жұмысты талдау
30
2.3
Өлкетану мұражайын ұйымдастыру жұмыстарның тарих сабағында тиімділігі
31
2.4
Өлкетану материалдары арқылы оқушыларға патриоттық тәрбие берудің мазмұны, формалары мен әдістері
46
2.5
Білімді ұрпақ - ұлт болашағы
52
Қортынды
59
Пайдаланылған дереккөздер тізімі
61
Қосымша
63
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Туған өлкені жан-жақты зерделеп, жіті зерттеп білу өлкетану ғылымының басты міндеттері болып саналады. Тәуелсіз Қазақстан тарихын білу әуелі туып-өскен өлкенің тарихын білуден басталады. Өзінің тегін, кіндік қаны тамған өлкенің тарихын білмеген адам өз халқының тарихын білуге ұмтылмайтыны хақ. Ал, мұндай адам ұлтжанды ел азаматы, тәуелсіз мемлекетіміздің шынайы патриоты атанып, ата-баба мұра еткен жерін қорғай алмайтыны анық. Конституциямыздың 1 бабында Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; қазақстандық патриотизм делінген.Қазіргі таңдағы патриоттық тəрбиенің қоғамдық мəнінің артуы, заңдылықтарының өзгеруі қазіргі кездегі білім беру жүйесіндегі ұлттық тұлғаны қалыптастыруға деген əлеуметтік сұраныспен тығыз байланысты. Мектеп оқушыларына арналған тарихи құндылықтар негізінде патриоттық тəрбие берудің əдіснамалық негіздерін анықтауда тұлғаға бағдарлану, аксиологиялық, іс-əрекеттік тұғыры басшылыққа алынды.
Қоғамдық құрылыстарға сай тарихи дəлелдерге негіз болатын патриоттық тəрбиеге бағытталған ережелер, бағдарламалар жəне тұжырымдамалар зерделеніп, Қазақстандық педагогика ғылымында патриоттық тəрбиенің зерттелу жəйінің терең талдануы оның даму кезеңдерінің белгіленуіне жəне оларға сипаттама берілуіне негіз болды.Өлкетану бойынша зерттеу жұмысы оқушыларды сабақтан, мектептен тыс, қоршаған шындық әлеміне шығарады, олардың көкжиегін, қызығушылықтарын кеңейтеді, байқағыштықты дамытады, өмірге ойлауға үйретеді.
Туған өлкенің ескерткіштерімен, жазбаша және материалдық көздермен тікелей байланыста бола отырып, оқушылар өздерінің тарихи және мәдени құндылығын түсінеді.
Ғылыми жаңалығы. Еліміздегі мектептерде өлкетану пәнін оқыту жастарды патриотизмге тәрбиелейді. Туған жер жобасы шеңберінде қазақстандықтар туған өлкесі туралы барлық мағлұматты мектеп партасынан оқып өсетін болды. Сондықтан бұл пәнге толықтыра отырып оқушының қызығушылығын арттыру мақсатында жаңа білім беру ресурстарын пайдаланып туризм, экскурция музей жұмыстарымен байланыстыра зерттелді [1].
Зерттеудің мақсаты: оқу - танымдық құзіреттілікті қалыптастыруға бағыттап, тарих сабағында патриотизмге тәрбиелеу болып табылады. Қазақстандық патриотизм принципі қолданыстағы заңдардың ішіндегі ең жоғары пәрменді күші бар Ата Заңымыздың 1 бабында бекер қарастырылмаған.
Белгіленген мақсатқа сәйкес зерттеудің келесі міндеттерә қойылған:
1. Тарих сабағында білім беруді дамытудың заманауи тенденцияларын талдау және тарихи өлкетанудың мән-мағынасын ашу
2. Тарих пәнін оқыту процесі кезінде оқушыларды потриотизмге тәрбилеудің негізгі алғышарттарын анықтау
3. Қазақстан тарихы пәнін мектеп практикасында оқыту кезінде тарихи өлкетану және патриотизмге тәрбиелеудің педагогикалық шарттарын анықтау
Тарихи өлкетану жалпы өлкетанудың бір саласы ретінде өзіндік тарихи бір пән болып табылады. Ол сондықтан екі ерекшелікке:
1) тарихи оқиғаларды жекешелей қарайды.
2) өзіндік жеке сала болып табылады.
Сондықтан бұл тарихи өлкетану саласындағы әртүрлі бағыттар бойынша бөлінеді. Танушылық, қайтақараушылық, коммуникативтік.
Тарихи өлкетану ерекше қанағаттандыраалатын қоғамдық ой пікірді қалыптастыра алатын сала болып табылады.
Жергілікті материялдар негізінде тарихи өлкетанудың тәрбиелік маңызы бар. Басты тәрбиелік дерекретінде және оның механизмі ретінде жергілікті дәстүр болып табылады. Яғни ол әртүрлі себептер мен зерттеулерінің қызығушылығын туғызады. Өлкенің тарихы бұл күрделі өлкетанушылық жұмысты талап етеді. Жұмыстың көптілігімен уақыт кезінде де күрделі болып келеді. Өлкетанудың зерттеу негізі жергілікті жердің тарихы болып табылады.
Зерттеу нысаны:Тарих пәні сабақтарында өлкетану материалдарын қолданудың негіздері
Зерттеу пәні: тарихи өлкетану сабақтарында оқушыларды патриотизмге тәрбиелеу.
Жұмыстың зерттелу деңгейі.Өлкетанудың негізгі анықтамасы. Әр елдің өзіндік жеке тарихы болып табылады. А.С.Карковтың берген ғылыми анықтамасы бойынша өлкетану бұл бірнеше ғылымның кешенді жиынтығы, әр түрлі әдістері мазмұнына қарамастан, барлық жиынтығы өлкенің тарихын жан жақты қарастыруға болады.Жергілікті зерттеушілер мен өлкетанушылар, Қазақстанның ірі қалаларында ашылған мұражайлар мен Орыс географиялық қоғамының төңірегіне біріге бастады. Осындай маңызды мәліметтер революциядан бұрынғы қалалар тарихы, қазақ-орыс қарым-қатынастарына арналған мәселелер Н.В. Алексеенко, М.ААсанов, В.Я.Басин, М.Бижанов, В.Галиева, Д-И. Дулатова, Ж.К.Касымбаев, А.М.Қимасов, АА.Горячев еңбектерінде дәлелденді[2.15б].
Қалалар тарихы мен ондаған статистикалық комитеттерді тарих және мәдениет мамандары зерттеді, бірінші ғылыми қоғамдар құрылып ғалымдар мен әуесқой өлкетанушыларды біріктірген қалалар революциядан бұрынғы өлкетану орталықтары болды. Бұл мәселенің тарихнамасы жеткіліксіз немесе шағын үзінді ретінде зерттелген. Мәселенің жекелеген аспектілермен мына ғалымдар айналысты: Ерофеева, Масанов Е, Есеналина Ж, Сабырханов, Кононов, Лунин Б.В, Ахметова , Қасымова ж.т.б., әрі ғылыми-зерттеу институттары мен мекемелердің еңбектері[3].
Жұмыстың теориялық маңыздылығы-берілген тақырып бойынша қолда бар материалдарды жүйелеу және талдау.
Практикалық маңыздылық. Мектеп практикасында тарих сабағын өткізу үшін барлық тарихи-ғылыми материалдарды кеңінен қолдануға болады. Тарихи өлкетану тарауы бойынша құрастырылған сабақтардың жоспарларын ағымдағы оқу үрдісін ұйымдастыру, осы тақырыптар бойынша сабақтарға қатыспай қалған, үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс жасау, қайталау және бекіту, бақылауларға дайындалу барысында қосымша дидактикалық материалдар ретінде кеңінен қолдануға болады.
Жұмыстың құрылымы. Кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Тарих пәні сабақтарында өлкетану материалдарын қолданудың негіздері
1.1 Пәндік дағдыларды қалыптастыруда тарихи өлкетану әдістемесінің мәні.
Республикасында тарихи сана қалыптасуыны тұжырымдамасында айтылған: Тарихи ағарту және тәрбиелеу жастарды өз халқының рухани әлеміне баулуға, оның мәдениетінің, тарихының тамырларын үйрету, халық поэзиясы, музыкасын, бейнелеу өнерін түсінуге ықпал ету. Осы мақсаттарға орай өлкетану жұмысын жаңғырту, тарих, мәдениет және табиғат ескерткіштерін қорғауды күшейту керек.
Қазіргі уақыттың үлгісінің бірі - ұлттык; және жалпы адамзаттық терең туыстық сезімі арқылы өтіп жатқан, өзін-өзі анықтау мен ұлттық жаңғыру процестері. Ұлттық тарихты бізге білу қажет, себебі онда жаңа қоғам құрылысшыларының, қасиетті күш-куаты жинақталған. Патриотизм, бабалар ісіне деген мақтаныш әр адамда болуы керек.
Өлкетанудың көрнекті өкілдерінің ойларының творчестволық мұрасын зерттеу, отандық мектептің өзгешілігін анықтау, осы мәселелермен айналысу қазіргі күндері өте қажет. Тарих ғылымы бос сөздерден біртіндеп айырлып келе жатқан кезде, тарихи шындықты орнату ұмыт қалған есімдерді қайтару қажет.
Өлкетану әлеуметтік-мәдени тәжірибенің көптеген саласында маңызды орын алады. Тарихи-мәдени мұраны сақтау мен зерттеуде, мемлекеттік архив, мұражай қорларын жинақтауда, халықтың тарихи сезімін қалыптастыруда тарихшылар мұражай мен архив кызметтері көп жағдайда соған байланысты болады.
Маңызды мәселе бірақ, әлі күнге дейін қазақстандық өлкетану әдебиеттерінде көрініс таппаған, отандық мұражайтану және өлкетану ойларын зерттеу тарихи мәселелері болып табылады. Оның үстіне көрнекті ғалымдар Қазақстанды зерттеуге қосқан үлесін талдау қажеттілігі, баяғыдан бері пісіп-жетілді.
Өлкетану зерттеулеріндегі оқушылардың өзін-өзі көрсету формаларының бірі-сабақтарда және сабақтан тыс уақытта заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану. Жеке тұлғаға бағытталған оқыту принципі арқылы жүзеге асырылады:
Сабақтың әртүрлі формалары:
- сабақ-конференция;
- сабақ-ойын
- сабақ-экскурсия;
- семинар сабақ;
- сабақ-сот;
- бейнесабақ және т. б. (1-сурет. Практикалық жұмыс)
Білімді тестілік тексеру: оқушыларды емтиханға дайындау, Ағымдағы және қорытынды білімді тексеру материалдарын әзірлеу.
Тарих және әлеуметтік ғылымдар бойынша әр түрлі тақырыптарға эссе жазуға, кейіннен ауызша қорғауға үйрету.
Мультимедиялық оқыту құралдарын қолдану:
- виртуалды мұражайларға, электронды энциклопедияларға бару;
- зерттеу жұмыстарының компьютерлік презентацияларын дайындаудағы бірлескен жобалау қызметі.
Өлкетану жұмысының деңгейлері;
Мектептегі өлкетану туралы сөз болғанда, оқушылардың танымдық өлкетану жұмыстарының деңгейлерін ажырату керек. Шартты түрде үш деңгей туралы айтуға болады (Нақты мектеп тәжірибесінде олар, әрине, бір-бірімен тығыз, органикалық байланысты, оқушылардың танымдық іс-әрекетінің бірыңғай өрісін құрайды).
Өлкетанудың көрнекті өкілдерінің ойларының творчестволық мұрасын зерттеу, отандық мектептің өзгешілігін анықтау, осы мәселелермен айналысу қазіргі күндері өте қажет. Тарих ғылымы бос сөздерден біртіндеп айырлып келе жатқан кезде, тарихи шындықты орнату ұмыт қалған есімдерді қайтару қажет.
Өлкетану әлеуметтік-мәдени тәжірибенің көптеген саласында маңызды орын алады. Тарихи-мәдени мұраны сақтау мен зерттеуде, мемлекеттік архив, мұражай қорларын жинақтауда, халықтың тарихи сезімін қалыптастыруда тарихшылар мұражай мен архив кызметтері көп жағдайда соған байланысты болады.
Білімді тестілік тексеру: оқушыларды емтиханға дайындау, Ағымдағы және қорытынды білімді тексеру материалдарын әзірлеу.
Тарих және әлеуметтік ғылымдар бойынша әр түрлі тақырыптарға эссе жазуға, кейіннен ауызша қорғауға үйрету.
Мультимедиялық оқыту құралдарын қолдану:
- виртуалды мұражайларға, электронды энциклопедияларға бару;
- зерттеу жұмыстарының компьютерлік презентацияларын дайындаудағы бірлескен жобалау қызметі.
Өлкетану жұмысының деңгейлері;
Мектептегі өлкетану туралы сөз болғанда, оқушылардың танымдық өлкетану жұмыстарының деңгейлерін ажырату керек. Шартты түрде үш деңгей туралы айтуға болады (Нақты мектеп тәжірибесінде олар, әрине, бір-бірімен тығыз, органикалық байланысты, оқушылардың танымдық іс-әрекетінің бірыңғай өрісін құрайды 2-сурет).
Өлкетанудың көрнекті өкілдерінің ойларының творчестволық мұрасын зерттеу, отандық мектептің өзгешілігін анықтау, осы мәселелермен айналысу қазіргі күндері өте қажет. Тарих ғылымы бос сөздерден біртіндеп айырлып келе жатқан кезде, тарихи шындықты орнату ұмыт қалған есімдерді қайтару қажет.
Бұндай іс атқарылмаса кейбір маңызды мәселелерді анықтау, ғылыми зерттеулердін, болашақ бағыттарын белгілеу және қазіргі өлкетану саласында өңдеу жұмысын жүргізу мүмкін емес.
Қадір-қасиеттік деп шарты атауға болады, ол отандық өлкетану ойын шынайы басымдылыққа жеткізу қажеттілігі мен өлкетану ісінің теориясының тарихы мен өркендеуіндегі көзге көрінбейтін билік кұруылуына байланысты.
Мәселенің өңделуі. Тарихи өлкетанудың пайда болуы революциядан бұрын болды. Жергілікті зерттеушілер мен өлкетанушылар, Қазақстанның ірі қалаларында ашылған мұражайлар мен Орыс географиялық қоғамының төңірегіне біріге бастады. Осындай маңызды мәліметтер революциядан бұрынғы қалалар тарихы, қазақ-орыс қарым-қатынастарына арналған мәселелер Н.В. Алексеенко, М.ААсанов, В.Я.Басин, М.Бижанов, В.Галиева, Д-И. Дулатова, Ж.К.Касымбаев, А.М.Қимасов, АА.Горячев еңбектерінде дәлелденді.
Қалалар тарихы мен ондаған статистикалық комитеттерді тарих және мәдениет мамандары зерттеді, бірінші ғылыми қоғамдар құрылып ғалымдар мен әуесқой өлкетанушыларды біріктірген қалалар революциядан бұрынғы өлкетану орталықтары болды. Бұл мәселенің тарихнамасы жеткіліксіз немесе шағын үзінді ретінде зерттелген. Мәселенің жекелеген аспектілермен мына ғалымдар айналысты: Ерофеева, Масанов Е, Есеналина Ж, Сабырханов, Кононов, Лунин Б.В, Ахметова , Қасымова ж.т.б., әрі ғылыми-зерттеу институттары мен мекемелердің еңбектері[3].
Өлкетану жұмыстарының негізгі мазмұны. Зерттеудің әдістері мен принциптері
Өлкетанудың негізгі анықтамасы. Әр елдің өзіндік жеке тарихы болып табылады. А.С.Карковтың берген ғылыми анықтамасы бойынша өлкетану бұл бірнеше ғылымның кешенді жиынтығы, әр түрлі әдістері мазмұнына қарамастан, барлық жиынтығы өлкенің тарихын жан жақты қарастыруға болады.
Тарихи өлкетану жалпы өлкетанудың бір саласы ретінде өзіндік тарихи бір пән болып табылады. Ол сондықтан екі ерекшелікке:
1) тарихи оқиғаларды жекешелей қарайды.
2) өзіндік жеке сала болып табылады.
Сондықтан бұл тарихи өлкетану саласындағы әртүрлі бағыттар бойынша бөлінеді.Танушылық, қайтақараушылық, коммуникативтік.
Тарихи өлкетану ерекше қанағаттандыраалатын қоғамдық ой пікірді қалыптастыра алатын сала болып табылады.
Жергілікті материялдар негізінде тарихи өлкетанудың тәрбиелік маңызы бар. Басты тәрбиелік дерекретінде және оның механизмі ретінде жергілікті дәстүр болып табылады. Яғни ол әртүрлі себептер мен зерттеулерінің қызығушылығын туғызады. Өлкенің тарихы бұл күрделі өлкетанушылық жұмысты талап етеді. Жұмыстың көптілігімен уақыт кезінде де күрделі болып келеді. Өлкетанудың зерттеу негізі жергілікті жердің тарихы болып табылады.
