Қазақша жарнамалардың қазіргі жағдайы: тілдік қателіктері, оларды шешу жолдары


І. Кіріспе
ХХ ғасырдың ортасында адамдардың өмірін жарнамасыз елестету мүмкін емес болатын, сондықтан оны жан-жақты, мұқият зерделеу басталды. Біз жарнамамен кез келген жерде кездесеміз: үйде теледидар қарап отырғанда, радио тыңдағанда, жұмысқа немесе сабаққа бара жатқанда, яғни, барлық жерде, біз қайда болмасақ та жаңа тауарлар немесе қызметтерді ұсынған жарнамалық хабарландыруларды көреміз немесе естиміз. Жарнаманың рөлі журналистикада ғана емес ел экономикасының дамуына да өз септігін тигізуде. Сол себепті бүгінгі таңда жарнамаға деген сұраныс арта түскен. Әсіресе, қазақ тілді жарнаманың жай-күйі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналған. Сондықтан біз «Қазақша жарнамалардың қазіргі жағдайы: тілдік қателіктері, оларды шешу жолдары» тақырыбын зерттеуді жөн көрдік.
Тақырыптың өзектілігі. «Біз тыныс алатын ауа - азоттан, оттегіден және жарнамадан тұрады». Л. Барден
Американдық ғалымдар жүргізген статистикалық мәліметтерге сүйенсек, адамзат күніне 1450-ге жуық жарнамалық хабарландырудың әсеріне түседі екен. Жарнама бұқараның «психосанасы» үшін, олардың жүйкелік құндылықтарына әсер етуде шексіз күшке ие. Мәселен, АҚШ-та осыдан бірнеше жыл бұрын марихуанаға қарсы әлеуметтік жарнамаға 939 млн. $ жұмсалған. Алайда, әлеуметтік жарнама өз мақсатына жетпеген, керісінше марихуана пайдаланушылары көбейе түскен, яғни, жарнаманың әдемілігі, жаңашылдығы соншалық: - жасөспірімдердің қызығушылығы артқан. Нашақорлар саны 80%-ға дейін өскен. Жарнаманың құдіретін осыдан көруімізге болады.
Біз күнделікті көріп жүрген жарнамалық хабарландырулардың санамызға қалай әсер ететіндігі жөнінде ойлана бермейміз. Алайда оның адамға тигізер әсері нашаның әсерінен кем емес. Жарнаманың екі түрі бар: бірі - тура, екіншісі - жанама. Тура жарнаманың мақсаты - тұтынушыға ұсынылған тауарды қалай да сатып алуына әсер ету. Жанама жарнаманың мақсаты - адамның қажеттілігіне сай мінез-құлқын қалыптастыру. Қазіргі экономикалық нарықта (рынокта) үздіксіз тұтынушылар ауадай қажет. «Үздіксіз тұтынушының» керемет әрекеті нашақордың әрекетіндей болып саналады. Нашақор белгілі бір өнімге адалдық танытады (тауар маркасына адал), оны қолданғанннан ләззат алады (тауарды қолданғаннан қуану), ол өнімді идеал ретінде таниды (тауардың «имиджін» қалыптастырады), одан жедел әсерді күтеді (тауардың артықшылығы), тауардың өтімділігіне әсер етеді (тауар көлемінің артуына әсер етеді), пайдалану салдарын түсіндіреді (өзіне тигізетін кері әсеріне қарамастан, қолдану себебін дәлелдейді) .
Жарнама туралы көптеген пікірлер де бар. Оның негізгісі - қоғамдық сананы қалыптастыруда үлкен рөл атқаратындығы. Сондықтан біз қазақ тілді жарнаманың кемшіліктері мен қателіктерін дәл қазір айтпасақ, ертеңгі ұрпақ үшін мұның кері әсер ететіні сөзсіз. Осы тақырыпты зерттеу арқылы, жарнамадағы кемшіліктерді көрсетіп, алдағы уақытта мұндай қателіктердің орын алмасы үшін не істеу керектігі турасында өз ойымызды ұсынғым келеді. Менің зерттеу жұмысым осы аталған дүниелерді зерттеп, зерделеу еді.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Жалпы: «Қазақша жарнамалардың қазіргі жағдайы: тілдік қателіктері, оларды шешу жолдары» атты тақырыпты жан-жақты ашу үшін, біз бірінші кезекте шетелдік ғалымдардың еңбектеріне жүгіндік. Себебі жарнама түсінігі біздің елімізге шет мемлекеттерден келген. Дейян А. (Реклама. - Сирин. 1993. ), Тихонов А. (Реклама. Нет ничего проще. - Феникс. 2004. ), Селиверстов. С. (Социальная реклама. Искусство воздействия словом. - Бахрах-М. 2006. ) сынды ғалымдардың еңбектерін талдап, негізге алдым. Отандық ақпарат көздері болып табылатын барлық бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған жарнама туралы материалдар және «Рух пен тіл» қоғамдық ұйымының мәліметтері пайдаланылды.
«Жарнама - бұл таспа түріндегі сауда». Альберт Ласкер
Тауарды нарыққа шығару жүйесінде маркетингтің классикалық тұжырымдамасында жарнаманы ең бірінші орынға қояды. Ол болашақ сатып алушының назарына тауарлар мен қызметтер туралы маңызды фактілер мен мәліметтерді жеткізу үшін көркем түрде көрсетілген нысанда қысқа және нұсқа түрде ұсынылады. Жарнаманың қоғамдық рөлі - адамдардың көзқарасы, пікірлері мен мінез-құлқының қалыптасуына әсерін тигізуінде. Жарнама сұраныс пен ұсыныс жасауға, бәсекелестіктің қалыптасуына, инвестиция жинауға, өткізу нарығының кеңеюімен, сайып келгенде, жалпы экономиканың дамуына әсерін тигізеді. Бұл жарнаманың экономикалық рөлін ерекшелейді.
1. 1. Жарнаманың шығу тарихы
Жарнама (франц. reclame, лат. reclamo - жар саламын, айқайлау деген мағынаны білдіреді) - тауарлардың, қызмет көрсетудің тұтынушылық қасиеті туралы ақпарат беру және оған деген сұранысты көбейту мақсатында таратылатын хабарлама. Сондай-ақ белгілі бір адамдар, ұйымдар, әдебиет пен өнер шығармалары туралы хабар таратып, оларды танымал ету.
Қазіргі қазақ жарнамалары таралу жолдарына, қамтитын тақырыптарына, түрлеріне қарай әр түрге бөлінеді:
Баспа жарнамасы - ол тек көзбен көріп, қабылдауға арналған жарнамалық - каталогтық басылымдар (каталог, проспект, буклет, плакат, парақшалар) және жарнамалық-сыйлықтық басылымдар, үстелге қоятын және қабырғаға ілінетін фирмалық күнтізбелер, іс күнделіктері, жазу кітапшалары, қалта күнтізбелері т. б. жатады. Баспа жарнамасының мақсаты - болашақ сатып алушыны жарнамаланған фирма тауарларымен толық таныстыру.
Баспасөздегі жарнама . Бұл хабарландыру және шолу жарнама сипатындағы баспасөзде жарияланған әр түрлі жарнамалық материалдар (мақалалар, репортаж, шолу т. б. ) .
Радиожарнама . Негізгі түрлері - радиохабарландырулар, радиожурналдар, радиорепортаждар, радиороликтер.
Тележарнама. Ең танымал түрлері: телеролик, телехабарландыру, жарнамалық бағдарламалар, бағдарлама арасындағы телезаставкалар.
Аудиовизуальды жарнама. Бұл - жарнамалық роликтер, жарнамалық техникалық фильмдер, бейнефильмдер және слайдттар.
Сыртқы жарнама. Бұл - көру сезімі арқылы қабылданатын жарнама. Негізінен аталмыш жарнама тұтыну тауарлары үшін қолданылады. Қалың көпшілікке арналған. Оның түрлері: жарнамалық тақталар, афишалар, транспорттар, түрлі-түсті жазбалар, электронды табло, экрандар, дүкендер сөресі, фирмалық жазулар.
Көліктегі жарнама . Бұл - автобус, троллейбус және т. б. көлік түрінде орналастырылған жарнамалық мәліметтер, хабарландырулар.
Интернет жарнама . Өзінің жеделдігіне, қайталануына және таратылу ауқымдылығына байланысты баспасөздегі жарнаманың ең тиімді құралы болып табылады.
Сұранысты қалыптастырып және ынталандырып отыратын қызмет түрі ретінде жарнама Қазақстан аумағында ерте кезеңде пайда болған. Қазақ жерінде жедел дамыған ІХ-ХІІІ ғасырларда кент тірлігін ұйымдастырудың өзіндік жүйесі көрініс тапты. Бұған қалалар тізбегінің Ұлы Жібек Жолының бойында орналасуының зор әсері болды. Мәселен, кез келген қалаға ортақ шахристанда билік мекемелері орналасса, рабадта қолөнершілер тұрды. Көне Түркістан, Сайрам мен Отырар, басқа да қалалар туралы тарихи деректерде әмірлер мен хандардың жарлықтарын орталық алаңда жаршылар дауыстап жария ететіні баяндалады, сондай-ақ бұл пәрмендер мешіт қабырғаларына ілінетіні де атап өтіледі. «Жарнама» терминінің шығу төркіні Қазақстанның оңтүстік өңірінде ислам өркениетінің гүлденген дәуірі - ІХ-ХІІ ғасырларға барып тірелетіні де сондықтан. «Жар» сөзінің «Қазақ диалектілер сөздігіндегі» бір мағынасы - «қабырға» дегенді білдіреді. Ал, «нама»-парсыша «жазу» деген мағынада қолданылады. Сөйтіп, «жарнама» дегеніміздің ежелгі мәні - «қабырғадағы жазу, жазба» болса керек. Бір таңданарлығы - осы сөз төркінінің жоғарыда келтірілген ортағасырлық Еуропа қала мәдениетіне тікелей ұштасып жатуы. Капитализмге дейінгі кезеңде жарнама саласының анағұрлым жандануы орта ғасырларға тұспа-тұс келеді. Бұл дәуірде қазіргі қазақ жері арқылы көптеген сауда жолдары өткен, Ұлы Жібек жолы солардың бірі болып табылады. Осы жолдың бүкіл өн бойындағы Түркістан, Жент, Отырар, Сайрам сияқты ірі қалалар Шығыс пен Батыс арасындағы өркениеттік байланыстардың маңызды нүктелері болды. Жәрмеңкелер пайда болып, гүлдене түсті. Қазіргі Алматы облысы Кеген кентінің маңындағы Қарқара, Арқадағы Қоянды жәрмеңкелері күні кешеге дейін түрлі өлкелерден келген сан мыңдаған адамның басы қосылып, сауда-саттық қара күзге дейін толастамауымен әйгілі еді. Көпестер мен саудагерлер мидай сапырылысқан сауда алаңдарында өз өнімдерін бар өнерін сала жарнамалап жататын. Алармандар негізінен қазақ жұртының өкілдері болғандықтан, түрлі елдердің саудагерлері қазақша тақпақтап сөйлеуге тырысатын. Алайда, бұл жарнама бүгінгі ұғымдағы жарнама ауылынан әлі де алыста еді.
