XX ғасырдағы жат мекен немесе жаңа өлке

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Ғылыми Жоба

Тақырыбы: XX ғасырдағы жат мекен немесе жаңа өлке (кавказ халықтарының ұлы көші)
Орындаған: Мырзалыұлы Ермек
Мекен- жайы: Қызылорда облысы,Жалағаш ауданы,Бұқарбай батыр ауылы.
Мектебі: № 33 орта мектеп ҚММ
Сыныбы: 9 А
Жетекшісі: № 33 орта мектептің тарих пәні мұғалімі Абдикадиров Елубай Бейжұмаұлы
Ғылыми жетекші : Қорқыт ата атындағы ҚУ Археология және этнография ғылыми орталығының ғылыми қызметкері,гуминитарлық ғылымдар магистрі Құрманиязов Ы.С

2021-2022 оқу жылы
Аннотация
Зерттеу жұмысында шешен-ингуш диаспорасының Қазақстанға қоныстануы, саяси тағдыры, мәдениеті, салт-дәстүрі туралы ақпарат беріледі. Зерттеу объектісі ретінде депортацияланған халықтардың қоныстануы нәтижесінде Қазақстанға қоныстанған шешен-ингуш диаспорасының алынды. Жаппай саяси қуғын-сүргін жылдарындағы халықтардың Қазақстанға жер аударылу тарихын объективті, жан-жақты зерттеу, сондай-ақ осы ауқымды қайғылы оқиғаның салдары қазіргі заманғы тарих ғылымының маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.
Зерттеудің мақсаты жер аударылған шешен-ингуш халқының қоғамдық-саяси, экономикалық және мәдени өмірін талдау. Бұл мәселені объективті зерттеу қазақстандық қоғамның шоғырлануына және ұлттық бірлік негіздерін нығайтуға ықпал етеді. Осы зерттеу мақсатын жүзеге асуы үшін мынадай мынадай міндеттер қойылды:
-- халықтарды Қазақстанға депортациялау мәселесіне тарихнамалық талдау жасау;
-- арнайы қоныс аударушылардың экономикалық, әлеуметтік-экономикалық және мәдени құрылымының қалай қалыптасқандығын талдау;
-- арнайы иммигранттардың құқықтық мәртебесін қарастыру;
-- халықтардың жер аударуылуының өздері үшін де, бүкіл қазақстанық қоғам үшін де зардаптарын көрсету;
-- Қазақстандағы өздігінен жеткілікті демографиялық қалыптасқан диаспораның өзінің ұлттық әдеп-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерімен қалай қалыптасқандығын саралау.
Зерттеу жұмысында салыстыру, анализ жасау, талдау әлістері пайдаланылды. Тарихи дереккөздерден әр кезеңдегі әр аймақта қоныстанған шешен-ингуш халқының санын қарап статистика жұмыстары жүргізілді. Салыстыру әдісі арқылы олардың салт-дәстүрі, мәдениеті жергілікті халықпен салыстырыла сипатталды. Осы күнге дейін Қазақстанда тұрақты түрде тұрып жатқан осы ұлт өкілдерінің азаматтарынан сұхбат алу арқылы көптеген ақпарат жинақталды.
Зертеу жұмысының алғашқы тарауында шешендер мен ингуштердің Қазақстанға депортациялануы, арнайы қоныста өмір сүруі, олардың құқықтық сауықтыру процесі туралы айтылады. Екінші тарауда шешен халықтарының ұлттық мәдени мұрасы туралы айтылады. Оның ішінде үйлену тойын өткізу, бала тууына арналған, жерлеу салт - дәстүрлері талданады. Қазақ пен шешен халықтарының мәдени салттарының ерекшелігі және ұқсастығы да сипатталады. Үшінші тарауда Қазақстандағы ингуштердің өмір сүруінің этнографиясы көрсетілген. Мультимәдени ортада болғандығына қарамастан, бұл халықтар өздерінің ұлттық салттары мен дәстүрлерін ұстанғандығын дәлелелденеді. Қортындылай келе, жұмыс нәтижелері шығарылып, жалпы сипаттағы тұжырымдар жасалды.