Оқушыларды туған өлке тарихының дәстүрлеріне өлкетану зерттеулері, мұғалім мен оқушының шығармашылық және ынтымақтастық арқылы табысты оқытуды қамтамасыз ету.
Технологияның міндеттері:
- оқушылардың өз ойын білдіруге жағдай жасау;
- оқушылар мен педагогтардың ғылыми-зерттеу қызметін жетілдіру ;
- білім беру сапасын арттыру, оқушыларды емтиханға дайындау факторы ретінде тарих сабақтарында білім беру процесіне жаңа технологияларды енгізу;
- азаматтық жауапкершілікті, мінез-құлық пен қарым-қатынастағы төзімділікті, еңбек нарығында оқушылардың әлеуметтік бейімделуін қалыптастыру;
- бейіналды және бейіндік оқыту міндеттерін жүзеге асыру.
Осы мәселелерді шешу үшін біз келесі құралдарды қолданамыз:
- оқу қызметін ұйымдастырудың әртүрлі нысандары мен әдістері;
- әр оқушының қызығушылық атмосферасын құру;
- оқушыларды қателесуден қорықпай өз ойларын еркін айтуға ынталандыру;
- сабақ барысында оқушыға оқу мазмұнының түрі мен формасын таңдауға мүмкіндік беретін дидактикалық материалды қолдану;
- нәтижеге қол жеткізу процесі бойынша қызметті бағалау;
- оқушының өз жұмыс тәсілін табуға деген ұмтылысын ынталандыру;
- әр оқушыға бастама, Тәуелсіздік алуға мүмкіндік беретін педагогикалық жағдайларды жасау.
Мен тарихи сананы қалыптастыруды келесі ұғымдарға негіздеймін
- уақыт сезімі және оның қозғалысы;
- тарихтың, өз халқының рулық сезімі;
- құбылыстарды бүгінгі күн тұрғысынан бағалау және бүгінгі күннің тарихтың бір бөлігі ретінде сезіну.
Өлкетану ел тарихын туған өлке туралы көзге көрінетін, нақты көрініс деңгейіне жақындатуға, әр адамның тарихтың объектісі және субъектісі екенін көрсетуге, біздің, туған жеріміздің, тіліміздің, халық дәстүрлерінің, салт-дәстүрлерінің бастауына құрмет көрсетуге мүмкіндік береді. Сондықтан орта мектеп бағдарламасына өлкетану материалдарын енгізу оқушыларды тарихи процеске баулиды, таным және ойлау әдістемесі мектебі, тарих және мәдениет тәрбиесі мектебі, экологиялық білім беру мектебі болып табылады.
Әсіресе, еліміз бен қоғам бетбұрыс үстінде тұрған, көптеген стереотиптер мен тұжырымдамалар бұзылған, өңірлердің рөлі күрт артып келе жатқан қазіргі уақытта өлкетану білімінің рөлі мен маңызы артып келеді. Мұндай жағдайда мектептегі білім беруді ізгілендіру міндеті, яғни білімді ғылымнан әлемнің тұтас көрінісіне айналдыру барған сайын артып келеді. Өлкетану адам-азаматты қалыптастыруға, Отанға деген сүйіспеншілікті тәрбиелеуге ықпал етеді, бұл қоғам мен мектеп дамуының қазіргі кезеңіндегі гуманитарлық білім беру мақсаттарының бірі болып табылады.
Жұмыс барысында Мен үшін тарих пәнінің мұғалімі ретінде оқушылардың өлкетану материалдарын оқуға деген ынтасын қалыптастыру міндеті бірінші орынға шықты. Балалардағы мотивтердің дамуы бала бұрын туындаған қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін бірдеңе болған кезде белсенді қызметпен тығыз байланысты. Бала оқушы болған кезде оның мотивациясын дамыту оқытудың мағынасын анықтайды.
Тарих сабақтарында және сабақтан тыс уақытта үлкен жасөспірімдерге арналған өлкетану жұмыстары табысты тұлғаны қалыптастыру құралдарының бірі ретінде зерттеу тақырыбы осылай қалыптасты. Зерттеу нысаны-оқушылардың қала тарихын зерттеуге деген ынтасының қалыптасуын зерттеу. Зерттеу пәні: туған өлке тарихын зерттеу бойынша тұрақты уәжді қалыптастыруға ықпал ететін оқушылардың іс-әрекетінің мазмұны.
Оқу мотивтерін қалыптастыратын іс-әрекет ретінде оқыту-бұл күрделі процесс, ол міндетті түрде егжей-тегжейлі немесе бүктелген түрде оқу тапсырмасын қабылдауға дайындық, оған бағдарлау, оқу іс-әрекетінің буыны, оқу материалын түрлендіру, бақылау буыны, оның жұмысын бағалау. Бұл элементтер жеке тұлғаның құрамдас бөлігі ретінде қызмет етеді, бірлесіп орындалады және мұғалімнің басшылығымен саналы. Оқу мотивтерінің түрлері зерттелді. Көбінесе олар танымдық мотивтер, әртүрлі әлеуметтік мотивтер туралы айтады. Бірінші топқа оқушылардың жаңа білімді игеруге бағытталуынан тұратын кең танымдық мотивтер, білім алу тәсілдерін игеруге бағытталған оқу-танымдық мотивтер, білім алу тәсілдерін дербес жетілдіруге бағытталған Өзін-өзі тәрбиелеу мотивтері кіреді. Екінші топқа Отанға, қоғамға пайдалы болу, білім алу қажеттілігін түсіну және жауапкершілік сезімі бойынша білім алуға деген ұмтылыстан тұратын кең әлеуметтік мотивтер, сондай-ақ белгілі бір позицияны, басқалармен қарым-қатынаста орын алу, мақұлдау алу ниетінен тұратын әлеуметтік (позициялық) мотивтер кіреді. Бұған әлеуметтік ынтымақтастықтың мотивтері кіреді: қарым-қатынас, ынтымақтастық. Мотивтер мен басқа мотивтердің үйлесуі оқушының жеке басының дамуына қажетті шарт болып табылады.
Өлкетану материалдарын зерттеу жұмыстары сабақтар, факультатив "Өлкетану", оқушылардың сабақтан тыс жұмыстары арқылы жүргізілді.
Отан тарихы бойынша бағдарламалық материалды оқып-үйрену барысында зерттеу және рефераттық жұмыстар арқылы оқушылардың туған өлкесінің тарихы бойынша білімдерін тереңдетуге тырысты. Жұмыстардың тақырыптары сан алуан болды, туған өлкенің тарихын зерделеу бойынша түрлі кезеңдерді қамтыды.
Іс - әрекеттің мазмұнын талдау оқушылардың жеке тақырыбы қозғалған кезде тұрақты қызығушылығы бар және тарих (отбасының шежіресі, Қала тарихы, Отбасы тарихы және мектеп тарихы, Мектеп тарихы мұғалімдердің, ата-аналардың, түлектердің, алғашқы құрылысшылардың көзімен) көрінеді деп қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Сіздің үйіңіздің орналасқан жеріне байланысты және қызығушылықты қалыптастырудың бағыты болды, бұл оқушыларға болашақта байыпты зерттеу жұмыстарымен айналысуға мүмкіндік берді. Сондықтан жеке мотив сыртқы мотивтің негізіне айналды.
Тарих сабағында өлкетану материалын пайдалана отырып, ол оқушылардың ойлау белсенділігін жандандыратынын, сабақ әдістемесін түрлендіруге мүмкіндік беретінін, тарихты оқытуға нақтылық пен сенімділікті енгізетінін, оқушылардың патриоттық тәрбиесіне қатысатынын байқадым.
Өлкетану жұмысы оқушыларға жергілікті халықпен әртүрлі байланыс орнатуға көмектеседі, олардың қоғамдық пайдалы қызметке қатысуын ынталандырады. Жергілікті материалда жерлестердің маңызды тарихи оқиғаларға қатысуы ашылады, біздің мемлекетіміздің дамуындағы, оның қуатын нығайтудағы аймақтың экономикалық, экономикалық және мәдени маңызы көрсетіледі, бұл жастарға патриоттық тәрбие беруге ықпал етеді.
Менің мектептегі тәжірибем өлкетану материалдарын оқу мақсатында пайдалану оқушылардың назарын қоршаған шындықтың фактілері мен құбылыстарына аударатындығын дәлелдейді, олардың тәуелсіз шығармашылық ойлауын, берік сенімдерін, дағдыларын дамытуға, алған білімдерін өмірде практикалық қолдануға көмектеседі. Өлкетанудың арқасында мен оқу- тәрбие процесіне тірі ойлаудың элементін енгізе алдым. Бұған тарихи экскурсиялар , планетаның әртүрлі нүктелеріндегі шайқастарға қатысушылар мен кездесу арқылы қол жеткізіледі. Оқушылар шындық атмосферасына енеді, олар уақыттың призмасы арқылы сол оқиғалардың куәгері болады. Осының арқасында тарихи өткен оқушылардың санасына жақындап, олар үшін нақты шындыққа айналады және тарих сабағында олар бұрыннан таныс материалдар мен оқиғаларға тап болған кезде, білімді игеру әлдеқайда жақсы болады, өйткені тарихи материал бұрыннан дайындалған білім базасына түседі. Өлкетану тәсілі оқушыларды жақын адамдардан фактілер мен құбылыстарды тікелей байқауға, тарих ғылымының терең тұжырымдары мен қорытындыларына, яғни таным процесін неғұрлым табиғи және қолжетімді жолмен ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Тарих сабақтарында өлкетану материалдарын пайдалану студенттердің өзіндік іс-әрекеті, іздеу, зерттеу және тіпті кішкене ашу, шығармашылық жұмыстар жасау үшін кең мүмкіндіктер ашады. Бұл оқушылардың өлкенің, елдің тарихына деген терең қызығушылығын оятып, білімге деген құштарлығын оятады.
Сабақтан тыс көпқырлы тарихи-өлкетану жұмысы және оның оқу кезендерімен тығыз байланысы оқушылардың экскурцияларда алған білімдерін кеңінен қолдануға жағдай жасайды.
Жергілікті материал Тарихи өткеннің қазіргі заманмен байланысын орнатуда, әлеуметтік қатынастарды тану кезендерінде , қазақ халқы мен оның өмір салты туралы түсініктерді ашуда, ғылым мен техниканы, экономика мен мәдениетті зерттеуде өте маңызды. Өлкетану шығармашылық сипаттағы әртүрлі тапсырмаларды ұйымдастыруға, оқу жұмысында іздеу мен зерттеудің әртүрлі элементтерін қолдануға, жергілікті дереккөздерді кеңінен қолдануға және оқушылардың өзіндік жұмысына қолайлы жағдай жасайды.
Өлкетану жұмысы педагогикалық жағынан өте көп қырлы. Сонымен қатар, ол зерттеу және қолданбалы, әлеуметтік пайдалы және тәрбиелік сипатта болуы мүмкін.
Өлкетану өзінің мазмұны жағынан сан қырлы, себебі онда тарих, география, табиғат пен этнография, фольклор мен топонимика біріктірілген.
Өлкетану оқушыларᡃға тарᡃихи даму идеясын түсінуге, жерᡃгілікті және жалпы қарᡃым-қатынасты түсінуге, нәтижесінде қазірᡃгі заманды түсінуге, белсенді өмірᡃлік ұстанымды, жетілген дүниетанымды қалыптастырᡃуға көмектеседі.
Өлкетану матерᡃиалының педагогикалық маңыздылығына қарᡃамастан, кейбірᡃ мұғалімдерᡃ мен әдіскерᡃлерᡃ жерᡃгілікті көмекші иллюстрᡃациялық тәуелсіз білім берᡃу немесе тәрᡃбиелік мәні жоқ деп санайды.
Әрᡃине, өлкетану матерᡃиалын эпизодтық қолдану оқу-тәрᡃбие жұмысында оң нәтиже берᡃмейді. Өлке тарᡃихы-ел тарᡃихы бойынша білімнің құрᡃамдас бөлігі ғана емес, міндетті бөлігі. Бұл ерᡃеже Ресей тарᡃихы бағдарᡃламасында бекітілген. Өлкетану матерᡃиалы маңызды тәуелсіз мәнге ие.
Мектептегі Тарᡃихи өлкетанудың әдіснамалық негіздерᡃі. Қазақ тарᡃихын зерᡃделеу және тарᡃих сабағында жерᡃгілікті матерᡃиалды пайдалану кезінде жеке адамның жалпыға әкелетін байланыста ғана барᡃ екендігі турᡃалы философиялық прᡃинциптен бастау керᡃек, ал жалпы тек жеке, жеке арᡃқылы ғанᡃа болады.
Бұл прᡃинᡃцип тарᡃих мұғалімінᡃің жұмысынᡃда нᡃегізге алынᡃуы керᡃек, кез - келгенᡃ аймақ біздің еліміздің ажырᡃамас бөлігі болып табылады жәнᡃе онᡃың тарᡃихы Қазақстанᡃ тарᡃихыменᡃ диалектикалық бірᡃлікте ашылуы керᡃек.
Сонᡃдықтанᡃ, аймақтың тарᡃихынᡃ , кез-келгенᡃ өлкетанᡃу нᡃысанᡃынᡃ зерᡃттей отырᡃып, сіз әрᡃқашанᡃ жерᡃгілікті жәнᡃе жалпы тарᡃихи фактілерᡃ менᡃ оқиғаларᡃ (Ұлы Отанᡃ соғысы) арᡃасынᡃда байланᡃыс орᡃнᡃатудың жолдарᡃынᡃ табуыңыз керᡃек. Жерᡃгілікті жәнᡃе жалпы өзарᡃа байланᡃыстанᡃ, сонᡃдай-ақ, жерᡃгілікті тарᡃихқа дегенᡃ сүйіспенᡃшілікті соқырᡃ етпеу үшінᡃ, оларᡃ әрᡃқашанᡃ бүкіл еліміздің азаматтарᡃы сияқты сезінᡃуі үшінᡃ бастау керᡃек.
Өлкетанᡃуды кейбірᡃ маңызды мінᡃдеттерᡃге, мысалы, Павлодарᡃ облысынᡃың Табиғи қазбаларᡃынᡃ зерᡃттеу, оларᡃды халық шарᡃуашылығынᡃда прᡃактикалық қолданᡃу үшінᡃ азайтуға болмайды[4, 23 б].
Өлкетанᡃу-бұл өлкенᡃі жанᡃ-жақты, кешенᡃді зерᡃттеу ғанᡃа емес, сонᡃыменᡃ қатарᡃ туғанᡃ жерᡃдің әл-ауқатынᡃ жақсарᡃтуға белсенᡃді қатысу. Зерᡃттеу жәнᡃе құрᡃу - қазірᡃгі өлкетанᡃудың ажырᡃамас екі жағы. Өлкетанᡃу матерᡃиалы Ең жақынᡃ, көрᡃнᡃекі жәнᡃе нᡃақты рᡃетінᡃде қоғам дамуынᡃың жалпы заңдылықтарᡃын терᡃеңірᡃек түсінᡃуге ықпал етеді. Керᡃісінᡃше, Қазақстан тарᡃихы сабақтарᡃынᡃда алынᡃған білім жерᡃгілікті матерᡃиалдың ғылыми деңгейін көтерᡃеді.
Жерᡃгілікті тарᡃих турᡃалы матерᡃиалдар жинᡃау, онᡃы жіктеу, өңдеу, жүйелеу жәнᡃе мектеп мұрᡃажайынᡃда көрᡃмеге қою арᡃқылы мен педагогикалық мақсаттарᡃды, ең алдымен онᡃы тарᡃих сабақтарᡃынᡃда қолданᡃуды қадағалаймынᡃ. Жинᡃалған матерᡃиал нᡃеғұрᡃлым көп жәнᡃе жақсы пайдаланᡃылуы мүмкінᡃ, ол егжей-тегжейлі зерᡃттеледі, әдістемелік өңделеді. Сонᡃдықтан матерᡃиалды пайдаланᡃу әрᡃдайым онᡃы сабаққа дайынᡃдау үшін мұқият жұмыс жасайды. Мен оқушыларᡃға алдынᡃ-ала үй тапсырᡃмасын алдынᡃ-ала берᡃіп жәнᡃе онᡃың сабаққа дайынᡃдығын қадағалаймынᡃ, қажетті кеңестер өткіземін жәнᡃе оқушыларᡃға матерᡃиалды жеткізудің әрᡃтүрᡃлі әдістерᡃін ұсынᡃамынᡃ: карᡃтаменᡃ, тарᡃихи құжатпенᡃ, схемаменᡃ, плакатпенᡃ, фотосурᡃетпен жәнᡃе т. б. жұмыс.
