Византия өнері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Византия өнері
ӨНЕР ТАРИХЫ
Византия өнері
Б.з.д. 313 жылы Константин Миланский алғаш рет ресми түрде христиан дінін ресми дін ретінде қабылдайды. Осы шешім христиан дінінің заңды тұрғыда бекіп, өнерінің де қарыштап дамуына үлкен үлесін қосады. Б.з.д. 330 жылы астана Римнен ежелгі Гректердің заңды мұрагері саналған Константинопольге көшіріледі. Осы арқылы ежелгі антикалық мәдениетпен байланыс орнап, өздерін сонау үлкен алып кеңістікті қамтыған антикалық дәуірдің мұрагерлері санайды. Дін мен діни көзқарастар жағынан қайшылықтар бұған кедергі ете қоймайды. Мемлекет аста- насы сол кездегі Римнің астанасы болған Равеннадан бір кездері антикалық Грек мәдениетінің орталығы саналған Коснтантинопольге ауыстырылады. Осылайша, дін мен сарай тарапынан ортақ бірлік орнайды. Бұл Византия мәдениетінің бірізді жүйелі дамуына ықпалын тигізеді. Б.з.д. 395 жылы Феодосий І дүниеден өткеннен кейін Рим Империясы күйрейді. Феодосидің ұлдары тұтастай үлкен империяны екіге бөліп алады. Батыс және Шығыс Рим империясы өзінің дамуында және өркендеуінде де әртүрлі сипат алады. Мысалы, бүгінгі Батыс Еуропа территориясындағы халықтардың өнерін қалыптастырушы Батыс Рим империясы б.з.д. 395 жалдан бастап есептесек, тек 80 жыл ғана өмір сүреді. Әрі қарай оның орнын Еуропаның басқа бөліктері, Германия, Франция және т.б. елдерден келген халықтар жаулап алады. Олардың мәдениеті мен өнері жергілікті өнерді дәстүрлі түрде жалғастыра отырып, өз мәдениетін қалыптастыруымен ерекшеленеді.

Екінші бөлігі алып, алпауыт мемлекет құрған жалпы тарихы мың жылға созылған Шығыс Рим империясы болатын. Сол Шығыс Рим империясының негізінде алып Византия мемлекеті қалыптасады. Тарихы мың жылға созылған Шығыс Рим империясы 1435 жылға дейін, яғни тү- рік басқыншылығына дейін билік құрады. Ол алпауыт мемлекет құра отырып, өз қарамағында өнердің де дамуына жағдай жасаған еді. Шығыс Рим империясының халқы да сол Рим халқы болатын. Алайда Батыс бөлікке қарағанда осы Шығыс бөліктің халқы өздерін сонау ежелгі Рим өркениетінің, антикалық әлемнің заңды мұрагері санаған болатын. Мың жылға созылған Византия тарихы, Византия өнерінің тарихы сол билікте, қоғамда орын алған өзгерістермен тікелей байланысты болды. Мысалы, Византия мәдениетінің кезеңденуі, билікке келген билеушімен сабақтастықта айтылады.

ІV - VІІ ғасырлар Ерте Византия кезеңі, VІІІ - ІХ ғасырлар Иконакүресушілік уақыт. Дәл осы уақытта христиан діні өзінің ілкі бастамасында жатқан тірі жанды бейнелеуге тыйым салатын. Келесі кезең ІХ - ХІІ ғасырлар орта Византия уақыты. Бұл уақытта Византия ішінара екі кезеңді басынан өткереді. Біріншісі Македондық Византия өнері. Александр Македонский ұрпағы біршама уақыт билікке келген тұс болатын. Екіншісі Комниндік кезең. Соңғысы түрік империясы басып алғанға дейінгі уақытты қамтитын кешеуіл Византия уақыты болды.
Ежелгі Рим Империясы күйрегеннен кейін, оның орнында қалыптасқан екі мемлекеттің де орталығы екі түрлі болды. Шығыс Рим Империясының орнында Константинополь қаласы, ал Батыс Рим Империясының орталығы Равенна қаласы болды. Осы екі орталыққа байланысты дін де шіркеу моделін жасауда екі түрлі қалыптасады. Бірінші Византия орталықтандырылған шіркеу принципін салады. Ал, Батыс Рим империясы латын крестінің пішініндегі созылыңқы келген базиликаның үлгісін жасайды. Екеуінің де үлгісінде крест пішіні жатыр. Оны қалай түсінеміз? Крест бұл адам моделі. Екі қолын жайып, құдай алдындағы құлшылықта құлашын ашып тұрғандай. Оның жоғарғы алтарь бөлігі басы, қос қанаты қолы, одан төмен қарай дене бөлігі болатын.

Дәл осы қағиданы Византияда тең қабырғалы етіп алады. Енді крест тең қанатты, яғни теоцентристік ұғымда құдайды орталыққа алып келеді де, дін орталықтандырылған қызмет атқарады. Шіркеуде осы принципте жоспарында тең қабырғалы крест құрады. Мұндай құрылыстар әдетте күмбезді жабынмен жабылып, барабандары Рим империясындағы Пантеонның күмбезі секілді толық жабылатын. Ал Батыс Рим империясындағы шіркеу жоспарында ұзынша келген латын крестіне ұқсас келді. Ол орталықтандырылған күмбезді шіркеуге қарағанда керісінше дінге барар жол өте ұзақ деген мағынаны білдіру үшін жасалған болатын. Есіктен кірген адам михрабқа жеткенше ұзағынан созылған процессия бөлімінен өтеді. Осы жол оның дінге келудегі азапты ұзақ жолының символы болды. Базиликалық құрылыстар күмбезсіз шешілетін. Оған күмбез орнату өте қиын болатын.

Күмбез жабынды орталықтандырылған шіркеу үлгісі Византия территориясында кеңірек дамиды. Мысалға алатын болсақ, Әулие Ирина шіркеуі дәл осындай принципте шешілген. Күмбез арнайы барабанға орнатылған. Жарық орталық бөлікке сол барабан арқылы түседі. Бұл барабан күмбезді ғимараттан біршама биік етіп көрсету үшін қажет. Сонымен қатар күмбезден түсетін ауыр салмақты ғимараттың өн бойына тарқатып түсіру үшін де маңызды болды.

Жарық мәселесі де христиан дінінде ерекше қарастырылады. Өйткені Иисус Христостың өзі үнемі жарықпен теңелді. Сондай-ақ жарық қайдан түседі? Әрине күн көтерілген кезде төбеден түседі. Осы табиға заңдылыққа бағыну үшін күмбезді шіркеулердің ішіне де жарық ең алдымен тура орталыққа тек төбеден түсуі керек болатын. Пантеонда жарықты күмбездің дәл ортасынан ойық қалдыру арқылы түсірген болатын. Византияда күмбезді толықтай жабады да, оның астындағы барабан арқылы шіркеу ішіне негізгі жарық көзін түсіреді. Бұл сол жарықтың көктен нұрланып түскені секілді тылсым, ғажап әсерін беретін. Осылайша, орталықтан шіркеу интерьерінің басқа бөліктеріне де тарайтын.

Ал, Батыс Рим империясының территориясындағы базиликалық принциптің үлгісі ретінде біз V ғасырда салынған Әулие Петр базиликасын көреміз. Өкінішке қарай, тұтастай ағаштан салынған бұл ғимарат бүгінгі күнге дейін жеткен жоқ. Алайда, бүгінгі күні сол әулие Петр базиликасының орнында үлкен Әулие Петр соборы бой көтерген. Базиликаның ұзынша келген негізгі бөлігі неф, ал екі қанаты трансепт деп аталды. Трансептті қиып өтетін жоғарғы жақ алтарь бөлік саналатын. Алтарь құлшылық жасау, негізгі діни рәсімдер өтелетін орын.

Византияның саяси хал-ахуалы барған сайын қарыштап дами түседі. Оның дінмен қуатты бірлігі біртіндеп бейнелеу өнерінде де айқын көрініс таба бастайды. Оның озық үлгісі құрылысы VІ ғасырда салынған Әулие София шіркеуі. Император Юстиниан тұсында салынған бұл шіркеу, өз құрылымында өте ауқымды күрделі шешім тапқан. Император оның сәулетшілерін арнайы бұрынғы антикалық дәстүрлерді сақтаған жерлерден шақырады. Олар Тральдан келген Анфимий мен Милеттік Исидор болды. Бұл сәулетшілердің басшылығымен Әулие София шіркеуінің жоспары жасалып, құрылыс 5 жылға созылады. Бұл құрылыстың негізінде 10 мың адам қарқынды жұмыс жасайды. Әулие София шіркеуі де тура алғашқы Ирина шіркеуі секілді орталықтандырылған тең қанатты крест пішінінде шешім тапқан. Күмбез мұнда да Әулие Ирина шіркеуіндегідей барабанға орнатылады. Айырмашылығы мұнда ғимарат пен күмбездің көлемі Ирина шіркеуінен әлдеқайда көлемдірек еді. Ғимараттың ішіне кірген кезде алып монументалдылық, ауыр салмақтылық әсері интерьер ішіндегі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.