ІІ. Зерттеу бөлімі
Адамзат баласына өнім өндіре бастағаннан бастап айырбас бастауға тура келген. Айырбасты жүзеге асыру, демек, базарға бару. Базарға бару, демек, тұтынушыны шақыру. Осыдан жарнама пайда болды. Қазiргi жарнаманың тарихын керiсiнше есептейдi. Бiрiншi жарнамалар Лондонда сақталған Мысыр папирусында жазылған. Қытайда холар заманында баспа жарнамасы бар болғандығы қазіргі таңда дәлелденді. Сонымен бiрге жарнамаға Месопотамияның саудагерлерiнiң белгiсi де жатады. Ертеректе жарнамалық хабарландыруларды саудагерлік бекітулерге, тастар және қала қабырғаларына ілінген парақшаларға жазған. XVIII ғасырдың екiншi жартысында Германияда баспа машинасы ойлап табылған соң, қағазға жазылған жарнамалар пайда болды. Ал алғаш жарнама агенттіктері Англияда 1812 жылы дүниеге келген болатын.
Жарнаманың қарапайым түрлері б. з. б. пайда болды. Ежелгі Грекия мен Ежелгі Римде жарнама хабарландыруларын ағаш тақтайларға жазып, халық көп жиналатын алаңдарда айғайлап жар салатын болған. Баспаға басылған жарнамалар Англия мен Францияда ХVII ғасырда пайда болды. Жарнама қазақ халқына да ежелден белгілі. Оның халық ауыз әдебиеті үлгілерінде «жарлық шашу», «жар салу» ұғымдарымен берілген. Жарнама үлгілері «Қобыланды батыр», «Мұңлық-Зарлық» және «Оғыз-нама» жырларында бар. XIX ғасырдың аяғында «Түркістан уәлаяты», «Дала уәлаяты» газеттерінде саяси-экономикалық мәселелерге байланысты, оқу-ағарту, әдебиет және өнер-білім бойынша жарнамалар берілген. XX ғасырда жарнаманың мақсаты мен мазмұны кеңейіп, икемділігі артты, жарнама тілінің ішкі құрылымы сараланды. Нарықтық экономиканың қанат жаюына орай Қазақстанда жарнамалық қызмет түрлері сан алуан болып дамуда. Жарнама стратегиясымен айналысатын жарнама компаниялары пайда болды. Жарнаманың бір түрі - афиша (affіcher - хабарландыру, іліп қою) . Театр афишалары - спектакльдер және басқа да көңіл көтеретін шаралар туралы хабарландырулар. Афишалар театрдың алдына, көшелерге, алаңдарға және басқа да көпшілік жүретін орындарға ілінеді.
Жарнама күнделікті өміріміздің құрамдас бөлігіне, өзіндік заңдылықтары бар қоғамдық құбылысқа айналды. Тұтынушы мен өндіруші арасындағы маңызды дәнекер буын бола отырып, жарнама экономиканың дамуын ынталандыратын, өндірістік үдерістер мен өнім сапасын жетілдіретін маңызды тұтқа ретінде көрінуде. Жарнама сауданы «жүргізетін» тетік қана емес, сондай-ақ тұтыну мәдениетін жаңа биіктерге көтеретін «өркениет үдеткіші» де болып отыр. Өркениетті тіршіліктің негізін құрайтын ұстындардың біріне айналған жарнама төңірегінде зерттеушілер мен практик мамандар тарапынан түрлі пікірталастардың туындағанына көп болды. Зерттеушілердің көбі оны ғылымның арнайы бір саласына жатқызса, практиктер басқару, кәсіпкерлік пен іскерлік өрісінен іздегісі келеді, ал жарнамалық хабарландыруларды әзірлеуге қатысы бар мамандар шығармашылық үдерістің өзіндік бір түрі деп санайды. Жарнама нышандары адамзаттың өзін-өзі танып, саналы тіршілікке көшкен уақытында пайда болды деуге негіз бар. Адамдардың алғашқы томаға-тұйық қауымдастықтарында өмірге келген жарнама дами келе мәдени факторға айналып, тіл, діл, дін, әдет-ғұрып сияқты өзге де обьективті алғышарттармен бірге адамзат дамуының өркениеттік ұғым-түсінігін қалыптастырды. Ал, ақпарат алмасу тұрғысынан алғанда өркениет дегеніміз ең биік деңгейдегі мәдени қауымдастықтың, аралас-құраластық пен сан қырлы байланыстың, яғни коммуникацияның жоғары даму сатысы.
2. 1. Жарнаманың жанрлық түрлері
Жарнама - коммуникация құралы, мәдени және өркениеттік тетіктер - техника мен технология арқылы ол қоғамдық байланыстардың дамуына өз әсерін тигізеді. Әлбетте, адамзат қоғамының тәй-тәй басқан шағында толыққанды жарнама әлі өмірге келмеген болатын, тек жарнама нышандары ғана бой көрсете бастаған-ды. Жарнама нышандарын алғашқы қауымға қауіп-қатер төнгенде дабыл атқарымын орындаған, бір тайпаның адамын келесі тайпаның өкілінен айырмалаған әлеуметтік ақпарат ретінде қарастыруға болады. Тайпа мүшесінің сақал-шаш жіберуінен, киім киісінен, денесінің түрлі бөліктеріне таңба салуынан осындай ақпарат «көзге ұрып тұратын». Бұл кезеңде жарнама нышандарының экономикалық сипатынан әлеуметтік бағыты басым болды, яғни осы арқылы билік тұтқасын ұстаған өкілетті тұлғалар, ауқатты топтар қарапайым халықтан айырмалана алды. Сөйтіп, қоғам дамуының бастапқы сатыларындағы бұл нышандар жарнаманың пайда болуына жол ашқан әлеуметтік және мәдени тірліктің таптық және мүліктік жіктелу сипаты бар элементтері болды. Жарнаманың даму үдерісін шартты түрде бірнеше кезеңге бөлуге болады: Б. д. д. ІІІ мыңжылдық - б. д. V мыңжылдық - жарнаманың ілкі тарихы (ежелгі дәуір, антикалық кезең және антикадан кейінгі кезең) ; VІ - VІІ (орта) ғасырлар (феодализм дәуірі, өнеркәсіпті цехтық тәсілмен ұйымдастырудың қалыптасуы) ; ХVІ - ХVІІ ғасырлар - Ренессанс және ағарту дәуірінің жарнамасы; ХІХ ғ. - ХХ ғ. басы - индустриялық өндірістің және капиталистік экономиканың даму кезеңі. Қазіргі заманғы жарнама әуелі протожарнама түрінде пайда болды. Протожарнама бұқаралық ақпарат құралдары мен бұқаралық коммуникация жүйесі қалыптасқан қазіргі жарнама пайда болар алдындағы ақпараттық-жарнамалық қызметті білдіретін тарихи-мәдени құбылыс саналады. Ежелгі протожарнаманың пайда болуы біздің дәуірімізге дейінгі 3 мыңжылдықпен таңбаланады.
Культтік протожарнама:
1. рулық
2. тайпалық тотемдер
3. таңба;
4. штамп;
5. мөр, авторлық белгілер (сигнатуралар) протожарнамалық формаларға жатады. Жарнаманың қоғам дамуының экономикалық факторы ретінде өмірге келуі қалалық өркениеттің пайда болуымен тікелей байланысты. Урбанистік өркениет арқасында ілім-білім бір жүйеге түсіріліп, әртүрлі тілдерде сөйлейтін халықтарға ортақ дін мен заңнизам дүниеге келді, жазу-сызу дамыған шаһар мәдениеті қалыптасты. Қала халқының саны өсті (кей деректерде Рим мен Бабылда-Вавилонда- миллионға дейін тұрғын болғаны айтылады) . Қаладағы тыныс-тіршілік негізгі үш орталық төңірегіне топтастырылғаны