АБАЙ ЖОЛЫ РОМАН-ЭПОПЕЯСЫ БОЙЫНША ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:

$C:\Users\usser\Desktop\Ноябрь\Абай жолы оқу сауаттылығы\s1200.jfif$ М. ӘУЕЗОВТЫҢ «АБАЙ ЖОЛЫ» РОМАН-ЭПОПЕЯСЫ БОЙЫНША ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛЫ

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Нұр-Султан қалалық педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының баспасына ұсынылды

Рецензенттер:

Құсаинова А. Т. «Өрлеу» БАҰО» АҚ Инновациялық дамуды әдістемелік сүйемелдеу бөлімінің басшысы

Нәлибаева Г. Р. - «Өрлеу» БАҰО АҚ бас маманы, филология ғылымдарының магистрі

Құрастырған : Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданы Батурин жалпы орта білім беретін мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Ержанова Гульмира Темиргалиевна

УДК 371. 3

ББК 74. 202. 5

ISBN 978-601-7905-69-9

Түсінік хат

М. Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясы - өткен ғасырдың шоқтығы биік, әлемге әйгілі шығармалардың бірі екендігі мәлім. «Абай жолы» - қазақтың көркем прозасын классикалық деңгейге көтеріп, әлем әдебиетіне көркемдік қуат әкелген үздік туынды. Ұлы жазушы өзінің шығармасында қазақ халқын, оның барлық ұлттық салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын, санасын, бүтін болмысын жан-жақты көрсете білді. Әйгілі туынды қазақ халқын, бүкіл түркі әлемін дүние жүзіне танытқан ұлы шығарма ретінде де танылды. Төрт томнан тұратын «Абай жолында» қазақ қоғамының алуан түрлі топтары кең қамтылып, сан қырлы тұтас галерея жасалды. Онда қазақ халқының этнографиялық, діни, жалпы мәдени-танымдық дәстүрлері: жаз жайлауға көшу, құдалыққа бару мен той жасау, кісі өлімі мен аза тұту, ас беру, жұт, болыс сайлауы, дауға билік айту, аң аулау мен табиғат көріністері, т. б. бәрі бар. Роман-эпопеяның танымдық мәнімен бірге ұлттық әдебиет пен мәдениетті, ана тілін өркендетудегі рөлі зор болды. М. Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясы кеңістігінде орын алған қазақ халқының ұлттық салтдәстүрлері арқылы халық болмысын, ұлттық психологияны, ұлттық менталитеті, ұлттық құндылықтарды құрайтын ерекшеліктерді лингвомәдени бірліктер ретінде қарастырып, оларды «тіл мен мәдениет», яғни лингвомәдениет танымдық қырларын оқу сауаттылығы тұрғысынан айқындау -бүгінгі еңбегіміздің басты мақсаты болмақ.

М. Әуезов шығармасында ұлттық дүниетанымды көрсететін тілдік құралдар мол қолданылған. Солардың бірі - ұлттық салт-дәстүрлердің жазушы туындысындағы тілдік көрінісі болып табылады. Қазақ халқының қуанышты жағдайда бір-бірінен сүйінші, байғазы сұрауы - ежелден келе жатқан салт. Осы көрініс те «Абай жолы» романында шеберлікпен қолданыс тапқан.

Тоқсан сөздің тобықтай түйіні М. Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясында кездесетін лингвомәдени бірліктер - қазақ халқының ұлттық бейнесін, ұлттық салт-дәстүрін, ұлттық психологиясын, т. б. танытатын аспектінің өзегін құрайды.

Тақырыптық - күнтізбелік жоспары

№

Тақырыбы

Сағат саны

Өткізілетін күні

Ескерту

№: І кітап

№:

Тақырыбы: Қайтқанда: 13 жасар Абай ауылға қайтады. Қодар мен Қамқа жазаланады. Ауылға қонақ болып Барлас пен Байкөкше келеді.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Қат-қабатта - Елде көш-қон. Жер дауы кезінде Бөжейге дүре соғылады.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Жолда - Бөжейлер Құнанбай үстінен арыз жазды. Абай да бірге Қарқаралыға жол алады. Ол жерде Абай Шөже ақынды көреді. Алшынбай Құнанбай мен Бөжейді татуластырады. Бөжей Кәмшатты алып кетеді.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Шытырманда - Жер, қыстау мәселелеріне Абай араласады. Түйеөркеш деген жерде Тоғжанды кездестіреді. Кәмшат қайтыс болады. Соңынан Бөжей кетеді.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Бел-белесте - Жігітек, Көтібақ, Бөкенші мен Ырғызбай араларында үш күндік шайқас өтеді. Арыз түсіп, Чернов деген шенеунік Құнанбайды алып кетеді. Құнанбай Майырды конякқа тойғызып, іс-қағаздарды жандырып жібереді. Тоғжан мен Абай кездеседі.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Өрде - Ұлжан Ділдәнің ауылына құдалыққа барады. Абай Бөжей асына ат салысады. Абайдың Тоғжанмен соңғы кездесуі.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Қияда - Абай 17 жаста әке атанады (Ақылбай мен Күлбадан) . Жұт болады. Абай халыққа қамқорлық көрсетеді. Зере қайтыс болады. Балағаз бен Абылғазы жылқы ұрлаумен айналысады. Сайлауда Тәкежан болыс болады. Ұрылар ұсталып, Үркітке айдалады.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Пікір алмасу сабағы

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Эссе

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№: ІІ кітап

№:

Тақырыбы: Тайғақта - Құнанбай қажылыққа жол тартады. Абай мен Ербол Байшораның Бекей ауылында Әйгерімді (Шүкіманды) кездестіреді. Әйгерімге құда түседі.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Жайлауда - Абай ауылына Біржан қонаққа келеді. Оралбай мен Керімбала бір-бірін ұнатып қалады. Бұл сезім Жігітек пен Бөкенші арасында шайқас тұдырады.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Еңісте - Абай Ақшоқыға отау тігеді. Тәкежанның Мақұлбайы қайтыс болады. Оспан мен Нұрғанымның тартысы. Ералыда болыстық сайлау өтеді. Керімбаладан айырылған Оралбай ел бүлдіруді бастайды. Абай каталашкаға түседі. Салтанат оны мың сом төлеп шығарып алады. Лосовский ояз болады.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Оқапта - Дүтбай мен Үмітей тойында Әмір бастауында сал-серілер өнер көрсетеді. Құнанбай Әмірді өлтіре жаздайды. Абай достарымен аңға шығып, жолдан адасып кетеді. Найман ауылында ғашығы Тоғжанды көреді.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Асуда - Патша өлтіріледі. Орнына Александр ІІІ отырады. Дәркембайдың дақылдарын Тәкежанның малдары жеп кетеді және жеті жылқысын ұрлап кетеді.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Тарауда - Балқыбекте сияз болады. Семейдің оязы Лосовский келіп, Абай екеуі Көкбайдың арызын көреді. Абай Дәркембайдың отыз малын алдыртады. Салиқа мен Байгөбектің мәселесін шешеді. Абай балаларын орысша оқуға береді. Өзі өлең жаза бастайды.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Биікте - Татьянаның сахарадағы әні жырланады. Эпилог - Татьянаның әні ел сыртына да тарап, есіткендердің бәрі Абайды мақтаныш тұтады.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Пікір алмасу сабағы

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Эссе

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№: ІІІ кітап

№:

Тақырыбы: Абай аға - Еңлік-Кебекті жазуға Шұбар мен Дәрмен таласады. Жігітектің қыстық шөптерін Әзімбай ордырады. Ырғызбай қарашығын жинайды. Базаралы айдаудан қашып келеді.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Кек жолында - Әзімбай Жігітектің шөбін ақыр бермейді. Базаралы орыс досы Кераланы еске алып, қырық жігіт жинайды. Тәкежанның сегіз жүз жылқысын елге соғым деп таратып жібереді. Иса жұт кезінде төрт қасқырды өлтіріп, қайтыс болады. Жігітек руы сегіз жүз жылқыны екі еселеп қайтаратын болады.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Қарашығын - Әбіш оқудан қайтады. Далбай мен Дүйсен қарашығын жинай бастайды.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Өкініште - Әбіш Мағрипамен кездеседі. Жастар қауымы Қоңырәулиеге барады. Оразбай көп мал ұрлатып, бай болып шыға келеді. Оспан екеуінің арасында қақтығыс боп, Оразбай арыз жазады.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Қақтығыста - Оспан қайтыс болады. Ресейден орыстар келе бастайды. Әзімбай жылқылары жатақтың бидайына түседі. Үлкен шайқасқа ауыса бастайды. Сосын Ырғызбай елі Оспанның жылын береді.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Қоршауда - Оспанның малы бөліске салынады.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Пікір алмасу сабағы