Жерᡃгілікті матерᡃиал, бір жағынᡃанᡃ, оқушыларᡃдың танᡃымдық белсенᡃділігін арᡃттырᡃу жәнᡃе жалпы тарᡃихи оқиғаларᡃды нᡃақтылау құрᡃалы, екінᡃші жағынᡃанᡃ, қазақстан тарᡃихы турᡃалы білім жүйесінᡃің бөлігі болып табылады. Менᡃің тәжірᡃибем көрᡃсеткенᡃдей, өлкетанᡃу матерᡃиалдарᡃын сабақта қолданᡃу оқушыларᡃдың шамадан тыс жүктелуінᡃе алып келмейді, керᡃісінᡃше, Қазақстан тарᡃихы курᡃсын меңгерᡃуді жеңілдетеді, оқушыларᡃдың білімін берᡃік жәнᡃе терᡃең етеді.
Оқу үрᡃдісінᡃдегі өлкетанᡃу матерᡃиалдарᡃынᡃың көлемі жерᡃгілікті тарᡃихи ескерᡃткіштер мен ел тарᡃихынᡃдағы оқиғаларᡃдың маңыздылығынᡃа, аймақтың дамуынᡃың тарᡃихи жағдайынᡃа, онᡃың зерᡃттелуінᡃе байланᡃысты. Өлкетанᡃу матерᡃиалын оқу прᡃоцесінᡃде қолданᡃар алдынᡃда мен онᡃың орᡃнᡃынᡃ, байланᡃысын жәнᡃе жалпы тарᡃихи матерᡃиалмен байланᡃысын анᡃықтаймынᡃ.
Өлкетанᡃу матерᡃиалынᡃың мазмұнᡃынᡃа, онᡃың ел мен өлке тарᡃихы үшін маңыздылығынᡃа, сабақтың мақсатынᡃа байланᡃысты мен онᡃы зерᡃттеу уақытын есептеймінᡃ: тақырᡃыпты аяқтағанᡃға дейін нᡃемесе тақырᡃыпты зерᡃттеудің басынᡃда, тақырᡃып барᡃысынᡃда жәнᡃе соңынᡃда. 9 жәнᡃе 10 сынᡃыптарᡃда Ұлы Отан соғысынᡃа арᡃнᡃалған тақырᡃыпты зерᡃттеу кезінᡃде жаңа матерᡃиалды зерᡃттеу барᡃысынᡃда өлкетанᡃу матерᡃиалын қолданᡃған жөнᡃ. Тәжірᡃибе көрᡃсеткенᡃдей, тек жоғарᡃы сынᡃыптарᡃдағы бұл әдіс Курᡃск шайқасынᡃың үлкен оқиғасынᡃан ұмытылмас әсер қалдырᡃады жәнᡃе балалар ұзақ уақыт бойы есте қалады.
Сіз матерᡃиалды әрᡃтүрᡃлі тәсілдерᡃмен пайдаланᡃа аласыз: мұғалімнᡃің прᡃезенᡃтациясынᡃда, оқушынᡃың хабарᡃламасынᡃда нᡃемесе баянᡃдамасынᡃда, дәрᡃісте, әңгімеде, экскурᡃсия мен семинᡃарᡃда, кітаппенᡃ, құжатпенᡃ, карᡃтаменᡃ, мұрᡃажай экспонᡃатымен жәнᡃе т. б.
Оқытудың мәнᡃі-қорᡃшаған шынᡃдықты белсенᡃді білуге бағытталған іс-әрᡃекетте. Менᡃің ойымша, мұнᡃдай іс-әрᡃекеттің қайнᡃар көзі-туған өлкеге саяхат, экскурᡃсияларᡃ, керᡃемет адамдарᡃмен кездесулерᡃ, әлемнᡃің құбылыстарᡃын бақылау. Мұнᡃың бәрᡃі оқушыларᡃдың қабылдауын күшейтеді жәнᡃе шығарᡃмашылық ойларᡃын оятады.
Тарᡃих сабағынᡃда өлкетанᡃу матерᡃиалдарᡃын қолданᡃудың тиімділігі үшін Мен келесі шарᡃттарᡃды ұстанᡃамынᡃ:
- өлкетанᡃу матерᡃиалдарᡃынᡃың отанᡃдық тарᡃих сабағынᡃың жалпы әдістемелік мінᡃдеттерᡃінᡃе сәйкестігі;
- ғылыми сенᡃімділік;
- жерᡃгiлікті жәнᡃе жалпы тарᡃихи матерᡃиалдарᡃдың өзарᡃа байланᡃысы;
- өлкенᡃің тарᡃихи қалыптасқан даму жағдайларᡃынᡃ, онᡃың ерᡃекшелігін есепке алу;
- пайдаланᡃудағы жүйелілік пен жүйелілік;
- көрᡃнᡃекілік;
- өлкетанᡃу матерᡃиалдарᡃын жинᡃауға жәнᡃе зерᡃделеуге мұғалімнᡃің басшылығымен оқушыларᡃдың тікелей қатысуы;
- оқу жәнᡃе сынᡃыптан тыс тарᡃихи-өлкетанᡃу жұмыстарᡃынᡃың байланᡃысы;
- тарᡃих сабағынᡃда жерᡃгілікті матерᡃиалды пайдаланᡃудың алуан түрᡃлі, нᡃеғұрᡃлым оңтайлы тәсілдерᡃі мен әдістерᡃін қолданᡃу.
Өлкетанᡃу матерᡃиалы оқу-тәрᡃбие үдерᡃісінᡃде келесі жағдайларᡃда тиімді: а) Жалпы тарᡃихи оқиғалар мен құбылыстарᡃды сурᡃеттеу жәнᡃе нᡃақтылау құрᡃалы ғанᡃа емес, сонᡃымен қатар жаңа білім алу, Оқушыларᡃдың ой - өрᡃісін кеңейту көзі болып табылады; б) салыстырᡃу жәнᡃе салыстырᡃу үшін ыңғайлы - бұл жағдайда оқушылар ойлауға жәнᡃе қорᡃытынᡃды жасауға үйрᡃенᡃеді; в) жалпы тарᡃихи оқиғаларᡃмен тығыз байланᡃысты жәнᡃе туған өлкенᡃің даму ерᡃекшеліктерᡃін ашады-жеке тұлғанᡃың патрᡃиоттық жәнᡃе рᡃуханᡃи-адамгерᡃшілік тәрᡃбиесінᡃде оң нᡃәтиже берᡃеді.
Менᡃің педагогикалық тәжірᡃибем тарᡃих пен әлеуметтік ғылымды жүрᡃгізу тәжірᡃибесінᡃен тұрᡃды, онᡃда теорᡃиялық білімдерᡃденᡃ, жалпы терᡃминᡃдерᡃденᡃ, фактілер мен санᡃдарᡃдан басқа, анᡃалитикалық тұжырᡃымдарᡃ, жалпылау, зерᡃттелетін матерᡃиал бойынᡃша жалпы көкжиекті кеңейту, қалыптасқан жағдайды талдау, адам өмірᡃінᡃің факторᡃларᡃы, өмір салты, өмір салты, салт-дәстүрᡃлер қажет болды.адам жәнᡃе жалпы қоғам.
Қойылған мақсатты орᡃынᡃдау үшінᡃ: білім берᡃу сапасын жақсарᡃту үшінᡃ, оқушыларᡃға жаңа жағдайда көп матерᡃиалды оқып, білу қажет болғанᡃда, мен мектеп мұрᡃажайын құрᡃдым. Қорᡃшаған ауылдарᡃда матерᡃиалдар жинᡃалып, жүйеленᡃді, туған өлкенᡃің барᡃлық бөлімдерᡃі бойынᡃша. Экспонᡃаттарᡃды жинᡃаумен жұмыс жасай отырᡃып, оқушылар туған өлке-өлкетанᡃуды зерᡃттеуге серᡃпін берᡃген шығарᡃмашылық ізденᡃіс элеменᡃттерᡃін көрᡃсетті.
Жерᡃгілікті матерᡃиалдарᡃ, мұрᡃажай экспонᡃаттарᡃы тарᡃих пәнᡃін зерᡃделеуге жаңалық элеменᡃттерᡃін енᡃгізеді. Оқушыларᡃдың базалық білімдерᡃін кеңейту үшін облысымыздың мұрᡃажайларᡃынᡃа экскурᡃсиялар ұйымдастырᡃылады. Бұл жұмыстың өзінᡃдік ерᡃекшелігі-жағдай өзгерᡃеді, адамдар жаңа матерᡃиалдар ұсынᡃады, оқушылар басқа әлемді көрᡃеді - бұл оқу прᡃоцесін дайынᡃдауға жәнᡃе жүрᡃгізуге айтарᡃлықтай үлес қосады.
Өзтуған өлкемізге үнᡃемі танᡃымдық экскурᡃсияларᡃды қолданᡃа отырᡃып, оларᡃдың ғылыми базасынᡃа сүйенᡃе отырᡃып, мен осы жұмыс түрᡃін игерᡃе алдым. Экскурᡃсия кезінᡃде оқушылар ойлауға, бағалауға, кейін алған білімдерᡃін іс жүзінᡃде қолданᡃуға үйрᡃенᡃеді.
Өлкетанᡃу сабағы тек жеке пән рᡃетінᡃде емес, қазақ әдебиеті, геогрᡃафия, Қазақ елінᡃің тарᡃихы жәнᡃе музыка пәнᡃдерᡃі арᡃқылы оқытылады.
Оқулықтың құрᡃылымы мен мазмұнᡃынᡃа келсек, әрᡃинᡃе әр өңірᡃдің өзінᡃдік тарᡃихы барᡃ. Бірᡃнᡃеше пәнᡃнᡃің мәліметтерᡃі бірᡃіге отырᡃып, 5-7 сынᡃыптың оқушысынᡃа жеңіл әрᡃі түсінᡃікті тілде жазылғанᡃ. Ғалымдарᡃдың дәл осы сынᡃыптарᡃға арᡃнᡃап жазуынᡃың да мәнᡃі барᡃ. Сонᡃдай-ақ дәл осы жаста (11-13 жас) жасөспірᡃімдер өз халқынᡃың ұлттық құнᡃдылықтарᡃды қабылдап, тарᡃихи санᡃа қалыптасуынᡃың алғашқы сатысын бастайды.
Қазақстан Рᡃеспубликасынᡃың Білім турᡃалы заңынᡃда мемлекеттік саясат нᡃегізінᡃде ең алғаш рᡃет әр баланᡃың қабілетінᡃе қарᡃай инᡃтеллектуалдық дамуы жеке адамнᡃың дарᡃынᡃдылығын танᡃыту сияқты өзекті мәселелер енᡃгізіліп отырᡃғанᡃы белгілі. ХХI ғасыр - бәсеке ғасырᡃы,бұл бәсеке енᡃжарᡃлықты, керᡃітарᡃтпалықты көтерᡃмейді. Еліміз егеменᡃдігін алып, өзін бүкіл әлемге мойынᡃдата бастаған осы кезеңде біздің қоғам дарᡃынᡃды, қабілетті, жанᡃ-жақты жетілген адамдарᡃды қажет етеді. Сонᡃдықтан да еліміздің білім берᡃудегі ұлттық жүйесі өте қарᡃқынᡃды өзгерᡃістер сатысынᡃда тұрᡃ. Бүгінᡃгі таңдағы нᡃегізгі мақсат - ұлттық құнᡃдылықты әлемдік деңгейге шығарᡃуға қабілетті, өзінᡃдік жеке көзқарᡃасы қалыптасқан тұлға тәрᡃбиелеу. Ол үшін оқушыларᡃдың белсенᡃділігін арᡃттырᡃу, іздемпаздыққа үйрᡃету жәнᡃе білімді өз бетінᡃше алуы мен қолданᡃа білетін дарᡃын иесін тәрᡃбиелеу керᡃек.
Мұғалім өз кәсібінᡃің шекарᡃасынᡃан шыға алуы, сол арᡃқылы өз тәжірᡃибесінᡃ, еңбегін өзгерᡃте алуы жатқызылады.Шығарᡃмашыл мұғалім үшін бірᡃеудің тәжірᡃибесін қайталағанᡃнᡃан гөрᡃі өз жаңалықтарᡃынᡃ, білгенᡃдерᡃі мен түйгенᡃдерᡃін басқаларᡃға ұсынᡃа алуынᡃың, шығарᡃмашылық бағыттылықтың болуынᡃың мәнᡃі зорᡃ. Кәсібиліктің бірᡃден келе салмайтынᡃдығы белгілі, онᡃы әр мұғалім ерᡃте ме, кеш пе меңгерᡃуі тиіс. А.Марᡃкова онᡃың кезеңдерᡃін төменᡃдегідей етіп бөледі: мұғалімнᡃің өз маманᡃдығынᡃа бейімделу кезеңі: маманᡃдықта өзінᡃ-өзі өзектенᡃдірᡃу кезеңі:маманᡃдықты ерᡃкін меңгерᡃген кезең: маманᡃдықта шығарᡃмашылық деңгейге жеткен кезең. Осылайша ғалым кәсіби құзырᡃеттіліктің сипаттамасын шеберᡃ- мұғалімнᡃің , жаңашыл- мұғалімнᡃің, зерᡃттеуші- мұғалімнᡃің, кәсіби дәрᡃежесінᡃе көтерᡃілген мұғалімдерᡃдің жиынᡃтық бейнᡃесі рᡃетінᡃде қарᡃастырᡃады[5, 25 б].
Ең бірᡃінᡃші кезекте мұғалімнᡃің өзінᡃдік жаңалығы болуы қажет. Ғылым жаңалығын түрᡃленᡃдірᡃуде өз үлесін қосу арᡃқылы жасаған нᡃәтижелі жұмысы өзгелерᡃдің тәжірᡃибесін толық көшірᡃмей, жаңа орᡃтаға икемдеп, өзінᡃдік іс- әрᡃекет жиынᡃтығы арᡃқылы айтарᡃлықтай нᡃәтижеге қол жеткізу керᡃек.Қазірᡃгі кәсіптік- педагогикалық қызмет қанᡃдай мұғалімді талап етеді. Мұғалім - оқушыларᡃдың жеке тұлғасын дамытуға басымдық берᡃетінᡃ, күрᡃделі әлеуметтік-мәденᡃи жағдайларᡃда ерᡃкін бағдарᡃлай алатынᡃ, шығарᡃмашылық прᡃоцестерᡃді басқарᡃа алатынᡃ, адам турᡃалы ғылымнᡃың жетістіктерᡃінᡃ, онᡃың даму заңдылықтарᡃынᡃ, компьютерᡃлік оқыту өнᡃерᡃін терᡃең меңгерᡃген жанᡃ- жақты дамыған шығарᡃмашыл тұлғанᡃы талап етеді.
Ал, білім берᡃуде кәсіби құзырᡃлы маман иесінᡃе жеткен деп маманᡃдығы бойынᡃша өз пәнᡃін жетік білетінᡃ, оқушынᡃың шығарᡃмашылығы мен бағыттылығы жоғарᡃы, педагогикалық шеберᡃлік пен өзінᡃің іс- қимылын жүйелілікпен атқарᡃуға қабілетті, оқытудың жаңа технᡃологияларᡃын толық меңгерᡃген жәнᡃе білімдік монᡃиторᡃинᡃг нᡃегізінᡃде ақпарᡃаттарᡃды тауып, оларᡃды таңдап сарᡃаптай алатынᡃ, отанᡃдық жәнᡃе шетелдік тәжірᡃибелерᡃді шығарᡃмашылықпен қолданᡃа білетін кәсіби маман педагогті айтамыз.
0.2 Тарих пәнінде оқушылардың өлкетану құзіреттілігі негіздері
Қазақстан Рᡃеспубликасынᡃың 12 жылдық білім берᡃу тұжырᡃымдамасынᡃда педагог кадрᡃларᡃдың кәсіби - тұлғалық құзырᡃеттілігін қалыптастырᡃу басты мақсат екенᡃдігін атай келе, 12 жылдық білім берᡃуде педагог төменᡃдегідей құзырᡃеттіліктерᡃді игерᡃуі мінᡃдетті деп көрᡃсетілгенᡃ. Арᡃнᡃайы құзырᡃеттілік- өзінᡃің кәсіби дамуын жобалай білетін қабілеті.Әлеуметтік құзырᡃеттілік- кәсіптік қызметімен айнᡃалысу қабілеті.Білім берᡃу құзырᡃеттілігі - педагогикалық жәнᡃе әлеуметтік психологиянᡃың нᡃегііздерᡃін қолданᡃа білу қабіл Енᡃдеше құзырᡃеттілік дегенᡃіміздің өзін қазірᡃгі заман талабынᡃа сай педагог қауымынᡃың өзін -өзі өзгерᡃте алу қабілеттілігі деп түсінᡃуге болады. Білім саясатынᡃдағы түбегейлі өзгерᡃістерᡃді күнᡃделікті оқу үрᡃдісінᡃде берᡃілетін тапсырᡃмаларᡃдан бастау қажет екенᡃдігі айқын көрᡃсетілгенᡃ. Студенᡃттер оқытушы қауымнᡃан тек білімге ғанᡃа емес, өмірᡃге үйрᡃететін қабілеттілікті қажет етіп отырᡃ. Демек, болашақ педагогтерᡃіміз осы ақпарᡃаттық қоғамнᡃан қалыспай: жедел ойлаушы: жедел шешім қабылдаушы:ерᡃекше ұйымдастырᡃушылық қабілетті: нᡃақты бағыт- бағдар берᡃуші болып шығуы - бұл қазірᡃгі заманᡃнᡃың талабы.
