Антропологиядағы феминизм

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Антропологиядағы феминизм

АНТРОПОЛОГИЯ ТАРИХЫ МЕН ТЕОРИЯСЫ

Антропологиядағы феминизм
Тақырыпты оқудың мақсаты - феминистік сын-пікірлердің белгілі бір қоғамдағы гендер- лік байланыстарды және жалпы адамзат қоғамындағы гендердің құрылымдық принциптерді қамтитындығын айқындау.

Феминизмнің үлкен теориялардан өзгешелігі ол ер адам мен әйел адамның рөлі және гендерлік рәмізділік сияқты кішігірім сұрақтармен айналысады. Бірақ соңғы жиырма жылдың ішінде ол кішігірім сұрақтар ауқымынан жеке бір гендерлік теориялық парадигмаға және антропологиялық деңгейге дейін көтерілді. Ол алғашқыдағы әйел мен әйел адамның бағынышты рөлдегі орны туралы мәселелер деңгейінен күрделірек мәселелерге ауысты. Оның ішінде билік қатынастарына байланысты пікірлер, рәміздік ассоциациялар, рефлексивтік дискурс, этнографтың гендері және соған сәйкесінше оның антропологиялық далалық зерттеулерде алатын орны деген сияқты жалпы қоғамдық мәселелермен айналысатын болды. Сол себепті де оның постмодернистік сұрақтарға жақын тұстары көп. Алайда барлық феминистер өздерін постмодернистерміз деп атамайды, ал барлық постмодернистер өздерін феминистерміз деп айтпайды. Көп жағдайда антропологияны бір-бірімен бәсекелестіктегі парадигмалар мен әртүрлі мектептердің үлкен идеяларының жиынтығы деп ойлау ыңғайлы. Көпшілік осылай санағанмен де, антропологияда басқаша ойлайтын мавериктердің де бар екенін айту керек.

Феминистік сын-пікірлер белгілі бір қоғамдағы гендерлік байланыстарды және жалпы адамзат қоғамындағы гендердің құрылымдық принциптерін анықтайды. Осы екеуінің бірін- шісі жеке мәселелермен айналысады деп қарастырылуы мүмкін, бірақ екіншісі теориялық сұрақтармен айналысатын болғандықтан, ол марксизм, постструктурализм немесе постмо- дернизм сияқты көзқарастар қатарында талдануы қажет
.
Гендерлік зерттеулерден феминистік антропологияға

Хенриетта Мур феминистік антропологияның түсіндірмесін беруде феминистік антропо- логия этнографиялық зерттеуде әйел адамды ескерусіз қалдырумен байланыстырып қарас- тырылғанымен де, феминистік антропологияның негізгі сұрағы бейне мәселесіне келіп тіре- летінін айтады. Әйелдер ұзақ уақыт бойы үнсіз, сыйлауға тұрмайтын, некелесуге арналған нысандар ретінде т.с.с. ғана қарастырылып келді. Олар ешқашан да әлеуметтік өмірдің темірқазығы ретінде қарастырылмады.

Әйел антропологтар антропологияға XX ғасырдың басынан бастап келе бастады. Бірақ олар кішігірім қоғамдарда далалық зерттеу жұмыстарын құрметті ер адамдар ретінде жүргізіп келді. Уақыттың өтуімен біздің пәнде қоғамдағы әйел адамның алатын рөлінің маңызды екені белгілі бола бастады. Өйткені көптеген әйел этнографтар күнкөріс және әйелдер қатысатын ғұрыптарға байланысты дүниелерде әйел адамның атқаратын іс-әрекеттерін сипаттап жаза бастады. 1970 жылдардың басында ер адамдарға басымдық бере зерттеуді сынау кеңінен белең ала бастады. Соның ішінде зерттеліп отырған мәдениетті ер адамдарға икемдеп зерттеп, антропологияның өзін ер адамның мүдделеріне сай зерттеді.

Бұл кезнңде жалпы батыс мәдениетінде ер адамдарды жоғары бағалау әдеті сынға алына бастады. Феминистік антропология ер адамдарды негіз ете отырып зерттеу жүргізу әдісін деконструкциялауды мақсат етті. Сол себепті де феминистік антропология әйелдер антропологиясынан дамып шықты. Осы орайда айтылатын маңызды нәрсе феминистік антропологияда әйелдер рөлі туралы жайлы жазу негізгі мәселе болғанымен де, ол сонымен бірге гендерлік қатынастарды да зерттейтінін естен шығармау керек. Мурдың сөзімен айтатын болсақ, Феминизм мәдениетте гендер қалай қабылданады және құрылады деген сұрақпен айналыспайды, ол экономика, туысқандық және ритуал сияқты ұғымдар гендер арқылы қалай қабылданады және құрастырылады деген сұрақпен айналысады.

Феминистік антропологияның алғашқы кезде дамуына көп үлес қосқан ер адам еді. Едвин Ардинер қоғамдағы басым топтар сөйлеу құқығын иеленеді деген пікірді айтты. Сол себепті де үнсіз топ, Ардинердің қолданған теңеуі, көп жағдайда өз пікірін білдірмейді. Кез келген қоғамда осындай топтың негізін әйелдер құрайды. Әйелдің дауысы естілетін қоғамдардың өзінде де олар бақылауда ұсталады, өйткені олардың сөйлеу тілі үстемдік етушілердің тілінен басқаша: әйелдер мен ерлердің әлемді қабылдауы әртүрлі. Ардинердің ойынша, антропологияның өзінде де ер адамдар үстемдік етеді. Бірақ оның өз себептері бар. Антропологтардың барлығы ер адамдар немесе егер антрополог әйел адам болса, ер адамдарға басымдық беретін ғылыми ортада білім алғандар болып саналады. Жалпы бұл пәннің өзі ер адамдар жасап шыққан өнімге жатады.

Антропологиядағы феминист ғалымдар этнограф әйелдердің антропологиядағы алатын орнының маңыздылығын зерттеумен айналысты. Мур осы мәселені қарастыруда үш түрлі топты ұсынады: геттоландыру, яғни әмбебап әйел деген тұжырымды қалыптастыру, этноцентризм және нәсілшілдік. Біріншісі бойынша әйел адамды зерттейтін жеке кішігірім пән тармағын қалыптастыру идеясы қарастырылады. Мур үшін феминизм жалпы пәнді сынау; феминизм бәрін қамтитын теориялық көзқарас және феминизм осы пәндегі арнайы бір тақырыпты ғана зерттейтін тармақ емес.

Мур көтерген екінші мәселе әйелдер барлық жерде бірдей деген қате тұжырымға қатысты. Әйелдер категориясын бұлай қарастыру жеткіліксіз, оны тереңірек зерттеу қажет дейді ол. Сонымен бірге егер этнографтың өзі әйел болса және ол зерттеп отырған нысан да әйел адам болатын болса, олардың екеуінің бір нәрсеге қатысты ой-пікірлері бірдей болады дегенді білдірмейді. Қысқасын айтқанда, феминистік антропология бос, бірақ батыл тұжырымдарға сүйенбей, этнографияға сүйенуі керек.

Мурдың қарастыратын үшінші мәселесі феминистік қабылдау түсінігіне қатысты. Эконо- мика, туысқандық және ғұрыптар гендер негізінде қабылданады. Этнос пен нәсіл де дәл солай. Адамдарда әртүрлі бірегейлік болады, бірақ олар бір-бірінен оқшауланбаған, олар бір- бірімен байланысқан. Мысалы Лондоннан шыққан қара нәсілді әйел тек қара, тек әйел, не тек лондондық емес. Оның бірегейлігі осы статустар мен басқа да оның белгілерінің бір уақытта жасалатын күрделі контекстінен тұрады. Бұндай көзқарас Радклифф-Браун сияқты дәстүрлі фукционалистік антропологтардың көзқарасына қарама-қарасы келеді. Өйткені дәстүрлі антропологияда бірегейлік күрделі болады, бірақ оның құрамындағы элементтер жеке-жеке жұмыс атқарады дейді.

