Орыс тілінде эквиваленттілік сөзі эквивалентті сын есімінің ерекшеліктеріне тең

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Нұр-Сұлтан қаласы Білім Басқармасы
Қазақстандық Халықаралық Лингвистикалық Колледжі ЖШС

Қонысова Тоғжан Нұржанқызы

АУДАРМАНЫҢ ЭКВИВАЛЕНТТІЛІГІ
Курстық жұмыс

Жетекші
Есимбетова Сауле Кадырбековна

Тапсыру күні ________2020 ж.
Қорғау күні ________2020 ж.
Бағалау________

Нұр-Сұлтан 2020
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ____________________________ ___________________________3
I Аудармадағы эквиваленттілік ұғымына жалпы сипаттама
Аударма баламалығы
Аударма баламалығының түрлері
Аударма теориясының негізгі ұғымдары ретінде адекваттылығы мен баламалылығы
II Әр түрлі стильдер мен жанрлардағы эквиваленттілік
Идиомалар мен мақал - мәтелдер
Дж. К. Роулингтің Хәрри Поттер мен пәлсапа тас. 1 тарау кітабы
М. Әуезовтің Абай жолы 1 том романы
К. Швабтың Төртінші индустриялық революция кітабы
В.Н. Комиссаровтың жалған баламалар сөздігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМША

КІРІСПЕ
Қазіргі тіл білімін зерттейтін көптеген күрделі мәселелердің ішінде аударма немесе аударма қызметі деп аталатын тіларалық сөйлеу қызметінің лингвистикалық аспектілерін зерттеу маңызды орын алады. Аударманың арқасында адамдар басқа тілдегі адамдармен қарым-қатынаста болуына көмектеседі.
Аудармашының ең алғашқы мақсаты - аударылатын мәтіннің коммуникативтік қызметін сақтай отырып, оның барынша нақты және дәл болуына қол жеткізу. Аудармашының негізгі міндеті адекваттылыққа жеткенде - әртүрлі аударма трансформациясын шебер жасау.
Филологтар бұрыннан оқыған аударманың дәлділік мәселесі қазіргі уақытта "баламалылық" термині орталық болып табылатын өзге терминдерде зерттеледі. Екі мәтіннің баламалылық дәрежесі - бастапқы тілде және аударма тілінде - аударманың табыстылығы туралы айтуға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта аударманың басты мақсаты - баламалылыққа немесе баламалылыққа қол жеткізу болып табылады.
Аударматану өзінің қазіргі жағдайында аударма процесі мен нәтижесі ретінде зерттеулердің барлық бағыттарын қамтиды. Кез келген ғылымда, аударматанудың шешілмеген мәселелері өте көп, ал ғалымдардың теориялық құрылымы аудармамен байланысты құбылыстардың мәнін анықтауға бағытталған және ғылыми ақиқатқа жақындауға талпыныс білдіреді. Аударма түпнұсқамен ғана емес, сонымен қатар, оның қалай көрсетілгенін де беруі тиіс. Бұл талап осы мәтіннің барлық аудармасына да, оның жеке бөліктеріне де қатысты. Түпнұсқаның және аударманың мазмұнының ортақтығы (мағыналық жақындығы) деңгейін анықтау үшін баламалылық және баламалылық ұғымдары енгізілді.
Баламалылық ұғымы аударманың маңызды ерекшелігін ашады және қазіргі кезде аударматанудың орталық ұғымдарының бірі болып табылады. Қазіргі аудармашылықта баламалықты анықтаудың әртүрлі тәсілдері бар. Алайда, бүгінгі таңда ең кең тараған В. Н. Комиссаровтың баламалылық деңгейінің теориясын атауға болады, осыған сәйкес аударма процесінде түпнұсқаның және аударманың тиісті деңгейлері арасындағы баламалылық қатынасы белгіленеді.
Баламалылық деңгейін зерттеу тек теория үшін ғана емес, аударма практикасы үшін де өте маңызды, өйткені аудармашының түпнұсқаға жақындығы әрбір нақты жағдайда қол жеткізе алатынын анықтауға мүмкіндік береді.
Осы курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі келесі ережелермен байланысты. Қазіргі әлемдегі ақпараттық процестер басқа елдермен өзара іс-қимыл жасаудың ерекше өзектілігі болып табылады. Аударма ерекшеліктерін білу, мысалы, ағылшын тілінен өте маңызды, өйткені аудармашылар өз қызметін жүзеге асыра отырып, олардың арасында тілдік кедергілерді алып, адамдарға көмек көрсетеді. Аудармашылар шет тіліндегі мәтіндерді сол тілдің тасымалдаушысы болып табылмайтын басқа адамдардың түсінуі үшін қол жетімді етеді. Аудармашының мәтінді аудару ерекшеліктері туралы білімі кең болған сайын, осы жұмыс соғұрлым сапалы жүзеге асырылады.
Өткізілетін жұмыстың мақсаты - мәтіннің әр түрлі функционалдық стильдердегі жанрларындағы әр түрлі кітаптар, мақал - мәтелдер мен роман баламалығын, қазіргі деңгейлермен сәйкестігін талдау.
Бұл курстық жұмыстың объектісі ағылшын мәтінінің аудармасының ерекшеліктері болып табылады. Курстық жұмыстың мақсаты: ағылшын мәтінінің мәнін және оның аудармасының ерекшеліктерін зерттеу.
Жұмыстың міндеттері:
- аудармашының қалыптасуындағы негіз ретінде аударма теориясының маңыздылығын зерттеу.
- аудармашыға кездесетін мәселелерді және оларды шешу жолдарын қарастыру .
Жұмыс құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Бірінші тарауда аударманың эквиваленттілігінің теориясы, оның құрылымы, тарихы, ерекшелігі, мазмұны мен міндеттері қарастырылады. Екінші тарауда аударманың эквиваленттілігін тәжірибе түрінде қолданып, тәжірибенің қорытындысы.

Аударма баламалығы

Қазақ аударматану ғылымында жиі қолданылып жүрген балама, баламалы аударма, баламалылық (эквивалент, эквивалентный перевод, эквивалентность) деген терминдердің қазірге дейін ұғымдық анықтамасы нақтылана қойған жоқ. Кей тұстарда сөз болғалы отырған аталымдар теңбе-теңдік (тождественность), дәлме-дәл аударма (адекватный перевод) деген терминдермен теңбе-тең дәрежеде ұғынылады. Сондай-ақ балама (эквивалент) дегенді түпнұсқа тілдегі сөздің басқа тіл сөздігінде көрсетілген варианттары немесе аудару үдерісі кезінде түпнұсқадағы сөзге, тіркеске, фразаға, синтаксистік тұтастыққа тәржімашы аударылатын тілден таңдап, іріктеп алған мағынасы жуық нұсқалар деп түсіндіретін реттер де жоқ емес. Бұл мәселе жөнінде орыс ғалымдарының тұжырымдары да бірыңғай емес. Баламалық турасында алғаш пікір айтқан ғалым Я.Реңкер балама және баламалы сәйкестік дегеннің аражігін ажыратуды ұсынады.
Зерттеушінің айтуы бойынша балама (эквивалент) дегеніміз - контексте тәуелсіз, тұрақты, теңбе-тең сәйкестік , басқаша айтқанда, екітілді сөздікте берілетін нұсқалар. Я.Рецкер сонымен қатар балама аударма үдерісінің катализаторы, бұның, әсіресе, ауызша аудару кезінде рөлі жоғары, өйткені сөздіктерде көрсетілген балама аудармашының санасына алдымен түседі де, контекстің мағынасын тез түсінуге ықпал етеді деп есептейді. Бірақ, ғалым екітілді сөздіктер де дәл баламаны бере алмайтынын мойындай отырып, эквивалент дегенге географиялық атауларды, жалқы есімдерді, терминдерді жатқызу керек деп санайды; ал басқа сөздер, сөз тіркестері баламалы сәйкестік деп танылуы тиіс; сондықтан толық балама, ішінара балама, абсолютті балама, шамалас балама типтес түрлерді ажырату қажет деген тұжырымға келеді.
Аудару дәлдігі мәселесін филологтар бұрыннан бері қарастырып келе жатыр. Қазіргі кезде бұл мәселе әртүрлі аудармалық бағытта зерттелуде (Қазақстан мектебі: Г. И. Исина, А.Алдашева және т.б., Ресей мектебі: А.Т. Алексеева, В. Н.Комиссаров, Н.Р. Ткачев және т.б., Германия мектебі: Г.Егер, К.Райс, Е.Штойберг және т.б.). Жоғарыда аталған лингвистердің зерттеулерінде назар эквиваленттілік терминіне аударылады. [1. 134 б.]
Барабарлық (эквиваленттілік) - аудару теориясында өте күрделі және көп қырлы ұғым ретінде қарастырылады. В.Н. Комиссаровтың пікірінше эквиваленттілік ұғымы аударманың негізгі ерекшелігін ашып, қазіргі аударматануда негізгі ұғымдардың бірі болып табылады . [2. 176 б.]
Эквиваленттілік термині қазіргі аударма теориясында аз уақыттан бері қолданылып келе жатыр (1938 жылдан бастап Лейпциг аударма мектебінде). П. М. Топер пікірлердің көп қырлылығын белгілеп, аудару теориясына эквивалент терминінің қашан және қайдан кіргенін анықтайды. Алғаш рет эквивалент терминін Аударманың лингвистикалық аспектілері туралы мақаласында Р. Якобсон ұсынған еді (О лингвистических аспектах перевода) . [3. 176 б.]
Егер де қазіргі аударматану теориясы ХХ ғасырдың ортасында пайда болатын болса, онда оның негізгі категориясын білдіретін термин онымен бірге жарыққа шықты. Бірақ та, кейбір тілдерде, мысалы, француз тілінде, қазір біз қолданып жатқан лингвистикалық мағынада эквивалент сөзі (бір сөзді немесе сөз тіркесті ауыстыра алатын сөз немесе сөз тіркесі) ХІХ ғасырдың екінші жартысында (1864 жылы) тіркелген еді. Оны Бодлердің еңбегінде кездестіруге болады (1821 - 1867 жылдары): Сөз шексіздік, Құдай, рух және басқа сөздер сияқты басқа тілдерде эквиваленті бар.
Жалпы ғылыми білімдер жағынан эквиваленттілік ұғымын қарастырайық. Орыс тілінде эквиваленттілік сөзі эквивалентті сын есімінің ерекшеліктеріне тең. Яғни, бірдей, мағынасы бірдей, тең күшті, бір сөздің қандай да болса байланыста тұрғанды алмастыру сөздеріне эквивалент болып тұр. Сонда, эквивалент сөзі - бұл бірдей, мағынасы бірдей, басқаға тең болатын, оны толық алмастыра алатын ұғым. [4. 265 б.]
Эквивалентті сөзінің анықтамасында болған қарама-қайшылыққа назар аудару қажет. Салыстырылып жатқан объектілер құндылық, мағынасы, күші жағынан біркелкілігі туралы оның бірінші бөлігінде айтылады. Басқа сөзбен айтқанда, олар бірдей, яғни, абсолютті түрде ұқсас. Бір сөздің қандай да болса өзара байланыста тұрған сөздермен толық алмастыра алатындығы туралы екінші бөлігінде айтылады. Орыс тілінің сөздігі, жоғары айтылған сөздерінің мағынасына анықтама беріп, эквивалент сөзіне аудару теориясы үшін өте қызықты және маңызды Пироговтың Кәрі дәрігердің күнделігінен (Дневник старого врача) мысал келтіреді: Менің профессорлық институтқа кандидат ретінде тағайындауым дәрі сынауының эквиваленті боп есептелінді.[1. 147 б.] Пироговпен келтірілген екі жағдай бірдей және біркелкі емес. Бірақ бір жағынан олар бірдей және белгілі бір орында болуға рұқсат етіледі.
В.С. Виноградов пікірінше, кең ұғымында эквиваленттілік ұғымға тең, тең мағыналы, барабарлық - дәлдеу, ал тепе-теңдік бір сөздің екіншіге толық ұқсастығы, үйлестігі ретінде түсініледі. [б.]
Л. К. Латышев Айырмашылық болған кезде эквиваленттілік - бұл тілдің ең басты мәселесі және лингвистиканың түпкі мәселесі болып табылады. Аудармашы рецептор сияқты қызмет атқарады деп жазады. [6. б.]
Бұдан басқа, эквиваленттілік терминімен бірге аударматануда сәйкестілік термині кең қолданылады. Берілген терминдер әртүрлі авторлардың жұмыстарында бір-бірін қайталап немесе әртүрлі категорияларды белгілеу үшін қолданылады. Соған байланысты біз эквивалент және сәйкестілік ұғымдарының үйлестілік мәселесін қарастырамыз. Я.М.Рецкер пікірінше, эквивалент - бұл тұрақты және тең мағыналы сәйкестілік, дағдыдағыдай, контекстке тәуелді болмайды. Сәйкестілік терминін қолданған кезде, берілген зерттеуші лексикалық бірліктер арасындағы семантикалық сәйкестілік туралы айтады. Л.С. Бархударовтың айтуынша, әртүрлі тілдердің лексикалық бірліктерінің, олардың бүкіл мағыналық көлемінде сәйкес үйлестілік өте сирек кездеседі.
В.Н.Комиссаров бойынша, аударманың эквиваленттілігі түпнұсқа мәтін мазмұнының және аудармасының барлық деңгейлерінің максималды ұқсастылығында жатыр деген. Сөйтіп, В.Н. Комиссаров эквиваленттілік Я.И. Рецкерге қарағанда кеңірек ұғым және ол аудару үдерісі кезінде берілген тілдің және аударылатын тілдің бірліктерінің үйлестіліктің бөлек түрін емес, негізгі мақсатын анықтайды.
Неміс аударматану мектебінің өкілі В. Коллердің пікірінше, мәтіндер арасындағы эквивалентті қарым-қатынас түрі және үлгісі анықталғаннан кейін, эквиваленттік ұғымы ақиқатты мағынасына жетеді.
Аударманы қабылдаушының реакциясы берілген мәтіннің мазмұнын жеткізу мәселесімен байланысты. Ол қандай элементтерден тұратынын анықтау қажет. Л. К.Латышев А. Д. Швейцердің көзқарасын бөліп, келесі төрт элементті белгілейді:
1) заттық жағдайларды белгілеуімен байланысты денотативті мағына (яғни, заттықлогикалық);
2) пікір элементтерінің арасындағы синтаксистік (яғни, оның синтаксистік құрылымымен) байланысты белгілейтін синтаксистік мағына;
3) функционалды-стилистикалық және экспрессивті бояумен белгіленген коннотативті мағына;
4) тілдік пікірдің және коммуникацияға түскен адамдардың қарым-қатынасымен анықталатын прагматикалық мағына.
Әрбір келтірілген, қарастырылған денотат, коннотат анықтамаларында тіл белгісі ұғымы кездеседі. Лингвистикада тіл белгісі - бұл затты, қасиетті, ақиқатқа қатынасты білдіретін материалды-идеалды құрылым (екі жақты тіл бірлігі). Өз жиынтығында тіл белгісі ерекше бір белгілер жүйесін - тілді құрайды.
Л.К. Латышевтің пікірінше, мәтінді, сөйлемді, сөз тіркесін, сөзді белгілер ретінде қарастыруға болады. Яғни, бір түрлі құбылыс ретінде. Ал бұл болса, аудару теориясы үшін ерекше құрылымды. Бұл аудару үдерісі кезінде берілген тілдің тіл бірліктерін аудару тілдің тіл бірліктеріне ауыстыру, бір-бірімен байланысқан бірнеше деңгейлерде, сөздер, сөз тіркестері, сөйлемдер және толық мәтіндер деңгейлерінде параллелді болып өтеді.
Қазіргі лингвистика белгінің мағынасын (мән, мазмұны) белгі ширегінде жатпайтын қатынас ретінде анықтайды. Сондай қатынастар бірнешеу болады: біріншіден, белгі денотатпен арақатысын белгілейді, соны белгілеп жатқан белгі затпен, ақиқатты болмыс құбылыспен арақатысын белгілейді; екіншіден, белгі оны белгілейтін денотантпен сигнификаттың арақатысын белгілейді; осы адамның санасына тән, коллективті, ортадағы адамдарға бейнелеу индивидуалды болуы мүмкін.

1.2. Аударма баламалығының түрлері
Аударма -- бір тілде бейнеленген мазмұнды екінші бір тілге әрі дәл әрі толық қайталай бейнелейтін тілдік қимыл.
Аудармашының басты міндеттерінің бірі түпнұсқаның мазмұнын барынша толық беру болып табылады, және түпнұсқаның және аударманың нақты мазмұнының ортақтығы өте маңызды.
Әр түрлі мәтінде жасалған тілдердің айырмашылықтарымен жол берілетін екі түрлі тілдік мәтін мазмұнының барынша ортақтығы және аударма баламалылығы - аударма процесінде аудармашы қол жеткізетін түпнұсқа мен аударма мәтіндерінің нақты мағыналық жақындығы ұғынылатын әлеуетті қол жетімді баламалығын ажырату керек. Аударма баламалылығының шегі аударма кезінде түпнұсқаның мазмұнын сақтаудың барынша мүмкін болатын (лингвистикалық) деңгейі болып табылады, бірақ әрбір жеке аудармада түпнұсқаға мағыналық жақындығы әртүрлі дәрежеде және әр түрлі тәсілдермен барынша жақындап келеді.
Бастапқы тілдегі және аудармалы тілдегі жүйелердегі айырмашылықтар және осы тілдердің әрқайсысында мәтіндерді жасау ерекшеліктері әр түрлі дәрежеде аудармада түпнұсқаның мазмұнын толық сақтау мүмкіндігін шектеуі мүмкін. Сондықтан аударма эквиваленттілігі түпнұсқадағы мәннің әр түрлі элементтерін сақтауға негізделуі мүмкін. Оның баламалылығын қамтамасыз ету үшін аудармада мазмұнның қай бөлігі берілгеніне байланысты эквиваленттіліктің әр түрлі деңгейлері (типтері) ерекшеленеді. Баламалылықтың кез келген типінде аударма тіларалық коммуникацияны қамтамасыз ете алады.
Баламалықтың бірінші типінде кез-келген мәтін қандай да бір коммуникативтік функцияны атқарады: фактілерді хабарлайды, эмоцияны білдіреді, Рецептордан қандай да бір реакция немесе жауап күтіледі және т.б. Қарым қатынас кезінде мәтін мазмұнының бөлігі мәтіннің тілдік қасиеттерін көрсететін коммуникация мақсатын береді. Ол барлық айтылғандардан қорытындала жасалған жасырын түрде болатындай "жобаланған" мағына береді. Ал жеке бірліктер басқа да бірліктермен бірге өзінің тура мағынасын емес , қосымша мағына жасау үшін қатысады. Рецептор айтылғандарды қабылдай отырып, тіл бірліктерін ғана емес, сонымен бірге олардың арасындағы байланысын, яғни толығымен мазмұнды түсінуі керек, сонымен қатар ол айтушының не хабарлап тұрғанын ғана емес, тағы оның бұны не үшін айтып жатқанын, "осымен не айтқысы келетініні" туралы хабарлайтын қосымша мәліметті де анықтауы керек.Аударманың эквиваленттілігінің бірінші типі түпнұсқа мазмұнының коммуникация мақсатын жасайтын бөлігін сақтау үшін қарастырылады.
Баламалықтың бірінші типіне тән қасиеттер:
1) Лексикалық құрамы мен синтаксистік құрылымының сәйкес келмеушілігі;
2) Түпнұсқаның және аударманың лексикасын және симантикалық ауыстырудың немесе синтаксистік трансформациямен байланыстырудың мүмкін еместігі;
3) Түпнұсқада және аудармада тура және қосымша логикалық байланыстың болмауы ;
4) Эквиваленттіліктің басқа типтерімен салыстырғанда бірінші типте түпнұсқа мен аударма ортақтығы ең төменгі деңгейде;
Баламалылықтың екінші типінде түпнұсқа мен аударманың жалпы мазмұны коммуникация мақсатын ғана емес, сонымен қоса тілге қатысты емес ситуацияны береді.(Ситуация деп әңгімедегі айтылатын объектілердің жиынтығы мен объектілердің арасындағы байланысты айтамыз.) Кез-келген мәтінде қандай да бір нақты немесе қиялды ситуация мен қатысты информация болады. Көз алдымызға "ештеңе туралы емес" болатын мәтінді елестету мүмкін емес. Эквиваленттіліктің бірінші типімен салыстырғанда екінші типі барлық мағынылық элементтерін жеткізеді деп айтуға болмайды, дегенмен бірінші типке қарағанда түпнұсқаның мазмұны толығырақ беріледі.
Әрбір айтылған сөз қандай да бір жеке құбылыстарына нұсқау арқылы қатысты ситуацияны белгілейді.Бұның нәтижесі әртүрлі жақтан бейнеленетін ситуацияны теңестіру мүмкіндігі мен қажеттілігі болып табылады. Тілді жетік білетін адамдар арқылы айтылатын синонимдестер сияқты сөздер жиынтығы пайда болады.
Баламалықтың екінші типіне тән қасиеттер:
1) Лексикалық құрамы мен синтаксистік құрылымының сәйкес келмеушілігі;
2) Түпнұсқаның және аударманың лексикасын және семантикалық ауыстырудың немесе синтаксистік трансформациямен байланыстырудың мүмкін еместігі;
3) Аудармада коммуникативтік мақсаттың сақталуы, яғни осы эквиваленттіліктің негігі ойының доминантты функциясысының сақталуы;
4) Аудармада сол берілген ситуацияның сақталуы, яғни әр тілдегі хабардың тікелей және жанама логикалық байланысының бар екендігі;
Баламалықтың үш типінде де түпнұсқа мен аударма мазмұндарының ұқсастығы мәтін мазмұнының басты белгілерінің сақталуында құрылған. Мәтін тілдік коммуникация бірліктері ретінде әрқашан коммуникативтік функционалдық, ситуациялық хабардарлық және ситуация бейнелеу тәсілдерінің таңдаулығы сияқты сипатталады. Бұл қасиеттері мәтін бірліктерінің кішкентай бөлігі әңгімеде де сақталынады. Басқаша айтқанда, кез - келген әңгіменің мазмұнында қандай да бір ситуация арқылы бейнеленетін қандай да бір коммуникация мақсаты беріледі.
Баламалықтың үшінші типіне тән қасиеттер:
1) Cөз құрамы мен синтаксистік құрылымында параллелизмнің болмауы;
2) Түпнұсқаның және аударманың лексикасын және семантикалық ауыстырудың немесе синтаксистік трансформациямен байланыстырудың мүмкін еместігі;
3) Аударма коммуникация мақсаты мен ситуацияның ұқсастығының түпнұсқадағы сияқты сақталуы;
4) Аудармада жалпы түсініктердің сақталуы және сол арқылы түпнұсқалық ситуацияны бейнелеп көрсетуі;тілдік құралдар.
Баламалықтың төртінші типінде кез-келген хабарлама жеке мағынасы бар және әрқайсысы белгілі бір информацияны білдіретін тілдік бірліктерден құралады. Әңгіме құралған тілдік бірліктердің мағынасынсыз әңгіме мазмұны болмайды. Егер эквиваленттіліктің алғашқы үш типінде түпнұсқа мен аудармағы мағыналар берілетін тілдік құралдары айтарлықтай ұқсас болмай сақталынатын элементтер мағынасының берілуі жайлы әңгіме жүрсе, ал енді аударатын тіл бірліктерінің мағынасына сәйкес эквиваленттілік ұқсастықты табу керек. Бірақ әртүрлі тіл бірліктерінің мағыналары сәйкес келе бермейді. Солайша түпнұсқа мен аударманың өзара қатысты элементтері мағыналары жағынан ұқсас болмайды. Дегенмен түпнұсқадағы тіл бірліктерін аударма кезінде информацияның белгілі бір бөліктерінен кездестіруге болады. Эквиваленттіліктің келесі екі типінде түпнұсқа мен аударма ұқсастығы коммуникация мақсаты, ситуация және ситуацияны бейнелеу жолымен ғана берілмейді, осымен қатар түпнұсқа мен аудармаға қатысты синтаксистік және лексикалық бірліктерінің мағыналарының ұқсастығы максимальды түрде болады. Енді онда тк түпнұсқа мәтінінде айтылатын "не үшін", "не туралы" және "не" деген ғана емес, сонымен қоса "бұл қалай айтылады" деген мәліметте сақталынады.
Баламалықтың төртінші типіне тән қасиеттер:
1) Лексикалық құрамының толық параллелизмі болмаса да, дегенмен түпнұсқадағы көптеген сөздердің аудармада жақын, ұқсас мағынасын табуға болады;
2) Аудармада түпнұсқадағы синтаксистік құрылысты, ұқсас құрылыстарды қолдану және солармен байланысты синтаксистік түрлендіруді қолдану аудармада түпнұсқаның синтаксистік құрылысын барынша жеткізу мүмкіндігін береді;
3) Эквиваленттіліктің алғашқы үш типінде сақталынатын түпнұсқа мазмұнының үш бөлігі: коммуникация мақсаты, ситуация және ситуацияны бейнелеу жолы сақталынады;
Баламалықтың бесінші типіне тән қасиеттер:
1) Мәтіннің құрамдық құрылысының параллелизмінің ең жоғарғы деңгейде болуы
2) Лексикалық құрамының максимальды түрде ұқсас болуы, аудармада түпнұсқаға қатысты барлық сөзгдің орнын басатын сөз табуға болады
3) Аудармада түпнұсқа мазмұнының барлық негізгі бөліктерінің сақталуы

1.3. Аударма теориясының негізгі ұғымдары ретінде барабарлығы мен баламалылығы
Аударманың лингвистикалық теориясы екі тілдің арақатынасынның оқшауы емес, белгілі бір түрдегі мәтіндерде (түпнұсқаларда және олардың аудармаларында) теорияның барлық деректері мәтіндердің салыстырмалы зерттеуінен алынған. Бірінші кезекте аудармашының міндеті, сөзсіз, түпнұсқаның мазмұнын жаңғырту болып табылады. Бірақ бұл нені білдіреді? Аударманың баарабарлығына қол жеткізу үшін тілдік құралдардын дұрыс таңдау критерийлері қандай? Бұл мәселелер көп жылдар бойы Лингвистикада белсенді түрде көтеріліп келеді.
В. Н. Комиссаров "эквивалентті аударма" және "барабарлық аударма" бір-бірімен тығыз байланысқан болса да, ұқсамайтын ұғымдар ретінде қарастырады. Баламалылық оларға бір-біріне теңестірілетін тіл мен тіл бірліктерінің мағыналық ортақтығы ретінде түсініледі. "Барабарлы аударма" термині, оның пікірінше, неғұрлым кең мағынаға ие және "жақсы" аударманың, яғни тіларалық коммуникацияның қажеттілігінің толықтығын қамтамасыз ететін аударманың синонимі ретінде пайдаланатын.
А. Д. Швейцер сондай-ақ баламалылық пен барабарлық ұғымдарын шектейді: "Егер баламалылық аударма, мәтінінің бастапқы мәндеріне сәйкес келе ме деген сұраққа жауап берсе, онда барабарлық аударма, осы коммуникативтік жағдайларға процесс ретінде сәйкес келе ме деген сұраққа жауап береді. Толық баламалылық коммуникативтік-функционалды инварианты толық беруді білдіреді, яғни сөз аударма мәтінін түпнұсқаға барынша жақындату туралы, аудармаға қойылатын ең жоғары талаптар туралы болып отыр. Барабарлық талабы оңтайлы сипатқа ие, яғни аударма белгілі бір коммуникативтік мақсаттар мен міндеттерге оңтайлы сәйкес болуы тиіс".
Барабарлық ұғым аударманың теориясы мен тәжірибесінде ортақ болып қалады. Қазіргі аударма теориясының негізін салған 50-ші жылдар мен 60-шы жылдардың басында болды. Барабарлық ұғымы түпнұсқаның толық мағыналық аналогы ретінде аударманың тұжырымдамасына негізделді. Осы тұжырымдаманың шеңберінде аударманың барабарлығы стилистикалық баламалықпен толықтырылатын семантикалық (мағыналық) толымдылық және дәлдік санаттарына, атап айтқанда, аударма мәтінінің аударма тілінің функционалдық-стилистикалық нормаларына бағыну принципін қамтиды. Мұндай барабарлық семантико-стилистикалық атау алды.
50-60 жылдары аударма қызметі ақпараттық тәжірибе мен коммуникацияның теориясы саласында жаңа серпін алды. Бұл аударманың функционалдық-прагматикалық барабарлығының тұжырымдамасын қалыптастыруға ықпал етті. Функционалдық-адекватты аудармадан, аударма тілінің функционалдық-стилистикалық нормаларымен келісілген түпнұсқаның барлық мағыналық мазмұны мен стилистикалық ерекшеліктерін толық және дәл беру талап етілмейді, бірақ түпнұсқаның негізгі коммуникативтік функциясын, оның функционалдық "доминанттарын"дұрыс беру ғана талап етіледі.
Жалпы, қазіргі уақытта аударматанудағы жалпы және жеке қағидат бойынша "барабарлық" және "баламалылық" ұғымдарының ажырату көзделіп отыр. Аударма-бұл процесс және нәтиже. Осы уақытқа дейін біз осы құбылыстың нәтижелі жағы туралы айттық, өйткені баламалылық - бұл екі коммуникативтік актілер - бастапқы (бастапқы мәтінді жасау) және екінші (аударма тілінде мәтінді жасау) нәтижелерінің қатынасы. "Барабарлық" термині оның іс жүргізу аспектісінде аударуға қолданылады (к. Райс пен Г. Вермеер ұқсас ұстанымдарға сүйенеді).
Егер баламалылықтың нәтижесінде жасалатын мәтіннің тіларалық коммуникациясының түпнұсқамен берілетін белгілі бір параметрлерге сәйкес келуіне бағытталса, онда барабарлығы тіларалық коммуникацияның шарттарымен, оның детерминанттарымен осы коммуникативтік жағдайға жауап беретін аударма стратегиясын таңдаумен байланысты. Басқа сөзбен айтқанда, егер баламалылық, түпкі мәтіннің бастапқы мәтінге сәйкес келе ме деген сұраққа жауап берсе, онда барабарлылық аударма осы коммуникативтік жағдайларға процесс ретінде сәйкес келе ме деген сұраққа жауап береді.
Аударма барабарлық өлшемдеріне жауап бермеген кезде де барабар болуы мүмкін. Сонымен қатар, мәтіннің жекелеген фрагменттерінің эквиваленттілігі тұтастай мәтін аудармасының барабарлығымен әбден үйлесімді.
Сондай-ақ, әдетте аудармашы автордың коммуникативтік байланысын білдіреді деп санайды. Бұл негізінен әдебиетте жиі кездесетін мәлімдемені нақтылауды қажет етеді деп ойлаймын. Жалпы мақсаттан басқа - түпнұсқаның мағыналық мазмұнын беру, аударма осы коммуникативтік жағдай үшін ерекше басқа да мақсаттарды көздеуі мүмкін.
Сондықтан аударманың барабарлығы автордың қолданған әдісіне сәйкес қана емес, сондай-ақ оны аударма жағдайының өзінен туындайтын осы қосымша мақсаттарға орнату арқылы анықталады.
Мысал ретінде алсақ, Б. Пастернактың аудармасы кең оқырман мен көрерменге арналған және белгілі бір эмоциялық-эстетикалық әсерге бөлейді. М. Морозовтың прозалық аудармасы, актерлер мен режиссерлерге арналған. Оның басты міндеті-Шекспир трагедиясының мағыналық мазмұнын барынша дәлдікпен және толық беру. Бұл әдетте белгілі бір мағыналық шығындармен ұштасқан және поэтикалық аудармада мүмкін емес. Мұндай жағдайларда аударманың барабарлығын бағалау кез келген аударманың жалпы мақсаттарынан ғана емес, сондай-ақ аудармашының алдына қойған нақты мақсаттарынан да негізге алынуы тиіс. Сондықтан бұл аудармалардың бірін екіншісінен гөрі жақсы деп санау дұрыс емес болар еді. Біздің алдымызда әр түрлі коммуникативтік қондырғыларға жауап беретін және түпнұсқаның әр түрлі жақтарына назар аударатын екі аударма бар.

Мақал - мәтелдер

1.Live and learn
Век живи - век учись
Оқусыз білім жоқ,

Білімсіз күнің жоқ

2. Better late than never

Лучше поздно, чем никогда

Ештен кеш жақсы

3. All is not gold that glitters
Не все то золото, что блестит
Жылтырағанның бәрі, алтын емес

4. Little strokes fell great darks
Терпение труда все перетерпит
Еңбек етсен емерсің

5. No pains, no gains
Без труда нет плота
Еңбексіз өңбек жоқ

6. A tree is known by its fruit
Дерево познается по плоду
Еңбегіне қарай - өнбегі

7. Two heads are better then one
Ум хорошо, а два лучше
Кеңесіп пішкен тон, келте болмас

8. A word to the wise

Умному - палик
Глупому - талчок
Ақылдыға - ишарат
Ақымаққа - тоқпақ

9. There is no place like home

Все земли - хороши
А своя земля - лучше

Ел - елдің бәрі жақсы
Өз елін бәрінен де жақсы

10. East or West home is best

Нет земли лучше Родины
Нет людей лучше чем на Родине

Туған жерден жер болмас
Туған елдей ел болмас

11. A friend in need is friend in dead
A tree is known by its fruit

Друзья познаются в беде
Дерево познается по плоду

12. Old friends and old wine are best

Старый друг лучше новых двух

13. A friends eye is a good mirror

Глаза друга - это лучшее зеркало

14. A friends frown is better than foe`s smile

Лучше горькая правда друга, чем месть друга

15. A friend to all is friend to none
Кто друг всем, тот никому не друг

2.2 Дж. К. Роулингтің Хәрри Поттер мен пәлсапа тас. 1 тарау кітабы
Шет тілінде:
He dashed back across the road, hurried up to his office, snapped at his secretary not to disturb him, seized his telephone and had almost finished dialling his home number when he changed his mind. He put the receiver back down and stroked his moustache, thinking ... no, he was being stupid. Potter wasn't such an unusual name. He was sure there were lots of people called Potter who had a son called Harry. Come to think of it, he wasn't even sure his nephew was called Harry. He'd never even seen the boy. It might have been Harvey. Or Harold. There was no point in worrying Mrs Dursley, she always got so upset at any mention of her sister. He didn't blame her - if he'd had a sister like that ... but all the same, those people in cloaks ...
He found it a lot harder to concentrate on drills that afternoon, and when he left the building at five o'clock, he was still so worried that he walked straight into someone just outside the door.
`Sorry,' he grunted, as the tiny old man stumbled and almost fell. It was a few seconds before Mr Dursley realised that the man was wearing a violet cloak. He didn't seem at all upset at being almost knocked to the ground. On the contrary, his face split into a wide smile and he said in a squeaky voice that made passers-by stare: `Don't be sorry, my dear sir, for nothing could upset me today! Rejoice, for You-Know-Who has gone at last! Even Muggles like yourself should be celebrating, this happy happy day!'
And the old man hugged Mr Dursley around the middle and walked off.
Mr Dursley stood rooted to the spot. He had been hugged by a complete stranger. He also thought he had been called a Muggle, whatever that was. He was rattled. He hurried to his car and set off home, hoping he was imagining things, which he had never hoped before, because he didn't approve of imagination.
As he pulled into the driveway of number four, the first thing he saw - and it didn't improve his mood - was the tabby cat he'd spotted that morning. It was now sitting on his garden wall. He was sure it was the same one; it had the same markings around its eyes.
`Shoo!' said Mr Dursley loudly.
The cat didn't move. It just gave him a stern look. Was this normal cat behaviour, Mr Dursley wondered. Trying to pull himself together, he let himself into the house. He was still determined not to mention anything to his wife.
Mrs Dursley had had a nice, normal day. She told him over dinner all about Mrs Next Door's problems with her daughter and how Dudley had learnt a new word (`Shan't!'). Mr Dursley tried to act normally. When Dudley had been put to bed, he went into the living-room in time to catch the last report on the evening news:
And finally, bird-watchers everywhere have reported that the nation's owls have been behaving very unusually today. Although owls normally hunt at night and are hardly ever seen in daylight, there have been hundreds of sightings of these birds flying in every direction since sunrise. Experts are unable to explain why the owls have suddenly changed their sleeping pattern.' The news reader allowed himself a grin. `Most mysterious. And now, over to Jim McGuffin with the weather. Going to be any more showers of owls tonight, Jim?'
`Well, Ted,' said the weatherman, `I don't know about that, but it's not only the owls that have been acting oddly today. Viewers as far apart as Kent, Yorkshire and Dundee have been phoning in to tell me that instead of the rain I promised yesterday, they've had a downpour of shooting stars! Perhaps people have been celebrating Bonfire Night early - it's not until next week, folks! But I can promise a wet night tonight.'
Mr Dursley sat frozen in his armchair. Shooting stars all over Britain? Owls flying by daylight? Mysterious people in cloaks all over the place? And a whisper, a whisper about the Potters ...
Mrs Dursley came into the living-room carrying two cups of tea. It was no good. He'd have to say something to her. He cleared his throat nervously. `Er - Petunia, dear - you haven't heard from your sister lately, have you?'
As he had expected, Mrs Dursley looked shocked and angry. After all, they normally pretended she didn't have a sister.
`No,' she said sharply. `Why?'
`Funny stuff on the news,' Mr Dursley mumbled. `Owls ... shooting stars ... and there were a lot of funny-looking people in town today ...'
`So?' snapped Mrs Dursley.
`Well, I just thought ... maybe ... it was something to do with ... you know ... her lot.'
Mrs Dursley sipped her tea through pursed lips. Mr Dursley wondered whether he dared tell her he'd heard the name `Potter'. He decided he didn't dare. Instead he said, as casually as he could, `Their son - he'd be about Dudley's age now, wouldn't he?'
`I suppose so,' said Mrs Dursley stiffly.
`What's his name again? Howard, isn't it?'
`Harry. Nasty, common name, if you ask me.'
`Oh, yes,' said Mr Dursley, his heart sinking horribly. `Yes, I quite agree.'
He didn't say another word on the subject as they went upstairs to bed. While Mrs Dursley was in the bathroom, Mr Dursley crept to the bedroom window and peered down into the front garden. The cat was still there. It was staring down Privet Drive as though it was waiting for something.

Орыс тілінде:
Мистер Дурсль метнулся через дорогу, поспешно поднялся в офис, рявкнул секретарше, чтобы его не беспокоили, сорвал телефонную трубку и уже набирал предпоследнюю цифру своего домашнего номера, когда вдруг передумал и положил трубку обратно на рычаг. Затем он начал поглаживать усы, думая о том, что...
Нет, конечно, это была глупость. Поттер -- не такая уж редкая фамилия. Мистер Дурсль легко убедил себя в том, что в Англии живет множество семей, носящих фамилию Поттер и имеющих сына по имени Гарри. И он даже не может со стопроцентной уверенностью утверждать, что его племянника зовут именно Гарри. Он ведь никогда не видел этого мальчика. Вполне возможно, что его зовут Гэри. Или Гарольд.
В общем, мистер Дурсль решил, что ему совсем ни к чему беспокоить миссис Дурсль, тем более что она всегда ужасно огорчалась, когда речь заходила о ее сестре. Мистер Дурсль не упрекал жену -- если бы у него была такая сестра, как у миссис Дурсль, он бы... Но тем не менее эти люди в мантиях и то, о чем они говорили, -- все это было странно.
После похода за пончиком мистеру Дурслю было куда сложнее сосредоточиться на дрелях. Когда в пять часов вечера он покидал здание фирмы, он был настолько взволнован, что, выходя из дверей, не заметил проходившего мимо человека и врезался в него.
-- Извините, -- пробурчал он, видя, как маленький старикашка пошатнулся и едва не упал. Мистеру Дурслю понадобилось несколько секунд, чтобы осознать, что старичок был одет в фиолетовую мантию. Кстати, старикашка нисколько не огорчился тому, что его едва не сбили с ног. Напротив, он широко улыбнулся и произнес писклявым голосом, заставившим прохожих обернуться:
-- Не извиняйтесь, мой дорогой господин, даже если бы вы меня уронили, сегодня меня бы это совсем не огорчило. Ликуйте, потому что Вы-Знаете-Кто наконец исчез! Даже такие маглы, как вы, должны устроить праздник в этот самый счастливый день!
С этими словами старикашка обеими руками обхватил мистера Дурсля где-то в районе живота, крепко стиснул его и ушел.
Мистер Дурсль буквально прирос к земле. Подумать только, его обнял абсолютно незнакомый человек! Мало того, его назвали каким-то маглом. Что бы там ни означало это слово, мистер Дурсль был потрясен. И когда ему наконец удалось сдвинуться с места, он быстрым шагом пошел к машине, надеясь, что все происходящее сегодня -- не более чем плод его воображения. Хотя мистер Дурсль крайне отрицательно относился к воображению и его плодам.
Когда он свернул с Тисовой улицы на дорожку, ведущую к дому номер четыре, он сразу заметил уже знакомую полосатую кошку. Настроение его резко упало. Мистер Дурсль не сомневался, что это та самая кошка -- у нее была та же окраска и те же странные пятна вокруг глаз. Теперь кошка сидела на заборе, отделяющем его дом и сад от соседей.
-- Брысь! -- громко произнес мистер Дурсль.
Но кошка не шелохнулась. Более того, она очень строго посмотрела на мистера Дурсля, так что он даже подумал: Может быть, кошки всегда себя так ведут? Затем, собравшись с духом, он вошел в дом, внушая себе при этом, что ему ни в коем случае не следует ни о чем рассказывать жене.
Для миссис Дурсль этот день был, как всегда, весьма приятным. За ужином она охотно рассказала мистеру Дурслю о том, что у их соседки серьезные проблемы с дочерью, и напоследок сообщила, что Дадли выучил новое слово хаччу!. Мистер Дурсль изо всех сил старался вести себя как обычно.
Когда миссис Дурсль уложила Дадли в кроватку, мистер Дурсль поцеловал его, пожелал спокойной ночи и пошел в гостиную включить телевизор. По одному из каналов как раз заканчивались вечерние новости.
И в завершение нашего выпуска о странном поведении сов по всей Англии. Хотя совы обычно охотятся ночью и практически никогда не показываются днем, сегодня поступали сотни сообщений от людей, которые с самого рассвета в разных точках страны видели беспорядочно летающих сов. Специалисты не могут объяснить, почему совы решили изменить свой распорядок дня. -- Тут диктор позволил себе ухмыльнуться. -- Очень загадочно. А теперь я передаю слово Джиму МакГаффину с его прогнозом погоды. Как ты думаешь, Джим, не будет ли сегодня вечером новых дождей из сов?
Не знаю, Тед. -- На экране появился метеоролог. -- Однако сегодня не только совы вели себя необычно. Наши зрители из ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.