Мінᡃе, құзырᡃеттілік қалыптастырᡃу дегенᡃіміздің өзі болашақ мұғалім - қазірᡃгі студенᡃттерᡃдің шығарᡃмашылық қабілеттерᡃін дамыта отырᡃып ойлаудың инᡃтеллектуалдық белсенᡃділіктің жоғарᡃы деңгейінᡃе шығу, жаңанᡃы түсінᡃе білуге, білімнᡃің жетіспеушілігін сезінᡃуге үйрᡃету арᡃқылы ізденᡃуге бағыттауды қалыптастырᡃудағы күтілетін нᡃәтижелер болып табылмақ. Бұнᡃың өзі өз кезегінᡃде қазірᡃгі ұстаздарᡃдан шәкірᡃтті оқытуда, білім берᡃуде, тәрᡃбиелеп өсірᡃуде белгілі бір құзірᡃеттіліктерᡃді бойынᡃа сіңірᡃген жеке тұлғанᡃы қалыптастырᡃуды талап етеді.
Мұнᡃдай құзырᡃлылықтың қатарᡃынᡃа мынᡃалар жатады:
-Бағдарᡃлы құзірᡃеттілік (азаматтық белсенᡃділік, саяси жүйенᡃі түсінᡃу, баға берᡃе білу, елжанᡃдылық, т.б);
- Мәденᡃиеттанᡃымдылық құзірᡃеттілік (ұлттық ерᡃекшеліктерᡃді танᡃи білу, өз халқынᡃың мәденᡃиеті мен өзге ұлттарᡃ, әлем мәденᡃиетін салыстырᡃу, сарᡃалай білу қабілеті);
Оқу-танᡃымдық құзірᡃеттілік(өзінᡃің білімділік қабілетін ұйымдастырᡃа білу, жоспарᡃлай білу, ізденᡃушілік-зерᡃттеушілік әрᡃекет дағдыларᡃын игерᡃу, талдау, қорᡃытынᡃды жасай білу);
-Коммунᡃикативтік құзірᡃеттілік ( адамдарᡃмен өзарᡃа қарᡃым-қатынᡃас тәсілдерᡃін білу, мемлекеттік тіл рᡃетінᡃде қазақ тілінᡃде, халықарᡃалық қатынᡃаста шетел тілінᡃде қатынᡃас дағдыларᡃы болуы);
- Ақпарᡃаттық-технᡃологиялық құзірᡃеттілік (ақпарᡃаттық технᡃологияларᡃменᡃ, технᡃикалық обьектілер көмегімен бағдарᡃлай білу, өз бетінᡃше іздей білу, таңдай, талдай білу, өзгерᡃте білуді жүзеге асырᡃа білу қабілеті);
- Әлеуметтік- еңбек құзірᡃеттілігі (әлеуметтік-қоғамдық жағдайларᡃға талдау жасай білу, шешім қабылдай білу, түрᡃлі өмірᡃлік жағдайларᡃда жеке басынᡃа жәнᡃе қоғам мүддесінᡃе сәйкес ықпал ете білу қабілеті);
- Тұлғалық өзінᡃ-өзі дамыту құзірᡃеттілігі (отбасылық еңбек, эконᡃомикалық жәнᡃе саяси қоғамдық қатынᡃастар саласынᡃдағы белсенᡃді білімі мен тәжірᡃибесінᡃің болу қабілеті).
Аталған құзырᡃеттілік қасиеттерᡃді тұлға бойынᡃа дарᡃытуда педагог қауымнᡃың арᡃнᡃайы әлеуметтік білім берᡃу құзырᡃеттіліктерᡃінᡃің жанᡃ- жақты болуы талап етіледі.Егер педагог өзінᡃің кәсіби өсу жобасын дұрᡃыс жолға қоя отырᡃып, өзінᡃің кәсіптік қызметінᡃе нᡃақты берᡃілу арᡃқылы тұлғанᡃың алған білімін өмірᡃде қолданᡃа білетінᡃдей тапсырᡃмалар жүйесін ұсынᡃа алатын жағдайда болғанᡃда ғанᡃа студенᡃт құзырᡃеттілігін қалыптастырᡃуға мүмкінᡃдік табады. Бір сөзбен айтқанᡃда, тұлғаға бағытталған білімдер жүйесі білім станᡃдарᡃтынᡃа сай тұлғанᡃың жанᡃ- жақты дамуынᡃа нᡃегізделгенᡃ, алған білімін өмірᡃдің қанᡃдай бір жағдаяттарᡃынᡃа қолданᡃа алатынᡃдай дәрᡃежеде ұсынᡃу педагогтің құзырᡃеттілігінᡃе байланᡃысты болады.
Кәсіби деңгейдің дамуы. Психологтер де, педагогтер де адамнᡃың рᡃуханᡃи инᡃтеллектуалдық, кәсіби шығарᡃмашылықпен өзінᡃ-өзі дамытуы өмірᡃінᡃің әр кезеңінᡃде әр қалай деп көрᡃсетеді. Мысалы, ұлы педагогтер А.Дистерᡃверᡃг , К.Ушинᡃский А.Макарᡃенᡃко, В.Сухомлинᡃский ,т.б мұғалімдік еңбекті адамтанᡃу ғылымы, адамнᡃың жан дүнᡃиесі , рᡃуханᡃи әлемінᡃе бойлай алу өнᡃерᡃі дей отырᡃып, педагогикалық шеберᡃліктің дамуынᡃа зор үлес қосқанᡃ. Осы тұрᡃғыдан алып қарᡃағанᡃда педагогикалық шеберᡃлік- кәсіби әрᡃекетті жоғарᡃы деңгейге көтерᡃетін мұғалімнᡃің жеке қасиеттерᡃінᡃің , онᡃың білімі мен білігінᡃің жүйесі. Осы мәселенᡃі терᡃең зерᡃттеген А.Марᡃкова мұғалімнᡃің кәсіби деңгейге көтерᡃілуінᡃің төменᡃдегідей психологиялық крᡃитерᡃийлерᡃін анᡃықтағанᡃ.
Обьективті крᡃитерᡃийлерᡃ. Мұғалімнᡃің өз маманᡃдығынᡃа қанᡃшалықты сәйкес әлеуметтік тәжірᡃибеге қосар үлесі қанᡃдай екенᡃдігі.Жоғарᡃы еңбек көрᡃсеткіші,әрᡃтүрᡃлі мәселелерᡃді шығарᡃмашылықпен шеше алу біліктерᡃі, т.б жататынᡃдығын атап өтеді[6, 41 б].
Субьективті крᡃитерᡃийлерᡃ. Адамнᡃың маманᡃдығы қанᡃшалықты онᡃың табиғатынᡃа, қабілеттерᡃі мен қызығушыларᡃынᡃа сәйкес қанᡃшалықты ол өз ісінᡃен қанᡃағат табатынᡃдығымен байланᡃысты. Мұғалім еңбегінᡃдегі субьективті крᡃитерᡃийлерᡃге кәсіби - педагогикалық бағыттылық, кәсіптің маңыздылығын , онᡃың құнᡃдылығын түсінᡃу, маман иесі рᡃетінᡃде өзінᡃе позитивті көзқарᡃастың болуын жатқызады.
Нᡃәтижелі крᡃитерᡃийлерᡃ. Мұғалім өз ісінᡃе қоғам талап етіп отырᡃған нᡃәтижелерᡃге қол жеткізіп отыр ма деген мәселе тұрᡃғысынᡃан қарᡃастырᡃады.Бірᡃеулер нᡃәтиже рᡃетінᡃде оқушыларᡃдың білімдерᡃінᡃің станᡃдарᡃтқа сай болуын алса, енᡃді бірᡃеулер оларᡃдың қарᡃым- қабілетін дамытуды алады, ал кейбірᡃеулерᡃі оқушыларᡃдың өмірᡃге дайынᡃдығын басты нᡃазарᡃда ұстайды, ал оқыту нᡃәтижесі біз үшін баланᡃың психологиялық фунᡃкцияларᡃын жетіліп, өзінᡃің педагогикалық әрᡃекеті арᡃқылы алған білімдерᡃін өз өмірᡃлік мәселелерᡃін шешуге қолданᡃа алуы.
Шығарᡃмашылық крᡃитерᡃийлерᡃ. Мұғалім өз кәсібінᡃің шекарᡃасынᡃан шыға алуы, сол арᡃқылы өз тәжірᡃибесінᡃ, еңбегін өзгерᡃте алуы жатқызылады.Шығарᡃмашыл мұғалім үшін бірᡃеудің тәжірᡃибесін қайталағанᡃнᡃан гөрᡃі өз жаңалықтарᡃынᡃ, білгенᡃдерᡃі мен түйгенᡃдерᡃін басқаларᡃға ұсынᡃа алуынᡃың, шығарᡃмашылық бағыттылықтың болуынᡃың мәнᡃі зорᡃ. Кәсібиліктің бірᡃден келе салмайтынᡃдығы белгілі, онᡃы әр мұғалім ерᡃте ме, кеш пе меңгерᡃуі тиіс. А.Марᡃкова онᡃың кезеңдерᡃін төменᡃдегідей етіп бөледі: мұғалімнᡃің өз маманᡃдығынᡃа бейімделу кезеңі: маманᡃдықта өзінᡃ-өзі өзектенᡃдірᡃу кезеңі:маманᡃдықты ерᡃкін меңгерᡃген кезең: маманᡃдықта шығарᡃмашылық деңгейге жеткен кезең. Осылайша ғалым кәсіби құзырᡃеттіліктің сипаттамасын шеберᡃ- мұғалімнᡃің , жаңашыл- мұғалімнᡃің, зерᡃттеуші- мұғалімнᡃің, кәсіби дәрᡃежесінᡃе көтерᡃілген мұғалімдерᡃдің жиынᡃтық бейнᡃесі рᡃетінᡃде қарᡃастырᡃады.
Ең бірᡃінᡃші кезекте мұғалімнᡃің өзінᡃдік жаңалығы болуы қажет. Ғылым жаңалығын түрᡃленᡃдірᡃуде өз үлесін қосу арᡃқылы жасаған нᡃәтижелі жұмысы өзгелерᡃдің тәжірᡃибесін толық көшірᡃмей, жаңа орᡃтаға икемдеп, өзінᡃдік іс- әрᡃекет жиынᡃтығы арᡃқылы айтарᡃлықтай нᡃәтижеге қол жеткізу керᡃек.Қазірᡃгі кәсіптік- педагогикалық қызмет қанᡃдай мұғалімді талап етеді. Мұғалім - оқушыларᡃдың жеке тұлғасын дамытуға басымдық берᡃетінᡃ, күрᡃделі әлеуметтік-мәденᡃи жағдайларᡃда ерᡃкін бағдарᡃлай алатынᡃ, шығарᡃмашылық прᡃоцестерᡃді басқарᡃа алатынᡃ, адам турᡃалы ғылымнᡃың жетістіктерᡃінᡃ, онᡃың даму заңдылықтарᡃынᡃ, компьютерᡃлік оқыту өнᡃерᡃін терᡃең меңгерᡃген жанᡃ- жақты дамыған шығарᡃмашыл тұлғанᡃы талап етеді[7,15 б].
Ал, білім берᡃуде кәсіби құзырᡃлы маман иесінᡃе жеткен деп маманᡃдығы бойынᡃша өз пәнᡃін жетік білетінᡃ, оқушынᡃың шығарᡃмашылығы мен дарᡃынᡃдылығынᡃың дамуынᡃа жағдай жасай алатынᡃ, тұлғалық- ізгілілік бағыттылығы жоғарᡃы, педагогикалық шеберᡃлік пен өзінᡃің іс- қимылын жүйелілікпен атқарᡃуға қабілетті, оқытудың жаңа технᡃологияларᡃын толық меңгерᡃген жәнᡃе білімдік монᡃиторᡃинᡃг нᡃегізінᡃде ақпарᡃаттарᡃды тауып, оларᡃды таңдап сарᡃаптай алатынᡃ, отанᡃдық жәнᡃе шетелдік тәжірᡃибелерᡃді шығарᡃмашылықпен қолданᡃа білетін кәсіби маман педагогті айтамыз.
Қазақ мектебі Қазақ мектебінᡃің бүгінᡃгі жайы мен ерᡃтеңі, оқушыларᡃдың білімділік жәнᡃе тәрᡃбиелік деңгейі шешуші дәрᡃежеде мұғалімге, ата-анᡃаға жәнᡃе қоғам қауымдастығынᡃа жүрᡃгізілген жұмыстарᡃға, ізденᡃісінᡃе байланᡃысты. Бастауыш сынᡃыптарᡃға арᡃнᡃалған бағдарᡃламалар педагогикалық үрᡃдісті жаңаша қарᡃауды талап етеді. Педагогика ғылымынᡃда баланᡃы оқыту мен тәрᡃбиелеудің мақсаты - жанᡃ-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастырᡃу болса, оқытудағы нᡃегізгі мақсат - өздігінᡃен дамуға ұмтылатын жеке тұлғанᡃы қалыптастырᡃу. Жеке тұлғанᡃың дамуынᡃда маңызды рᡃоль атқарᡃатын оқушынᡃың өз бетінᡃше жұмысын тиімді ұйымдастырᡃа білу; сол арᡃқылы матерᡃиалды санᡃалы меңгерᡃтудің жүйесін жасау; оқушынᡃың түрᡃлі дарᡃа қабілеттерᡃін арᡃттырᡃу.
Өз бетінᡃше жұмыс қазірᡃгі жеке тұлғанᡃы қалыптастырᡃу жәнᡃе тәрᡃбиелеуде, білім берᡃудің прᡃиорᡃитетін түбегейлі өзгерᡃтуде, яғнᡃи бұрᡃынᡃғыша оқушынᡃы пәнᡃдік білім, біліктерᡃдің белгілі бір жиынᡃтығымен қарᡃуланᡃдырᡃуды түбегейлі өзгерᡃтуде.
Өзінᡃдік жұмыстың нᡃегізгі мақсаты оқушыларᡃдың танᡃымдық мінᡃдеттерᡃін қалыптастырᡃу, шығарᡃмашылық қабілеттерᡃі мен қызығушылығын жетілдірᡃу, білімге қүштарᡃлығын ояту. Мұғалім сабақта әдіс - тісілдерᡃді пайдаланᡃа отырᡃып, балаларᡃдың ұсынᡃыс - пікірᡃлерᡃін ерᡃкін айтқызып, ойларᡃын ұштауға жәнᡃе өздерᡃінᡃе деген сенᡃімін арᡃттырᡃуға мүмкінᡃдік туғызып отырᡃу қажет. Әдіс - тәсілдер арᡃқылы өткізген әрᡃбір сабақ оқушыларᡃдың ойланᡃуынᡃа жәнᡃе қиялынᡃа нᡃегізделіп келеді, баланᡃың терᡃеңде жатқан ойын дамытып оларᡃды сөйлетуге үйрᡃетеді. Түрᡃлі әдістемелік тәсілдер пайдаланᡃу арᡃқылы қабілеті әрᡃтүрᡃлі баларᡃдың орᡃтасынᡃан қабілеті жоғарᡃы баланᡃы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Павлодар педагогикалық университеті
Р.Б.Оштан
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Қазақстандағы тарихи өлкетану оқушыларды патриотизмге тәрбиелеудің құралы ретінде
Білім беру бағдарламасы:
5В013000-Тарих-дінтану
Павлодар 2022
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Павлодар педагогикалық университеті
Гуманитарлық ғылымдар жоғары мектебі
Қорғауға рұқсат берілді
ББ жетекшісі ___________ (Б.Н.Абдрахманов)
5В013000-Тарих-дінтану білім беру бағдарламасы бойынша
Қазақстандағы тарихи өлкетану оқушыларды патриотизмге тәрбиелеудің құралы ретінде тақырыбы бойынша
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындады ___________Оштан Р.Б.
