Әріп жазбаларының тарихы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Әріп жазбаларының тарихы.
Жоспары:
1. Әріп жазуының пайда болуы.
2. Феникий, арамей, семит жазуларының пайда болу тарихы.
3. Грек, латын жазуларының пайда болуы.

Әріп жазуы буын жүйелі жазудан кейін пайда болды. Таза күйінде консонантты-дыбыстық жазу II мың жылдықтың екінші жартысында пайда болса, вокалданған-дыбыстық жазу (вокализованно-звуковое письмо) біздің дәуіріміздің I мың жылдығының басында пайда болған.
Әріп жазуының пайда болуының дүние жүзілік мәдениеттің дамуы үшін үлкен маңызы болды. Жазу жүйелерінің ішінде әріп жазуы -- ең қолайлы жазу. Әртүрлі тілдерде буын саны мен сөздің санынан дыбыстың саны әлдеқайда аз. Осыған орай дыбыстарды таңбалау үшін, әдетте, 20-дан 40-қа дейінгі таңба санының өзі жеткілікті болады. Әріп жазуындағы таңбалардың мұндай шағын мөлшері жазуды меңгеруді, сауаттылыққа үйретуді жеңілдетеді. Әріп жазуы -- сөздерді ғана емес, сонымен бірге, олардың дыбыстық жағы мен грамматикалық формаларын да дәлме-дәл белгілеу үшін өте-мөте қолайлы жазу.
Ертедегі әріп жазуы (финский жазуы, ежелгі еврей жазуы, арамей жазуы және т. б.) консонантты-дыбыстық жазу болды. Ондағы таңбалар тек дауыссыз дыбыстарды ғана белгілейтін болған. Жазудың бұл жүйесі дауыстыларға қарағанда дауыссыздардың қызметі мен мәні басым тілдерде пайда болып, қалыптасқан. Мысалы, семит тілдерінде (ішінара хамит тілдерінде) сөздің түбірі дауыссыз дыбыстардың тіркесінен құралады да, оларға дауыстылар қабаттасқанда, ол дауыстылар түрлене отырып туынды сөздің әр түрлі грамматикалық формаларын білдіреді.
Консонантты-дыбыстық таңбалар алғаш рет египет жазуында пайда болады. Ежелгі египет тілінің семит тілдерімен (ассиро-вавилон, финикий, ежелгі еврей тілдері және т. б.) бірсыпыра ортақ жақтары болған. Мысалы, египет тілінде дауыстылардан дауыссыздардың мәні басым. Бұл тілде де сөздің түбірі дауыссыздардан құралады. Египет жазуы таза дыбыстық жазу болмаған. Бұл жазу қоспа (комбинированные) жазу түрінде болды да, онда идеографиялық логограммалар мен фонетикалық логограммалар, екі немесе үш консонантты таңбалар мен консонантты-дыбыстық таңбалар қабаттаса қолданылған.
Зерттеушілер ең алғашқы таза дыбыстық жазу мен финикий жазуын атайды. Жазу тарихының мамандарының пікірі бойынша, финикий жазуының ескерткіштері (Ахирам, Асдрубаал, Абибаал, Элибаал жазба ескерткіштері және т. б.) біздің заманымызға дейінгі Х -- XI ғасырларда пайда болған.
Финикий жазуында 22 таңба бар.
Олардың әрқайсысы жеке дыбысты таңбалаған. Финикий жазуындағы таңбалардың барлығы да дауыссыздар мен жартылай дауыстыларды белгілеген де [мысалы, w (waw), j (jod) ], дауыстылар жазуда түсіріліп,ешбір әріппен таңбаланбаған. Финикий алфавитіндегі әрбір әріптің өзінің аты бар және әріптің дыбыстық аты әрқашан әріп атының бірінші дыбысына сәйкес келеді (мысалы: b -- bet, d -- dalel). Финикий аріптерінің аты әріптің дыбыстық мағынасымен ғана емес, сонымен бірге оның графикалық формасымен де байланысты болған. Мысалы, waw (вав) деп аталатын әріп (семитше waw шеге дегенді білдіреді w әрпін ғана белгілеп коймайды, сонымен бірге формасы жағынан шегені еске түсіреді (көзге елестеді).
Ертедегі консонантты-дыбыстық жазудың қатарына финикий жазуымен бірге протохонаан, протосинай, угарит жазулары енеді. Финикий жазуымен қатар Аравия жарты аралында оңтүстік семит жазу жүйелері болған. Батыс семит әріп жазуларының ішінен үшеуі (угарит, протоханаан, протосинай жазулары) жойылып кеткен. Ал финикий алфавиті кейінгі әріпті-дыбыстық (буквенно-звуковое) жазу жүйелерінің жасалуына негіз болған.
Логографиялық жазу мен буын жүйелі жазуға қарағанда, әріп жазуы бір елден екінші елге ауысуға икемді болды. Әріп жазуының өте-мөте қарапайымдылығы, әр түрлі тілдерге жанасымдылығы, халықтардың арасындағы сауда қатынасы мен мәдени қатынастың және т. б. қатынастардың дамуы -- осының бәрі әріп жазуының дүние жүзіне кең тарауына мүмкіндік берген қолайлы жағдайлар болып саналады. Кейбір халықтар басқалардан әріп жазуын кабылдай отырып, оның алфавиттік құрамын өз тілдерінің дыбыстық жүйесіне икемдеп өзгерткен. Мысалы, финикий алфавитінің негізінде грек жазуын жасауда, ал грек алфавитінің негізінде грек жазуын жасауда, ал грек алфавитінің негізінде славян жазуынжасауда осылайболды (В. А. Истрин).
Әріп жазуының таралуы біздің заманымызға дейінгі I мың жылдықтың алғашқы ғасырларынан басталады. Әріп жазуы негізгі екі түрлі бағытта таралды. Шығыста финикий жазуының негізінде пайда болған арамей жазуынан Азия халықтарының әріп жазу жүйелері жасалып таралады. Батыста финикий жа - зуының негізінде пайда болған грек жазуынан Европа халықтарының әріп жазу жүйелері жасалып таралады. Шығыстағы әріп жазуы жүйелерінің көпшілігінде белгілі дәрежеде финикийлік консонантты принцип сақталса, батыста грек жазуынан бастап, барлық жазулар воколданған-дыбыстық жолмен дамыды.
Шығыстағы әріп жазуы жүйелерінің барлығы да (ежелгі еврей жазуынан басқалары) шығу тегі жағынап арамей әріп жазуынабарып тіреледі дедік.
Алғашында арамей жазуының финикий жазуынан пәлендей айырмашылығы болмаған. Кейіннен арамейліктер жазуға кейбір өзгерістер енгізеді, жеке әріптердің таңбаларын оңайлатады. Арамей жазуын ежелгі семит халықтары -- еврейлер, ассириялықтар, вавилондықтар және басқалар қабылдай бастайды.
Арамей жазуының негізінде жасалған жазу жүйелерінің генеаеологиялық схемасы.
Арамей жазуы персиялық сына жазуымен (персидская клино - пись) қатар Персияның мемлекеттік жазу жүйелерінің біріне айналады. Арамей тілі мен жазуы біздің заманымыздың III -- IV ғасырларында арамейліктердің оңтүстіктен қоныс аударғаң арабтармен ассимиляциялануының нәтижесінде жойылып кетеді.
Арамей жазуынан тараған жазулардың төрт түрлі бұтағы бар. Олар мыналар: еврей жазуы, иран жазуы, сирия жазуы және араб жазуы. Осы бұтақтардың әрқайсысынан бірнеше жа - зулар жасалып дамыған.
Семит тілдерінің бірі -- араб тілінде дауыссыз дыбыстардың қызметі айрықша. Олар сөздің консонантты негізін құрайды. Араб алфавиті дауыссыздар мен жартылай дауысты әріптерден құралған. Дауыстылар ең алғашқы араб жазуында дәлме-дәл емес, шамамен белгіленген (мысалы, әліп кейде әр түрлі, дауыстылардың бірнешеуін белгілеу үшін қолданылған) Кейіннен араб жазуында дауыстыларды таңбалау үшін жазудың үстінен немесе астынан койылатын таңбалар пайда болады. Араб жазуындағы әріптер жеке-дара тұрғандағы қалпы сөз басында келуі немесе сөз ортасы мен сөз аяғында келуіне қарай төрт түрлі графикалық формаға ие болады. Араб жазуы құрылысы жағынан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.