Тұлға таным субъектісі ретінде

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Мамандық6В03107- ПСИХОЛОГИЯ
№1 модуль PРRA 2402
2 ОПС Түйсіну, қабылдау және зейін психологиясы
пәні бойынша 2020-2021 оқу жылына арналған қысқаша дәрістер

І-блок.Тұлға таным субъектісі ретінде
1-модуль.
Танымдық психологиялық зерттеулердің ерекшеліктері
1-дәріс. Танымдық процестер психологиясына кіріспе.
Сезімдік танымдық сатылардың негізін құрайтын түйсіну мен қабылдау психикалық процестерін оқып-үйрену аса маңызды мәселелердің бірі. Түйсіну актілері арқылы адамның қоршаған ортамен байланысы орнайды, сыртқы әлем энергиясы сана актісіне өтеді.
Түйсіну бейнелері реттеуші, танымдық және эмоциялық функцияларды орындайды. Бейнелер - ол сигнал, өзінің биологиялық және әлеуметтік мәні бар, тітіркендіргіштің жақындағанын немесе одан кеткеніне байланысты туындайтын реакцияларды, сигналдардың (стимул) траекториясын, күшін, қозғалыс жылдамдығын, кеңістікті локализациясын анықтайды.
Бейнелердің онтологиялық тұтастығы обьективті болмыстың заттылығымен, психофизиологиялық тұрғыдан сыртқы дистантты анализаторларды танымдық комплекстерге біріктіретін қозғалыстың өзара әрекетімен, физиологиялық (организм деңгейінде) және психологиялық (жеке адам деңгейінде) белсенділікпен, танымға бағыттылықпен, детерминацияланған.
Психиканың негізгі функциялары: мінез-құлық пен іс-әрекетті бейнелеу және регуляциялау болып табылады. Психиканың көрінуінің негізгі формалары мен олардың өзара байланысы: процесстер, тұлғаның қасиеттері мен күйлері. Танымдық психикалық процестердің процестердің негізгі түрлері: түйсіну, қабылдау, зейін, ес, ойлау, қиял, сөз
Философия оны ғылыми және гносеологиялық тұрғыдан басым талдайды. XIX ғасырдағы сезім органдарының классикалық физиологиясы көптеген ғылыми және фундаменталды мәліметтер мен заңдылықтарды ашты. Қазір түйсінудің рефлекторлық теориялық концепциясы жайлы ілімі дамыды.
Кейде оны түйсінудің рецепторлық концепциясы деп атайды және И.М. Сеченов пен И.П. Павловтың ілімдеріне сүйеніп, рефлекторлық концепциясына қарсы қояды.
Түйсінудің рецепторлық концепциясы И. Мюллердің сезім органдарының арнайы энергиясы деген принципіне қатысты туындады. Ол өзінің Адам физиологиясы курсы деген еңбегінде бұл принципті былай тұжырымдайды: Сыртқы принциптермен шақырылған түйсінулерді ала алмаймыз, ол себептерсіз-ақ сезгіш нервтермен шақырылады.
Бір ғана сыртқы себеп - олардың табиғатына байланысты әр түрлі сезім органдарында әр түрлі түйсіну туғызады. Әрбір сезгіш нервке тән түйсіну көптеген ішкі, сыртқы әсерлермен де шақырылуы мүмкін. Түйсіну санаға сыртқы дененің күйі, сапасы ретінде беріледі, әр түрлі сезгіш нервтер үшін әр түрлі болып келеді.
Міне, осы тезистерден И. Мюллер гносеологиялық қорытынды жасайды: түйсіну әсер ететін заттардың сапасы жайлы білімдерді бермейді, себебі ол сол сезгіш нервтерге ғана сәйкес келеді. Организмнің ортаға бейімделуін қамти отырып, сезім органдары өз функциясын адал орындайды, егер де ол оның обьективті қасиеттерін шын бейнелесе.
Сөйтіп сезім органдарының айырықша энергиясы арнайы энергиялардың органы принципі деп қайта ұғынылады. Мюллер бойынша, түйсіну тітіркендіргіштің табиғатына емес, тітіркену процесі өтетін органға немесе нервке байланысты және оның арнайы энергиясы болып табылады. Мюллердің принциптерін талдау, сынау жайлы талдаулар толық семинар сабағында қаралады.
Түйсіну түрлерінің ішінде иіс пен дәм айыру түйсінулері адамның таным процесінде де, психикалық әрекеттерінде де ерекше елеулі орын алмайды. Иіскеу түйсінуі басқа түйсінулердей толық зерттелмеген, сондықтан оларды жіктеп, түрлерін ажырату да қиын. Заттардың өзгеше тән иістері болатындықтан, иісті сол заттардың иістеріне ұқсатып ажыратады.
Дәм айыру түйсінуі иіс түйсінуі сияқты заттардың химиялық қасиеттердің әсерінен пайда болады. Егер иіскеу газ тәрізді заттардың әсерінен пайда болса, дәм айыру еріген заттардың әсерінен пайда болады. Дәм айру түйсінуі түрлі тітіркендіргіштердің тілдің бетіндегі және таңдай мен өңештегі дәм түйіршіктеріне әсер етіп, оларды қоздырудың нәтижесінен туады.
Ал есіту түйсінулері адамның таным процесінде, оның барлық психикалық іс-әрекетінде үлкен орын алады. Есіту түйсіну дыбыс толқындарының рецепторға әсер етуінен пайда болады.
Егер бір дәрежелі дыбыс жеке-жеке дыбыстарға теңелмесе, онда ол сапалы үн болып естіледі. Қосылушы дыбыстардың тебелісі біріне-бірі жақын болса, олардың үндесуі де үйлесімді болады. Үйдесудің үйлесімдігі қаншалықты жақын болса, оны консонанс дейді. Ал үйлесілімділігі қаншама алыс болса, оны диссонанс дейді.
Көру түйсінуінің әлемді танудағы рөлі аса зор. Көру заттардың нағыз шынайы бейнесін нақты бейнелейді. Мұнда сезімдік жетілу басым. Көру түйсінуі көзге жарықтың әсер етуінен туындайды. Жарық толқындарының ұзындығы. Тербеліс саны неғұрлым көп болса, соғұрлым толқындардың ұзындығы аз болады және керісінше.
Жарық толқындарының ұзындығы түстер тонын шарттандырады. Жарық толқындары әртүрлі ажыратылады, тербелістерінің амплитудасы болады, яғни олардың энергиясы, ол түстің жарықтығын анықтайды. Жарық толқындарының формалары болады, ол жарықтың қанықтығын шарттандырады.
Жарықтардың жұтылуы екі түрлі болады: таңдамалы және таңдамалы емес жұтылулар. Өзіне түскен сәуленің санына қарай олардың жұтылуына сандық қатынасы жұтылу коэффициенті деп аталады. Егер де түскен жарықты мүлдем бейнелемесе, онда жазықтық қара түсті береді.
Ал жазықтықтың барлық жағы түскен сәулемен толық бейнеленсе, ақ түсті береді. Түстер жазықтығы әртүрлі ұзындықтағы толқындарды бейнелейді. Сондықтан да әрбір түстер жызықтығы өзінің бейнелеу спектріне ие.
Сыртқы ортаның әртүрлі әсерлері адам миына әсер етіп, онда әртүрлі психикалық функциялар ретінде бейнеленеді. Таным процесінде түйсіну - психикалық функциялардың бастапқы және ең төменгі сатысында тұрады.
Сыртқы дүниедегі заттар мен құбылыстар адамға әсер етеді, санада бейнелерді қалыптастырады.
Адам дүниені, заттарды санасында бейнелеу арқылы таниды.
Түйсіну қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстардың сезім мүшелеріне тікелей әсер ету нәтижесінде олардың жеке қасиеттерінің санамызда бейнеленудің нәтижесін беретін психикалық іс-әрекет болып табылады. Түйсіну барлық таным процестерінің қайнар көзі деп айтуға болады.
Түйсіну біздің санамызды сыртқы дүниемен байланыстырып отырады. Түйсіну психологиясының жалпы сұрақтарына, сипаттамасы мен заңдылықтарына келетін болсақ екі негізгі нәрсені ескеру қажет:
тітіркендіргіштердің физикалық сипаттамасы, яғни түйсінуді тудыратын адамның сезім мүшелеріне әсер етуші сыртқы дүниедегі заттар мен құбылыстардың сипаттамасы;
түйсінулер пайда болатын сезім мүшелерінің сипаттамасы.
Тітіркендіргіштерді, қабылдайтын мүшелерді саңылау, яғни рецептор дейді. Рецепторлардың негізгі үш түрін ажыратуға болады. Олар:
экстероцепторлар, сыртқы тітіркендіргіштерді түйсінуге ыңғайлайтын сезім мүшелерінің ең сыртқы бетінде, я соған таяу жерлерде тұрған саңылаулар;
интероцепторлар организмнің ішкі мүшелерінен шығатын тітіркендіргіштерді түйсінуге ыңғайланған сезім мүшелердің бетінде болатын саңылаулар. Бұларды органикалық түйсінулер деп те атайды;
проприоцепторлар дене мүшелерінің қозғалысын, денені тендікке ұстауды қабылдайтын мүшелердің астарында жатқан саңылаулар.
Қабылдаудың сезімдік бейнелері елестер туралы сипаттама. Елестер және ес процесі. Елестердің ассоциациялары. Сана құрылымындағы елестер. Психологиядағы елестер мәселесі. Елестер және бейнелі елестер. Елестердің түйсінумен, қабылдаумен байланысы. Елестерді ойлаумен байланысы. Елестердің қасиеттері. Уақыт және елестету.
Қабылдау және елес.
Бұрынғы тәжірибеге адамның жағдайын Хольт өз зерттеулерінде қарастырды.Ол ұйқы шақыратын кездегі адамның түрлі елестерді елестетуі туралы айтты.
Бір адам төсекте жатыр, бөлме қараңғы ештеңе көрінбейді, бірақ ол көзін жұмып жатып көп нәрселерді көре алады. Оның көз алдына түрлі геомет - қ фигуралардың әлсіз көрінетін обьектілердің біресе жанып, біресе сөніп бара жатқандығы елестейді.
Осы көргендері кенет өзгеріп, анық бейне көре бастайды, ол жануардың басы секілді көрінеді. Ол осыдан соң оны қоршаған әлемнен бөлек, қараңғы әлем ішіне кіреді.
Сіз психологсыз; мынау өңдеуге арналған материал, бұл сенсорлық изаляция экспериментінің нәтижесі ме?
Егер сіз осы адамдардың бірі болсаңыз, бұл жай ғана ұйықтар алдындағы адамның суреттелуі дейтін едіңіз.
Алайда ме ойлаймын біздің ешқайсымыз бұл жағдайды бастан өткізген жоқпыз.
Зерттеушілердің көбі жұмыс барысында гипиогогикалық оброздарды түсіндіре алмады.
Мен бұл тақырыпқа сенсорлық изоляцияның таным процестерге әсерін зерттегенде жолықтым.
Бұл зерттеуді әріптесім Голберген екеуіміз жасадық. Бұл жұмыс негізінен "голлюциназия " туралы эксперименттік шарттарға байланысты жасаған. Ол қазіргі кезде "сенсорлық ашығу" деген атпен белгілі екенін көріп таң қалдық.
Мен өз пікірімді дәлелдеу үшін қызықты фактілердің ішінен бейнелі құбылыстарды таңдауым керек болды. Мен осы жерден бейнеден кейінгі, қаб - нан кейінгі жағдай, күнделікті көрудің иллюзиясымен елестету алып тастау керек болды.
Елестердің түрлері. Түйсіну мен қабылдау негізінде туындайтын елестер. Эйдетизм. Теориялық ойлау және елестер. Қимыл елестері. Қиял және елестер. Эйдетикалық бейнелер. Бейнеден кейінгі елестер. Галлюцинация және иллюзиялар.
Сезімдік танымдық сатылардың негізін құрайтын түйсіну мен қабылдау психикалық процестерін оқып-үйрену аса маңызды мәселелердің бірі. Түйсіну актілері арқылы адамның қоршаған ортамен байланысы орнайды, сыртқы әлем энергиясы сана актісіне өтеді.
Түйсіну бейнелері реттеуші, танымдық және эмоциялық функцияларды орындайды. Бейнелер - ол сигнал, өзінің биологиялық және әлеуметтік мәні бар, тітіркендіргіштің жақындағанын немесе одан кеткеніне байланысты туындайтын реакцияларды, сигналдардың (стимул) траекториясын, күшін, қозғалыс жылдамдығын, кеңістікті локализациясын анықтайды.
Бейнелердің онтологиялық тұтастығы обьективті болмыстың заттылығымен, психофизиологиялық тұрғыдан сыртқы дистантты анализаторларды танымдық комплекстерге біріктіретін қозғалыстың өзара әрекетімен, физиологиялық (организм деңгейінде) және психологиялық (жеке адам деңгейінде) белсенділікпен, танымға бағыттылықпен, детерминацияланған.

2-дәріс. Түйсіну-психикалық процесс ретінде

Түйсіну тітіркендіргіш әрекетінің басталуымен бірдей туындамайды және бірдей жоғалмайды, түйсінудің инерциясы осы салдар мен латентті кезеңде пайда болады.
Түйсінуде бірізділік бар, бірізділік бейнелер екеу: жағымды бірізді бейне - алғашқы тітіркенуге тән, әрекет етуші тітіркендіргіш сапасы сияқты тітіркендіргіштің іздерін, сақтайды; жағымсыз бірізді бейне - әрекет етуші тітіркендіргішке қарсы түйсіну сапасының пайда болуы. Мысалы: жарық-қараңғы, ауыр-жеңіл. Сезгіштіктің екі түрі болады: абсолютті сезгіштік және айыру сезгіштігі.
Түйсінулердің классификациясына тоқталамыз. Түйсіну рецепторға сәйкес физикалық тітіркендіргіштердің әрекеті нәтижесінде пайда болады, онда түйсінудің алғашқы классификациясы рецепторға, сол берілген сапаға немесе модалдылыққа байланысты болады.
Түйсінудің негізгі түрлері - тері, тиісу мен қысым, иіс, температура, ауру, сипау, дәм, көру, есту, жағдай мен қозғалыс (статикалық және кинестикалық) және органикалық түйсінулер (ашығу, шөлдеу, жыныстық, ауыру, ішкі органдар түйсінулері). Түйсінудің әртүрлі модалдылығы эволюция процесінде құрылады.
Қазір сезгіштіктің интермодалды түрлері әлі толық зерттелінген жоқ. Мысалы, вибрациялық сезгіштік (тактилді-моторлы сфераны есту сферасымен байланыстырады, генетикалық жоспарда (Ч. Дарвин) сипау түйсінуінен есту түйсінуіне өтпелі формасы болып табылады.
Вибрациялық сезім - қозғалған денеге байланысты шақырылған ауа тербелісіне деген сезгіштік. Оның физиологиялық негізі әлі ашылған жоқ. Кейбір зерттеулер оны терімен емес сүйекпен қарастырады (М.фон Фрей), басқалары оны тактилді-тері түйсінуімен түсіндіреді (В.М. Бехтерев, Л.С. Минор).
Вибрациялық сезім тактилді және есту сезгіштігінің арасындағы аралық, өтпелі форма, ол есту мен көру зақымданғанда қатты жұмыс жасайды.
Тітіркендіргіштердің қасиеті бойынша механикалық сезгіштікке сипап сезу түйсінуі қосылады, кинестетикалық, оған жақыны акустикалық (қатты дененің тербелісімен шарттанған), химиялық оған иіс пен дәм түйсінуін жатқызады, термикалық және оптикалық сезгіштіктер деп бөлінеді. Рецепторлар орналасуы бойынша үшке бөлінеді: интерорецептор, проприорецептор, экстерорецепторлар.
Соған сәйкес интеро-, пропио-, экстерорецептивті сезгіштік деп бөлінеді. Генетикалық жоспарда эксперимент жолымен алынған тағы басқа түрлері бар (Г. Хэд): протопатикалық сезгіштік - неғұрлым көбірек жабайы және аффективті болған сайын, соғұрлым аз дифференциалданады және локализацияланады; эпикритикалық сезгіштік - жұқа дифференциалданған, обьективтіленген және рационалды, осы екінші сезгіштік біріншіні қадағалайды (протопатикалық сезгіштік таламуста, эпикритикалық ми қабықтарында болады).
Сезгіштік проблемасы алғашында психофизиологияда жасалды. Кейін ғана психологиялық сипат алды. Адам психологиясы сезім органдарын емес адамның сезгіштігін зерттейді. Түйсінудің нақты процесі индивидтің индивидуалды ерекшеліктерімен байланысты - қабылдау, әсерлену, яғни темперамент қасиеттерінен байланысты.
Эволюциялық және генетикалық ықпалдарды зерттей отырып, түйсінудің функционалды дамуын да зерттеу маңызды мәселелердің бірі. Яғни, сыртқы факторлардың әсерінен туындаған түйсіну табалдырықтарына байланысты эксперименттік зерттеулер, соның ішінде сезім органдарын бұрмалайтын жасанды шартты кіргізіп, түйсінуді өзгерту жайлы тәжірибелер (М. Страттон тәжірибелері, И. Келердің кейінгі жұмыстары).
Осы жағдайда өткен түйсінудің қайта жасалуы түйсінуді дұрыстауға итермелейді, яғни қоршаған әлем заттарымен практикалық байланыс тәжірибелеріне адекваттылықты орнату жайлы сөз болып отыр. Түйсінулердің өзара әрекеті жайлы зерттеулерге 1930 жылдан бастап назар аударылды (С.В. Кравков).
Түйсінудің ескі теориясын жеңуде сезім органдарының өзара әрекеті жайлы жағдайлар эксперимент жүзінде бекітілді. Түйсінудің табиғатын материалистік бағытта түсіну оның эффекторлық процестердің туындауымен байланысты болды (праксикалық рецепторлар).
Түйсінуде жауап реакция болмаса, психикалық құбылыс ретінде бола алмайды, мысалы қимылсыз қол астереогностикалы болып табылады. Түйсінудің рецепторлы теориясының эмпирикалық негізін бұзудағы (И. Мюллер, Гельмгольц, психофизиктер) тағы бір бағыт - И.М. Сеченов және И.П. Павловтың идеялары.
Енді қысқаша түйсінудің пайда болу мәселелеріне тоқталайық. Организмнің қоршаған ортамен өзара әрекет процесінде сыртқы өзара әрекетте ішкі қатынастар мен организм күйінің даму процестері де өтеді, өзінің биологиялық заңдылығы бойынша проталлаксикалық өзгерістеріне (А.Н. Северцов) байланысты органдардың екіншілей функционалды коадаптациясымен байланысты болады.
Ал біріншілейге экстра сезгіштікті, яғни организмнің ортамен өзара әрекетін жатқызамыз. Сондықтан да сыртқы обьективті болмысты бейнелейтін психиканың элементар формасы түйсіну деп, психиканың пайда болуы жайлы нақты мәселені қарастырамыз, түйсіну қабілеті немесе сезгіштік, оның пайда болуы жайлы зерттейміз.
Сезгіштікті психиканың элементар формасы деген критерийін қарағанда оның субьективті емес обьективті критерийін табу керек. Р. Иеркстің концепсиясына ораламыз, зоопсихологияда сезгіштіктің обьективті критерийінің екі типін көрсетеді. Олар жануар мінез-құлқында жатқан функционалды критерийлер.
Қозғалғыштық сезгіштіктің критерийі бола алмайды. Кейбір зерттеушілер қозғалыс жануардың тәжірибесімен байланысты дейді (Ж. Бон), егер де жануар өз қозғалысында есті (жады) көрсе, онда ол қозғалыстар сезгіштікпен байланысты.
Бірақ бұл гипотеза көптеген қиындықтар туғызады. Ол мнемикалық функциямен байланысты (Э. Геринг, Р. Семон). Сондықтан да тітіркендіргіш пен сезгіштік процестерін айыра білу керек. Бірақ бұл айырмашылықты зерттеу, дәлелдеу физиология үшін өте қиын.
Яғни түйсіну органдары мен тітіркендіру беретін органдарды ажырата білу керек, олар түйсіну органдарына жатпайды. Физиологияда екі термин пайда болды - сезгіштік ұғымы (sensibilitas) және тітіркендіргіш (irribilitas) ұғымы (А.фон Галлер). Сөйтіп кейбір авторлар үшін тітіркендіргіш пен сезгіштіктің айырмасы жайлы пікір субьективті болып табылады.
Психика (түйсіну) тіршіліктің күрделену өнімі, ол заңды дамиды, организм обьективті болмысты қарапайым түйсінулер түрінде бейнелеуге қабілетті болуы керек.
Тітіркендіргіштің жаңа формасы жоғарғы ұйымдасқан тіршілік иелеріне тән, онда биологиялық жағымды рөл атқарады, тіршілікті ұстап тұруға бағытталған организмнің іс-әрекетімен жанамаланады. Ол сезгіштік функциясы болып табылады, яғни түйсіну қабілеті, организмді ортада бағдарлайды.
Сезгіштікті дамудың жоғарғы сатысында қарастырғанда мына бір негізгі жағдайды ескеру керек. Организмнің ортамен өзара байланысында тікелей ассимилятивті процестерді анықтайды, организмнің ішкі ортасы және оның сыртқы ортасы деген жағдайды бөліп көрсетеді.
Сондықтан да дамудың жоғарғы сатысында көптеген қатынастар ішкі және сыртқы орталарды байланыстырады, организм тіршілігінің жанамалаушы негізгі процестері (ассимиляция) сезгіштік құбылысымен байланысты болған сайын көп қырлы және дифференциалды сипатқа ие бола түседі.
Түйсіну объективті әлемнің жеке қасиеттерін бейнелейтін процесс ретінде, сыртқы орта ретінде, рецепторларға (сезім мүшелері) тікелей әсер етуден туындайтын меншікті организм ретінде, сыртқы ортаға бейімделу үшін іс-әрекет пен мінез-құлықты регуляцяилаушы ретінде. Түйсінулердің функциялары:сигналды, бейнелеуші, регулятивті Л.М.Веккердің информациялық теориясы. Түйсінудің кеңістікті-уақыт сипаттамасы. Түйсіну парциалды метрикалық инвариант ретінде.

3-дәріс. Сенсорлық процестердің психофизикасы
мен психофизиологиясы
Анализатор анатомиялық құрылымдардың күрделі комплексі ретінде. Рецептор, өткізгіш жолдар, анализатордың ми кабығы бөліктері. Рефлекторлық доға мен рефлекторлық сакина ұғымдары. Пенфилд бойынша түйсінулердің ми локализацяисы. Абсолютті және салыстырмалы табалдырық. Табалдырық пен сезгіштіктің арақатынасы. Психофизика және табалдырық проблемасы. Психофизика заңдары ( (Вебера-Фехнера, Стивенса). Адаптация және сенсибилизация. Синестезия. Контраст құбылысы. Субсенсорлық құбылыс.
Психофизиканың пәні мен міндетін тұжырымдау. Түйсіну табалдырықтары мен сезгіштікті өлшеу. Субсенсорлы диапазон. Сигналдарды табу теориясы. Сигналдарды табу теориясында табалдырық ұғымын сынау. Көру қабылдауындағы Фурье-анализ.
Фурье-анализдің зерттеу пәні-қабылдау феномендері, осы теорияның негізгі ұғымдары-психофизикалық оператор, Фурье қатарлары, сызықтық операторлар, беруші функциялар.
Психофизиканың Фехнерден Дж. Гибсонға дейін дамуы. Стимуляция жайлы түсінік. Бір өлшемді шкалалау. Көп өлшемді шкалалау әдісі. Қабылдауды зерттеуге көп өлшемді шкалалауды қолдану. Субсенсорлық диапозон. Табалдырықты өлшеу әдістері. Бугер-Вевер заңы. Фехнер постулаты. Фехнер заңының қорытындысы. С. Стивенстің психофизикасы.
Стивенстің Фехнер концепциясын сынауы (түйсінуді тура өлшеу мүмкін еместігі жайлы). Тура шкалалау әдісі. Стивенс заңының қорытындысы. Сигналдарды табу теориясы.
Түйсінудің негізгі қасиеттері - сапасы, интенсивтілігі, ұзақтығы және кеңістікті локализациясы, түйсінудің абсолютті және салыстырмалы табалдырықтары (бұлардың мазмұны семинарда талданады). Түйсінудің қасиетіне оның салдар және латентті кезең сияқты қасиеттерін айтуға болады.
Психофизика элементтері - түйсінудің сыртқы тітіркендіргішке тәуелділігін анықтайды. Оның негізін Э. Вебер және Г. Фехнер салды (Психофизика элементтері, 1859).
Психофизиканың негізгі мәселесі - табалдырық жайлы мәселе. Абсолютті түйсіну және айыру табалдырықтары деп бөлінеді. Психофизика бойынша барлық тітіркендіргіш түйсіну туғызбайды. Әлсіз тітіркендіргіштен түйсіну тумайды.
Түйсіну туу үшін тітіркендіргіштің сол минималды интенсивтілігі болу керек, тітіркендіргіштің сол минималды интенсивтілігі төменгі абсолютті табалдырық деп атайды. Төменгі табалдырық сезгіштіктің сандық сипаттамасын береді: рецептор сезгіштігі табалдырықтың шамасына кері пропорционал:
Е=1Р

Е - сезгіштік, Р - тітіркендіргіштің табалдырық шамасы. Жоғарғы абсолютті табалдырық -- сол сападағы түйсінуге мүмкін деген максималды интенсивтілік.
Түйсінулердің айырмашылығын көрсету үшін екі тітіркендіргіштің интенсивтіліктерінің арасында белгілі бір қатынасты талап етеді. Ол Вебер заңдылығы деп аталады.
Негізгі тітіркендіргіштерге қатысты қосымша тітіркендіргіштердің қатынасы үнемі тұрақты:

Е=Р∆ р; ∆ рР=К

Мұнда: Е - айыру сезгіштігінің көрсеткіші, Р - алғашқы фактор, тітіркендіргіш, ал ∆ р - алғашқы сезгіштікке қосылған шама, К - рецепторға қатысты тұрақты шама.
Бірақ Вебер заңдылығы барлық айыру түйсінулердің бәріне бірдей жарай бермейді. Фехнер өзгергіш шамалардың екі қатарын жасады: тітіркендіргіштер шамасы және оларға сәйкес түйсінулер шамасы. Түйсінулер арифметикалық прогрессиямен, тітіркендіргіштер геометриялық прогрессиямен өседі.
Түйсіну интенсивтілігінің тітіркендіргіш интенсивтілігіне тәуелділігі Вебер-Фехнер психофизикалық заңдылығы деп аталады. Бұл заңды сезім органдарының электрофизиологиясында қолдануға жарамайды. Г. Гельмгольц (кейін П.П. Лазарев бекітті), Вебер-Фехнердің алғашқы тұжырымдамасын өзгертті, яғни тітіркендіргіш құбылыстарын басқару, бірақ сезгіштіктің көп қырлы қасиетін толық аша алмайды.
Сезгіштіктің ылғи да өзгеріп отыратындығы көп айтылады (А.И. Богословский, К.Х. Кекчеев). Б.М. Теплов өте ұзақ емес жаттығулар барысында биіктіктің айыру табалдырығының тез төмендегенін анықтады. Психология бойынша тек тітіркендіргішпен ғана емес, затпен, органмен ғана емес, адаммен қатысты зерттеулер негізгі болып саналады.
Табалдырықтарды анықтау үшін психофизикада бірнеше әдістер жасалған:
Г.Э. Мюллер (1860):
а) ішкі бағдарлану әдісі (Фехнер бойынша орташа қате әдісі);
ә) шекара әдісі (Вундт бойынша минималды өзгерістер әдісі);
б) тұрақты тітіркендіргіштер әдісі (Фехнер бойынша шын және жалған жағдайлар әдісі).
а) Ішкі бағдар немесе орташа қате әдісі - сыналушы, субъект өзі әрең білінер түйсіну туғанша тітіркендіргіштің интенсивтілігін біресе ұлғайтып, біресе азайтып өзі анықтайды.
Әрбір ішкі бағдарлар бір-бірінен айырмашылығы болғандықтан, әр түрлі белгіленеді а1, а2, а3 ... аm. Олардың орташа арифметикалық мәні:

аm = an

Мұнда n - жасалған анықтамалар саны, аm - бұл шама абсолютті табалдырыққа сәйкес тітікендіргіштердің шамасын береді. Немесе бұл формуланы былай өрнектеуге болады.

d1 = a1 - аm ; d2 = a2 - аm...

E=dn

Орташа ауытқу немесе орташа қате бақылаушының өлшемдерінің дәл ішкі бағдарының бірі.
ә) Шекара немесе минималды өзгерістер әдісі - сыналушыға біртіндеп азайған r'o және r''o ұлғайған тітікендіргіштердің интенсивтілігі беріледі.
Абсолютті табалдырықты табу үшін екі шама анықталады - сыналушының ұлғайтылған интенсивтілік барысында бірінші рет түйсінген тітікендіргіштердің шамасы және сыналушы бірінші рет интенсивтілігі азайған кездегі түйсінбеген тітіркендіргіштің шамасы.
Осы шамалардың арифметикалық ортасы абсолютті табалдырық шамасын көрсетеді. Ол мына формуламен анықталады:

ro = r'o + r''o2
және жоарғы айыру табалдырығы және төменгі айыру табалдырығы анықталады:

rи = rи' + rи'' 2
Ал орташа айыру табалдырығы:

∆ r = ∆ ro + ∆ rи2

б) Тұрақты тітіркендіргіштер немесе шын және жалған жағдайлар әдісі.. Абсолютті немесе айыру табалдырықтары жоғарыдағы екі әдіс сияқты тура емес, сыналушылардың көрсеткіштерін статистикалық өңдеу барысында есептелінеді.
Әртүрлі интенсивті тітікендіргіштер сыналушыға ретсіз беріледі. Сыналушы қай кезде дұрыс деген түйсіну болғанын айтуы керек.
Жоғарғы айыру табалдырығы:

So = (Do + i 2) - gi n

Мұнда So - жоғарғы айыру табалдырығына сәйкес тітіркендіргіштің шамасы, Do -тітіркендіргіштің интенсивтілігінің максимал шамасы (сыналушының барлық жауабы дұрыс болу керек), i -ретсіз берілген тітіркендіргіштердің интенсивтіліктерінің арасындағы тұрақты интервал саны, g - күшті деген жауаптардың қосындысы, n -барлық жауаптардың жалпы саны.
Төменгі айыру табалдырығы:

Sи = (Dи + i 2) - gi n

Мұнда Sи - сол табалдырыққа сәйкес тітіркендіргіштердің шамасы, Dи -сыналушының дұрыс деген жауаптары негізінде интенсивтілігінің минималды шамасы, i-ретсіз берілген тітіркендіргіштерджің интенсивтіліктерінің арасындағы тұрақты интервал саны, g -әлсіз деген жауаптардың қосындысы, n - барлық жауаптардың жалпы саны.
2-модуль.
Сенсорлық-перцептивті процесстер
4-дәріс. Түйсіну түрлері мен классификациясы

Көру түйсінуі таным процесінде маңызды орын алады. Себебі адам көру арқылы дүниедегі заттармен құбылыстарды тек түйсініп ғана қоймайды сонымен бірге оларды дұрыс танитын болады.
Көру түйсіну көзге жарықтың әсер етуінен, яғни 390-нан 800 миллион кронға дейін ұзындығы бар электромагнит толқындарының әсерінен пайда болады.
Жарық толқындарының ұзындығын, амплитудасын және формасын айыру қажет. Толқынның ұзындығы оның бір секундтағы тербеліс санына байланысты болады. Тербелістің саны қаншалықты көп болса соншалықты толқынның ұзындығы соншама қысқа болады, керісінше, тербелістің саны азайған сайын толқын да ұзара түседі.
Түйсіну бейнелері реттеуші, танымдық және эмоциялық функциялары. Түйсінулердің классификациясы. Түйсінудің эмпирикалық сипаттамасы. Л.М. Веккердің классификациясы: кеңістікті-уақыт құрылымы, полимодальдылық, қабылдаудың интенсивтілігі. В. Вундтың сенсуализмі және қазіргі жаңа практикалық психология.
Бейнелердің онтологиялық тұтастығы обьективті болмыстың заттылығы, психофизиологиялық тұрғыдан сыртқы дистантты анализаторларды танымдық комплекстерге біріктіретін қозғалыстың өзара әрекеті, физиологиялық (организм деңгейінде) және психологиялық (жеке адам деңгейінде) белсенділік, танымға бағыттылығы, детерминациялануы.
Рецептивті теория. Түйсіну сәйкес сезім органдарындағы сыртқы әсердің механикалық енжар ізі ретінде. Рефлекторлық теория. Түйсіну танымдық және регулятивті табиғаты бар тұтакс рефлекс ретінде. Түйсіну танымдық және регулятивті белсенділік ретінде. Б.Г.Ананьевтің түйсіну теориясы. Иіс сезу генетикалық алғашқы түйсіну ретінде, оның компенсационды мүмкіндіктері. Түйсінудің дамуындағы іс-әрекеттің рөлі.
Көру түйсінуі біздің көзімізге әсер етуші тітіркендігіштің түрімен, әсер ету мерзімімен, оның кеңістіктегі орнымен және бір мезгілде әсер етуші басқа заттардың да сипаттарымен байланысты. Көру түйсінуінің заттардың әсер етуші мезгілімен байланысты болатынын адаптация құбылысынан анық байқауға болады.
Күшті жарықтың көзге түсуі, әсіресе алғашқы 5 минуттың ішінде, көру түйсігін бәсеңдетеді. Бірақ көз бара-бара көндіккен соң, оның көргіштігі ұлғая береді, өйткені қараңғыда адамның жарықты сезгіштігі күшті болады.
Өмірде заттармен, не құбылыстармен байланыссыз түстер болмайды. Сондықтан адам тегінде түстерді түрлі заттармен және құбылыстармен байланыстырып отырады.
Мұнда адамның тәжірибесі үлкен орын алады. Көбінесе, тұрмыста сары түс күннен, оттың жалынымен, қызыл түс қанмен, көгілдір түс - өсімдікпен байланыстырылып отырылады.
Сонымен бірге әр түс адамға өзінше әсер етеді, физиологиялық процестерде пайда болдыруға да себеп болады. Мысалы, кейбір түстер адамның жүйке саласын қоздыратын болса, басқа түстер жүйкені жұбатып, тыныштатады. Кейбір түстер көбінесе жағымды болса, басқа біреулері жағымсыз болып қабылданады. Бұл жөнінде түстер жылы, суық деп те аталады.
Түстерді түйсіну: Көзбен қабылданған түстер екіге бөлінеді: ахроматикалық (ақ, қара және солардың арасында жатқан барлық түстер бірақ олар жарқыраыумен ажыратылады) және хроматикалық (қалған барлық түстер, олар түстер тоны, жарықтығы, қанықтығымен ажыратылады).
Түстер тоны - бір түстің басқа түстен айырмашылығын көрсететін сапа. Жарықтық - сол берілген түстің қара түстен айырмашылығын көрсету дәрежесі.қара түс аз жарықтыққа, ақ түс көп жарықтыққа ие. Жарықтық арқылы түстердің айқындығы, анықтығы анықталады.
Қанықтық - берілген түстің сұр түстен айырмашылығын көрсететін дәреже. Түстердің араласуы - табиғатта түстерді қабылдау олардың бір-бірімен араласуынан туындайды.

5-дәріс. Түйсінудің теориялық-эксперименттік негізі
И. Ньютон және Г. Грассман түстердің араласу заңдарын көрсетті: 1-заң-әрбір ххроматикалық түс үшін басқа түс бар олардың араласуынан ахроматикалық түстер алынады: қызыл және көгілдір-жасыл, сарғыш және көгілдір, сары және индиго-көк, сары-жасыл және күлгін, жасыл және қарақошқыл түстер;
2-заң-қосымшаға қарағанда бір-біріне жақын жатқан түстерді араластырсақ, кезкелген түсті алуға болады, яғни сол екі түстің арасындағы спектрде жатқан түстер; 3-заң- бірдей боп көрінетін екі жұп түстер айырмашылықтарына қарамастан араластырғанда бірдей түс береді.
Ең маңыздысы түстерді бинокулярлы араластыру. Бинокулярлы араласу - әрбір көзді әртүрлі түспен тітіркендіру нәтижесінде алынған үшінші түс. Бір көзбен бір түске, екінші көзбен екінші басқа түске қарасақ, үшінші басқа түсті көреміз.
Түстерді түйсіну теориясы. Экспериментті жөнді негізделмеген түстерді көру құбылысын түсіндіру үшін бірнеше теориялар болды. Солардың негізгісі - Юнг-Гельмгольц және Э. Геринг теориялары.
Юнг-Гельмгольц теориясы бойынша көру түйсінуі өзінің жұтылу спектрі бар үш гипотетикалық жарық сезгіш заттардың бөлінуінен, яғни фотохимиялық процесс әсерінен болады.
Гельмгольцтің пікірінше, көру аппаратында үш түрлі нерв типтеріне бар осылардың жеке қозулары максималды қаныққан үш түсті береді - қызыл, жасыл, күлгін түстер.
Жарық тек біруіне ғана емес, үшеуіне бірдей әсер етеді. Таяқшамен көргенде қара қошқыл түстер алынады, түтікшемен көргенде соған ұқсас процесс жүреді, бірақ бұл айтылғандар эксперимент жүзінде бекімеген.
Э. Геринг түстерді көрудің басқа теориясын ұсынды: көзде үш жарық сезгіш зат бар: ақ - қара, қызыл-жасыл және сары көк. Заттардың диссоциациясынан ақ, қызыл, сары түс түйсініледі, ал ассимиляция қара, жасыл, көк түсті түйсіндіреді. Юнг. Гельмгольц, Геринг теорияларынан басқа да теориялар бар. Г.Э. Мюллер бойынша, перифериялықпен қоса, орталық нерв жүйелері де қатысады. Алғашқылай үш процесс бар - Р, Р, Р. Олар Гельмгольцтегідей үш қозуға сәйкес келеді, екіншілей процестерге хроматикалық процестер жатады.
Олар Геринг бойынша, бір-бірімен өзара әркеттеседі. Мюллер бойынша орталық қозулар алтау-қызыл, сары, жасыл, көк, ақ, қара. Сол сияқты Т. Шьелдерупп-Эббе, Л.А. Шварц теориялары да осы принциптерге бағынады. Түстердің психофизикалық әрекеті.
Әрбір түс адамға өзінше әсер етеді, түстер бір жағынан физиологиялық әсер, екінші жағынан алдыңғы тәжірибеге қатысты ассоциация бойынша әәсер береді.
Кейбір түстер нерв жүйесін қоздырады, кейбірі тыныштандырады. И.В. Гете түстер көңіл - күйге әсер етеді деді. Түстерді бөлді: а) қайғылы, беймазалық көңіл-күй туғызатын түстер: көкшіл көк. Ал аралық түске ол жасылды жатқызды: ол тыныштандырады.
Түстердің эмоциялық әсер етуі ассоциацияларға байланысты: көгілдір түс аспанмен ассоциацияланады, жасыл-көк-шөппен, көгілдір-жасыл-сумен, сарғыш қызыл - отпен. Түстер адам организміне де физиологиялық әсер туғызады.
Адамда естудің мәні сөз бен музыканы қабылдауға байланысты. Есту түйсінуі дыбыс толқындарының есту рецепторына әсерін бейнелейді. Дыбыс толқындары әртүрлі тербеліс амплитудасына ие. Тербеліс амплитудасы неғұрлым үлкен болса, дыбыс соғұрлым күшті. Дыбыстың күші амплитуданың квадратына тура пропорционал және бұл күш құлақтың дыбыс көзінен арақышықтығына байланысты.
Дыбыс күші арнайы энергия бірлігімен өлшенеді. Дыбыс толқындары тербеліс периодының ұзақтығымен немесе жиілігімен ажыратылады. Толқынның ұзындығы тербеліс санына кері пропорционал.
Дыбыс толқындары тербеліс формасымен дыбыс тембрімен де байланысты. Музыкалық дыбыстардың қисығы математикалық жолмен, Фурье әдісі бойынша есептелінеді. Барлық естілетін дыбыстар екіге бөлінеді - шулар (орнықсыз жиілікпен периодты емес тербелістерді бейнелейді) және музыкалық дыбыстар (периодикалы тербелістер).
Шу мен музыкалық дыбыстың арасында шекара, аса бөліну жоқ. Шудың акустикалық құрамдас бөлігі музыкалы сипатқа ие, мысалы, желдің гуілдеуі. Адам сөзі де шу және музыкалық дыбыстан тұрады. Дыбыстың қасиеті - оның айғайы, биіктігі, тембрі. Тон мен шудың арасында да шекара бөліну жоқ.
1. Қаттылық (громкость) - дыбыс толқындарының күшіне, амплитудасына, тербелісіне байланысты. Дыбыс күші мен қаттылығы бірдей мән емес. Дыбыс күші тыңдаушы қабылдай ма, қабылдамай ма, одан тәуелсіз физикалық процесті сипаттайды, қаттылық - қабылданған дыбыстың сапасы.
2. Биіктік - дыбыс толқындарының тербелісінің жиілігін бейнелейді. Барлық дыбыстар құлақпен қабылданбайды. Биіктікті айырудың екі табалдырығы бар: а) қарапайым айыру табалдырығы; ә) бағыт табалдырығы (В. Прейер).
3. Тембр - дыбыстың бояуы жиі орналасқан тондарының (гармониялық және гармониялық емес) ара қатынасына байланысты. Тембр гармония сияқты дыбысты бейнелейді. Тембр бояуы вибраторға байланысты ерекше байлыққа ие болады (К. Сишор).
Адам даусына, скрипкаға және тағы басқаларға ерекше эмоциялық көркемдік береді. Жақсы және жаман вибратор бар. Музыкалы инструменттер тембрлық сипаттамамен ажыратылады.
Дыбыстардың локализациясы - дыбыс шығып тұрған жердің бағытын анықтау қабілеті біздің есту қабілетіміздің бинауралды сипатымен шарттанған. Кеңістікте дыбыстардың локализациясын бинауралды эффект деп атайды.
Мысалы, бір құлағы керең адамдар қосымша тәсіл қолданады, басын бұру т.с.с. Бинауралды эффект фазалы және амплитудалы болады. Фазалы бинауралды эффектіде дыбыс шығатын бағыт екі құлаққа бірдей фазалы дыбыс толқындарының келу уақытының әр түрлі екендігімен шарттанады. Амплитудалы бинауралды эффектіде екі құлақта алынған қаттылықтың айырмасымен шарттанады.
Органикалық түйсіну - рецепторлардың көптеген ішкі органдары ашылып, іс-әрекеті органикалық түйсінумен байланысты болды. Ол рецепторлар Шерингтонның классификациясы бойынша интерорецепторлар категориясына жатады.
Ол механикалық, химиялық, физико-химиялық тітіркендіргіштерді қабылдайды. Әсіресе ашығу мен түйсінуге қатысты мәселелер көп болды. Ашығудың перифериялық теориясына қарсы (ашығу түйсінуі бос асқазанмен байланысты) М. Шифтің теориясы - қанның химиялық құрамының өзгерісі миға беріледі.
Барлық органикалық түйсінулерге ортақ жағдайлар:
1. Органикалық қажеттілікпен байланысты немесе оны қажеттіліктер түйсінуі деп атаған (М. Прадинес). Органикалық қажеттіліктердің тууына және оны қанағаттандыруға байланысты, оның динамикасы, әуестенуі, ұмтылуы сияқты кезеңдерге ие;
2. Органикалық түйсінулерде сенсорлық, перцептивті сезгіштік аффективті сезгіштікпен қосылып кетеді. Өткір аффективті тонға ие, бірақ эмоциялық бояғы аз болады;
3. Органикалық түйсінулер қажеттілікті бейнелеп қимыл импульстерімен байланысты болады. Түйсінутүрлері толығымен семинарда талданады.
Ал органикалық түйсінуге ашығумен шөлдеу, тою мен сусынды қандыру, ішкі мүшелердің ауруы, тұншығуы, жүрек айну, жыныс сезімдері сияқты түйсінулер енеді. Ал жыныс құштарлығы адамдардың бір-бірінің күрделі қарым-қатынасынан және нәзік сезімдерімен байланысты болады. Органикалық түйсінулер органикалық қажеттілікті бейнелейтіндіктен және олардың қанағаттанылуымен, я қанағаттанылмауымен, құштарлығымен байланысты болады.
Бұл жөнінде екі түрлі теория бар. Теорияның біреуі ашығуды түйсінуін құрсақтың, оның боршаларының жиырылуымен байланыстырады: құрсақтың жиырылуынан пайда болатын қозу вегативті жүйке саласы арқылы миға баратынын айтады.
Екінші теория бойынша адам ашыққанда қанның құрамы өзгереді, ал өзгерген қан тікелей миға әсер етіп, ашығуды түйсіндіреді. Егер, бірінші теория ашығуды перифериялық жүйке жүйесінің әрекетімен байланыстырса, сол сияқты шөлдеуді де, тамақтың құрғауын да сонымен байланыстырады. Екінші теория шөлдеуді ашығу сияқты себептермен, яғни шөлдеуді, организмде судың жетіспеуімен байланыстырады.
1) Проприорецептор түйсінулері адамның бүкіл денесінің, не болмаса, жеке мүшелерінің жағдайын, қозғалысын, кеңістіктегі жағдайды, оның қозғалысын меңгеріп отыруды бейнелейді.
2) Проприорецептор түйсінулерінің екі түрі бар: кинестетикалық, яғни боршалар мен буындарда туындайтын түйсінулер;
3) дененің тепе-теңдігін түйсіну.

ІІ-блок.
Танымдық белсенділік субъектісі
3-модуль.
Жоғарғы психикалык функциялар
6-дәріс. Қабылдау психологиясының жалпы сұрақтары.
Қабылдау перцептивті іс-әрекет ретінде
Қабылдаудың психологиялық табиғаты. Қабылдаудың константтылығы, ұғынымдылығы. Бейнелердің заттық мазмұны. Перцептивті бейнелердің өзінідк ерекшеліктері. Қабылдаудың қасиеттері және феномендері. Заттық бейненің пайда болуының сенсомоторлық теориясы. Адаптация динамикасы мен феноменологиясы. Қабылдаудың психологиялық анықтамасы. Перцепцияның негізгі көздері. Қабыладушы белсенділік
Қабылдау іс-әрекет ретінде. Перцептивті іс-әрекет. Зерттеу іс-әрекеті және жаттығулардың рөлі. Перцептивті референтті жүйелер. Антиципиялық іс-әрекет.
Қабылдаудың феномендері. Оптикалық бұрмаланудағы қабылдаудың заттылығы. Оптикалық бұрмалану түрлері (инверсия, реверсия, араласу, түрдің өзгеруі, диспараттылық белгісі).
Адаптация динамикасы мен феноменологиясы. Соқыр, естімейтін балада көру бейнелерін қалыптастыру. Тері көруі феноменологиясы.
Қабылдау заттар мен құбылыстардың сезім мүшелеріне тікелей әсер етіп, оларды санада тұтастай заттық түрде бейнеленуі. Қабылдау түйсінулерге негізделіп құралады. Егер адам түйсіну арқылы дүниедегі заттардың жеке қасиеттерін ғана бейнелейтін болса, қабылдау арқылы заттар мен құбылыстарды бүтіндей, тұтас зат күйінде бейнелейді.
Түйсіну, қабылдау пайда болуы үшін заттар мен құбылыстар адамның сезім мүшелеріне тікелей әсер етіп отыруы керек.
Қабылдау психикалық процесінде адам өзінің ойы мен ақылын бір мақсатқа көздеп, соған жұмсап отырады. Зейінін қабылдайтын затына бағыштайды. Адамның қабылдау процесі белсенді.
Қабылдауда ой процесінің қатысуы арқылы жалпылау элементтері де ұшырайды. Қабылдаған заттарды жалпылағанда кей кезде адам оларды да бір-біріне қосып, бір әрекет етіп отырады.
Бұл жөнінде Л. Фейербах ойлаудың барлық сезімдерімізге қатысының барлығын тап-таза көру процесінде де ойдың қатысып отыратындығын, егер көретін заттарға адам зейінін бұрмаса, олардың айналасындағы басқа заттардан бөліп, бөлшектеп, даралап алып, қарамаса адамның оларды жақсылап көре алмайтындығын, сезе алмайтындығын айтады.
Қабылдаудың физиологиялық негізі - ми қабығындағы талдағыштар жүйесінің бірлескен қызметі мен мидың талдау, жинақтау функциясынан туындайды. Қабылдау түрлері әсер етуші заттардың түрлерімен өте тығыз байланысты.
Мәселен, біздің көз алдымызда тұрған нәрселерді көреміз, айналадағы дыбыстарды естиміз., түрлі иіс болса, оны білеміз, денемізге тиген заттарды сезіп, олардың температурасын, сыртқы пішінін, тағы басқа қасиеттері мен сапаларын ажыратамыз.
Қабылдау процесінде қандай талдағыш көбірек орын алса, қабылдау да соларға байланысты болып отырады. Егер қабылдау процесінде көру талдағышы көбірек орын алса, көру қабылдауы, ал егер есту талдағышы көбірек орын алса, есту қабылдауы болады.
Жалпылап қабылдаудың нәтижесі адамның ақыл-ой өрісімен байланысты. Адам қаншалықты білімді болса, соғұрлым жалпылап қабылдау да оның іс әрекетінде үлкен орын алады. Жалпылап қабылдауды ғылымда категориялық деп те атайды.
Қабылдаудың түйсінуден негізгі айырмашылығын көрсететін - оның объективациясы. Қабылдауда бейнелерді қалыптастыру үшін зерттеуге бағытталған ішкі және сыртқы жұмыс жасалады.
Қабылдаудың физиологиялық негізі (бейнелерді қалыптастыру) көптеген психофизиологиялық жүйелерді біріктіреді. Қабылдау сигналдарды қабылдайды және қайта өңдейді, яғни күрделі ойлау іс-әрекетін жүзеге асырады.

ІІІ-блок. Психиканың регулятивті процестері.
4-модуль.
Қабылдау психологиясының теориялык негіздері
8-дәріс. Қабылдауды зерттеудің негізгі
бағыттары мен теориялары

Түйсіну мен қабылдау процестерінің табиғаты жайлы жаңаша идеяны айтқан И.М. Сеченов пен И.П. Павловтың жұмыстары болды. И.М. Сеченов түйсінудің шығу тегін, оны заттық іс-әрекетпен детерминацияланған психологиялық құбылыс ретінде түсінуге күш салды. Оның пікірінше, іс-әрекет рефлекстен шығады, оның құрылымын сақтайды.
Көру өрісінде ұқсас процестер бір-бірін тартады, осы өзара тартылған ұқсас процестер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.