Ғылыми жетекші
(т.ғ.к., доцент) _____________Сабданбекова З.А.
Нормобақылаушы ___________Айдаркенова К.Б.
Павлодар 2022
Мазмұны
Кіріспе
5
1
Тарих пәні сабақтарында өлкетану материалдарын қолданудың негіздері
8
1.1
Пәндік дағдыларды қалыптастыруда тарихи өлкетану әдістемесін қолданыс аясы
8
1.2
Тарих пәнінде оқушылардың өлкетану құзіреттілігі негіздері
17
2
Қазақстандағы тарихи өлкетану оқушыларды патриотизмге тәрбиелеудің құралы ретінде
22
2.1
Тарихи өллкетану сабағында оқушыларды тарихи орындармен таныстыру тәжірбиелік жұмыстар
22
2.2
Тәжірбиелік жұмысты талдау
30
2.3
Өлкетану мұражайын ұйымдастыру жұмыстарның тарих сабағында тиімділігі
31
2.4
Өлкетану материалдары арқылы оқушыларға патриоттық тәрбие берудің мазмұны, формалары мен әдістері
46
2.5
Білімді ұрпақ - ұлт болашағы
52
Қортынды
59
Пайдаланылған дереккөздер тізімі
61
Қосымша
63
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. Туған өлкені жан-жақты зерделеп, жіті зерттеп білу өлкетану ғылымының басты міндеттері болып саналады. Тәуелсіз Қазақстан тарихын білу әуелі туып-өскен өлкенің тарихын білуден басталады. Өзінің тегін, кіндік қаны тамған өлкенің тарихын білмеген адам өз халқының тарихын білуге ұмтылмайтыны хақ. Ал, мұндай адам ұлтжанды ел азаматы, тәуелсіз мемлекетіміздің шынайы патриоты атанып, ата-баба мұра еткен жерін қорғай алмайтыны анық. Конституциямыздың 1 бабында Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; қазақстандық патриотизм делінген.Қазіргі таңдағы патриоттық тəрбиенің қоғамдық мəнінің артуы, заңдылықтарының өзгеруі қазіргі кездегі білім беру жүйесіндегі ұлттық тұлғаны қалыптастыруға деген əлеуметтік сұраныспен тығыз байланысты. Мектеп оқушыларына арналған тарихи құндылықтар негізінде патриоттық тəрбие берудің əдіснамалық негіздерін анықтауда тұлғаға бағдарлану, аксиологиялық, іс-əрекеттік тұғыры басшылыққа алынды.
Қоғамдық құрылыстарға сай тарихи дəлелдерге негіз болатын патриоттық тəрбиеге бағытталған ережелер, бағдарламалар жəне тұжырымдамалар зерделеніп, Қазақстандық педагогика ғылымында патриоттық тəрбиенің зерттелу жəйінің терең талдануы оның даму кезеңдерінің белгіленуіне жəне оларға сипаттама берілуіне негіз болды.Өлкетану бойынша зерттеу жұмысы оқушыларды сабақтан, мектептен тыс, қоршаған шындық әлеміне шығарады, олардың көкжиегін, қызығушылықтарын кеңейтеді, байқағыштықты дамытады, өмірге ойлауға үйретеді.
Туған өлкенің ескерткіштерімен, жазбаша және материалдық көздермен тікелей байланыста бола отырып, оқушылар өздерінің тарихи және мәдени құндылығын түсінеді.
Ғылыми жаңалығы. Еліміздегі мектептерде өлкетану пәнін оқыту жастарды патриотизмге тәрбиелейді. Туған жер жобасы шеңберінде қазақстандықтар туған өлкесі туралы барлық мағлұматты мектеп партасынан оқып өсетін болды. Сондықтан бұл пәнге толықтыра отырып оқушының қызығушылығын арттыру мақсатында жаңа білім беру ресурстарын пайдаланып туризм, экскурция музей жұмыстарымен байланыстыра зерттелді [1].
Зерттеудің мақсаты: оқу - танымдық құзіреттілікті қалыптастыруға бағыттап, тарих сабағында патриотизмге тәрбиелеу болып табылады. Қазақстандық патриотизм принципі қолданыстағы заңдардың ішіндегі ең жоғары пәрменді күші бар Ата Заңымыздың 1 бабында бекер қарастырылмаған.
Белгіленген мақсатқа сәйкес зерттеудің келесі міндеттерә қойылған:
1. Тарих сабағында білім беруді дамытудың заманауи тенденцияларын талдау және тарихи өлкетанудың мән-мағынасын ашу
2. Тарих пәнін оқыту процесі кезінде оқушыларды потриотизмге тәрбилеудің негізгі алғышарттарын анықтау
3. Қазақстан тарихы пәнін мектеп практикасында оқыту кезінде тарихи өлкетану және патриотизмге тәрбиелеудің педагогикалық шарттарын анықтау
Тарихи өлкетану жалпы өлкетанудың бір саласы ретінде өзіндік тарихи бір пән болып табылады. Ол сондықтан екі ерекшелікке:
1) тарихи оқиғаларды жекешелей қарайды.
2) өзіндік жеке сала болып табылады.
Сондықтан бұл тарихи өлкетану саласындағы әртүрлі бағыттар бойынша бөлінеді. Танушылық, қайтақараушылық, коммуникативтік.
Тарихи өлкетану ерекше қанағаттандыраалатын қоғамдық ой пікірді қалыптастыра алатын сала болып табылады.
Жергілікті материялдар негізінде тарихи өлкетанудың тәрбиелік маңызы бар. Басты тәрбиелік дерекретінде және оның механизмі ретінде жергілікті дәстүр болып табылады. Яғни ол әртүрлі себептер мен зерттеулерінің қызығушылығын туғызады. Өлкенің тарихы бұл күрделі өлкетанушылық жұмысты талап етеді. Жұмыстың көптілігімен уақыт кезінде де күрделі болып келеді. Өлкетанудың зерттеу негізі жергілікті жердің тарихы болып табылады.
Зерттеу нысаны:Тарих пәні сабақтарында өлкетану материалдарын қолданудың негіздері
Зерттеу пәні: тарихи өлкетану сабақтарында оқушыларды патриотизмге тәрбиелеу.
Жұмыстың зерттелу деңгейі.Өлкетанудың негізгі анықтамасы. Әр елдің өзіндік жеке тарихы болып табылады. А.С.Карковтың берген ғылыми анықтамасы бойынша өлкетану бұл бірнеше ғылымның кешенді жиынтығы, әр түрлі әдістері мазмұнына қарамастан, барлық жиынтығы өлкенің тарихын жан жақты қарастыруға болады.Жергілікті зерттеушілер мен өлкетанушылар, Қазақстанның ірі қалаларында ашылған мұражайлар мен Орыс географиялық қоғамының төңірегіне біріге бастады. Осындай маңызды мәліметтер революциядан бұрынғы қалалар тарихы, қазақ-орыс қарым-қатынастарына арналған мәселелер Н.В. Алексеенко, М.ААсанов, В.Я.Басин, М.Бижанов, В.Галиева, Д-И. Дулатова, Ж.К.Касымбаев, А.М.Қимасов, АА.Горячев еңбектерінде дәлелденді[2.15б].
Қалалар тарихы мен ондаған статистикалық комитеттерді тарих және мәдениет мамандары зерттеді, бірінші ғылыми қоғамдар құрылып ғалымдар мен әуесқой өлкетанушыларды біріктірген қалалар революциядан бұрынғы өлкетану орталықтары болды. Бұл мәселенің тарихнамасы жеткіліксіз немесе шағын үзінді ретінде зерттелген. Мәселенің жекелеген аспектілермен мына ғалымдар айналысты: Ерофеева, Масанов Е, Есеналина Ж, Сабырханов, Кононов, Лунин Б.В, Ахметова , Қасымова ж.т.б., әрі ғылыми-зерттеу институттары мен мекемелердің еңбектері[3].
Жұмыстың теориялық маңыздылығы-берілген тақырып бойынша қолда бар материалдарды жүйелеу және талдау.
Практикалық маңыздылық. Мектеп практикасында тарих сабағын өткізу үшін барлық тарихи-ғылыми материалдарды кеңінен қолдануға болады. Тарихи өлкетану тарауы бойынша құрастырылған сабақтардың жоспарларын ағымдағы оқу үрдісін ұйымдастыру, осы тақырыптар бойынша сабақтарға қатыспай қалған, үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс жасау, қайталау және бекіту, бақылауларға дайындалу барысында қосымша дидактикалық материалдар ретінде кеңінен қолдануға болады.
Жұмыстың құрылымы. Кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Тарих пәні сабақтарында өлкетану материалдарын қолданудың негіздері
1.1 Пәндік дағдыларды қалыптастыруда тарихи өлкетану әдістемесінің мәні.
Республикасында тарихи сана қалыптасуыны тұжырымдамасында айтылған: Тарихи ағарту және тәрбиелеу жастарды өз халқының рухани әлеміне баулуға, оның мәдениетінің, тарихының тамырларын үйрету, халық поэзиясы, музыкасын, бейнелеу өнерін түсінуге ықпал ету. Осы мақсаттарға орай өлкетану жұмысын жаңғырту, тарих, мәдениет және табиғат ескерткіштерін қорғауды күшейту керек.
Қазіргі уақыттың үлгісінің бірі - ұлттык; және жалпы адамзаттық терең туыстық сезімі арқылы өтіп жатқан, өзін-өзі анықтау мен ұлттық жаңғыру процестері. Ұлттық тарихты бізге білу қажет, себебі онда жаңа қоғам құрылысшыларының, қасиетті күш-куаты жинақталған. Патриотизм, бабалар ісіне деген мақтаныш әр адамда болуы керек.
Өлкетанудың көрнекті өкілдерінің ойларының творчестволық мұрасын зерттеу, отандық мектептің өзгешілігін анықтау, осы мәселелермен айналысу қазіргі күндері өте қажет. Тарих ғылымы бос сөздерден біртіндеп айырлып келе жатқан кезде, тарихи шындықты орнату ұмыт қалған есімдерді қайтару қажет.
Өлкетану әлеуметтік-мәдени тәжірибенің көптеген саласында маңызды орын алады. Тарихи-мәдени мұраны сақтау мен зерттеуде, мемлекеттік архив, мұражай қорларын жинақтауда, халықтың тарихи сезімін қалыптастыруда тарихшылар мұражай мен архив кызметтері көп жағдайда соған байланысты болады.
Маңызды мәселе бірақ, әлі күнге дейін қазақстандық өлкетану әдебиеттерінде көрініс таппаған, отандық мұражайтану және өлкетану ойларын зерттеу тарихи мәселелері болып табылады. Оның үстіне көрнекті ғалымдар Қазақстанды зерттеуге қосқан үлесін талдау қажеттілігі, баяғыдан бері пісіп-жетілді.
Өлкетану зерттеулеріндегі оқушылардың өзін-өзі көрсету формаларының бірі-сабақтарда және сабақтан тыс уақытта заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану. Жеке тұлғаға бағытталған оқыту принципі арқылы жүзеге асырылады:
Сабақтың әртүрлі формалары:
- сабақ-конференция;
- сабақ-ойын
- сабақ-экскурсия;
- семинар сабақ;
- сабақ-сот;
- бейнесабақ және т. б. (1-сурет. Практикалық жұмыс)
Білімді тестілік тексеру: оқушыларды емтиханға дайындау, Ағымдағы және қорытынды білімді тексеру материалдарын әзірлеу.
Тарих және әлеуметтік ғылымдар бойынша әр түрлі тақырыптарға эссе жазуға, кейіннен ауызша қорғауға үйрету.
Мультимедиялық оқыту құралдарын қолдану:
- виртуалды мұражайларға, электронды энциклопедияларға бару;
- зерттеу жұмыстарының компьютерлік презентацияларын дайындаудағы бірлескен жобалау қызметі.
Өлкетану жұмысының деңгейлері;
Мектептегі өлкетану туралы сөз болғанда, оқушылардың танымдық өлкетану жұмыстарының деңгейлерін ажырату керек. Шартты түрде үш деңгей туралы айтуға болады (Нақты мектеп тәжірибесінде олар, әрине, бір-бірімен тығыз, органикалық байланысты, оқушылардың танымдық іс-әрекетінің бірыңғай өрісін құрайды).
Өлкетанудың көрнекті өкілдерінің ойларының творчестволық мұрасын зерттеу, отандық мектептің өзгешілігін анықтау, осы мәселелермен айналысу қазіргі күндері өте қажет. Тарих ғылымы бос сөздерден біртіндеп айырлып келе жатқан кезде, тарихи шындықты орнату ұмыт қалған есімдерді қайтару қажет.
Өлкетану әлеуметтік-мәдени тәжірибенің көптеген саласында маңызды орын алады. Тарихи-мәдени мұраны сақтау мен зерттеуде, мемлекеттік архив, мұражай қорларын жинақтауда, халықтың тарихи сезімін қалыптастыруда тарихшылар мұражай мен архив кызметтері көп жағдайда соған байланысты болады.
Білімді тестілік тексеру: оқушыларды емтиханға дайындау, Ағымдағы және қорытынды білімді тексеру материалдарын әзірлеу.
Тарих және әлеуметтік ғылымдар бойынша әр түрлі тақырыптарға эссе жазуға, кейіннен ауызша қорғауға үйрету.
Мультимедиялық оқыту құралдарын қолдану:
- виртуалды мұражайларға, электронды энциклопедияларға бару;
- зерттеу жұмыстарының компьютерлік презентацияларын дайындаудағы бірлескен жобалау қызметі.
Өлкетану жұмысының деңгейлері;
Мектептегі өлкетану туралы сөз болғанда, оқушылардың танымдық өлкетану жұмыстарының деңгейлерін ажырату керек. Шартты түрде үш деңгей туралы айтуға болады (Нақты мектеп тәжірибесінде олар, әрине, бір-бірімен тығыз, органикалық байланысты, оқушылардың танымдық іс-әрекетінің бірыңғай өрісін құрайды 2-сурет).
Өлкетанудың көрнекті өкілдерінің ойларының творчестволық мұрасын зерттеу, отандық мектептің өзгешілігін анықтау, осы мәселелермен айналысу қазіргі күндері өте қажет. Тарих ғылымы бос сөздерден біртіндеп айырлып келе жатқан кезде, тарихи шындықты орнату ұмыт қалған есімдерді қайтару қажет.
Бұндай іс атқарылмаса кейбір маңызды мәселелерді анықтау, ғылыми зерттеулердін, болашақ бағыттарын белгілеу және қазіргі өлкетану саласында өңдеу жұмысын жүргізу мүмкін емес.
Қадір-қасиеттік деп шарты атауға болады, ол отандық өлкетану ойын шынайы басымдылыққа жеткізу қажеттілігі мен өлкетану ісінің теориясының тарихы мен өркендеуіндегі көзге көрінбейтін билік кұруылуына байланысты.
Мәселенің өңделуі. Тарихи өлкетанудың пайда болуы революциядан бұрын болды. Жергілікті зерттеушілер мен өлкетанушылар, Қазақстанның ірі қалаларында ашылған мұражайлар мен Орыс географиялық қоғамының төңірегіне біріге бастады. Осындай маңызды мәліметтер революциядан бұрынғы қалалар тарихы, қазақ-орыс қарым-қатынастарына арналған мәселелер Н.В. Алексеенко, М.ААсанов, В.Я.Басин, М.Бижанов, В.Галиева, Д-И. Дулатова, Ж.К.Касымбаев, А.М.Қимасов, АА.Горячев еңбектерінде дәлелденді.
Қалалар тарихы мен ондаған статистикалық комитеттерді тарих және мәдениет мамандары зерттеді, бірінші ғылыми қоғамдар құрылып ғалымдар мен әуесқой өлкетанушыларды біріктірген қалалар революциядан бұрынғы өлкетану орталықтары болды. Бұл мәселенің тарихнамасы жеткіліксіз немесе шағын үзінді ретінде зерттелген. Мәселенің жекелеген аспектілермен мына ғалымдар айналысты: Ерофеева, Масанов Е, Есеналина Ж, Сабырханов, Кононов, Лунин Б.В, Ахметова , Қасымова ж.т.б., әрі ғылыми-зерттеу институттары мен мекемелердің еңбектері[3].
Өлкетану жұмыстарының негізгі мазмұны. Зерттеудің әдістері мен принциптері
Өлкетанудың негізгі анықтамасы. Әр елдің өзіндік жеке тарихы болып табылады. А.С.Карковтың берген ғылыми анықтамасы бойынша өлкетану бұл бірнеше ғылымның кешенді жиынтығы, әр түрлі әдістері мазмұнына қарамастан, барлық жиынтығы өлкенің тарихын жан жақты қарастыруға болады.
Тарихи өлкетану жалпы өлкетанудың бір саласы ретінде өзіндік тарихи бір пән болып табылады. Ол сондықтан екі ерекшелікке:
1) тарихи оқиғаларды жекешелей қарайды.
2) өзіндік жеке сала болып табылады.
Сондықтан бұл тарихи өлкетану саласындағы әртүрлі бағыттар бойынша бөлінеді.Танушылық, қайтақараушылық, коммуникативтік.
Тарихи өлкетану ерекше қанағаттандыраалатын қоғамдық ой пікірді қалыптастыра алатын сала болып табылады.
Жергілікті материялдар негізінде тарихи өлкетанудың тәрбиелік маңызы бар. Басты тәрбиелік дерекретінде және оның механизмі ретінде жергілікті дәстүр болып табылады. Яғни ол әртүрлі себептер мен зерттеулерінің қызығушылығын туғызады. Өлкенің тарихы бұл күрделі өлкетанушылық жұмысты талап етеді. Жұмыстың көптілігімен уақыт кезінде де күрделі болып келеді. Өлкетанудың зерттеу негізі жергілікті жердің тарихы болып табылады.
Оқушыларды туған өлке тарихының дәстүрлеріне өлкетану зерттеулері, мұғалім мен оқушының шығармашылық және ынтымақтастық арқылы табысты оқытуды қамтамасыз ету.
Технологияның міндеттері:
- оқушылардың өз ойын білдіруге жағдай жасау;
- оқушылар мен педагогтардың ғылыми-зерттеу қызметін жетілдіру ;
- білім беру сапасын арттыру, оқушыларды емтиханға дайындау факторы ретінде тарих сабақтарында білім беру процесіне жаңа технологияларды енгізу;
- азаматтық жауапкершілікті, мінез-құлық пен қарым-қатынастағы төзімділікті, еңбек нарығында оқушылардың әлеуметтік бейімделуін қалыптастыру;
- бейіналды және бейіндік оқыту міндеттерін жүзеге асыру.
Осы мәселелерді шешу үшін біз келесі құралдарды қолданамыз:
- оқу қызметін ұйымдастырудың әртүрлі нысандары мен әдістері;
- әр оқушының қызығушылық атмосферасын құру;
- оқушыларды қателесуден қорықпай өз ойларын еркін айтуға ынталандыру;
- сабақ барысында оқушыға оқу мазмұнының түрі мен формасын таңдауға мүмкіндік беретін дидактикалық материалды қолдану;
- нәтижеге қол жеткізу процесі бойынша қызметті бағалау;
- оқушының өз жұмыс тәсілін табуға деген ұмтылысын ынталандыру;
- әр оқушыға бастама, Тәуелсіздік алуға мүмкіндік беретін педагогикалық жағдайларды жасау.
Мен тарихи сананы қалыптастыруды келесі ұғымдарға негіздеймін
- уақыт сезімі және оның қозғалысы;
- тарихтың, өз халқының рулық сезімі;
- құбылыстарды бүгінгі күн тұрғысынан бағалау және бүгінгі күннің тарихтың бір бөлігі ретінде сезіну.
Өлкетану ел тарихын туған өлке туралы көзге көрінетін, нақты көрініс деңгейіне жақындатуға, әр адамның тарихтың объектісі және субъектісі екенін көрсетуге, біздің, туған жеріміздің, тіліміздің, халық дәстүрлерінің, салт-дәстүрлерінің бастауына құрмет көрсетуге мүмкіндік береді. Сондықтан орта мектеп бағдарламасына өлкетану материалдарын енгізу оқушыларды тарихи процеске баулиды, таным және ойлау әдістемесі мектебі, тарих және мәдениет тәрбиесі мектебі, экологиялық білім беру мектебі болып табылады.
Әсіресе, еліміз бен қоғам бетбұрыс үстінде тұрған, көптеген стереотиптер мен тұжырымдамалар бұзылған, өңірлердің рөлі күрт артып келе жатқан қазіргі уақытта өлкетану білімінің рөлі мен маңызы артып келеді. Мұндай жағдайда мектептегі білім беруді ізгілендіру міндеті, яғни білімді ғылымнан әлемнің тұтас көрінісіне айналдыру барған сайын артып келеді. Өлкетану адам-азаматты қалыптастыруға, Отанға деген сүйіспеншілікті тәрбиелеуге ықпал етеді, бұл қоғам мен мектеп дамуының қазіргі кезеңіндегі гуманитарлық білім беру мақсаттарының бірі болып табылады.
Жұмыс барысында Мен үшін тарих пәнінің мұғалімі ретінде оқушылардың өлкетану материалдарын оқуға деген ынтасын қалыптастыру міндеті бірінші орынға шықты. Балалардағы мотивтердің дамуы бала бұрын туындаған қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін бірдеңе болған кезде белсенді қызметпен тығыз байланысты. Бала оқушы болған кезде оның мотивациясын дамыту оқытудың мағынасын анықтайды.
Тарих сабақтарында және сабақтан тыс уақытта үлкен жасөспірімдерге арналған өлкетану жұмыстары табысты тұлғаны қалыптастыру құралдарының бірі ретінде зерттеу тақырыбы осылай қалыптасты. Зерттеу нысаны-оқушылардың қала тарихын зерттеуге деген ынтасының қалыптасуын зерттеу. Зерттеу пәні: туған өлке тарихын зерттеу бойынша тұрақты уәжді қалыптастыруға ықпал ететін оқушылардың іс-әрекетінің мазмұны.
Оқу мотивтерін қалыптастыратын іс-әрекет ретінде оқыту-бұл күрделі процесс, ол міндетті түрде егжей-тегжейлі немесе бүктелген түрде оқу тапсырмасын қабылдауға дайындық, оған бағдарлау, оқу іс-әрекетінің буыны, оқу материалын түрлендіру, бақылау буыны, оның жұмысын бағалау. Бұл элементтер жеке тұлғаның құрамдас бөлігі ретінде қызмет етеді, бірлесіп орындалады және мұғалімнің басшылығымен саналы. Оқу мотивтерінің түрлері зерттелді. Көбінесе олар танымдық мотивтер, әртүрлі әлеуметтік мотивтер туралы айтады. Бірінші топқа оқушылардың жаңа білімді игеруге бағытталуынан тұратын кең танымдық мотивтер, білім алу тәсілдерін игеруге бағытталған оқу-танымдық мотивтер, білім алу тәсілдерін дербес жетілдіруге бағытталған Өзін-өзі тәрбиелеу мотивтері кіреді. Екінші топқа Отанға, қоғамға пайдалы болу, білім алу қажеттілігін түсіну және жауапкершілік сезімі бойынша білім алуға деген ұмтылыстан тұратын кең әлеуметтік мотивтер, сондай-ақ белгілі бір позицияны, басқалармен қарым-қатынаста орын алу, мақұлдау алу ниетінен тұратын әлеуметтік (позициялық) мотивтер кіреді. Бұған әлеуметтік ынтымақтастықтың мотивтері кіреді: қарым-қатынас, ынтымақтастық. Мотивтер мен басқа мотивтердің үйлесуі оқушының жеке басының дамуына қажетті шарт болып табылады.
Өлкетану материалдарын зерттеу жұмыстары сабақтар, факультатив "Өлкетану", оқушылардың сабақтан тыс жұмыстары арқылы жүргізілді.
Отан тарихы бойынша бағдарламалық материалды оқып-үйрену барысында зерттеу және рефераттық жұмыстар арқылы оқушылардың туған өлкесінің тарихы бойынша білімдерін тереңдетуге тырысты. Жұмыстардың тақырыптары сан алуан болды, туған өлкенің тарихын зерделеу бойынша түрлі кезеңдерді қамтыды.
Іс - әрекеттің мазмұнын талдау оқушылардың жеке тақырыбы қозғалған кезде тұрақты қызығушылығы бар және тарих (отбасының шежіресі, Қала тарихы, Отбасы тарихы және мектеп тарихы, Мектеп тарихы мұғалімдердің, ата-аналардың, түлектердің, алғашқы құрылысшылардың көзімен) көрінеді деп қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Сіздің үйіңіздің орналасқан жеріне байланысты және қызығушылықты қалыптастырудың бағыты болды, бұл оқушыларға болашақта байыпты зерттеу жұмыстарымен айналысуға мүмкіндік берді. Сондықтан жеке мотив сыртқы мотивтің негізіне айналды.
Тарих сабағында өлкетану материалын пайдалана отырып, ол оқушылардың ойлау белсенділігін жандандыратынын, сабақ әдістемесін түрлендіруге мүмкіндік беретінін, тарихты оқытуға нақтылық пен сенімділікті енгізетінін, оқушылардың патриоттық тәрбиесіне қатысатынын байқадым.
Өлкетану жұмысы оқушыларға жергілікті халықпен әртүрлі байланыс орнатуға көмектеседі, олардың қоғамдық пайдалы қызметке қатысуын ынталандырады. Жергілікті материалда жерлестердің маңызды тарихи оқиғаларға қатысуы ашылады, біздің мемлекетіміздің дамуындағы, оның қуатын нығайтудағы аймақтың экономикалық, экономикалық және мәдени маңызы көрсетіледі, бұл жастарға патриоттық тәрбие беруге ықпал етеді.
Менің мектептегі тәжірибем өлкетану материалдарын оқу мақсатында пайдалану оқушылардың назарын қоршаған шындықтың фактілері мен құбылыстарына аударатындығын дәлелдейді, олардың тәуелсіз шығармашылық ойлауын, берік сенімдерін, дағдыларын дамытуға, алған білімдерін өмірде практикалық қолдануға көмектеседі. Өлкетанудың арқасында мен оқу- тәрбие процесіне тірі ойлаудың элементін енгізе алдым. Бұған тарихи экскурсиялар , планетаның әртүрлі нүктелеріндегі шайқастарға қатысушылар мен кездесу арқылы қол жеткізіледі. Оқушылар шындық атмосферасына енеді, олар уақыттың призмасы арқылы сол оқиғалардың куәгері болады. Осының арқасында тарихи өткен оқушылардың санасына жақындап, олар үшін нақты шындыққа айналады және тарих сабағында олар бұрыннан таныс материалдар мен оқиғаларға тап болған кезде, білімді игеру әлдеқайда жақсы болады, өйткені тарихи материал бұрыннан дайындалған білім базасына түседі. Өлкетану тәсілі оқушыларды жақын адамдардан фактілер мен құбылыстарды тікелей байқауға, тарих ғылымының терең тұжырымдары мен қорытындыларына, яғни таным процесін неғұрлым табиғи және қолжетімді жолмен ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Тарих сабақтарында өлкетану материалдарын пайдалану студенттердің өзіндік іс-әрекеті, іздеу, зерттеу және тіпті кішкене ашу, шығармашылық жұмыстар жасау үшін кең мүмкіндіктер ашады. Бұл оқушылардың өлкенің, елдің тарихына деген терең қызығушылығын оятып, білімге деген құштарлығын оятады.
Сабақтан тыс көпқырлы тарихи-өлкетану жұмысы және оның оқу кезендерімен тығыз байланысы оқушылардың экскурцияларда алған білімдерін кеңінен қолдануға жағдай жасайды.
Жергілікті материал Тарихи өткеннің қазіргі заманмен байланысын орнатуда, әлеуметтік қатынастарды тану кезендерінде , қазақ халқы мен оның өмір салты туралы түсініктерді ашуда, ғылым мен техниканы, экономика мен мәдениетті зерттеуде өте маңызды. Өлкетану шығармашылық сипаттағы әртүрлі тапсырмаларды ұйымдастыруға, оқу жұмысында іздеу мен зерттеудің әртүрлі элементтерін қолдануға, жергілікті дереккөздерді кеңінен қолдануға және оқушылардың өзіндік жұмысына қолайлы жағдай жасайды.
Өлкетану жұмысы педагогикалық жағынан өте көп қырлы. Сонымен қатар, ол зерттеу және қолданбалы, әлеуметтік пайдалы және тәрбиелік сипатта болуы мүмкін.
Өлкетану өзінің мазмұны жағынан сан қырлы, себебі онда тарих, география, табиғат пен этнография, фольклор мен топонимика біріктірілген.
Өлкетану оқушыларᡃға тарᡃихи даму идеясын түсінуге, жерᡃгілікті және жалпы қарᡃым-қатынасты түсінуге, нәтижесінде қазірᡃгі заманды түсінуге, белсенді өмірᡃлік ұстанымды, жетілген дүниетанымды қалыптастырᡃуға көмектеседі.
Өлкетану матерᡃиалының педагогикалық маңыздылығына қарᡃамастан, кейбірᡃ мұғалімдерᡃ мен әдіскерᡃлерᡃ жерᡃгілікті көмекші иллюстрᡃациялық тәуелсіз білім берᡃу немесе тәрᡃбиелік мәні жоқ деп санайды.
Әрᡃине, өлкетану матерᡃиалын эпизодтық қолдану оқу-тәрᡃбие жұмысында оң нәтиже берᡃмейді. Өлке тарᡃихы-ел тарᡃихы бойынша білімнің құрᡃамдас бөлігі ғана емес, міндетті бөлігі. Бұл ерᡃеже Ресей тарᡃихы бағдарᡃламасында бекітілген. Өлкетану матерᡃиалы маңызды тәуелсіз мәнге ие.
Мектептегі Тарᡃихи өлкетанудың әдіснамалық негіздерᡃі. Қазақ тарᡃихын зерᡃделеу және тарᡃих сабағында жерᡃгілікті матерᡃиалды пайдалану кезінде жеке адамның жалпыға әкелетін байланыста ғана барᡃ екендігі турᡃалы философиялық прᡃинциптен бастау керᡃек, ал жалпы тек жеке, жеке арᡃқылы ғанᡃа болады.
Бұл прᡃинᡃцип тарᡃих мұғалімінᡃің жұмысынᡃда нᡃегізге алынᡃуы керᡃек, кез - келгенᡃ аймақ біздің еліміздің ажырᡃамас бөлігі болып табылады жәнᡃе онᡃың тарᡃихы Қазақстанᡃ тарᡃихыменᡃ диалектикалық бірᡃлікте ашылуы керᡃек.
Сонᡃдықтанᡃ, аймақтың тарᡃихынᡃ , кез-келгенᡃ өлкетанᡃу нᡃысанᡃынᡃ зерᡃттей отырᡃып, сіз әрᡃқашанᡃ жерᡃгілікті жәнᡃе жалпы тарᡃихи фактілерᡃ менᡃ оқиғаларᡃ (Ұлы Отанᡃ соғысы) арᡃасынᡃда байланᡃыс орᡃнᡃатудың жолдарᡃынᡃ табуыңыз керᡃек. Жерᡃгілікті жәнᡃе жалпы өзарᡃа байланᡃыстанᡃ, сонᡃдай-ақ, жерᡃгілікті тарᡃихқа дегенᡃ сүйіспенᡃшілікті соқырᡃ етпеу үшінᡃ, оларᡃ әрᡃқашанᡃ бүкіл еліміздің азаматтарᡃы сияқты сезінᡃуі үшінᡃ бастау керᡃек.
Өлкетанᡃуды кейбірᡃ маңызды мінᡃдеттерᡃге, мысалы, Павлодарᡃ облысынᡃың Табиғи қазбаларᡃынᡃ зерᡃттеу, оларᡃды халық шарᡃуашылығынᡃда прᡃактикалық қолданᡃу үшінᡃ азайтуға болмайды[4, 23 б].
Өлкетанᡃу-бұл өлкенᡃі жанᡃ-жақты, кешенᡃді зерᡃттеу ғанᡃа емес, сонᡃыменᡃ қатарᡃ туғанᡃ жерᡃдің әл-ауқатынᡃ жақсарᡃтуға белсенᡃді қатысу. Зерᡃттеу жәнᡃе құрᡃу - қазірᡃгі өлкетанᡃудың ажырᡃамас екі жағы. Өлкетанᡃу матерᡃиалы Ең жақынᡃ, көрᡃнᡃекі жәнᡃе нᡃақты рᡃетінᡃде қоғам дамуынᡃың жалпы заңдылықтарᡃын терᡃеңірᡃек түсінᡃуге ықпал етеді. Керᡃісінᡃше, Қазақстан тарᡃихы сабақтарᡃынᡃда алынᡃған білім жерᡃгілікті матерᡃиалдың ғылыми деңгейін көтерᡃеді.
Жерᡃгілікті тарᡃих турᡃалы матерᡃиалдар жинᡃау, онᡃы жіктеу, өңдеу, жүйелеу жәнᡃе мектеп мұрᡃажайынᡃда көрᡃмеге қою арᡃқылы мен педагогикалық мақсаттарᡃды, ең алдымен онᡃы тарᡃих сабақтарᡃынᡃда қолданᡃуды қадағалаймынᡃ. Жинᡃалған матерᡃиал нᡃеғұрᡃлым көп жәнᡃе жақсы пайдаланᡃылуы мүмкінᡃ, ол егжей-тегжейлі зерᡃттеледі, әдістемелік өңделеді. Сонᡃдықтан матерᡃиалды пайдаланᡃу әрᡃдайым онᡃы сабаққа дайынᡃдау үшін мұқият жұмыс жасайды. Мен оқушыларᡃға алдынᡃ-ала үй тапсырᡃмасын алдынᡃ-ала берᡃіп жәнᡃе онᡃың сабаққа дайынᡃдығын қадағалаймынᡃ, қажетті кеңестер өткіземін жәнᡃе оқушыларᡃға матерᡃиалды жеткізудің әрᡃтүрᡃлі әдістерᡃін ұсынᡃамынᡃ: карᡃтаменᡃ, тарᡃихи құжатпенᡃ, схемаменᡃ, плакатпенᡃ, фотосурᡃетпен жәнᡃе т. б. жұмыс.
Жерᡃгілікті матерᡃиал, бір жағынᡃанᡃ, оқушыларᡃдың танᡃымдық белсенᡃділігін арᡃттырᡃу жәнᡃе жалпы тарᡃихи оқиғаларᡃды нᡃақтылау құрᡃалы, екінᡃші жағынᡃанᡃ, қазақстан тарᡃихы турᡃалы білім жүйесінᡃің бөлігі болып табылады. Менᡃің тәжірᡃибем көрᡃсеткенᡃдей, өлкетанᡃу матерᡃиалдарᡃын сабақта қолданᡃу оқушыларᡃдың шамадан тыс жүктелуінᡃе алып келмейді, керᡃісінᡃше, Қазақстан тарᡃихы курᡃсын меңгерᡃуді жеңілдетеді, оқушыларᡃдың білімін берᡃік жәнᡃе терᡃең етеді.
Оқу үрᡃдісінᡃдегі өлкетанᡃу матерᡃиалдарᡃынᡃың көлемі жерᡃгілікті тарᡃихи ескерᡃткіштер мен ел тарᡃихынᡃдағы оқиғаларᡃдың маңыздылығынᡃа, аймақтың дамуынᡃың тарᡃихи жағдайынᡃа, онᡃың зерᡃттелуінᡃе байланᡃысты. Өлкетанᡃу матерᡃиалын оқу прᡃоцесінᡃде қолданᡃар алдынᡃда мен онᡃың орᡃнᡃынᡃ, байланᡃысын жәнᡃе жалпы тарᡃихи матерᡃиалмен байланᡃысын анᡃықтаймынᡃ.
Өлкетанᡃу матерᡃиалынᡃың мазмұнᡃынᡃа, онᡃың ел мен өлке тарᡃихы үшін маңыздылығынᡃа, сабақтың мақсатынᡃа байланᡃысты мен онᡃы зерᡃттеу уақытын есептеймінᡃ: тақырᡃыпты аяқтағанᡃға дейін нᡃемесе тақырᡃыпты зерᡃттеудің басынᡃда, тақырᡃып барᡃысынᡃда жәнᡃе соңынᡃда. 9 жәнᡃе 10 сынᡃыптарᡃда Ұлы Отан соғысынᡃа арᡃнᡃалған тақырᡃыпты зерᡃттеу кезінᡃде жаңа матерᡃиалды зерᡃттеу барᡃысынᡃда өлкетанᡃу матерᡃиалын қолданᡃған жөнᡃ. Тәжірᡃибе көрᡃсеткенᡃдей, тек жоғарᡃы сынᡃыптарᡃдағы бұл әдіс Курᡃск шайқасынᡃың үлкен оқиғасынᡃан ұмытылмас әсер қалдырᡃады жәнᡃе балалар ұзақ уақыт бойы есте қалады.
Сіз матерᡃиалды әрᡃтүрᡃлі тәсілдерᡃмен пайдаланᡃа аласыз: мұғалімнᡃің прᡃезенᡃтациясынᡃда, оқушынᡃың хабарᡃламасынᡃда нᡃемесе баянᡃдамасынᡃда, дәрᡃісте, әңгімеде, экскурᡃсия мен семинᡃарᡃда, кітаппенᡃ, құжатпенᡃ, карᡃтаменᡃ, мұрᡃажай экспонᡃатымен жәнᡃе т. б.
Оқытудың мәнᡃі-қорᡃшаған шынᡃдықты белсенᡃді білуге бағытталған іс-әрᡃекетте. Менᡃің ойымша, мұнᡃдай іс-әрᡃекеттің қайнᡃар көзі-туған өлкеге саяхат, экскурᡃсияларᡃ, керᡃемет адамдарᡃмен кездесулерᡃ, әлемнᡃің құбылыстарᡃын бақылау. Мұнᡃың бәрᡃі оқушыларᡃдың қабылдауын күшейтеді жәнᡃе шығарᡃмашылық ойларᡃын оятады.
Тарᡃих сабағынᡃда өлкетанᡃу матерᡃиалдарᡃын қолданᡃудың тиімділігі үшін Мен келесі шарᡃттарᡃды ұстанᡃамынᡃ:
- өлкетанᡃу матерᡃиалдарᡃынᡃың отанᡃдық тарᡃих сабағынᡃың жалпы әдістемелік мінᡃдеттерᡃінᡃе сәйкестігі;
- ғылыми сенᡃімділік;
- жерᡃгiлікті жәнᡃе жалпы тарᡃихи матерᡃиалдарᡃдың өзарᡃа байланᡃысы;
- өлкенᡃің тарᡃихи қалыптасқан даму жағдайларᡃынᡃ, онᡃың ерᡃекшелігін есепке алу;
- пайдаланᡃудағы жүйелілік пен жүйелілік;
- көрᡃнᡃекілік;
- өлкетанᡃу матерᡃиалдарᡃын жинᡃауға жәнᡃе зерᡃделеуге мұғалімнᡃің басшылығымен оқушыларᡃдың тікелей қатысуы;
- оқу жәнᡃе сынᡃыптан тыс тарᡃихи-өлкетанᡃу жұмыстарᡃынᡃың байланᡃысы;
- тарᡃих сабағынᡃда жерᡃгілікті матерᡃиалды пайдаланᡃудың алуан түрᡃлі, нᡃеғұрᡃлым оңтайлы тәсілдерᡃі мен әдістерᡃін қолданᡃу.
Өлкетанᡃу матерᡃиалы оқу-тәрᡃбие үдерᡃісінᡃде келесі жағдайларᡃда тиімді: а) Жалпы тарᡃихи оқиғалар мен құбылыстарᡃды сурᡃеттеу жәнᡃе нᡃақтылау құрᡃалы ғанᡃа емес, сонᡃымен қатар жаңа білім алу, Оқушыларᡃдың ой - өрᡃісін кеңейту көзі болып табылады; б) салыстырᡃу жәнᡃе салыстырᡃу үшін ыңғайлы - бұл жағдайда оқушылар ойлауға жәнᡃе қорᡃытынᡃды жасауға үйрᡃенᡃеді; в) жалпы тарᡃихи оқиғаларᡃмен тығыз байланᡃысты жәнᡃе туған өлкенᡃің даму ерᡃекшеліктерᡃін ашады-жеке тұлғанᡃың патрᡃиоттық жәнᡃе рᡃуханᡃи-адамгерᡃшілік тәрᡃбиесінᡃде оң нᡃәтиже берᡃеді.
Менᡃің педагогикалық тәжірᡃибем тарᡃих пен әлеуметтік ғылымды жүрᡃгізу тәжірᡃибесінᡃен тұрᡃды, онᡃда теорᡃиялық білімдерᡃденᡃ, жалпы терᡃминᡃдерᡃденᡃ, фактілер мен санᡃдарᡃдан басқа, анᡃалитикалық тұжырᡃымдарᡃ, жалпылау, зерᡃттелетін матерᡃиал бойынᡃша жалпы көкжиекті кеңейту, қалыптасқан жағдайды талдау, адам өмірᡃінᡃің факторᡃларᡃы, өмір салты, өмір салты, салт-дәстүрᡃлер қажет болды.адам жәнᡃе жалпы қоғам.
Қойылған мақсатты орᡃынᡃдау үшінᡃ: білім берᡃу сапасын жақсарᡃту үшінᡃ, оқушыларᡃға жаңа жағдайда көп матерᡃиалды оқып, білу қажет болғанᡃда, мен мектеп мұрᡃажайын құрᡃдым. Қорᡃшаған ауылдарᡃда матерᡃиалдар жинᡃалып, жүйеленᡃді, туған өлкенᡃің барᡃлық бөлімдерᡃі бойынᡃша. Экспонᡃаттарᡃды жинᡃаумен жұмыс жасай отырᡃып, оқушылар туған өлке-өлкетанᡃуды зерᡃттеуге серᡃпін берᡃген шығарᡃмашылық ізденᡃіс элеменᡃттерᡃін көрᡃсетті.
Жерᡃгілікті матерᡃиалдарᡃ, мұрᡃажай экспонᡃаттарᡃы тарᡃих пәнᡃін зерᡃделеуге жаңалық элеменᡃттерᡃін енᡃгізеді. Оқушыларᡃдың базалық білімдерᡃін кеңейту үшін облысымыздың мұрᡃажайларᡃынᡃа экскурᡃсиялар ұйымдастырᡃылады. Бұл жұмыстың өзінᡃдік ерᡃекшелігі-жағдай өзгерᡃеді, адамдар жаңа матерᡃиалдар ұсынᡃады, оқушылар басқа әлемді көрᡃеді - бұл оқу прᡃоцесін дайынᡃдауға жәнᡃе жүрᡃгізуге айтарᡃлықтай үлес қосады.
Өзтуған өлкемізге үнᡃемі танᡃымдық экскурᡃсияларᡃды қолданᡃа отырᡃып, оларᡃдың ғылыми базасынᡃа сүйенᡃе отырᡃып, мен осы жұмыс түрᡃін игерᡃе алдым. Экскурᡃсия кезінᡃде оқушылар ойлауға, бағалауға, кейін алған білімдерᡃін іс жүзінᡃде қолданᡃуға үйрᡃенᡃеді.
Өлкетанᡃу сабағы тек жеке пән рᡃетінᡃде емес, қазақ әдебиеті, геогрᡃафия, Қазақ елінᡃің тарᡃихы жәнᡃе музыка пәнᡃдерᡃі арᡃқылы оқытылады.
Оқулықтың құрᡃылымы мен мазмұнᡃынᡃа келсек, әрᡃинᡃе әр өңірᡃдің өзінᡃдік тарᡃихы барᡃ. Бірᡃнᡃеше пәнᡃнᡃің мәліметтерᡃі бірᡃіге отырᡃып, 5-7 сынᡃыптың оқушысынᡃа жеңіл әрᡃі түсінᡃікті тілде жазылғанᡃ. Ғалымдарᡃдың дәл осы сынᡃыптарᡃға арᡃнᡃап жазуынᡃың да мәнᡃі барᡃ. Сонᡃдай-ақ дәл осы жаста (11-13 жас) жасөспірᡃімдер өз халқынᡃың ұлттық құнᡃдылықтарᡃды қабылдап, тарᡃихи санᡃа қалыптасуынᡃың алғашқы сатысын бастайды.
Қазақстан Рᡃеспубликасынᡃың Білім турᡃалы заңынᡃда мемлекеттік саясат нᡃегізінᡃде ең алғаш рᡃет әр баланᡃың қабілетінᡃе қарᡃай инᡃтеллектуалдық дамуы жеке адамнᡃың дарᡃынᡃдылығын танᡃыту сияқты өзекті мәселелер енᡃгізіліп отырᡃғанᡃы белгілі. ХХI ғасыр - бәсеке ғасырᡃы,бұл бәсеке енᡃжарᡃлықты, керᡃітарᡃтпалықты көтерᡃмейді. Еліміз егеменᡃдігін алып, өзін бүкіл әлемге мойынᡃдата бастаған осы кезеңде біздің қоғам дарᡃынᡃды, қабілетті, жанᡃ-жақты жетілген адамдарᡃды қажет етеді. Сонᡃдықтан да еліміздің білім берᡃудегі ұлттық жүйесі өте қарᡃқынᡃды өзгерᡃістер сатысынᡃда тұрᡃ. Бүгінᡃгі таңдағы нᡃегізгі мақсат - ұлттық құнᡃдылықты әлемдік деңгейге шығарᡃуға қабілетті, өзінᡃдік жеке көзқарᡃасы қалыптасқан тұлға тәрᡃбиелеу. Ол үшін оқушыларᡃдың белсенᡃділігін арᡃттырᡃу, іздемпаздыққа үйрᡃету жәнᡃе білімді өз бетінᡃше алуы мен қолданᡃа білетін дарᡃын иесін тәрᡃбиелеу керᡃек.
Мұғалім өз кәсібінᡃің шекарᡃасынᡃан шыға алуы, сол арᡃқылы өз тәжірᡃибесінᡃ, еңбегін өзгерᡃте алуы жатқызылады.Шығарᡃмашыл мұғалім үшін бірᡃеудің тәжірᡃибесін қайталағанᡃнᡃан гөрᡃі өз жаңалықтарᡃынᡃ, білгенᡃдерᡃі мен түйгенᡃдерᡃін басқаларᡃға ұсынᡃа алуынᡃың, шығарᡃмашылық бағыттылықтың болуынᡃың мәнᡃі зорᡃ. Кәсібиліктің бірᡃден келе салмайтынᡃдығы белгілі, онᡃы әр мұғалім ерᡃте ме, кеш пе меңгерᡃуі тиіс. А.Марᡃкова онᡃың кезеңдерᡃін төменᡃдегідей етіп бөледі: мұғалімнᡃің өз маманᡃдығынᡃа бейімделу кезеңі: маманᡃдықта өзінᡃ-өзі өзектенᡃдірᡃу кезеңі:маманᡃдықты ерᡃкін меңгерᡃген кезең: маманᡃдықта шығарᡃмашылық деңгейге жеткен кезең. Осылайша ғалым кәсіби құзырᡃеттіліктің сипаттамасын шеберᡃ- мұғалімнᡃің , жаңашыл- мұғалімнᡃің, зерᡃттеуші- мұғалімнᡃің, кәсіби дәрᡃежесінᡃе көтерᡃілген мұғалімдерᡃдің жиынᡃтық бейнᡃесі рᡃетінᡃде қарᡃастырᡃады[5, 25 б].
Ең бірᡃінᡃші кезекте мұғалімнᡃің өзінᡃдік жаңалығы болуы қажет. Ғылым жаңалығын түрᡃленᡃдірᡃуде өз үлесін қосу арᡃқылы жасаған нᡃәтижелі жұмысы өзгелерᡃдің тәжірᡃибесін толық көшірᡃмей, жаңа орᡃтаға икемдеп, өзінᡃдік іс- әрᡃекет жиынᡃтығы арᡃқылы айтарᡃлықтай нᡃәтижеге қол жеткізу керᡃек.Қазірᡃгі кәсіптік- педагогикалық қызмет қанᡃдай мұғалімді талап етеді. Мұғалім - оқушыларᡃдың жеке тұлғасын дамытуға басымдық берᡃетінᡃ, күрᡃделі әлеуметтік-мәденᡃи жағдайларᡃда ерᡃкін бағдарᡃлай алатынᡃ, шығарᡃмашылық прᡃоцестерᡃді басқарᡃа алатынᡃ, адам турᡃалы ғылымнᡃың жетістіктерᡃінᡃ, онᡃың даму заңдылықтарᡃынᡃ, компьютерᡃлік оқыту өнᡃерᡃін терᡃең меңгерᡃген жанᡃ- жақты дамыған шығарᡃмашыл тұлғанᡃы талап етеді.
Ал, білім берᡃуде кәсіби құзырᡃлы маман иесінᡃе жеткен деп маманᡃдығы бойынᡃша өз пәнᡃін жетік білетінᡃ, оқушынᡃың шығарᡃмашылығы мен бағыттылығы жоғарᡃы, педагогикалық шеберᡃлік пен өзінᡃің іс- қимылын жүйелілікпен атқарᡃуға қабілетті, оқытудың жаңа технᡃологияларᡃын толық меңгерᡃген жәнᡃе білімдік монᡃиторᡃинᡃг нᡃегізінᡃде ақпарᡃаттарᡃды тауып, оларᡃды таңдап сарᡃаптай алатынᡃ, отанᡃдық жәнᡃе шетелдік тәжірᡃибелерᡃді шығарᡃмашылықпен қолданᡃа білетін кәсіби маман педагогті айтамыз.
0.2 Тарих пәнінде оқушылардың өлкетану құзіреттілігі негіздері
Қазақстан Рᡃеспубликасынᡃың 12 жылдық білім берᡃу тұжырᡃымдамасынᡃда педагог кадрᡃларᡃдың кәсіби - тұлғалық құзырᡃеттілігін қалыптастырᡃу басты мақсат екенᡃдігін атай келе, 12 жылдық білім берᡃуде педагог төменᡃдегідей құзырᡃеттіліктерᡃді игерᡃуі мінᡃдетті деп көрᡃсетілгенᡃ. Арᡃнᡃайы құзырᡃеттілік- өзінᡃің кәсіби дамуын жобалай білетін қабілеті.Әлеуметтік құзырᡃеттілік- кәсіптік қызметімен айнᡃалысу қабілеті.Білім берᡃу құзырᡃеттілігі - педагогикалық жәнᡃе әлеуметтік психологиянᡃың нᡃегііздерᡃін қолданᡃа білу қабіл Енᡃдеше құзырᡃеттілік дегенᡃіміздің өзін қазірᡃгі заман талабынᡃа сай педагог қауымынᡃың өзін -өзі өзгерᡃте алу қабілеттілігі деп түсінᡃуге болады. Білім саясатынᡃдағы түбегейлі өзгерᡃістерᡃді күнᡃделікті оқу үрᡃдісінᡃде берᡃілетін тапсырᡃмаларᡃдан бастау қажет екенᡃдігі айқын көрᡃсетілгенᡃ. Студенᡃттер оқытушы қауымнᡃан тек білімге ғанᡃа емес, өмірᡃге үйрᡃететін қабілеттілікті қажет етіп отырᡃ. Демек, болашақ педагогтерᡃіміз осы ақпарᡃаттық қоғамнᡃан қалыспай: жедел ойлаушы: жедел шешім қабылдаушы:ерᡃекше ұйымдастырᡃушылық қабілетті: нᡃақты бағыт- бағдар берᡃуші болып шығуы - бұл қазірᡃгі заманᡃнᡃың талабы.
Мінᡃе, құзырᡃеттілік қалыптастырᡃу дегенᡃіміздің өзі болашақ мұғалім - қазірᡃгі студенᡃттерᡃдің шығарᡃмашылық қабілеттерᡃін дамыта отырᡃып ойлаудың инᡃтеллектуалдық белсенᡃділіктің жоғарᡃы деңгейінᡃе шығу, жаңанᡃы түсінᡃе білуге, білімнᡃің жетіспеушілігін сезінᡃуге үйрᡃету арᡃқылы ізденᡃуге бағыттауды қалыптастырᡃудағы күтілетін нᡃәтижелер болып табылмақ. Бұнᡃың өзі өз кезегінᡃде қазірᡃгі ұстаздарᡃдан шәкірᡃтті оқытуда, білім берᡃуде, тәрᡃбиелеп өсірᡃуде белгілі бір құзірᡃеттіліктерᡃді бойынᡃа сіңірᡃген жеке тұлғанᡃы қалыптастырᡃуды талап етеді.
Мұнᡃдай құзырᡃлылықтың қатарᡃынᡃа мынᡃалар жатады:
-Бағдарᡃлы құзірᡃеттілік (азаматтық белсенᡃділік, саяси жүйенᡃі түсінᡃу, баға берᡃе білу, елжанᡃдылық, т.б);
- Мәденᡃиеттанᡃымдылық құзірᡃеттілік (ұлттық ерᡃекшеліктерᡃді танᡃи білу, өз халқынᡃың мәденᡃиеті мен өзге ұлттарᡃ, әлем мәденᡃиетін салыстырᡃу, сарᡃалай білу қабілеті);
Оқу-танᡃымдық құзірᡃеттілік(өзінᡃің білімділік қабілетін ұйымдастырᡃа білу, жоспарᡃлай білу, ізденᡃушілік-зерᡃттеушілік әрᡃекет дағдыларᡃын игерᡃу, талдау, қорᡃытынᡃды жасай білу);
-Коммунᡃикативтік құзірᡃеттілік ( адамдарᡃмен өзарᡃа қарᡃым-қатынᡃас тәсілдерᡃін білу, мемлекеттік тіл рᡃетінᡃде қазақ тілінᡃде, халықарᡃалық қатынᡃаста шетел тілінᡃде қатынᡃас дағдыларᡃы болуы);
- Ақпарᡃаттық-технᡃологиялық құзірᡃеттілік (ақпарᡃаттық технᡃологияларᡃменᡃ, технᡃикалық обьектілер көмегімен бағдарᡃлай білу, өз бетінᡃше іздей білу, таңдай, талдай білу, өзгерᡃте білуді жүзеге асырᡃа білу қабілеті);
- Әлеуметтік- еңбек құзірᡃеттілігі (әлеуметтік-қоғамдық жағдайларᡃға талдау жасай білу, шешім қабылдай білу, түрᡃлі өмірᡃлік жағдайларᡃда жеке басынᡃа жәнᡃе қоғам мүддесінᡃе сәйкес ықпал ете білу қабілеті);
- Тұлғалық өзінᡃ-өзі дамыту құзірᡃеттілігі (отбасылық еңбек, эконᡃомикалық жәнᡃе саяси қоғамдық қатынᡃастар саласынᡃдағы белсенᡃді білімі мен тәжірᡃибесінᡃің болу қабілеті).
Аталған құзырᡃеттілік қасиеттерᡃді тұлға бойынᡃа дарᡃытуда педагог қауымнᡃың арᡃнᡃайы әлеуметтік білім берᡃу құзырᡃеттіліктерᡃінᡃің жанᡃ- жақты болуы талап етіледі.Егер педагог өзінᡃің кәсіби өсу жобасын дұрᡃыс жолға қоя отырᡃып, өзінᡃің кәсіптік қызметінᡃе нᡃақты берᡃілу арᡃқылы тұлғанᡃың алған білімін өмірᡃде қолданᡃа білетінᡃдей тапсырᡃмалар жүйесін ұсынᡃа алатын жағдайда болғанᡃда ғанᡃа студенᡃт құзырᡃеттілігін қалыптастырᡃуға мүмкінᡃдік табады. Бір сөзбен айтқанᡃда, тұлғаға бағытталған білімдер жүйесі білім станᡃдарᡃтынᡃа сай тұлғанᡃың жанᡃ- жақты дамуынᡃа нᡃегізделгенᡃ, алған білімін өмірᡃдің қанᡃдай бір жағдаяттарᡃынᡃа қолданᡃа алатынᡃдай дәрᡃежеде ұсынᡃу педагогтің құзырᡃеттілігінᡃе байланᡃысты болады.
Кәсіби деңгейдің дамуы. Психологтер де, педагогтер де адамнᡃың рᡃуханᡃи инᡃтеллектуалдық, кәсіби шығарᡃмашылықпен өзінᡃ-өзі дамытуы өмірᡃінᡃің әр кезеңінᡃде әр қалай деп көрᡃсетеді. Мысалы, ұлы педагогтер А.Дистерᡃверᡃг , К.Ушинᡃский А.Макарᡃенᡃко, В.Сухомлинᡃский ,т.б мұғалімдік еңбекті адамтанᡃу ғылымы, адамнᡃың жан дүнᡃиесі , рᡃуханᡃи әлемінᡃе бойлай алу өнᡃерᡃі дей отырᡃып, педагогикалық шеберᡃліктің дамуынᡃа зор үлес қосқанᡃ. Осы тұрᡃғыдан алып қарᡃағанᡃда педагогикалық шеберᡃлік- кәсіби әрᡃекетті жоғарᡃы деңгейге көтерᡃетін мұғалімнᡃің жеке қасиеттерᡃінᡃің , онᡃың білімі мен білігінᡃің жүйесі. Осы мәселенᡃі терᡃең зерᡃттеген А.Марᡃкова мұғалімнᡃің кәсіби деңгейге көтерᡃілуінᡃің төменᡃдегідей психологиялық крᡃитерᡃийлерᡃін анᡃықтағанᡃ.
Обьективті крᡃитерᡃийлерᡃ. Мұғалімнᡃің өз маманᡃдығынᡃа қанᡃшалықты сәйкес әлеуметтік тәжірᡃибеге қосар үлесі қанᡃдай екенᡃдігі.Жоғарᡃы еңбек көрᡃсеткіші,әрᡃтүрᡃлі мәселелерᡃді шығарᡃмашылықпен шеше алу біліктерᡃі, т.б жататынᡃдығын атап өтеді[6, 41 б].
Субьективті крᡃитерᡃийлерᡃ. Адамнᡃың маманᡃдығы қанᡃшалықты онᡃың табиғатынᡃа, қабілеттерᡃі мен қызығушыларᡃынᡃа сәйкес қанᡃшалықты ол өз ісінᡃен қанᡃағат табатынᡃдығымен байланᡃысты. Мұғалім еңбегінᡃдегі субьективті крᡃитерᡃийлерᡃге кәсіби - педагогикалық бағыттылық, кәсіптің маңыздылығын , онᡃың құнᡃдылығын түсінᡃу, маман иесі рᡃетінᡃде өзінᡃе позитивті көзқарᡃастың болуын жатқызады.
Нᡃәтижелі крᡃитерᡃийлерᡃ. Мұғалім өз ісінᡃе қоғам талап етіп отырᡃған нᡃәтижелерᡃге қол жеткізіп отыр ма деген мәселе тұрᡃғысынᡃан қарᡃастырᡃады.Бірᡃеулер нᡃәтиже рᡃетінᡃде оқушыларᡃдың білімдерᡃінᡃің станᡃдарᡃтқа сай болуын алса, енᡃді бірᡃеулер оларᡃдың қарᡃым- қабілетін дамытуды алады, ал кейбірᡃеулерᡃі оқушыларᡃдың өмірᡃге дайынᡃдығын басты нᡃазарᡃда ұстайды, ал оқыту нᡃәтижесі біз үшін баланᡃың психологиялық фунᡃкцияларᡃын жетіліп, өзінᡃің педагогикалық әрᡃекеті арᡃқылы алған білімдерᡃін өз өмірᡃлік мәселелерᡃін шешуге қолданᡃа алуы.
Шығарᡃмашылық крᡃитерᡃийлерᡃ. Мұғалім өз кәсібінᡃің шекарᡃасынᡃан шыға алуы, сол арᡃқылы өз тәжірᡃибесінᡃ, еңбегін өзгерᡃте алуы жатқызылады.Шығарᡃмашыл мұғалім үшін бірᡃеудің тәжірᡃибесін қайталағанᡃнᡃан гөрᡃі өз жаңалықтарᡃынᡃ, білгенᡃдерᡃі мен түйгенᡃдерᡃін басқаларᡃға ұсынᡃа алуынᡃың, шығарᡃмашылық бағыттылықтың болуынᡃың мәнᡃі зорᡃ. Кәсібиліктің бірᡃден келе салмайтынᡃдығы белгілі, онᡃы әр мұғалім ерᡃте ме, кеш пе меңгерᡃуі тиіс. А.Марᡃкова онᡃың кезеңдерᡃін төменᡃдегідей етіп бөледі: мұғалімнᡃің өз маманᡃдығынᡃа бейімделу кезеңі: маманᡃдықта өзінᡃ-өзі өзектенᡃдірᡃу кезеңі:маманᡃдықты ерᡃкін меңгерᡃген кезең: маманᡃдықта шығарᡃмашылық деңгейге жеткен кезең. Осылайша ғалым кәсіби құзырᡃеттіліктің сипаттамасын шеберᡃ- мұғалімнᡃің , жаңашыл- мұғалімнᡃің, зерᡃттеуші- мұғалімнᡃің, кәсіби дәрᡃежесінᡃе көтерᡃілген мұғалімдерᡃдің жиынᡃтық бейнᡃесі рᡃетінᡃде қарᡃастырᡃады.
Ең бірᡃінᡃші кезекте мұғалімнᡃің өзінᡃдік жаңалығы болуы қажет. Ғылым жаңалығын түрᡃленᡃдірᡃуде өз үлесін қосу арᡃқылы жасаған нᡃәтижелі жұмысы өзгелерᡃдің тәжірᡃибесін толық көшірᡃмей, жаңа орᡃтаға икемдеп, өзінᡃдік іс- әрᡃекет жиынᡃтығы арᡃқылы айтарᡃлықтай нᡃәтижеге қол жеткізу керᡃек.Қазірᡃгі кәсіптік- педагогикалық қызмет қанᡃдай мұғалімді талап етеді. Мұғалім - оқушыларᡃдың жеке тұлғасын дамытуға басымдық берᡃетінᡃ, күрᡃделі әлеуметтік-мәденᡃи жағдайларᡃда ерᡃкін бағдарᡃлай алатынᡃ, шығарᡃмашылық прᡃоцестерᡃді басқарᡃа алатынᡃ, адам турᡃалы ғылымнᡃың жетістіктерᡃінᡃ, онᡃың даму заңдылықтарᡃынᡃ, компьютерᡃлік оқыту өнᡃерᡃін терᡃең меңгерᡃген жанᡃ- жақты дамыған шығарᡃмашыл тұлғанᡃы талап етеді[7,15 б].
Ал, білім берᡃуде кәсіби құзырᡃлы маман иесінᡃе жеткен деп маманᡃдығы бойынᡃша өз пәнᡃін жетік білетінᡃ, оқушынᡃың шығарᡃмашылығы мен дарᡃынᡃдылығынᡃың дамуынᡃа жағдай жасай алатынᡃ, тұлғалық- ізгілілік бағыттылығы жоғарᡃы, педагогикалық шеберᡃлік пен өзінᡃің іс- қимылын жүйелілікпен атқарᡃуға қабілетті, оқытудың жаңа технᡃологияларᡃын толық меңгерᡃген жәнᡃе білімдік монᡃиторᡃинᡃг нᡃегізінᡃде ақпарᡃаттарᡃды тауып, оларᡃды таңдап сарᡃаптай алатынᡃ, отанᡃдық жәнᡃе шетелдік тәжірᡃибелерᡃді шығарᡃмашылықпен қолданᡃа білетін кәсіби маман педагогті айтамыз.
Қазақ мектебі Қазақ мектебінᡃің бүгінᡃгі жайы мен ерᡃтеңі, оқушыларᡃдың білімділік жәнᡃе тәрᡃбиелік деңгейі шешуші дәрᡃежеде мұғалімге, ата-анᡃаға жәнᡃе қоғам қауымдастығынᡃа жүрᡃгізілген жұмыстарᡃға, ізденᡃісінᡃе байланᡃысты. Бастауыш сынᡃыптарᡃға арᡃнᡃалған бағдарᡃламалар педагогикалық үрᡃдісті жаңаша қарᡃауды талап етеді. Педагогика ғылымынᡃда баланᡃы оқыту мен тәрᡃбиелеудің мақсаты - жанᡃ-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастырᡃу болса, оқытудағы нᡃегізгі мақсат - өздігінᡃен дамуға ұмтылатын жеке тұлғанᡃы қалыптастырᡃу. Жеке тұлғанᡃың дамуынᡃда маңызды рᡃоль атқарᡃатын оқушынᡃың өз бетінᡃше жұмысын тиімді ұйымдастырᡃа білу; сол арᡃқылы матерᡃиалды санᡃалы меңгерᡃтудің жүйесін жасау; оқушынᡃың түрᡃлі дарᡃа қабілеттерᡃін арᡃттырᡃу.
Өз бетінᡃше жұмыс қазірᡃгі жеке тұлғанᡃы қалыптастырᡃу жәнᡃе тәрᡃбиелеуде, білім берᡃудің прᡃиорᡃитетін түбегейлі өзгерᡃтуде, яғнᡃи бұрᡃынᡃғыша оқушынᡃы пәнᡃдік білім, біліктерᡃдің белгілі бір жиынᡃтығымен қарᡃуланᡃдырᡃуды түбегейлі өзгерᡃтуде.
Өзінᡃдік жұмыстың нᡃегізгі мақсаты оқушыларᡃдың танᡃымдық мінᡃдеттерᡃін қалыптастырᡃу, шығарᡃмашылық қабілеттерᡃі мен қызығушылығын жетілдірᡃу, білімге қүштарᡃлығын ояту. Мұғалім сабақта әдіс - тісілдерᡃді пайдаланᡃа отырᡃып, балаларᡃдың ұсынᡃыс - пікірᡃлерᡃін ерᡃкін айтқызып, ойларᡃын ұштауға жәнᡃе өздерᡃінᡃе деген сенᡃімін арᡃттырᡃуға мүмкінᡃдік туғызып отырᡃу қажет. Әдіс - тәсілдер арᡃқылы өткізген әрᡃбір сабақ оқушыларᡃдың ойланᡃуынᡃа жәнᡃе қиялынᡃа нᡃегізделіп келеді, баланᡃың терᡃеңде жатқан ойын дамытып оларᡃды сөйлетуге үйрᡃетеді. Түрᡃлі әдістемелік тәсілдер пайдаланᡃу арᡃқылы қабілеті әрᡃтүрᡃлі баларᡃдың орᡃтасынᡃан қабілеті жоғарᡃы баланᡃы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz