Қазақстан моңғол дәуіріндегі мәліметтер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан моңғол дәуірінде
1. Шыңғыс хан жорықтары
2. Ұлыстық жүйе
3. Алтын Орда
1. Шыңғыс хан жорықтары
Шыңғыс хан тарихта татар-моңғол тайпаларының саяси жағынан басын біріктіріп,моңғол әскери-феодалдық мемлекетінің негізін салушы болып танылады. Шыңғыс ханның әкесі-белгілі ноян Есугей.Оның руы қият,оның ішінде бөржігін. Сол тайпаның көсемі болған баһадүр.
Шыңғыс хан керейіттер мен найман ұлыстарының билеушілерін талқандап,Орталық Азия даласындағы құдіретті қолбасшыға айналды.1206 жылы Орхон өзені бойында өткен құрылтайда моңғол ақсүйектері тоғыз қыл құйрық байланған қасиетті байрақ көтеріп, оны хан сайлады.Шыңғыс хан құрған мемлекет моңғол мемлекеті деп аталды. Астанасы - Қарақорым қаласы. Оған іргелес Бұйырнұр көлі жағасында Татар тайпалары да көшіп-қонып жүрді. Осыдан келіп кейінірек моңғол-татар деген атау қалыптасты. Қатал тәртібі,жүйелі құрылымы бар әскер басында моңғолдардың феодалдық жоғарғы тобының өкілдері нояндар,баһадүрлар,мергендер тұрды. Бұған қосымша Шыңғыс ханның өзіне шын берілген 10 мыңдай таңдаулы жауынгерлері,жеке ұланы (гвардиясы) болды. Ұландардың арқасында Шыңғыс хан моңғолдардың феодалдық тобын өзіне тәуелді етіп ұстады.Өтюкен жеріне толық билігін мойындаттырған Шыңғыс хан ендігі жерде басқа да аймақты жаулауды көздеді.
Оған түрткі болған қуғынға ұшырап,Жетісуға келген Күшліктің әрекеті болды. Ол Жетісуда өз билігін орнату үшін, қарақытайлықтарға, ұйғырлар мен қарлұқтарға қысым көрсетті.Қарлұқтардың билеушісі Арыслан хан, ұйғыр идиқұты Баршық, Шыңғыс ханнан Күшлікті талқандауды сұрап елші жібереді. Осыған байланысты 1211 жылы Шыңғыс хан Құбылай бастаған әскерді Жетісуға жіберді,бірақ бұл жолы Күшлікті талқандау мүмкін болмады,себебі,сол жылы Шыңғыс ханның алдындағы басты мақсаты - Қытай жеріндегі Цзинь империясымен соғысу,сондықтан да ол өз әскерін қайтарып алды.Солтүстік Қытайды алу үшін болған соғыс болған соғыс 1216 жылы сәтті аяқталады. Цзинь империясын (Солтүстік Қытай) талқандаумен қатар Шыңғыс хан әскері бұл уақытқа дейін Байкалдағы буряттар мен якуттар ды, Енисей қырғыздарын жаулап алды. Ұйғыр,Тұрпан князьдіктері моңғолдар билігін ерікті түрде мойындады. Шыңғыс хан әскері үшін Жетісуды алу қиынға түскен жоқ .1208 жылдан бастап мұсылмандарды қуғынға түсірген найман ханы Күшліктің шаршаған халыққа Шыңғыс хан азат етуші болып көрінді. Күшліктің түркі тілдес Жетісу халқын христиан дінін ұстауға күштеп енгізіп жатқаны туралы хабардар болған Шыңғыс хан дінге еркіндік беретіні туралы лақап таратты. Осыдан да болар оңтүстік қалаларсоғыссыз берілді.
1216 жылы Жошы әскері Сарыарқа меркіттерімен шайқасып,оларды талқандады. Күшлік сол жылы Бадахшанда өлтірілді.Хорезм шахының өзі де Шыңғыс ханның күш қуатын байқап,моңғолдарға бірнеше рет елшілік жіберді. Ал, Шыңғыс хан қалайда қазіргі Қазақстан мен Орта Азияны жаулап алуды көздеп, түрлі сылтаулар іздей бастады. 1218 жылы Шыңғыс хан Хорезм шахы Мұхамедпен сауда жөнінде дипломатиялық келісім жасады. Шыңғыс хан 500 түйеге артылған жүгімен қоса, 450 керуеншіні Отырарға аттандырады.
Көп ұзамай Отырарға беттеген керуен жол сол жерде Отырар ханы Қайырхан Иналшықтың әмірімен қырғынға ұшырады. Шыңғыс хан Қайырханды Хорезмшах Мұхаммедтен талап етті. Себебі, Отырар Хорезмшах иелігіне кіретін еді. Бірақ, Қайырхан талапты орындамады. Бұл Шыңғыс ханның Хорезмге қарсы соғы ашуына жол ашқан жағдай болды. Шыңғыс хан осы сәтті пайдаланып, тез арада әскерін жасақтап Жетісуға, бүгінгі Қазақстанның оңтүстік аймақтарына аттандырады.
Ертіс жағалауынан Сырдарияға қарай Шыңғыс хан әскері 1219 жылдың қыркүйегінде жылжыды. Бас қолбасшы болған Шыңғыс хан өзінің балаларына нақты тапсырма берді. Отырарды талқандауға Шағатай мен Үгедейді, үлкен баласы Жошыны Сырдарияның төменгі ағысына, ал Сырдарияның жоғарғы ағысына қосымша әскерді,өзі үшін ұлы Төлемен бірге Бұхараға аттанды. Шыңғыс ханның әскери күші туралы аңыз да, әңгіме де, көп-ақ. Оның барлық әскер саны 150 мың,оның 111 мыңы моңғолдар,қалғанын түркітілдес тайпалардан жасақтады деген мәліметтер бар. Шындап келгенде, Шыңғыс ханды әлемге танытқан жауынгер түркілер болды. Себебі ол өзінің жаулаған аймақтарындағы ер азаматтарды сапқа тұрғызды.
Қазіргі Қазақстанда жаулау 1219 жылы басталып 1224 жылы аяқталды. 1221 жылы Хорезмді және жалпы Орта Азияны жаулап алды. Талай қалаларды қиратып,жойып жіберді. Хорезм шахы Мұхаммед Иранға қашып кетті. Ол кейін Каспий теңізі аралдарының бірінде өлді. 1220-21 жылдардағы қысқы жорықтардың нәтижесінде моңғолдар Хорезм жерін тегіс жаулап, Орта Азиядағы соғыс қимылдарын аяқтады. 1221 жылдың көктемінен бастап соғыс Хорасан, Ауғанстан және Солтүстік Үндістан мемлекеттерінің жеріне ауысты.
Қуатты қыпшақтар да 1224 жылы толық тізе бүгуге мәжбүр болды. Орта Азия мен Қазақстан Шыңғыс хан империясына қосылды. Моңғолдардың соғысы халықты күйзеліске ұшыратты.
Қандай соғыс болмасын халықты күйзеліске ұшыратары анық. Оның зардаптары жақтарының кей мәселесі тараудың басында айтылды. Тағы бір ескерерлік жағдай, жаулаушының жаңа жүйе енгізудің заңдылығында. Жауланып алынған аймақтағы халыққа ауыр алымдардың салынуымен қатар міндеткерліктер жүктелді. Оның ішінде, әсіресе, әскери міндеткерлік ауыр болды. Көшпелілермен қатар отырықшыларға да әскери міндеткерлік жүктелді.
Салық халықтың атқарар шаруашылығына қарай салынады. Көшпелілерге құшыр салығы,отырықшыларға харадж,әскерді қамтамасыз ету үшін (авиз) төтенше салық салынса, олардың киімі мен азығы да халықтан өндірілді.
Салық жинау хақысы сатып алынатын болды. Бұл құқыққа ие болғандар салықты бірнеше қайтара жинап алып отырды.
Пошта бекеттерін (ямдарды) ұстау үшін де пошта міндеткерлігі мен халықтан тұрғын жай беру міндеткерлігі өндірілді. Жалпы өндірілетін салықтың түрі 20-ға жуық болды.
Моңғолдардың тұсында саяси жүйедегі өзгерісті Шыңғыс ханның енгізген Ұлы Жасасы реттеді.Хан шексіз билікке ие болды.
Қорыта келе, Шыңғыс ханның жаулауы нәтижесінде дала халқына алғаш рет ресми заңдық нормативтер Ұлы Жаса енгізілді. Феодал-шонжарлардың мүддесі қорғалды. Жайылымдық жерлерді қолдануды реттеуде заңдық нормативтердің маңызы зор болды.
Империя құру арқылы бір орталыққа бағынған мемлекеттк басқару жүйесінің негізі қаланды.Ямдық-пошта байланысы қызмет атқарды.
Шыңғыс хан кең байтақ Дешті Қыпшақ жерін,бүгінгі Қазақстан аймағын,әсіресе, Сарыарқаның өзі құрған империясының орталығы етіп алды. Алдымен оның жағрафиялық орналасуы ыңғайлы болды. Сөйтіп олар Ертіс арқылы атты әскердің шауып өтуіне оңтайлы жазық далаға лап қойып жатты. Оның үстіне басқа халықтарға қарағанда қыпшақтардың көшпелі шаруашылығында моңғолдарды психологиялық жағынын етене жақындастыра түсті.
2. Ұлыстық жүйе
Ұлыстық жүйе.Кең байтақ елді жаулап алған Шыңғыс хан байлықты, жерді төрт баласына мұрагерлікке бөліске түсірді.Қазіргі қазақ даласы осы аймақты ойрандатқан үш баласына кенже баласы Толыға ата жұрт - Моңғол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.