Аннотация
В исследовательской работе дается информация о расселении чечено-ингушской диаспоры в Казахстане, политической судьбе, культуре, традициях и обычаях. Объектом исследования стала Чечено-Ингушская диаспора, расселившаяся в Казахстане в результате расселения депортированных народов. Объективное, всестороннее изучение истории депортации народов в Казахстан в годы массовых политических репрессий, а также последствия этого масштабного трагического события являются одной из важнейших задач современной исторической науки. Целью исследования является анализ общественно-политической, экономической и культурной жизни ссыльного чечено-ингушского народа. Объективное изучение данного вопроса способствует консолидации казахстанского общества и укреплению основ национального единства. Для реализации цели настоящего исследования были поставлены следующие задачи:: - историографический анализ проблемы депортации народов в Казахстан;
- проанализировать, как сложилась экономическая, социально-экономическая и культурная структура спецпереселенцев; - рассмотрение правового статуса специальных иммигрантов; - показать последствия депортации народов как для самих себя, так и для всего казахстанского общества; -Проанализировать, как сформировалась самодостаточная демографическая диаспора Казахстана со своими национальными этиками и традициями. В исследовательской работе использовались навыки сравнения, анализа, анализа. Из исторических источников проведена статистика численности чечено-ингушского населения, населявшего каждый регион за каждый период. С помощью метода сравнения были сопоставлены их обычаи, культура с местным населением. На сегодняшний день накоплено большое количество информации путем интервью с гражданами этой национальности, постоянно проживающими в Казахстане. В первой главе исследования рассказывается о депортации чеченцев и ингушей в Казахстан, проживании в специальных поселениях, процессе их правового оздоровления. Во второй главе рассказывается о национальном культурном наследии чеченских народов. В том числе анализируются свадебные обряды, посвященные рождению детей, похоронные обряды. Характерна также специфика и схожесть культурных традиций казахского и чеченского народов. В третьей главе представлена этнография жизни ингушей в Казахстане. Несмотря на свое присутствие в мультикультурной среде, эти народы свидетельствуют о приверженности своим национальным традициям и обычаям. Подводя итоги, были подведены итоги работы и сделаны выводы общего характера.
Annotation
The research paper provides information about the settlement of the Chechen-Ingush diaspora in Kazakhstan, its political fate, culture, traditions and Customs. The object of the study was the Chechen-Ingush diaspora, which settled in Kazakhstan as a result of the resettlement of deported peoples. An objective, comprehensive study of the history of the deportation of peoples to Kazakhstan during the years of mass political repression, as well as the consequences of this large-scale tragedy, is one of the most important tasks of modern historical science. The purpose of the study is to analyze the socio-political, economic and cultural life of the exiled Chechen-Ingush people. An objective study of this issue contributes to the consolidation of Kazakhstan's society and strengthening the foundations of national unity. In order to achieve the purpose of this study, the following tasks were set::
- conducting a historiographical analysis of the issue of deportation of peoples to Kazakhstan; - analysis of the formation of the economic, socio-economic and cultural structure of special settlers; - consideration of the legal status of Special immigrants; - to show the consequences of the deportation of peoples, both for themselves and for the entire Kazakh society; -Analyze how the self-sufficient demographic diaspora in Kazakhstan was formed with its own national customs and traditions. Comparison, analysis, and analysis methods were used in the research work. Statistics were carried out by looking at the number of Chechen-Ingush people who settled in each region in different periods from historical sources. By the method of comparison, their traditions and culture were compared with the local population. A lot of information has been accumulated through interviews with citizens of these nationalities who still live in Kazakhstan on a permanent basis.
The first chapter of the research talks about the deportation of Chechens and Ingush to Kazakhstan, their living in a special settlement, and the process of their legal recovery. In the second chapter, we will talk about the national cultural heritage of the Chechen peoples. Among them, we analyze the traditions and customs of weddings, the birth of children, and funerals. The peculiarity and similarity of cultural traditions of the Kazakh and Chechen peoples is also characterized. The third chapter presents the ethnography of the Ingush life in Kazakhstan. It is proved that despite being in a multicultural environment, these peoples adhere to their national customs and traditions. In conclusion, the results of the work were summed up and conclusions of a general nature were drawn.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4

І СОЛТҮСТІК КАВКАЗДАН ҚАЗАҚСТАНҒА ДЕПОРТАЦИЯ ЖӘНЕ ҚОНЫС АУДАРУШЫЛАРДЫҢ ТАҒДЫРЫ
0.1. Шешен мен ингуштардың Қазақстанға депортациясы процессі ... ... ... ...
0.2. Арнайы елді мекендердегі әлеуметтік бейімделу мәселелері ... ... ... ... ...

ІІ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ШЕШЕН - ИНГУШ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ
2.1. Қазақстанда ұлттық-мәдени орталықтарының құрылыуы ... ... ... ... ... ... ... .

ІІІ ШЕШЕНХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ МӘДЕНИ МҰРАСЫ. САЛТ - ДӘСТҮРЛЕРІ
3.1. Үйлену тойын өткізу салт - дәстүрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2. Бала тууына арналған салт - дәстүр ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3.3. Жерлеу дәстүрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

ІV.ДОСТЫҒЫ ЖАРАСҚАН АУЫЛЫМНЫҢ ТҮТІНІ ТҮЗУ.
4.1.Вайд Элиза сыныптас досым ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2. Тумиша Мажиевна сүйікті ұстазым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4.3. Қос ұлттан құрылған бақытты шаңырақ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..

№ 33 орта мектеп КММ-нің 9 А сынып оқушысы Мырзалы Ермектің ғылыми зерттеу жұмысы жайлы

К Ү Н Д Е Л І Г І
(2022 жыл)
№
Атқаратын жұмыс тізімі
Мерзімі
Жетек-ші қолы
Нәтижесі
1
Ғылыми жұмыстың тақырыбын айқындау мақсатында ғылыми жетекшімен кеңесу, пікірлесу
Қыркүйек -желтоқсан,
2021 ж

XX ғасырдағы жат мекен немесе жаңа өлке(кавказ халықтарының ұлы көші) зерттеудің тақырыбы болып бекітілді.
2
Ғылыми жетекшімен үнемі кеңесе отырып, зерттеу жұмыстарын жүргізу.
Қаңтар-ақпан 2021 ж.

Жұмыстың мақсатымен, міндетімен таныстым. Орындау барысы туралы мағлұмат беріп, пайдаланатын әдебиеттерді көрсетіп берді.
3
Зерттеу тақырыбы негізінде интернет, баспа материалдарымен танысып, олардың ішінен қажеттілерін іріктеу

Наурыз-мамыр
2021 ж.

Берілген материалдармен танысып, өзіме қажетті мағлұматты алдым.
4
Ғылыми жетекшіден кеңес алу
қыркүйек-қазан
2021 ж.

Қажетті материалдарды жинақтап, саралап-жүйеледім.

П і к і р

Жобаны зерттеуші 9 а сынып оқушысы Мырзалы Ермек XX ғасырдағы жат мекен немесе жаңа өлке (кавказ халықтарының ұлы көші) атты ғылыми жобасында алдына қойған мақсаттарына жету үшін тарихи деректерді терең зерттеп,орынды пайдалана білген. Оның тақырыбына сай мәліметтері көп ізденістің нәтижесі екендігіне дәлел бола алады. Солтүстік Кавказдан Қазақстанға депортацияланған ұлттардың ауыртағдырына ,сол кездегі әлеуметтік мәселелерге нақты деректерді ауыл өміріндегі оқиғалармен нанымды ұштастырылған. Ауыр тағдыр тауқыметін көрген ұрпақтың бүгінгі бейбіт өмірдегі тыныс-тіршілігін де сырт қалдырмаған.Олардың өнегелі өмір жолдары туралы деректерді жинақтап,өзінің жобасында тың ойлары мен ұсынысын ұтымды білдіріп ,өз тұжырымын орынды қорытындылай алған.
Ізденуші Ермектің тек зерттелумен ғана шектелмей,қазіргі қоғамға керек өзекті ойларын ашық айта білгендігі жұмыс барысында анық байқалады.Қазіргі қоғамдағы татулық пен бірліктің маңызына баса назар аударған бұл жоба,көпшілік көкейіндегі тұщымды ойларды қамти білген.
Ғылыми жоба мазмұнын теориялық жағынан маңызды мәліметтерге сүйене отырып, оның тәрбиелік мәнін бүгінгі қоғам талабына сай айқын да анық аша білген.
Жас ізденуші Ермектің Егемен Еліміздің алдағы уақытта жарқын болашаққа нық сеніммен қадам басуынан егіз болатын идеяларымен қадам басқан қадамына сәттілік пен жеңістілеймін.

Ғылыми жетекшісі: Қорқыт ата атындағы ҚУ Археология және
этнография ғылыми орталығының
қызметкері,гуманитарлық ғылымдар
магистрі Құрманиязов.Ы.С