Адам баласы - тұлға ретінде әлеуметтік қарым-қатынастардың кешені. Ол Англияның азаматы, біреудің жолдасы, біреудің әкесі, кірпіш қалаушы, методистік шіркеу қауымдастығының мүшесі, бір сайлау округіне тіркелген дауыс беруші, сауда қауымдастығының мүшесі, Лейбо- ристік партияны қолдаушы т.с.с.
Гендер рәміздік құрылым ретінде

Гендерді зерттейтін антропологтар зерттеу пәнін екі түрлі тұрғыдан қарастырады: гендер рәміздік құрылым және гендер әлеуметтік қатынастардың күрделі кешені ретінде.

Біріншісі, Эдвин Ардинердің Сенім және әйел мәселесі еңбегімен және Шерри Ортнердің Әйел мен ер адамды салыстыру табиғат пен мәдениетті салыстыру ма? деген мақаласымен байланыстырылады.

Ортнердің мақаласын қарастырайық. Оның пікірінше, барлық жерде әйелдер табиғатқа теңестіріледі. Оның себебі - жаңа өмірді сыйлайтын ер адам емес, әйел адам екендігінде. Барлық мәдениетте табиғат пен мәдениетті бөліп қарастыру әдетке айналған, сол себепті де мәдениетті ер адаммен байланыстыруға болады. Осыдан соң ол әйелдердің өмірге бала алып келу рөліне байланысты әйелдер үй шаруашылығымен айналысуы қажет деген пікірді келтіреді. Сол себепті де әйелдер табиғатты білдіреді, ал ер азаматтар мәдениетті білдіреді. Бірақ осы жерде ескеретін бір нәрсе әйел адам табиғатпен байланысты деген түсінік әйел адамның өз сенімінен шықпаған. Бұл - табиғат пен мәдениеттің қарсы мәндестігіне байланысты қалыптасқан мәдени әмбебап сенім.
Ортнердің мақаласы феменистік антропологияның негіздерін түсіндірмейді, бірақ ол көптеген пікірталастардың туындауына себеп болды. Көптеген феминистер оның ұсынған үлгісіне қарсы қатаң сын білдірді, кейбіреуі оның үлгісіне сай келмейтін этнографиялық деректерді мысалға келтірді. Сондай мысалдардың ішіндегі ең белгілісі - Джейн Кольер мен Мишель Розальдоның сипаттаған қарапайым қоғамдар. Олар үшін аң аулаушылық пен жинап-терушілікке негізделген Оңтүстік Африка, Австралия және Филиппин аралдарындағы қоғамда баланы дүниеге әкелу немесе ана болу табиғатпен байланыстырылмайды дейді. Сол секілді олар әйелдерді өмірге бала әкелуші және оларды өсіруші ретінде де қарастырмайды. Бұл қоғамдар таза эгалитарлы қоғамдар және әйелдер баланы ер адамдармен бірлесе отырып өсіреді.

Гендер әлеуметтік қатынастар кешені ретінде

Кольер мен Розальдоның көзқарастары гендерді әлеуметтік қатынастар кешені ретінде қарайтын идеямен үндеседі. Бұндай көзқарас әдетте мәдени белгілерге қарағанда әлеуметтік белгілерге басымдық берумен ерекшеленеді және бұл көзқарастағылар эгалитарлы қоғамдар мен ер адамдар үстемдік ететін қоғамдар арасындағы шекараны анықтауға тырысады. Бұл көзқараста әйел адамды әмбебап түрде барлық жерде бағынушы рөлде қарастыру мәселесі негізгі орын алады. Өйткені ол әйел адамдар бағынушы рөлінде болып есептелмейтін эгалитарлы қоғамдар болатынын алға тартады.

Розальдо әйелдерді, мәдениетті және қоғамды зерттей келе, әйелдердің табиғатпен емес, үй шаруасымен байланысына қарай бағынушы рөлге ие деген қорытындыға келеді. Марксистік феминистер бұл мәселені бұдан да тереңірек зерттеді. Элонор Ликок бұдан да әрі кетті. Ол осыған дейінгі ғалымдар отарлау мен әлемдік капитализм себебінен ер адам мен әйел адам қарым-қатынасын өзгертіп көрсетті, тарихты шынайы қалпында жазбады деген пікірді ұсынды. Жақсы дәйектермен жазылған бұл мақалада автор қоғамдықжеке деген бөлінушілік азық жинаушылардың арасында олар өркениетпен қатынасқа түскенге дейін болмаған деген ойды айтады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.