Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығындағы – мемлекеттің қызметі

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.4
Ι. Бағалы қағаздардың жалпы сипаттамасы
1.1.Бағалы қағаздардың маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5.6
1.2.Бағалы қағаздардың негізгі және туынды түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ...7.11
1.3.Бағалы қағаздардың басқа түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12.15
ΙΙ.Бағалы қағаздар нарығындағы . мемлекеттің қызметі
2.1.Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығындағы .
мемлекеттің қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16.19
2.2.Қазіргі кезендегі бағалы қағаздар нарығындағы мемлекеттің
міндеттері мен мақсаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20.21
ΙΙΙ.Қазақстан Республикасындағы қор нарығы: проблемалары мен даму перспективалары
3.1.Қор нарығының халықаралық тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22.26
3.2.Бағалы қағаздар нарығының проблемаларын шешу мәселелері ... ... ..27.28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3-4
Ι. Бағалы қағаздардың жалпы сипаттамасы
1.1.Бағалы қағаздардың
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5-6
1.2.Бағалы қағаздардың негізгі және туынды
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ...7-11
1.3.Бағалы қағаздардың басқа
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12-1 5
ΙΙ.Бағалы қағаздар нарығындағы – мемлекеттің қызметі
2.1.Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығындағы –
мемлекеттің
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...16-19
2.2.Қазіргі кезендегі бағалы қағаздар нарығындағы мемлекеттің
міндеттері мен
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 20-21
ΙΙΙ.Қазақстан Республикасындағы қор нарығы: проблемалары мен даму
перспективалары
3.1.Қор нарығының халықаралық
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..22-26
3.2.Бағалы қағаздар нарығының проблемаларын шешу мәселелері ... ... ..27-28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
30

Кіріспе

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей бағалы қағаздар нарығы экономиканың
дамуына үлкен әсер етеді. Бағалы қағаздар нарығы – қазіргі нарық
экономикасының басты бір бөлігі болып табылады. Өйткені кәсіпорында,
инвестицияларды, сауда айналымын ұйымдастыру және мемлекеттік шығындарды
қаржыландыру бағалы қағаздар нарығынсыз мүмкін емес.
Көптеген дамыған елдерде бағалы қағазадар нарығы экономикада ерекше
орын алады. Сондықтан да бағалы қағаздар нарығының даму мәселесіне ерекше
көңіл бөлінеді.
Бағалы қағаз нарығы субьектілерінің қатынастары экономикалық-құқықтық
механизмге негізделеді. Бұл бағалы бағаздардың материалдық түрі ретінде
оның маңызын дәлелдейді.Бағалы қағаздар кез-келген мемлекеттің төлем
айналымында маңызды орын алады, себебі олар арқылы мемлекеттің
инвестициялық қызметі жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының мемлекеті бағалы қағаздар нарығын құру және
оны одан әрі өрістету мақсатында қажетті шараларды жасауда.Қазақстандағы
меншікті мемлекет иелігінен алу және жекеменшіктендірудің Ұлттық
бағдарламасы бағалы қағаздар нарығының негізігі элементтерін құру процесін
жеделдетті. Мемлекеттік кәсіпорындарды акционерлік қоғамдар түрінде қайта
құру олардың инвестиция тартудың ең бір тиімді механиздерінің бірі-акция
шығаруды пайдалану мүмкіндігін ашты.
Курстық жұмыстың мақсаты бағалы қағадардың маңыздылығы мен оның казіргі
таңда қандай жағдайда екендігін зерттеу, Президентіміздің Қазақстан халқына
Жолдауында қандай мәселелер қарастырылды, әлемдік тәжірибемен салыстырып
біздің бағалы қағаздар нарығына қандай елеулі жағдайлар енгізу керектігі.
Бірінші бөлімде бағалы қағаздардың жалпы сипаттамасы, яғни бағалы
қағаздардың маңызы, бағалы қағаздардың негізгі және туынды түрлері, бағалы
қағаздардың басқа түрлері қарастырылған. Екінші бөлімді бағалы қағаздар
нарығындағы мемлекеттің қызметі. Соның ішінде Қазақстан Рспубликасындағы
бағалы қағаздар нарығындағы –мемлкеттің қызметі және қазіргі кезеңдегі
бағалы қағаздар нарығындағы мемлекеттің міндеттері мен мақсатттары
қарастырылды. Үшінші бөлімде, Қазақстанның қор нарығы, оның проблемалары
мен даму перспективалары, яғни қор нарығының халықаралық тәжірибесі және
бағалы қағаздар нарығының проблемаларын шешу мәселелері баяндалған.

I.Бағалы қағаздардың жалпы сипаттамасы.
1.1.Бағалы қағаздардың маңызы
Бағалы қағаздар деген екінші нарықта белсенді түрде айналысқа түсетін
қарыз міндеттемесі. Қарыз міндеттемелерінің бағалы қағаздар сияқты арнаулы
формасы нысаны болмайды. Олардың көбісі келісім құжатында 1-2 бап ретінде
көрсетіледі. Бағалы қағаздардың көбі арнаулы тіркеуден өтеді. Тіркеу
инвесторларға бағалы қағаздар туралы дәл және маңызды мағлұмат алуға
көмектеседі. Сол арқылы инвестор салым иесі өз инвестициясының сапасын дәл
анықтауына мүмкіндік алады.
Бағалы қағаздар бірнеше түрлі болып жіктеледі: біріншіден, түсіретін
кірісіне; екіншіден, эмитенттің сипатына; үшіншіден, айналым мезгілі мен
айналым жеріне байланысты.
1. Кіріс төлеу жөнінен және үлесті бағалы қағаз болып екіге бөлінеді.
Қарызды бағалы қағаздар бойынша нақты пайызбен төленіп, ал қарыздың
күрделі негізгі бөлігін келешекте белгіленген уақытта өтеу көзделеді.
Үлесті бағалы қағаздар немесе оны акция деп атайды. Акция оны
иемденушінің корпорацияның мүлігіндегі үлесін көрсетеді және
иемденушіге шектеусіз уақыт бойы дивиденд түрінде кіріс түсіреді. Ал
бағалы қағаздардың басқа түрлері осы қарызды және үлесті түрлерінен
туындайды.
2. Бағалы қағаздар шығарушысы эмитенті жөнінен де жіктеледі. Олардың
эмитенттері мемлекет, жергілікті әкімшлік, корпорациялар, қаржы
институттары және тағы басқа заңды тұлғалар болуы мүмкін.
Эмитенттеріне байланысты үлесті және қарызды бағалы қағаздар
төмендегідей түрге бөлінеді:
- Қазыналық немесе үкімет атынан Қаржы министрлігі шығарған бағалы
қағаздар. Бұл қағаздар ең бір сенімді қағаздардың бірі. Себебі оның
төлемін өтелуін мемлекеттік бюджеттің қаржысы қамтамасыз етеді. Бұл
бағалы қағаздардың көп тараған түрлері – қазыналық вексельдер мен
қазыналық облигациялар. Мемлекеттік меншіктегі кәсіпорындар көбіне
облигация түріндегі бағалы қағаздарды шығарады.
-Жергілікті әкімшіліктер мен олардың меншігіндегі кәсіпорындардың бағалы
қағаздары. Олардың төлемін қамтамасыз ететін жергілікті салықтар мен істің
нақты жобасына үкіметтің берген дотациясы.
- Қаржы институттары мен корпорациялардың, яғни ашық түрдегі акционерлік
қоғамдардың акция және облигация түріндегі бағалы қағаздары. Оларды
өндіріс, құрылыс, сауда, жол қатынасы кәсіпорындармен қатар коммерциялық
банктер, сақтандыру және инвестициялық компаниялары, зейнетақы қорлары
шығарады.
-Банктердің бағалы қағаздары – олар депозиттік сертификаттар (салым
құжаты), чектер және бұлардан да басқа банктің өзінің қарыз міндеттемелері.
-Кәсіпкерлердің бағалы қағаздары – олар коммерциялық вексельдер,
фьючерстық шарттар және басқа коммерциялық қағаздар.
3. Бағалы қағаздар қай жерде сатылады деген сұраққа жауап бойынша да
жіктеледі. Сатылу жеріне байланысты ақша нарығындағы және капитал
нарығындағы бағалы қағаздар болып екіге бөлінеді.
Ал ақша нарығы қаржы нарығының бір бөлігі, онда қысқа мерзімді бағалы
қағаздар сатылып және сатып алынады. Оның айналу мерзімі бір күннен бір жыл
аралығында созылады. Бұл нарыққа қазыналық вексельдер, депозиттік
сертификаттар және басқа коммерциялық қағаздар сатылуға түседі. Оларды
шығарушылар әр түрлі жіктелу топтарына жатса да, олардың бәрі қарызды
бағалы қағаздарға жатады.
Капитал нарығына 1 жылдан астам уақытқа шығарылған бағалы қағаздар
түседі. Олар үлесті де, қарызды да бағалы қағаздар болуы мүмкін. Олардың
эмитенттері де әр түрлі: мемлекет, жергілікті әкімшілік, корпорациялар,
қаржы институттары және тағы басқалар.

1.2. Бағалы қағаздардың негізгі және туынды түрлері

Акция – акционердің қоғамдағы үлесін немесе меншігін куәландыратын
бағалы қағаз. Ол иемденушісіне компанияның капиталының, мүлкінің, кірісінің
бір бөлігіне заң жүзінде меншік құқын береді. Компания қанша уақыт ішінде
акцияның иесі сан рет өзгеруі мүмкін. Акционер оны екінші нарықта сатуына
болады.
Акцияны шығару мына жағдайларға байланысты жүргізіледі:
• Жаңадан акционерлік қоғам құрып, оның жарғылық капиталын
қалыптастырғанда;
• Меншікті акцияландырылғанда, яғни жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды
акционерлік қоғам ретінде қайта құрғанда;
• Қоғамның жарғылық капиталын қосымша молайтқанда;
Сөйтіп, шығарылған акциялардың бастапқы жиынтық құны қоғамның жарғылық
капиталын құрайды. Ол, өз кезегінде, айналымдағы капитал (жай және
артықшылықты акциялар) және компанияның портфелінде қалған бағалы
қағаздар болып екіге бөлінеді. Оларды компания кез келген уақытта өз
ойынша пайдалана алады.
Акция белгілі бір жағдайда акционерлік қоғамның өз капиталын ұлғайтуға
және оны инфляциядан қорғау үшін жұмсауға болатын бағалы қағаздардың
бірден бір түрі. Акция – компанияның акционерлер алдындағы қарыз
міндеттемесі. Компанияның өз акциясын қайта сатып алатын құқы бар. Бірақ
бірсыпыра елдердің заныңда, егер корпорацияның төлем қабілеті жоқ болса,
онда ол акциясын қайта сатып алатын құқықтан айырылады деген де ереже
бар. Дәл осы жағдай, егер қайта сатып алу корпорацияның төлем қабілетін
нашарлататын болса да қаралған. Заң жүзінде акцияны бөлуге де болады.
Акция бірнеше түрге жіктеледі (1-кесте). Бір жағынан, бір акционерден
басқа біреуге беру тәсілі бойынша: атаулы және иесі ұсынушы болып екіге
бөлінсе, екінші жағынан, корпорацияны басқаруға қатынасу құқығы бойынша
- жай және артықшылықты акция деп те – екіге бөлінеді. Корпорация тек
өзінің жарғысында бекітілген акцияларды ғана шығара алады.

Акциялардың жіктелуі
А
к
ц
и
я

А) Атаулы акция – иесі міндетті түрде корпорацияның реестірінде тіркелуі
тиіс акция. Акционерлер кітабында қанша және қай уақытқа алғандығы туралы
жазылған акция иесі ғана - акционер деп есептеледі.
ә) Ұсынушыға арналған акция – иесінің аты – жөні корпорация кітабында
тіркелмеген акция. Кітапта ұсынушыға арнап шығарылған акцияның жалпы саны
ғана көрсетіледі.
Корпорацияларға басқару жағынан қолында атаулы акциясы бар акционерлер
қолайлы. Себебі, ол акционерлік капиталдың және бағалы қағазадардың
қозғалысын, сонымен қатар бағалы қағаздардың кейбір акционерлердің
қолында шоғырлануын, олардың бұл мемлекеттен кеткенін реттеп және бақылап
отыруға мүмкіндік береді. Акционерлердің көзқарасы тұрғысынан қарағанда,
әсіресе, қысқа мерзімді мүддені көздеген акционерлер ұсынушыға арналған
акцияны қолдайды. Себебі, еш жерде тіркелмеген бұндай акцияларды екінші
нарықта еркін сатуға болады. Ал атаулы акцияны еркін қолма-қол ақшаға
айырбастауға болмайды, сондықтан олардың өтімділігі акционерге кейбір
жағдайда қолбайлау туғызады. Акцияның осы екі түрін жүзеге асыру жолдары
да әр түрлі:
Біріншіден, сату механизмі бойынша. Атаулы акцияның иесі оларды
компаниядан сатып алғанын куәландыратын барлық акция санына толтырылған
бір сертификат алады. Бұл акцияларды сатқанда сертификаттың сырт жағында
екі жақтың қолы қойылған индоссамент деген белгі қойылады. Содан соң
акционерлердің тізіміне өзгеріс енгізу үшін сертификат корпорацияға
жіберіледі. Содан кейін ғана акциялардың жаңа иесі акцияларға жаңа
сертификат алады.
Ұсынушыға арналған акцияны сатқанда оларды бір иемденуші тікелей, яғни
қолма-қол сатып алушыға береді.
Екіншіден, акцияның осы екі түрінің жаңа данасын (тиражын)
иемденушілер құқын белгілеу тәртібі де әр түрлі. Бұл туралы акция иесі
корпорациядан хабарландыру хат алса, ал ұсынушы акциясына бұндай механизм
жүруі мүмкін емес. Ұсынушы акциясында қиып алатын купоны (талоны) болады.
Соны толтырғаннан кейін корпорацияға жіберіп, өзінің меншік құқын іске
асырады.
Үшіншіден, ұсынушы акциясының номиналы өте жоғары болмайды, бірақ ол
көп тиражбен шығарылады, ал атаулы акцияның номиналы әр түрлі мөлшерде
бола береді.
Корпорацияны басқаруға қатынасу құқығы бойынша акциялар жай және
артықшылықты болып бөлінеді. Жай акцияларды иеленушілердің корпорацияның
тапқан пайдасының мөлшеріне байланысты дивиденттер алу құқы, жиналыстарда
дауыс беру арқылы корпорацияны басқаруға қатысу құқы және корпорация
жабылып қалған жағдайда несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін
мүліктің бір бөлігін алу құқы бар. Құқықтар акция мөлшеріне сәйкес
көлемде жүзеге асырылады.
Әрбір жай акция өз иесіне бір дауыс үлесін береді. Әйтседе жай акция
дивиденд алуға кепілдік бермейді. Себебі дивиденд корпорацияның
шаруашылық нәтижесіне байланысты беріледі. Дивиденд корпорацияның таза
пайдасының бір бөлігі, басқаша айтқанда, дивиденд төлеу пайданың салық
төлегеннен қалған қалдығын бөлуге негізделген. Дивидендтің мөлшеріне
күшті өзгерістердің әсер етуі кездейсоқ жәйт емес.
Көптеген корпорациялар жай акция бойынша номинал құқын бекітеді. Ол
акцияның титулында көрсетіліп, хабарлама сипатында болады. Ол бір акцияға
шаққандағы жарғылық капиталдың мөлшерін көрсетеді. Номинал құны акцияның
нарықтық бағасының одан әрі қозғалысына ешқандай әсер етпейді. Ол акцияны
тек алғашқы орналастырғанда ғана маңызды роль атқарады. Номинал құны-
акцияның эмиссиялық бағасы.
Егер акция көпшілікке сатылып кетсе, онда оның бағамын (курсын)
сатуға қатысқан барлық инвесторлар қалыптастырады. Акцияның нарықтық
бағасын, сатушының төмендеткен төмен бағасымен және сатып алушының
төлейтін жоғары бағасы анықтайды. Акцияның нарықтық бағасын ия
корпорация, ия басқа біреу белгілейді.
Корпорация жай акцияның номиналын көрсетпей де шығаруға құқығы бар.
Онда ол нарықтық бағаммен (курспен) сатылады. Бұл жағдайда акцияның
сертификатында компанияның капиталы бірнеше үлеске бөлінгені көрсетіледі.
Корпорация жабылғанда бұл акциялар акционерлерге активтің белгілі бір
бөлігін (номиналдық құнының емес) алуға кепілдік береді.
Артықшылықты акциялар (немесе преференционалды) – меншік туралы
ерекше сертификат. Олар корпорация пайдасының деңгейіне қарамастан
белгіленген мөлшерде неғұрлым нақты дивиденд төленуін қамтамасыз етеді.
Преференционалды акция дауыс құқын бермейді. Ол дауыссыз бағалы қағаз.
Оған байланысты артықшылықтар дауыс құқы жоқтығының орнына төлеу ретінде
жүреді.
Артықшылықты акция иемденушісін қорғау үшін акцияның осы түрі бойынша
дивидендтер әрқашан жай акциялар бойынша дивидендтер беруден бұрын
төленеді. Сондықтан бұл акциялардан гөрі жай акция иемдену қауіптілеу.
Артықшылықты акциялар: номинал құны көрсетілеген және көрсетілмеген
болып екіге бөлінеді. Бірінші жағдайда дивиденд акцияның номиналына
байланысты пайыз түрінде есептеледі. Ал номиналсыз артықшылықты акциялар
сирек кездеседі, оларда диивидендтің нақты ақшалы мөлшері көрсетіледі.
Акция номиналының оның нарықтық бағасына әсері жоқ.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде артықшылықты акциялар саны,
әлбетте, барлық акциялардың 10%-нен аспайды. Демек, корпорация қаржысында
олардың үлесі өте төмен. Дегенмен де, артықшылықты акциялардың корпорация
ісін басқаруда маңызы орасан зор. Олар акционерлік қоғамның жиналысында
дауыс беретін жай акция иемденушілерінің санын өзгертпей-ақ қосымша
капитал тартуға мүмкіндік береді.
Қорыта айтқанда, жай акциялар бойынша диивиденд төлеу корпорацияның
нәтижелі қызмет істеуіне байланысты болса, артықшылықты акциялар бойынша
корпорацияның шаруашылық қызметі нәтижелі болмағанына қарамастан алдын
ала жоспарланған кіріс бойынша нақты мөлшерде диивиденд төленеді. Әрине
нақты төленген дивиденд жылдық жұмыс нәтижесіне байланысты түскен кіріс
мөлшерін кемітуі де мүмкін.

1.3.Бағалы қағаздардың басқа түрлері

Бағалы қағаздардың өте көп басқа түрлері болады. Оларды әртүрлі
эмитенттер шығарады. Солардың екі-үш түрін қарап өтейік. Корпорацияның
жарғысына қарсы келмесе онда оның екінші қатардағы немесе айналымдағы
бағалы қағаздарға қосымша тағы да бағалы қағаздар шығаруға капитал табуға
мүмкіндігі бар. Оларды құқықты бағалы қағаздар деп те атайды. Оларға
жазылу опцион, варрант деген сөздер айқындайды.
Акцияға жазылу құқы акционерлерге компания акциясының жаңа тиражын
сатып алу артықшылық құқын береді. Бұл акционерлердің мүлікке деген
мүддесін қорғайды. Бұл бағалы қағаздың ерекшелігі корпорация жарғысында
акционерлердің артықшылық құқы деген арнаулы сөзбен белгіленеді. Ондай
құқықты тек жай акция иелері ғана пайдалана алады. Акцияға жазылу құқы
бар әрбір акционер корпорациядан сатып алуға рұқсаты бар акция саны және
оның сатылу бағасы көрсетілген арнаулы куәлік немесе құқық сертификатын
алады. Әдетте, акцияның сатылу бағасы ағымдағы курсынан төмен болады.
Жазылу құқын үш түрлі жолмен жүзеге асыруға болады:
Біріншіден, өз құқын іске асыру, яғни жаңа акция сатып алу. Ол үшін
сертификатты толтырып және ақша аударып, корпорацияға жіберу керек;
Екіншіден, жазылу құқын сатуға болады;
Үшіншіден, жазылу құқын пайдаланбауға да болады. Онда сатып алушылар
туралы мәселені корпорация өзі шешеді.
Жазылу құқы – қысқа мерзімді бағалы қағаз. Әлбетте, ол бір айдан
аспайды. Егер корпорацияның акциясы қор биржасында айналымда болса, онда
құқық сертификаттары да сол биржада бағалануы мүмкін. Оларға басқа баға
қойылады.
Опцион – шартқа енгізілген мерзімдік талапты көрсететін бағалы
қағаз. Ол бойынша екі жақтың біріне белгілі – бір уақыттың ішінде
келісілген ақыға бағалы құқық беріледі, ал екінші жақ, қажет болғанда,
шартта белгіленген ақыға бағалы қағаздарды сатуға және сатып алуға
міндеттенеді. Әдетте, опцион компанияның өзінің жоғары лауазымды
қызметкерлеріне тұрақты бағамен жай акция алу құқын беретін бағалы қағаз.
Опцион – заңды түрде бекітілген стандартты құжат. Онда сатылатын бағалы
қағаздар саны көрсетіледі. Оның өлшемі лот деп аталады, яғни бір лотта
100 дана біратаулы бағалы қағаз болады. Опционның мазмұнында опциондық
шартта бекітілген құқықтың орындалуы, яғни бағалы қағаздарды сату немесе
сатып алу күні және бағасы көрсетіледі.
Опционның екі түрі кездеседі: сатып алушы опционы және сатушы
опционы. Біріншісі - сатып алу шарты, онда опционның өзі сатып алынады.
Екіншісі – сату шарты, ол бағалы қағазбен бірге сатылады. Айта кететін
жәйт, алғашқыда опциондық шарт тек қор нарығындағы акцияға қатысты болса,
қәзіргі кезде ондай шарт кез-келген тауарға жасалады.
Бағалы қағаздардың туынды түрлерінің бірі – варрант. Варрант – ерекше
бағалы қағаз. Ол корпорацияның айналымдағы бағалы қағаздарына сатушының
сатып алушыға меншік құқын беретін міндеттемесі. Вариант иемденушісі
қолындағы варранты (бағалы қағазды) белгілі – бір уақыт аралығында
тұрақты бағамен онда белгіленген жай акциялар санына айырбастауға құқы
бар.
Вариант – ұзақ мерзімді бағалы қағаз. Әдетте, оны корпорация
облигациялармен және артықшылықты акциялармен қоса шығарады. Бұл, бір
жағынан, бағалы қағаздарды алғашқы орналастырғанда тартымды етсе, екінші
жағынан корпорацияның эмиссиялық шығындарын азайтады. Вариантттың
опционнан айырмашылығы – егер опционды эмитент те және бағалы қағаздар
портфелін иемденуші де шығарса, ал варранты тек қарыз міндеттемесінің
эмитенті ғана шығарады.
Варрант корпорацияның басқа бағалы қағаздарымен қоса шығарылғаннан
кейін, олардан бөлініп, өз алдына айналымға түседі. Ол туралы компанияның
жарғысында көрсетілген болуы керек. Варрант бөлінгеннен кейін бағалы
қағаздың сатылу бағасы варрант бағасына кемиді. Екінші нарыққа түскесін
варрант өзінің нарықтық курсына ие болады. Варранттың жаңа бағалы қағазға
айырбасталу бағасы варранттың орындалу бағасы деп аталады.
Бағалы қағаздардың келесі тобына қаржы нарығы айналымындағы
мемлекеттік институттар және банктердің қарыз міндеттемелері жатады.
Олар:
Қазыналық вексельдер – қаржы министрлігі шығаратын қысқа мерзімді
облигациялар. Олар мемлекеттің ішкі қарызын өтеу мақсатында шығарылады.
Бағалы қағаздардың бұл түрі жоғары өтімділігімен ерекшеленеді, сондықтан
оларды екінші ақша деп те атайды. Олар төмендетілген бағамен
(дисконтпен), яғни номиналымен сатып алынады. Арасындағы айырма пайыздық
өсімді құрайды. Қазыналық вексельдер 91, 182 және 365 күн мерзімге
шығарылады. Олар иесі ұсынушы вексель түрінде шығарылып, көрсетілген
мерзімі біткесін ол ұсынушыға өтеледі.
Депозиттік сертификат – ол эмитенттің мерзімді салымын алғандығын
куәландыратын банктік бағалы қағаз. Оның иесі ұсынушы адам. Депозиттік
сертификат екінші нарыққа белсенді түсетін және қолдан қолға тез өтетін
бағалы қағаз.
Чек – заңды түрде бекітілген ақшалы құжат. Ол қаржы институттындағы
(чек беруші) ағымдағы есепшот иесінің чек иесіне көрсетілген соманы
төлеуін талап еткен жарлығы. Чек төлем айналымын тездету мақсатында
шығарылады. Ағымдағы шот иесі шоттағы сома көлемінде көптеген чек
толтыруына болады.
Чектер бірнеше түрге бөлінеді:
• Атаулы чектер. Оны чек беруші белгілі бір адамның аты-жөнін көрсетіп
толтырады. Ондай чектерді екінші кісіге индоссаментпен беруге
болады.
• Ордерлі чектер. Олар жеке немесе заңды тұлғаларға толтырылады.
Ордерлі чекті басқа кісіге индоссаментпен беруге болады.
• Иесі ұсынушы чектер. Ол бойынша көрсетілген сома чек ұсынушыға
төленеді. Ондай чектерді ешқандай жазумен көрсетпей-ақ бір кісіден
екіншіге беруге болады.
Вексельдер сияқты, чек бойынша Халықаралық конвенция 1931 жылы
Женевада құжатқа қол қойды. Оның талабы бойынша чекте алты міндетті
элементтер болуы шарт. Олар:
• чектік белгі, яғни құжат текстінде чек деген белгі болуы шарт;
• чекті өтейтін төлеуші, яғни банктің аты;
• төлем орны, яғни банктің орналасқан жері;
• чекте көрсетілген соманы төлеу жөнінде жарлық;
• чек берген уақыт және орын;
• чек берушінің қолы;
Чек айналымында көптеген мемлекеттерде кейбір ұлттық заңдылықтар
қолданылады. АҚШ – та және Ұлыбританияда, мысалы чектік белгі қойылады.

ІІ.Бағалы қағаздар нарығындағы мемлекеттің қызметі

2.1 Қазақстан бағалы қағаздар нарығындағы мемлекеттің қызметі
Соңғы үш жылда қазақстандық бағалы қағаздар рыногі көлемінің өсуі
байқалуда. 2005 жылдың 1 қаңтар айының жағдайы бойынша акция
капитализациясы 347,5 млрд.теңгені құрады. Соған қоса олардың көлемі
Қазақстанның ішкі жалпы өнімнің 7,8 %-н құрады. Бұл әлемдік тәжірибеде
қалыптасқан деңгейден өте төмен. Мысалы, ішкі жалпы өнімнің акция рыногі
капитализациясының арақатынасы мына елдерде ерекше жоғары: Ұлыбритания –107
% және АҚШ – 103 %. Басқа елдерде бұл арақатынас әлдеқанша төмен:
Германияда – 33 % , Ресейде – 51 %, дамушы елдерде орташа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.