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Солтүстік Кавказ халықтарының жер аударылуы және Кеңес Одағының қоныс аудару саясатының нәтижесінде шешен-ингуш диаспорасының пайда болуы.
Қазақстанға жер аударылған халықтардың тарихын зерттеу олардың өткен өміріндегі осы халықтардың өзін-өзі тану тұрғысынан ғана емес, сонымен бірге Қазақстан тарихы парақтарынан, оның объектісі Қазақстан болған қоныс аудару қозғалысы болып табылатын ауқымы мен салдары жағынан да маңызды болып табылады.
Қазіргі таңда халықтардың тарихы КСРО мен заманауи Қазақстан құрамына кірген көпұлтты мемлекеттердің тарихын зерттеудің маңызды нысанына айналды. Ұлттық саясатты, олардың өмірлерін анықтайтын қағидалары мен әдістерін зерттеу қазіргі заманғы тарих ғылымының жетекші міндеттерінің бірі болып табылады.
Еліміздің шешен-ингуш халқының Қазақстан аумағына депортациялану мәселесін, оның 1950 жылдардың ортасында басталған арнайы қоныс режиміндегі жағдайын зерттеудің өзектілігі құқықтық реабилитациясы, содан кейін халықтардың біртіндеп ассимиляциясы шешен-ингуш халқының өздері үшін де, жалпы алғанда ел үшін де қайғылы және оқиғалы кезеңдердің бірін зерттеу қажеттілігімен туындады.
Осы тұрғыдан алғанда, Қазақстан аумағында шешен-ингуш этникалық тобының пайда болу тарихы, оның республиканың экономикалық, әлеуметтік және мәдени өміріне біртіндеп ену процесінің ерекшеліктері, үкімет жүргізіп отырған саясат арқылы осы өзгерістердің шартты болуы шешен-ингуш халқының тағдыры туралы объективті идея қалыптастыруға мүмкіндік береді, тағы басқалар өзекті мәселелерді нақты түсіну және оларды Қазақстан Республикасында шешу жолдарын іздеу.
Демографиялық, әлеуметтік, кәсіптік, экономикалық, мәдени сипаттамаларға қатысты өзіндік ерекшеліктері бар әр ұлт көп ұлтты мемлекетте олардың өмірлік негіздерін жақсартуда көмек пен қолдауға бірдей сенуі керек. Этникалық топтарды біріктіру және рухани өзара түсіністік негіздерін нығайту үшін мемлекет өмірінің әртүрлі кезеңдеріндегі оның дамуының әртүрлі кезеңдеріндегі әр халықтың рөлі мен қатысуын зерделеу қажет. Этникалық фактордың маңыздылығын түсінбеушілік мемлекеттің әлеуметтік өмірін тұрақсыздандырып қана қоймай, оның тұтастығын бұзуға алып келетін қақтығыстық әлеуеттің жиналуына әкеледі.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. КСРО-ға жер аударған халықтардың тарихын зерттеуге талпынғандардың бірі -А. М. Некрич, және бұл мәселені зерттеуге үлескен қосқандардың бірі В.Н. Земсков болған. 30-40 жылдардағы халықтарды жер аудару туралы көптеген мұрағаттық материалдар Н.Ф.Бугайдың еңбектерінде де бар. Қазақстандық ғалымдар арасында бұл өзекті мәселе, депортацияны тоталитарлық режимнің қылмысы деп бағалаған Қ. Алдажұмановтың, Ю.Романовтың, М. Хасанаевтың және академик М.Қозыбаевтың зерттеулерінде көрініс тапты.
Зерттеудің әдіснамалық негізі объективтілік, тарихизм және қарастырылған тарихнамалық фактілер мен құбылыстарға жүйелі көзқарас принциптері болды. 90-жылдары зерттеудің құжаттық базасы кеңейе түсті: Ресей мен Қазақстанның мемлекеттік мұрағаттарында 1920-1950 жылдардағы көптеген құжаттардан құпия мөртаңбасы алынып тасталып, көптеген құжаттар мен материалдар ғылыми айналымға енгізілді. Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 30 желтоқсандағы және 1997 жылғы 5 сәуірдегі жарлықтары, оған сәйкес 1997 жыл Ұлттық келісім және саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу жылы деген ұранмен өткізілді, саяси және этникалық репрессиялардың тарихын зерттеуге жаңа серпін берді. Әр жылдың мамыр айы саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні болып жарияланды [1, с. 7, 8]. Халықтарды жер аудару мәселесі күрделі және көп векторлы. Қазақстанға күштеп қоныс аударған халықтар лагерь экономикасының белсенді қатысушылары болды. Бұл проблема алғаш рет 1995 жылы 25 наурызда еңбекшілердің съезінде, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі М.Қозыбаевтың баяндамасында айтылды (сонымен бірге [15] қараңыз). М.Қозыбаев пен Н. Едигеновтің Жеңіс үшін еңбек (1995 ж.) монографиясында Тоталитарлық режимдегі мәжбүрлі жұмыс бөлімі бар, онда бұл мәселе толығырақ ашылған [16]. Барлық компоненттерді ескере отырып, депортация мәселесі 1998 жылы Қазақстанға жер аударылған халықтар жинағында толығымен ашылған [17]. Қазақ тарихнамасында тоталитаризмнің қорқынышты қылмыстары: соғысқа дейінгі және екінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы халықтарды арнайы қоныс аудару және жер аудару туралы мәліметтер болған жоқ. Бұл композиция негізінен бұл олқылықты толтырады. Оның беттерінде жетекші сарапшы-тарихшылар, саясаттанушылар, әлеуметтанушылар, қоғам қайраткерлері, жазушылар қатаң құжатталған негізде халықтарды жер аударудың күрделі процестерін, олардың екінші отаны болған қазақтардың ежелгі жерінде орналасуы, онда көптеген репрессияланған этникалық топтардың өкілдері лайықты өмір, жарамды азаматтық құқықтар мен демократиялық бостандықтарын талдап, ашып көрсетеді. Бұл жинақта Қ.Алдажұманов пен Э. Алдажұманов авторы болған шешен және ингуш халықтарының Қазақстанға жер аударылуы туралы материалдар бар. Халықтарды жер аудару мәселесі күрделі және көп векторлы. Ең алдымен, оның саяси және құқықтық аспектілері бар. Бұрынғы КСРО халықтарына жасалған геноцид саясатының құқықтық аспектісін белгілі заңгер, академик М.Т. Баймаханов зерттеген [17, б. 343].
Н.Е. Масановтың редакторлығымен Қазақстан аймақтарындағы ингуштар мен шешендердің санының динамикасы Қазақстан тарихы оқулығында сипатталған (2001). Тәуелсіздік алғаннан кейінгі бірінші (1999 ж.) және екінші (2009 ж.) жылдардағы Қазақстан санақтары республикадағы шешен және ингуш диаспораларының саны туралы мәліметтерді қамтиды. 2003 жылы Қазақстандағы белгілі саяси қайраткер, тарих ғылымдарының кандидаты, саясаттанушы А.Гунашевтің Қазақстандағы шешендер атты кітабы жарық көрді. Оның жарияланымының мақсаты - Қазақстан халықтары арасындағы өзара түсіністікті жақсарту, бізді қызықты және ерекше адамдармен толығырақ таныстыру және еліміздегі тұрақтылық пен ұлтаралық келісімді нығайтуға үлес қосу. А.Гунашевтің кітабы - шешен диаспорасының орны мен рөлін түсінуге, шешен халқының қайғылы тарихы туралы және оның қазақстандық болған бөлігі туралы, оның мәдениеті, өзіндік дәстүрлері мен психикасының ерекшеліктері туралы айтуға тырысқан алғашқы әрекеттің бірі біздің елдің халықтары. Әлеуметтік зерттеу негізінде шешен диаспорасының қазіргі жағдайына талдау жасалды [19].
2004 жылы 21 мамырда Қазақстан Республикасы Президентінің Мұрағатындағы құжаттар бар Алматыда өткен Депортациядан интеграцияға дейін: шешендер мен ингуштердің Қазақстанға депортациялануының 60 жылдығына арналған құжаттар мен материалдар еңбегінде шешендер мен ингуштардың Қазақстанға жер аударылуының 60 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-практикалық конференцияға қатысушылардың баяндамалары мен сөйлеген сөздері жарияланған. Жер аударудан аман қалғандардың көптеген құжаттары мен естеліктері алғаш рет жарияланады [20]. 2009 жылы тарих ғылымдарының докторы, профессор, Ж.A. Ермекбаев Қазақстандағы шешендер мен ингуштар. Тарих және тағдыр тарихи ғылымдар монографиясын шығарды. Мұрағат материалдары мен куәгерлердің кең жазбаларында автор оқырмандарды Қазақстандағы арнайы шешендер мен ингуштардың жер аударылуы мен қоныс аудару тарихымен таныстырады. Кітапта еңбек және әлеуметтік қызмет, әлеуметтік-құқықтық мәртебе, қалпына келтіру, мәдениет мәселелері және олардың арасында болып жатқан қазіргі этникалық процестер қарастырылған [21].
Этносаралық келісім - тәуелсіз Қазақстанның басты жетістігі. Қазақстан халқы Ассамблеясы республикадағы ұлтаралық келісімді нығайтуда маңызды рөл атқарады. Жер аударылған халықтардың тарихы мен мәдениетін көрсететін кітаптар жарық көрді. 2003 жылы Арыс Қазақстанның қуғын-сүргінге ұшыраған зиялыларының мұраларын зерттеу қоғамдық қоры шешендер мен ингуштар туралы тарихи ақпараттар бар Қазақстан халықтары энциклопедиялық нұсқаулығын шығарды [22]. Белгілі саясаттанушы, публицист, ақын, Қазақстан халқы Ассамблеясы Кеңесінің мүшесі О.Г.Дымовтың Тепло Казахстанской земли (1999 ж.) - республиканың бірқатар этникалық диаспораларына тарихи-этнографиялық шолу жасаудың өзіндік бір түрі болып табылады [23]. Неповторимое многоцветье жинағында (2003 ж.) Алматы қаласының ұлттық мәдени орталықтарының қызметі, сонымен қатар шешендер мен ингуштерді қоса, Қазақстанда тұратын халықтардың тарихы мен мәдениеті көрсетілген [24].
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері: ХХ ғасырдың 40 жылдары мен осы күнге дейінгі тарихи уақытты қамтиды.
Зерттеу нысаны: Депортацияланған халықтардың қоныстануы нәтижесінде Қазақстанда шешен-ингуш диаспорасының пайда болуы.
Жаппай саяси қуғын-сүргін жылдарындағы халықтардың Қазақстанға жер аударылу тарихын объективті, жан-жақты зерттеу және процестің өзі, сондай-ақ осы ауқымды қайғылы оқиғаның салдары қазіргі заманғы тарих ғылымының маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.
Тақырыптың маңыздылығы оны зерттеу призмасы арқылы республикадағы тарихи процестерді, сондай-ақ жер аударылған халықтардың қоғамдық-саяси, экономикалық және мәдени өмірін талдауға болатындығында. Бұл мәселені объективті зерттеу қазақстандық қоғамның шоғырлануына және ұлттық бірлік негіздерін нығайтуға ықпал етеді.
Тақырыптың негізгі мақсаты мен міндеттері-
* халықтарды Қазақстанға депортациялау мәселесіне тарихнамалық талдау жасау, жер аударылған халықтардың Қазақстанда қалай қоныс аударғанын бақылау, арнайы қоныс аударушылардың экономикалық, әлеуметтік-экономикалық және мәдени құрылымының қалай қалыптасқандығын талдау;
* арнайы иммигранттардың құқытық мәртебесін қарастыру, арнайы иммигранттардың құқытық мәртебесіне шектеулердің қалай өткенін, оларды оңалту процесінің қалай өткенін талдау;
* халықтардың жер аударуылуының өздері үшін де, бүкіл қазақстанық қоғам үшін де зардаптарын көрсету;
* Қазақстандағы өздігінен жеткілікті демографиялық қалыптасқан диаспораның өзінің ұлттық әдеп-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерімен қалай қалыптасқандығын және қазақстандық диаспоралардың ұлттық қауымдастықтың бірлігін сақтап, ұлттық өзіндік сәйкестігін нығайтуға және Қазақстанның көпұлтты қоғамында тұрақты этноконфессиялық топтарға айналуға қалай қол жеткізгенін байқау.
Бірінші тарауда шешендер мен ингуштердің Қазақстанға депортациялануы, арнайы қоныста өмір сүруі және 1950 жылдардың ортасынан басталып, 1980 жылдардың соңына дейін созылған, олардың құқықтық сауықтыру процесі туралы айтылады, шешен-ингуш диаспорасының пайда болу себептерінің бірі ретінде қалпына келтіру және арнайы қоныс аударушылардың Отанына оралуы, кеңестік кезеңдегі көші-қон және этнодемографиялық процестерді, жер аударудың зардаптары, Қазақстанда ұлттық-мәдени орталықтардың пайда болуы.
Екінші тарауда шешен халықтарының ұлттық мәдени мұрасы туралы. Үйлену тойын өткізу, бала тууына арналған, жерлеу салт - дәстүрлері. Қазақ пен шешен халықтарының мәдени салттарының ерекшелігі және ұқсастығы.
Үшінші тарауда Қазақстандағы ингуштердің өмір сүруінің этнографиясы көрсетілген. Мультимәдени ортада болғандығына қарамастан, бұл халықтар өздерінің ұлттық салттары мен дәстүрлерін ұстанған. Отбасын құру, бала туу және жерлеу рәсіміне арналған салт-дәстүрлерді зерттеу.
Қортындылай келе, жұмыс нәтижелері шығарылып, жалпы сипаттағы тұжырымдар жасалды.

І СОЛТҮСТІК КАВКАЗДАН ҚАЗАҚСТАНҒА ДЕПОРТАЦИЯ ЖӘНЕ ҚОНЫС АУДАРУШЫЛАРДЫҢ ТАҒДЫРЫ

0.1. Шешен мен ингуштардың Қазақстанға депортациясы процессі

1944 жылы 23 ақпанда шешен және ингуш халықтарының өмірінде қара күн болды. Қалалар мен ауылдардың жарты миллионға жуық тұрғындары, ерлер, әйелдер, қарттар мен балалар мәжбүрлі түрде вагондарға отырғызылып, туған жерлерінен алысқа көшірілді.
Шешендер мен ингуштарды жер аударуға бастама жасаған алғашқы құжат Қазақ және Қырғыз ССР шегінде арнайы қоныс аударушыларды орналастыру бойынша іс-шаралар туралы мемлекеттік шұғыл комиссиясының 1944 жылдағы 31 қаңтардағы Қаулысы болды.
Қазақстанда 400 мыңға жуық адам орналастыруға жоспарланған. Негізінен, оларды ауылдық жерлерде, бос ғимараттарда орналастырып, колхоз бен совхоздарда жұмыспен қамтуды жоспарланған. Қабылдау мен орналастыруы Коммунистік партияның Орталық комитетінің хатшысы Скворцовқа жүктелген болатын. Облыстарда және аудандарда арнайы қоныс аударушыларды қарсы алуды ұйымдастыратын үштік комиссиялар құрылған. Арнайы қоныс аударушыларды бақылауды арнайы комендатуралар жургізген. Дегенмен, Қазақстанға аударып көшіргендердің саны көбеуіне байланысты, КСРО-ның басшылығы осы контингенттің болу жөніндегі мәселелерді шешуге Көшіру басқармасын ұйымдастыруға мәжбүр болды.
Сол күні, 1944 жылдағы 31 қаңтарда, мемлекеттік шұғыл комиссиясының №5074сс Қазақ және Қырғыз ССР шегінде арнайы қоныс аударушыларды орналастыру бойынша іс-шаралар туралы тағы бір Қаулысы шықты. [4, 96-98]. Бұл Қаулыда өзінің атауы бойынша көрсетілген республикаларда шешендер мен ингуштарды қабылдауға дайындық жөніндегі нұсқаулықтар болу тиіс еді, бірақ ШИАССР әдеттегідей көшіру механизмін жіберді. Қаулыда арнайы қоныс аударушылардың, ауыстыру түбіртектерді рәсімдеп, мүлігін қабылдайтын, жол бойындағы тасымалдауды және тамақтануды, вагондарды беруді ұйымдастыратын, Наркомзаг, Наркомзем, НКПС, Наркомтордың және басқа мекемелердің міндеттері белгіленген. Осы халықты қабылдайтын республикаларға, облыстарда қоныстандыру үшін жанармай берілді. Адамдарды қабылдау үшін басқа құралдар берілген жоқ. Мемлекетті тек депортацияға жатқан адамдардың мүлігін алып қою және оларды қоныстау жеріне жеткізу мәселесі мазасындарды.
Жазаланған халықтарды қабылдау тәжірибесі бар, кең кеңістігі бар мекен Қазақстан болды.
Солтүстік Қазақстанда жер аударған шешендер мен ингуштардың, балкарлардың санын есептеу қиын. Ресей мұрағаттарының мәліметінше, біз арнайы қоныстанушылардың санын нақтылай алдық. Шешен-ингуштың арнайы қоныстанушыларының мәліметтері: 1944 жылғы 21 наурыздағы жағдай бойынша жалпы саны 494 456 адам болатын 180 эшелон Қазақ және Қырғыз КСР-ге келіп, түсірілді, оның ішінде: Қазақ КСР-не жалпы саны 405 941 адам болатын 147 эшелон келді және түсірілді. Солтүстік аймаққа: Ақмола облысына - 22 эшелон, 59 988 адам; Қостанай облысына - 17 эшелон, 45 768 адам; Солтүстік Қазақстан облысына - 14 эшелон, 39021 адам, Павлодар облысына - 16 эшелон 42 127 адам. Балкар арнайы қоныс аударушылары туралы мәліметтер: 1944 жылғы 23 наурыздағы жағдай бойынша жалпы саны 37 433 адам болатын 14 эшелон Қазақ КСР-не және Қырғыз КСР-не келген және түсірілген, соның ішінде, Қазақ КСР-не 21 235 адам бар 8 эшелон келіп, түсірілді. Солтүстік аймақта, тек Ақмола облысында - 2 эшелон, 5221 адам. Сонымен, Солтүстік Қазақстандағы шешендер мен ингуштердің жалпы саны - 186 904 адам, балкарлар - 5221 адам. Қазақстанға келген шешендер мен ингуштердің жартысына жуығы солтүстік аймаққа жіберілді. Сондықтан, олар Солтүстік Қазақстан халқының көп бөлігін құрды және аймақ тарихында маңызды рөл атқарғанын сенімділікпен айта аламыз.
Олардың кейінгі тағдыры әсіресе қайғылы болды. Бұл ең алдымен әскери уақыт болғандығымен байланысты деп ойлайды. Ал елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайы қиын болды. Екіншіден, қазақ ауылы бір уақытта соншама адамды қабылдауға дайын болмады. Үшіншіден, жергілікті билік оларға көмектескісі келмеді. Осы факторлардың барлығы олардың Солтүстік Қазақстандағы орналасуы мен материалдық-тұрмыстық жағдайына қатты әсер етті. Олардың арасында өлім деңгейі жоғары болды.
Арнайы мигранттарды қабылдау және орналастыру жергілікті ұйымдарға жүктелді. Сонымен қатар, жергілікті ұйымдар Қазақ КСР Халық Комиссарлар Кеңесінің төрағасы Н.Оңдасыновқа арнайы қоныстанушыларды орналастыру және ауыл шаруашылығын қамтамасыз ету шарттары туралы толық ақпарат берді. Бірақ, мұрағат құжаттарынан көрініп тұрғандай, елді мекендер адамдардың келуіне дайын емес еді.
Осы кезеңде Ақмола облысы Солтүстік Қазақстанның экономикалық маңызды аймақтарының бірі болды. 1944 жылы Ақмолада 2800 жұмысшысы бар 16 өнеркәсіптік кәсіпорын жұмыс істеді, ол фронтты оқ-дәрілермен тұрақты қамтамасыз ететін жаңа арсеналға айналды. Оның аумағы кең болды. Соғыс жылдарында Ақмола облысының құрамына Ақмола, Арық-Балық, Атбасар, Вишневский, Есіл, Зеренді, Калининский, Макинский, Молотовский, Новочеркасский, Рузаевский, Сталин, Шортанды, Щучье, Еңбекшілдер, Еркіншілік аудандары мен Степняк қаласы кірді. 1941 жылы 5 қарашада Қорғалжын ауданы Қарағанды облысынан Ақмола облысына берілді. Солтүстік Кавказдан арнайы иммигранттардың ауысуымен адами ресурстар екі есе өсті.
1944 жылғы 7-23 наурыз аралығында Ақмола облысының аумағына Солтүстік Кавказдан 10997 отбасы немесе 49 397 адам қоныс аударды. Олар 12 аудан мен Ақмола және Степняк қалаларында, яғни 469 елді мекенде қоныстандырылды.
Солтүстік Кавказдан арнайы қоныс аударған кезде орталық үкімет Ақмола облысын екіге бөлді. Біздің ойымызша, оның кең аумағын бақылау өте қиын болды. Ақмола облысында өнеркәсіптік стратегиялық нысандардың көп бөлігі, мысалы, арнайы мигранттар жұмыс істеген Каззолото, зауыттар мен темір жолдар сияқты кәсіпорындар шоғырланған.
1944 жылы 15 наурызда аймақтың солтүстігінде Көкшетау облысы құрылды. Осыған байланысты оған Арық-Балық, Зеренді, Рузаев, Щучье және Еңбекшілдер аудандары Ақмола облысынан беріліп, 10 жыл өткен соң, 1954 жылы 14 қыркүйекте Степняк қаласы да ауысты. Айта кету керек, арнайы қоныс аударушылар тарихына арналған көптеген ғылыми еңбектерде бұл маңызды факт ескерілмеген.
Жергілікті халықты қоныстандыру арқылы арнайы қоныстанушылар орналастырылды. Көптеген аудандарда арнайы көшіп-қонушыларға бүкіл үйлерді бөлу жергілікті тұрғындарды жаңа келушілермен тығыздау әдісі ретінде аз мөлшерде қолданылды, ал егер үйде екі бөлме болса, арнайы қоныс аударушылар жергілікті тұрғындармен бірге орналасты. Мысалы, Қорғалжын ауданында 316 үйден 280 үй босатылды. Бұл ауданда тұрғын үй алаңы бір адамға 2 шаршы метр. Шортанды ауданында тек 25% -ы бөлек үйлерде тұрады, ал қалғандары колхозшылармен ортақ алаңда шоғырланған.
Ең нашар жағдай Степняк қаласында болды. Індеттің таралуын болдырмас үшін арнайы қоныстанушылар екі клубқа орналастырылған. Бірден санитарлық өңдеу ұйымдастырылды, үш реттік санитарлық өңдеуден соң 10 күннен кейін дәрігерлер пәтер бойынша орналастыруға рұқсат берді.
Мұрағат құжаттары арнайы қоныс аударушылардың шаруашылық құрылысындағы жергілікті биліктің позициясын анық көрсетеді. Тек Шортанды ауданында барлық арнайы қоныс аударушылар колхозға қабылданды, ал жақсы жұмыс істегендердің барлығына сыйақы ретінде аяқ киімдер мен пима берілді.
Егер колхоздар мен совхоздарда олардың жағдайы орташа болса, зауыттарда, құрылыс алаңдарында және теміржолдарда жұмыс істейтін адамдардың жағдайы нашар еді.
Жергілікті билік тұрғын үй құрылыс бригадаларын ұйымдастыруды қолдамады. Мысалы, Шортанды ауданында аудандық комитет пен аудандық атқару комитетінің басшылары коменданттар мен жалпы ІІХК аудандық бөлімі жаппай ағарту және түсіндіру жұмыстарын жүргізуде репрессивті әдістерді қолдана отырып, арнайы қоныс аударушыларға еңбек және тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселелерімен айналысуы тиіс деп есептеді. №23 құрылыс алаңында және Қарағанды темір жолының бесінші қашықтығында арнайы қоныс аударушылар үшін тұрғын үй және тұрмыстық жағдайлар жасалмады. Ново-Черкасский ауылында партия ұйымдастырушысы аудандық комитет белгілеген сызықты сақтай отырып, комендантқа бұл тапсырманы орынсыз және екінші дәрежелі деп санап, бригадаларды ұйымдастыру және құрылысты дайындау бойынша тапсырмаларды орындауға мүмкіндік бермеді.
Облыстың зауыттарында жағдай бұдан да жаман болды. Ақмола облысындағы ең ірі зауыт Ақмола қаласындағы №317 зауыт болды.
1941 жылдың қыркүйек-қазан айларында Украинаның Запорожск облысының Мелитополь қаласынан Ақмола қаласына ОГПУ атындағы Станок жасау зауыты көшірілді. Эвакуацияланған жабдықтың негізінде құрылған жаңа зауыт 1941 жылдың қарашасында жаңа атаумен - ОГПУ атындағы №317 Мемлекеттік Одақтық зауыт жұмыс істей бастады. Эвакуация кезеңінде ОГПУ атындағы Мелитополь станок жасау зауыты КСРО Станок жасау Наркоматының қарамағында болды, содан кейін КСРО танк жасау өнеркәсібінің Наркоматына берілді. Халық комиссариаттары кеңесінің 1941 жылғы 1 желтоқсандағы №2237-1024сс өкімі негізінде ОГПУ атындағы №317 Мемлекеттік Одақтық зауыт КСРО оқ-дәрі Наркоматының қарамағына берілді, оның жүйесінде 1945 жылғы желтоқсанға дейін болды.
Көріп отырғанымыздай, бұл зауыт Қазақстан үшін, оның ішінде Ақмола облысы үшін аса маңызды болды.
1944 жылы 29 ақпанда Қазақстан Компартиясы Ақмола қалалық комитетінің бюросының отырысында №317 зауытты дамыту шаралары талқыланды. 1944 жылға арналған №317 зауытты дамыту жөніндегі іс-шаралар туралы шешім қабылданды. Зауыттағы құрылыс нысандары үшін жұмыс күшіне қатысты жағдай өте шиеленісті екенін ескере отырып, КП (б) К облыстық комитетінен ІІХК қызметкері Приказға №317 зауыт үшін арнайы ауылдардан 200 жұмысшы бөлуді міндеттеуін сұраңыз.
1944 жылы 23 наурызда Ақмола қаласындағы №317 зауыт 230 адамнан тұратын арнайы қоныс аударушыларды қабылдады. Көбісі балкарлар болды. 160 адам санитарлық іс-шараларды қолданды, 70 адам санитарлық іс-шарасыз алынды. Балкарларды зауытқа апарып, еденсіз екі сұр бөлмеге (бұрынғы тұтыну тауарларын сататын дүкендерде) орналастырды. Екінші немесе үшінші күні, келгеннен кейін, төрт адам іш сүзегімен ауырып, ауруханадан шыққаннан кейін олар қайтадан мигранттардың жатақханасына түсті. Бұл қалған адамдарға жұқтыру қаупін тудырды, тіпті өздері де қайтадан ауырып қалуы мүмкін. Жатақхана бөлмелерінің тарылуына және мигранттардың зауытта бұдан әрі тұру мүмкіндігінің болмауына байланысты зауыт директоры Муравьевтің бұйрығымен балкарлар ферманың қосалқы шаруашылығына көшіріліп, пионер лагері ғимаратына орналастырылды, сондай-ақ адам тұруға жарамсыз болды. Мұнда бункерлер мен төсек орындары болған жоқ. Нәтижесінде 26 наурыздан 1 сәуірге дейін келгендердің ішінен 5 адам іш сүзегімен ауырды. 1944 жылы 2 сәуірде зауыт директоры Муравьев 1 мамырда пионерлер лагерінің ашылатындығын ескере отырып, Луганск қосалқы шаруашылығы директорына балкарларды пионер лагері ғимаратынан дереу шығарып, жақын маңдағы сарайға шығарып, пионерлер лагері ғимаратын жөндеуді тапсырады. Қоймаға 159 адам, оның ішінде 59 бала жіберілді, онда олар төзімсіз жағдайда болды.
Бұл проблемалардың барлығы келесі жылы сыртқа шықты. 1945 жылдың 24-26 ақпанында Қазақстанның КП (б) Ақмола ҚК жұмысы туралы есепте ІІ-ші қалалық партия конференциясында №317 зауыттың есебі талқыланды. Зауыттың жұмысында айтарлықтай кемшіліктер болды. Анықталғандай, партиялық және шаруашылық ұйымдары өз өнімдерінің сапасы үшін, кемшіліктерді азайту үшін жеткіліксіз күрес жүргізіп, нәтижесінде 12 пайызға кемшіліктер орын алғаны анықталды. Зауыттың кеңеюімен зауыт басшылығы мен партиялық ұйым нашар айналысады.
Нәтижесінде зауытты кеңейтуге 1944 жылы бөлінген негізгі құралдар пайдаланылмады - бір миллион 800 мың рубль, әсіресе үй құрылысына бөлінген қаражат аз пайдаланылды, жоспар тек 27 пайызға орындалды. Маңызды кемшілік - тракторлар мен ауылшаруашылық техникаларына арналған қосалқы бөлшектерді өндіру жоспарының орындалмауы. Жоспар тек 56 пайызға орындалды. Жас жұмысшылар арасында жеткіліксіз жұмыс жүргізілді, нәтижесінде 1944 жылы зауыттан 120 адам кетті.
Енді Макинск қаласындағы Ленин зауыты туралы. Макинск станциясында Ленин атындағы зауыт орналасқан. 1941 жылдың күзінде Көкшетау механикалық зауытының ұжымы эвакуацияланған жұмысшылар мен Подольский тігін машинасы фабрикасының (№621 зауыт) жабдықтарын қабылдады, оларды жайластыруға және жаңа жерге орналастыруға белсенді қатысты. 1942 жылдың қаңтар айында зауыт майдан үшін алғашқы өнімдерді шығарды.
Ленин атындағы зауыттың тұрғын үйі жоқ, 180 арнайы қоныс аударушы адамдар Макинка станциясы тұрғындарының пәтерлеріне орналастырылды. Зауытта жалғызбасты арнайы қоныс аударушы токарь Горбаков жұмыс істейді, ол нашар жағдайда өмір сүреді, еденде ұйықтайды, пәтері жоқ, киім-кешектің жоқтығынан моншаға бара алмайды, өте нашар тамақтанады". Ақмола-Қарталы темір жолының №94 разъезінде жұмыс істейтін 101 адам 70 шаршы метр алаңда тұрды. Онда 276 арнайы мигранттардың 25-і іш сүзегімен ауырады және қалалық, облыстық ауруханаларға орналастырылған; 27 адам аяқ-қол ісігі бар дистрофиямен ауырады, шаршап, жұмыстан босатылды. Егер ыстық таңғы ас, түскі ас пен кешкі ас дайындалатын асхана болса, арнайы қоныстанушылар ақшаның жоқтығынан азық-түлік сатып алуға мүмкіндіктері болмаған. Азық-түлікті сатып алу үшін арнайы қоныс аударушылар барлық қол жетімді заттарды жергілікті халыққа сатты. Бұл жергілікті тұрғындар арасында іш сүзегінің таралуына ықпал етті. 8 шілдеде Ақмола облысындағы ІІХК нұсқауы бойынша барлық арнайы мигранттар колхоздар мен совхоздарға жіберілді.
Іш сүзегі Солтүстік Кавказдан келген арнайы мигранттар арасында ең көп таралған ауру болды. Іш сүзегі - бұл циклдік курс, қызба, қатты интоксикация, розеолезді-петехиальды бөртпе, тамырлы және орталық жүйке жүйесінің зақымдалуымен сипатталатын жұқпалы ауру.Олардың арасында қайтыс болу деңгейі жоғары болды.
1944 жылы 17 мамырда Қазақстан Компартиясының Орталық Комитеті (б) Солтүстік Кавказдағы арнайы мигранттарды жұмысқа орналастыру туралы шешім қабылдады. Қазақстан Компартиясының (б) Қазақстан облыстық бюросы үй мен үй шаруашылығының құрылымы, арнайы қоныс аударушылардыжең еңбегін пайдалану және оларды колхоз мүшелеріне қабылдау қанағаттанарлықсыз жағдайда екенін айтады. Мәселен, Көкшетау облысынан Сталин-Магнитогорск ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.