белгілі: билік орталығында әкімшілік орындары, ал рухани орталықта ғибадат үйлері шоғырландырылса, экономикалық орталық өзегі базар болып табылатын-ды. Осы құрылымдардың бәрі бас-аяғы бүтін, жинақы, классикалық күйде Рим мединасында - мегаполисінде көрініс тапты. Мұнда тұрғындарды Сенаттың саяси шешімдерімен, қала басшылығының бұйрық-жарлықтарымен, жат жұрттық елшіліктердің келу-кетуі, азық-түліктің бағасы, сондай-ақ ақсүйектердің сүйікті ермегі - гладиаторлардың шайқасы жөніндегі ақпармен таныстыратын жарнаманың арнайы түрлері болған. Мұндай жарнамаға Сенаттың ағымдағы қарарлары мен шешімдері жазылған арнайы тақталар - «acta senatus» жатқан, бұл ақпарат көзі Август Цезарь тұсында «acta dіurnal populі romanі» болып аталып, оған билік маңайындағы жаңалықтар, жеке тұлғалардың шақырулары мен хабарландырулары жазылған. Үлкен қаладағы ақпарат алмасуға аса мұқтаж орындардың бірі - ғибадат үйлері, храмдар орналасқан рухани орталық болып табылатын-ды. Мәселен, Римде абыз тұрған үйдің маңында арнайы тақталар ілінетін, оларға болжам-жорамалдар жазылып, кейіннен мұражайға өткізілетін болған. Храмдар мен соборлардың, мешіттердің қабырғаларына хат-хабар ілу кейінгі дәуірлерде де, атап айтқанда орта ғасырларда да жалғасын тапқан. Бұған атақты реформашы Мартин Лютер тезистерінің 1617 жылы Виттендберг соборының қабырғасында ілінуі айғақ. Орта ғасырдағы европалық жарнаманы негізінен жаршылардың тауарды-айталық, шарап пен құмыраны, ат әбзелдерін, жеміс-жидекті әспеттеп, асыра дәріптеп, мақтауын келістіре отырып, бар дауысымен жеріне жеткізіп айтатын «жар салуы» деп қарастыруға болады. Алайда, осы кезеңде жазбаша жарнама да бой көрсете бастады. Қылқалам иелері - граверлер, суретшілер мен мүсіншілер жарнама ісіне араласып, олардың туындылары қалалар мен кенттердің көшелерінде пайда болды. Тарих деректері ХІІ ғасырдың бас кезінде көшелерге әшекейлі ілмелер ілінгенін айғақтайды. Көркем ілмелер өнері ХІV - ХVІ ғасырларда өркендеп, дамыды. Бұл кезеңде Батыс Еуропада экономика қарыштап өсіп, қала мәдениеті жаңа биіктерге көтерілген еді. Экономика мен қоғамның әлеуметтік құрылымындағы оң өзгерістер жарнама шеберлерінің ізденістеріне кең жол ашты. Бейнелеу құралдарын қолданудың жаңа әдістері пайда болды. Қабырғаға салынатын фрескалық суреттерді майлы бояумен салынған туындылар алмастыра бастады. Сөйтіп, көркемсуретті ілмелер өнерінің дамуы үшін қолайлы жағдайлар қалыптасты. ХV ғасырдың ортасында-ақ Франция қалалары осындай ілмелерге толы болғандығы тарихтан белгілі.
Жарнаманың қарастырылып отырған кезеңдегі дамуы Еуропа елдерінде осы тұста болып өткен негізгі саяси және экономикалық оқиғалармен тікелей байланысты. ХV ғасырдағы Еуропа тарихы өндірістік және қоғамдық қатынастардың, саяси және мемлекеттік құрылыстың жаңа тұрпаттары мен түрлерінің пайда болуымен ерекшеленеді. Бұл жаңа географиялық ашулар жүзеге асқан, жаңа елдер мен аймақтар саяси сахнаға шығып, еуропалық экономикалық-саяси және мәдени өмірдің өзегі Жерорта теңізінен Батыс пен Солтүстік-Батысқа қарай ойыса бастаған уақыт болатын. Осы тұс классикалық орта ғасырда компас, оқ-дәрі, кітап басу сияқты ұлы жаңалықтардың дүниеге келген кезі еді. Техника қауырт дамып, өндірісті ұйымдастыру технологиясы жетілдірілді, тау-кен, металл өңдеу, балқыту, тоқыма, коммуникация құралдары өндірісі өркендеді. Математика, астрономия, физика, химия сияқты ғылым салалары дамыды. Кейінгі орта ғасырда жазбаша жарнаманың парақша, афиша, каталог және манускрипт сияқты жаңа формалары кеңінен тарай бастады. Мұның барлығы баспа ісінің өркендеуі арқасында мүмкін болды. ХV ғасырда батыс жарты шарда ұлттық экономикалардың, сауда мен ғылыми орталықтардың дамуы ақпараттың жаппай тарауына мұқтаж болды. Коммуникацияның ауызша және бейнелі түрлері қажеттілікті жеткілікті қанағаттандыра алмады. Ақпаратты көбейтіп тарату мүмкіндігінің шектеулі болуы, бұқаралық ақпарат құралдарының жетімсіздігі ілгері басқан қадамды кері тартты. Баспахана станогын ойлап тапқан Иоганн Гутенбергтің ісін алға апарушылардың жанқиярлық қызметінің нәтижесінде 1500 жылы 200-ден астам баспахана жұмыс істеп тұрды. Еуропаның барлық елдерінде кітап басу жолға қойылды. Бұл үрдістен ортағасырлық Осман империясы да қалыс қала алмады. Түркі әлеміндегі ең алғашқы баспахана 1727 жылы өмірге келді, оны ұлы ағартушы Ибрагим Мүтефферика өзінің әкесі, белгілі қоғам қайраткері әулие Мехмед Челебимен бірлесіп ашқан болатын. Мәдениеттанушылар үшінші ақпараттық төңкеріс деп атаған бұл үдерістің жарнама қызметінің одан әрі дамуына әсері зор болды. Осы орайда алғашқы ақпараттық төңкеріс тілдің пайда болуымен, екінші төңкеріс жазудың ойлап табылуымен байланыстырылады. Күнделікті көзімізге таныс жарнама ХІХ ғасырда пайда болды. Қазіргі заманғы жарнаманы өмірге әкелген факторлар қатарына:
а) экономикалық факторлар (өнеркәсіптік революция) ;
ә) ғылыми-техникалық прогресс (коммуникацияның озық әдістерінің-телефонның, телеграф пен радионың, кинематографтың пайда болуы) ;
б) әлеуметтік өзгерістер (халық санының өсуі, бұқара санасының оянуы, көші-қон үдерістерінің жеделдеуі) ;
в) мәдени ілгерілеушілік (қала мәдениетінің басым бола бастауы, жалпы адамзатқа ортақ құндылықтардың көрінісі беруі) жатады.
Басылымдарда жалғыз суреттермен жарнама жасау жеткіліксіз. Оған міндетті түрде мәтін жазылуы керек. Ал осындай жарнамалық мәтінге қойылатын талаптар өте қатаң, аса жауапкершілікті талап етеді. «Аз сөзбен көп ақпарат беру» - ең негізгі мақсат. Сонымен бірге, жарнамалық мәні әрі тартымды, әрі көркем жолмен жазылуы тиіс. Жарнамалық жағынан құндылығы жоғары, негізгі ой мен тіркестері ұтымды қолданылып, мәтіннің ішінде дараланып тұрғанда ғана хабарландыру көздеген мақсатына жете алады. Мұның бәрі жарнама бөлімінің қызметкерлерінен үлкен білімдікпен қоса шеберлікті де талап етеді. Себебі, жарнама тілі тұтынушыға тек хабардар етіп қоймауы керек, оқырманды өзі жарнама жасап отырған затты алатындай жағдайға жеткізетіндей тілмен жазылуы керек.
Жарнама мәтінінде басты міндетті тақырып (заголовок) атқарады. Жарнаманың тақырыбы негізінен 3 түрлі функционалдық қызмет атқарады:
1) тақырып алыстан көзге көрінетіндей айқын болу керек;
2) тақырып дауыспен қоса жарияланбаса мақсатына жете алмайды (радио, телехабарына байланысты) ;
3) тақырып өз оқырманын тауып, таңдап тұруы керек.
... жалғасы- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz