Білім беру үрдісінде оқушыларда адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың қазіргі жолдары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

І.2 Білім беру үрдісінде оқушыларда адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың қазіргі жолдары
Барлық ғасырларда адамдар рухани-адамгершілік тәрбиені жоғары бағалайды. Қазіргі қоғамда болып жатқан терең әлеуметтік-экономикалық өзгерістер бізді Қазақстанның болашағы, оның жастары туралы ойландырады. Қазіргі уақытта адамгершілік бағдарлар бұлыңғыр, өскелең ұрпақты рухсыздық, сенімсіздік, агрессивтілік үшін айыптауға болады. Сондықтан оқушыларды тәрбиелеу проблемасының өзектілігі кем дегенде төрт ережемен байланысты:
Біріншіден, біздің қоғам білімі ғана емес, тұлғасының керемет қасиеттері бар кең білімді, адамгершілігі жоғары адамдарды дайындауды қажет етеді.
Екіншіден, қазіргі заманда кішкентай адам өмір сүреді және дамиды, оған жағымды және жағымсыз сипаттағы көптеген күшті әсер ету көздерімен қоршалады. Баланың нығаймаған интеллектісіне және сезімдеріне, қалыптасып жатқан адамгершілік сферасына әсер етеді.
Үшіншіден, білім берудің өзі рухани-адамгершілік тәрбиеліліктің жоғары деңгейіне кепілдік бермейді, өйткені тәрбиелілік - адамның күнделікті мінез-құлқында оның әрбір адамға деген құрмет пен мейірімділік негізінде басқа адамдарға деген көзқарасын айқындайтын тұлғаның сапасы. Қ.Д.Ушинский Адамгершіліктің ықпалы тәрбиенің басты міндетін құрайды деп жазды.
Төртіншіден, адамгершілік біліммен қарулану маңызды, себебі олар кіші оқушыны қазіргі қоғамда бекітілетін мінез-құлық нормалары туралы ақпараттандырып қана қоймай, сондай-ақ қоршаған адамдар үшін осы әрекеттің нормаларын бұзудың салдары туралы түсінік береді.
Жалпы білім беретін мектептің алдына өзін қоршаған адамдардың мүдделеріне сәйкес өз бетінше бағалай алатын және өз қызметін құра алатын жауапты азаматты даярлау міндеті қойылады. Бұл міндетті шешу оқушы тұлғасының тұрақты рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастырумен байланысты.
21 ғасырда адамның руханияты, шығармашылық интеллекті, инновацияларға ашықтық қоғамның негізгі капиталы ретінде бағаланады.
Сонымен қатар, ҚР қазіргі заманғы жүйесі адамгершілік пен руханиятты дамытуға бағытталатыны анық байқалады. Үлкен мән берілетіні:
жалпы адамзаттық, ұлттық, этномәдени, тұлғалық құндылықтарды үйлестіру;
тұтас дүниетанымды дамытуға;
азаматтық сана;
өмірлік дағдылар;
оқушылардың шығармашылық белсенділігі[10, 1бет].
Балалардың адамгершілік дамуының жас ерекшеліктері:

Бірінші кезең нәресте мен ерте балалық шақты қамтиды - кезең дәстүр алдындағы даму уақыты ретінде сипатталады. Бұл кезеңде бала қарапайым сыртқы реттеуші әсерлерге барабар ден қоюға (алдымен сенсорлық, содан кейін жалпылама-вербальдық) дайын болады.
Ақылға қонымды ұйымдастырылған мінез-құлық практикасы арқылы бала өзінің рухани қалыптасуының келесі, түбегейлі жаңа кезеңіне көшуге дайындалады.
Екінші кезең жалпы алғанда балаларда адамгершілік талаптардың мағынасын қарапайым саналы түрде өз еркімен қалыптастырумен, өз мінез-құлқын оларға бағындырумен, адамгершілік іс-әрекеттерді "қажеттен" "қалаймынды" жоғары қоюмен сипатталады, бұл ретте адамгершілік іс-әрекеттердің жеткіліксіз сезімталдығы балада дамудың осы сатысында, негізінен, оларды өз нанымдары емес, олардың дағдарысты игермеген адамгершілік түсініктері арқылы бағытталады. Бұл кезең мектепке дейінгі және кіші мектеп жасын қамтиды.
Кіші мектеп жасында балалардың адамгершілік дамуы кезеңінде олардың моральдық саласы одан әрі өзгеріске ұшырайды. Мектеп жасына дейiнгi бала қызметiнiң жетекшi түрi ретiндегi ойын ендi баланың әртүрлi мектеп мiндеттерiн күнделiктi орындауына ауыстырылады, бұл оның адамгершiлiк сана-сезiмi мен сезiмiн тереңдету, оның адамгершiлiк еркiн нығайту үшiн қолайлы жағдай жасайды.
Жеке адамның адамгершілік дамуының үшінші кезеңі жасөспірімдер мен жасөспірімдердің жасын қамтиды және тәрбиеленушінің адамгершілік өнерпаздық кезеңі ретінде ұсынылады, ол адамның өз мінез-құлқын адамгершілік қағидаттарға бағынуы деп түсініледі.
Жасөспірімдер кезеңі осы жылдары тәрбиеленушілердің өзіндік адамгершілік көзқарастары мен нанымдарының қалыптасуымен кіші мектеп жасындағы балалардан ерекшеленеді.
Жасөспірімде ұғымдық ойлау қалыптасады. Оған жеке адамның нақты қылығы мен қасиеттері арасындағы байланысты түсіну қолжетімді, оның негізінде өзін-өзі жетілдіруге қажеттілік туындайды[10, 3бет].
Педагогикада жалпы адамзаттық құндылықтар тәрбие жұмысында жүйе құраушы болып табылады. Құндылық мағыналары жеке тұлғаның ұстанымын, оның дүниетанымын көрсетеді. Баланың қажетті құндылық бағдарларын қабылдауы оның өзгеруіне, өзін-өзі жетілдіруіне көмектеседі.
Адамгершілік құндылықтар ол өзара әрекеттесуге мәжбүр болатын әртүрлі факторлардың маңыздылығын сезіну және түсіну процесінде қаланады. Адамгершілік бағдарлардың қалыптасуы - бұл көп деңгейлі және ұзақ процесс, бұл ретте құндылықтар сезінбейтіндерден саналы, еріксіз болып қалыптасады, сондықтан білім беру процесі логикалық тұрғыдан құрылуы тиіс.
Адамгершілік-бұл баланың жасаған моральдық нормаларын ішкі қалау мен оларды әрдайым емес, үнемі ұстану қабілеті негізінде түсіну. Бұл адамның ішкі жағдайының практикалық көрінісі. Бірақ адамгершілік-бұл туа біткен сипат емес, ол баланың даму процесінде, оның өмірлік тәжірибесі барысында қалыптасады. Баланы адамгершілік құндылықтармен таныстыру процесі неғұрлым ертерек басталса, соғұрлым олар оның жеке портретінде қалады.
Адамгершілікті адам деп құндылықтар өз көзқарастарымен біріктірілген, олар әдеттегі мінез-құлыққа айналған, сыртқы талапты қажет етпейтін адам деп атауға болады. Мектепте бұл мұғалім, тәрбиеші сыныпта болмаған кезде, бұл сенімдер әдетке айналған кезде оқушының мінез-құлқынан көрінеді.
Жеке тұлғаны қалыптастыру қоғамда қабылданған адамгершілік нормаларсыз мүмкін емес. Мектепте білім берудің маңызды мақсаты-оқушының бағдарлануына көмектесу, "кім болу керек" емес, "қандай болу керек". Оқушыларды адамзаттың ең жоғары құндылықтарына бағыттау керек, олардың арасында осы құндылықтарды белгілеуге ортақ жақсылық категориялары бар, балаларды жақсы, әділ әрекеттерге ұмтылуға дағдыландыру қажет.
Адамгершілік нұсқаулықтар қоғамның құндылықтарынан туындайды және ішкі әлеуметтік реттеу болып табылады, олар адамның адамгершілікке сәйкес іс-әрекетке деген ұмтылысын және адамгершілік жетілдіруді қажет ететін еркін тұлға ретінде өзін-өзі тануды біріктіреді[12].
Оқушыларды тәрбиелеу проблемасының өзектілігі қазіргі қоғамның тек теориялық және практикалық ғылыми білімі ғана емес, адамгершілік мәдениеті де бар адамдарға мұқтаж болуымен байланысты. Қазіргі заманда оқушыға көптеген ақпарат беріледі және оған сол ақпаратты дұрыс өлшем жасауға көмектесіп, оның көмегімен ол адамгершіліктің, не екенін түсінетіндей жағдай жасалынуы тиіс. Білім берудің өзі рухани-адамгершілік тәрбиеліліктің жоғары деңгейіне кепілдік бермейді, өйткені тәрбиелілік - адамның күнделікті мінез-құлқында оның басқа адамдарға деген көзқарасын әрбір адамға мейірімділік туралы құрмет негізінде айқындайтын тұлғаның сапасы. Адамгершілік біліммен қарулану маңызды, өйткені олар оқушыны қазіргі қоғамда бекітілген мінез-құлық нормалары туралы ақпараттандырып қана қоймай, сондай-ақ қоршаған адамдар үшін нормаларды бұзудың салдары немесе осы әрекеттің салдары туралы түсінік береді.
Білім алушылардың адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру саналы және мақсатты түрде құрылатын процесс, бұл педагогтан осы процестің негізгі аспектілері болып табылатын қағидаттарына сүйенуді талап етеді[11, 3бет].
Рухани-адамгершілік тәрбие тұжырымдамасы білім беру процесін дәстүрлі рухани құндылықтарға бағдарлайды. Тәрбиелеудің негізгі әлеуметтік субъектілері - отбасы, мектеп, мемлекет, БАҚ, ғылыми және білім беру қоғамдастығы, ұлттық қауымдар, қоғамдық ұйымдар арасындағы өзара іс-қимылды көздейді.
Адамгершіліктің мазмұны мыналардан тұрады:
* Отанға деген көзқарас (патриотизм) - өз еліне, тарихына, әдет-ғұрпына, тіліне деген сүйіспеншілік, қажет болса, оны қорғауға деген ықылас.
* Еңбекке қатысты (еңбексүйгіштік) - жасампаз еңбек қызметіне қажеттіліктің болуын, өзі және қоғам үшін еңбектің пайдасын түсінуді, еңбек дағдылары мен дағдыларының болуын және оларды жетілдіруге қажеттілікті көздейді.
* Қоғамға қатысты (коллективизм) - өз тілектерін басқалардың тілектерімен келісе білу, өз күш-жігерін басқалардың күш-жігерімен үйлестіре білу, бағына білу және басшылық ете білу.
* Өзіне қатысты - өзгелерді құрметтеу кезінде өзін құрметтеу, қоғамдық борыштың жоғары санасы, адалдық, адамгершілік тазалық, кішіпейілділік.
* Адамгершілікке немесе гумандық.
Адамгершілік тәрбиенің әдістері - мұғалімнің, тәрбиешінің қолындағы өзіндік құрал. Олар адамгершілік даму және тұлғаны жетілдіру процесін ұйымдастыру, осы процесті басқару функцияларын орындайды. Адамгершілік тәрбие әдістерінің көмегімен оқушыларға мақсатты түрде әсер ету жүзеге асырылады, олардың тіршілік әрекеті ұйымдастырылады және бағытталады, олардың адамгершілік тәжірибесі байытылады. Жаттығу және сенім сияқты әдістер қолданылады.
Жаттығу - қажетті дағдылар мен әдеттерді әзірлеуді және бекітуді, дағдылар мен әдеттерді практикада қолдануды қамтамасыз етеді.
Сенім - этикалық ұғымдарды қалыптастыруға, адамгершілік қағидаттарды түсіндіруге, этикалық идеалдарды әзірлеуге бағытталған.
Адамгершілік тәрбие оның салдары адамгершілік өзін-өзі тәрбиелеу және өзін-өзі жетілдіру болған кезде тиімді болады.
Өзін-өзі тәрбиелеу - сипаттың қалаған қасиеттерін әзірлеу мақсатында жеке адамның өзіне мақсатты түрде әсер етуін білдіреді.
Өзін-өзі жетілдіру - жеке адамның жалпы адамгершілік жай-күйін тереңдету, барлық өмір салтын көтеру, оны неғұрлым жоғары сапалы сатыға көтеру процесі.
Біздің біліміміз балаларды рухани тәрбиелеуде үлкен мүмкіндіктерге ие, сондықтан да біз өзіміздің тәрбие жұмысында дәстүрлі отандық мәдени және рухани мұраларға жүгінеміз.
Адамгершілік тәрбие проблемаларын шешу жолдары оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, сабақта, ауысымда, сыныптан тыс іс-шарада жүзеге асырылады. Өз қоғамының азаматы болу үшін әрбір адам бала кезінен бастап мәдени адамгершілік және азаматтық қатынастар тәжірибесіне ие болып, оларды игеріп, оларға үйренуге тиіс.
Кез келген оқиға, кез келген жағдай балаларға адамгершілік сабағын беруге және оларды адамгершілік қағидалары бойынша өмір сүруге үйретуге себеп болуы тиіс:
- Өзіңді қаламаған нәрсені басқаларға жасама
- Егер мүмкіндік болса, басқаларға жақсылық жаса
- Өз ұлтыңның патриоты бол, Отанды қорға
- Заңға бағынышты бол, құқықбұзушылыққа жол берме.
Кіші мектеп жасы эмоциялық-құндылық, рухани-адамгершілік даму, азаматтық тәрбие үшін анағұрлым қабілетті, оның жетіспеушілігін кейінгі жылдары толықтыру қиын. Осы кезде бастан кешкен және игерілген жағдай үлкен психологиялық орнықтылығымен ерекшеленеді.
Егер кіші мектеп жасында қалыптасқан патриотизм аспектілері іргетас болып табылса, жасөспірімдер жасы - болашақ азаматтың дүниетанымдық базасы.
Балалар мен ересектердің белсенді бірлескен қызметіне бағдарлану, жеке тұлғаны тәрбиелеудің жеке траекториясын таңдау өскелең ұрпақпен жұмыс істеудің маңызды шарты болып табылады. Тәрбие процесінде қозғалыс және зияткерлік жүктемені үйлестіру - қызметтің әртүрлі нысандары мен түрлерін ұйымдастыру қажет.
Адамгершілік тәрбие бес бағыт бойынша жүзеге асырылады:
Сабақтық қызмет - оқу пәндерінде азаматтық және құқықтық сана негіздерін қалыптастыру, азаматтық-құқықтық тәрбие бойынша сағаттар өткізу.
Сабақтан тыс қызмет - жалпы мектептегі іс-шараларды өткізу, үйірмелер мен секциялардың қызметі, қоғамдық ұйымдармен, қосымша білім берумен өзара іс-қимыл жасау.
Мектептен тыс қызмет - аудандық және республикалық конкурстарға қатысу, қайырымдылық акцияларына қатысу, экскурсиялар, пайдалы істер (акциялар, сенбіліктер).
Отбасылық тәрбие - бала өз ата-анасымен ғана орындай алатын шығармашылық тапсырмалар жүйесі.
Қоғамдық мәселелерді шешуге бағытталған белсенді бірлескен қызмет біз өмір сүріп жатқан туған-туыстар, достар, ел, қоғам алдындағы жауапкершілік сезімін қалыптастыруға көмектеседі.
Білім беру ұйымдарындағы шығармашылық жұмыс жеке тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыруына ғана емес, ұжымдағы жұмысқа да мүмкіндік береді, азаматтық ұстанымды, қоғам алдындағы жауапкершілікті қалыптастырады. Баланы осындай рухта тәрбиелеуге оның халқының салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпы көмектеседі[11, 7,8бет].
Жалпыадамзаттық құндылықтар-бұл адамгершілік мәдениеттің тереңдігінде бола отырып, адамзаттың бүкіл тарихында өзгеріссіз және мәңгілік болып қала береді. Бұл моральдық-этикалық аксиоматика, содан кейін әмбебап және сөзсіз, бүкіл ғылыми білім негізделетін физикалық константалар сияқты әлем ұстанатын рухани тіректер.
Жеке тұлғаның адамгершілік білімінің негізгі аспектісі оның құндылық бағдары болып табылады. Білімнің құндылық мазмұны бірқатар себептерге байланысты олардың жеке тұлға үшін субъективті маңыздылығын білдіреді.
Жалпыадамзаттық құндылықтар мәселесі әртүрлі әлеуметтік топтардың мүдделерін қозғайтын ең күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Бұл мәселе бойынша көптеген көзқарастарды келесідей түрде топтастыруға болады:
а) жалпыадамзаттық құндылықтар-бұл тек материалдық, яғни физикалық немесе биологиялық құбылыс: (байлық, физиологиялық қанағаттану және т. б.);
б) жалпыадамзаттық құндылықтар-бұл таза рухани құбылыс (ақиқат, ізгілік, әділеттілік туралы армандар...);
в) жалпыадамзаттық құндылықтар - бұл материалдық және рухани құндылықтардың үйлесімі.
Сонымен қатар,кейбір ғалымдар құндылықтарды өзгермейтін, тұрақты, ал басқалары саяси, экономикалық, әлеуметтік және басқа жағдайлардың өзгеруіне, басқарушы элитаның немесе партияның саясатына, әлеуметтік жүйенің өзгеруіне және т. б. байланысты өзгереді деп санайды[13].
Біздің әлемдік қоғамдастықта соңғы онжылдықтардағы ең маңызды нәрсе-өмір салты. Жас ұрпақ бұрынғы ұрпақтардан мүлдем өзгеше өмір сүре бастады, алдыңғы ұрпақтарда болмаған технологиялар пайда болды. Квест сияқты динамикалық заттарға қажеттілік пайда болды, барлық желілік коммуникативтілікке қарамастан жеке қарым-қатынасқа деген қажеттілік пайда болды.
Тренд-бұл жас ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.