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Эссе

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№: IV кітап

№:

Тақырыбы: Түн-түнекте - Қалада оба тарай бастайды. Сармолла халфе өлтіріледі.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Құз-қияда - Дәрмен мен Мәкен қашады. Тарамда шайқас өтеді. Соңында Мәкен Дайырдан құтылады.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Қапада - Дәркембай өмірден озады. Әбіш қайтыс болады. Қастықта - Тобықты мен Уақтан шыққан Серке арасында жер дауы. Тұщыкөл шайқасы. Әзімқан төре санақ өткізеді. Сәмен Абайға қастандық жасайды.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Шайқаста - Сейіт үшін Оразбай ауылы талқандалады. Павлов Абайға оптимистік жол көрсетеді. Бас муфтиді сайлау басталады.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Жұтта - Алтыбай мен Байтұяқ мал артында өліп кетеді. Мағаш, Базаралы мен Ерболдар өмірден озады. Артынан Абай кетеді.

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Эпилог - Абайға жоқтау айтылады

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Пікір алмасу сабағы

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

№:

Тақырыбы: Эссе

Сағат саны: 1

Өткізілетін күні:

Ескерту:

«Абай жолы»роман эпопеясын оқытуда қолданатын әдістер

«Абай жолы»-дархан дала тарихының қайталанбас полотносын жасаған әлем әдебиетіндегі шоқтығы биік туынды. Оны меңгерту-әрбір мұғалімді мазалайтын қиын іс. Қазіргі ақпараттық технологияның шарықтап тұрған кезеңінде мұғалім қауымының алдында үлкен бір ділгірлік мәселе туындап отыр. Бұл -оқушылардың кітап оқуға деген ниетінің төмендеп кетуі. Ал 4 кітаптан тұратын «Абай жолын» шәкірттерге оқыту-үлкен еңбекті қажет етеді. Сондықтан көркем шығарманы оқушы бойына сіңірту үшін оқушы қызығушылығын арттыратындай тиімді әдіс-тәсілдерді қолдану керек және сыныптан тыс оқуды өз беттерімен оқытуды дұрыс жолға қою қажет деп ойлаймын. Қанипа Омарғалиқызы: «Әр балаға эпопеяның уыз дәмін төменгі сыныптарда үзінділер арқылы татқызып, алдымен олардың ұлы туындыға деген махаббатын, ынтасын оятып барып оқытқан тиімді» деп, эпопеяны төменгі сыныптардан бастап оқытудың технологиясы мен бағдарламасын ұсынған. «Көркем мәтінді оқытудың барлық түрін төменгі сыныптан кіргізіп, оқушыны оқырман етіп жетелеу де мектеп мұғалімінің ең басты борышы», - деп Қ. Бітібаева талап қояды . Ұстаздың әдісі негізінде мен өз іс-тәжірибемде «Абай жолы» эпопеясын 5-сыныптан бастап меңгертемін. Сократ: «Біреуді бір нәрсеге иландырғың келсе, құр сөзбен уағыздама, одан да бірге әрекеттен. Дені сау бала өзінің өмір сүрген уақытындағы табиғат заңы, саясат заңы білімін онсыз да біледі. Енді оны ғылымға түсірту-мұғалімнің жұмысы», -деп ұстаздың негізгі бақылаушылық рөлін белгілеп берді. Сондықтан шығарманы түсіндіріп беруден аулақ болып, оқушылардың әңгімелерді өз бетімен меңгеруіне бағыт бағдар беріп отырамын. 5, 6-сыныпта жас ерекшеліктеріне сай «Аналармен қауышу», «Қонақтар», «Ұрылар асуы» сияқты тек жекеленген оқиғаларды меңгерттіремін.

Оқушының шығарманы оқығанын білу үшін, көркем шығарманы қызығушылығын арттыру үшін «Алтын сақа», «Ол кім? Не туралы?» сияқты танымдық ойындарды ұйымдастырудың маңызы зор екенін тәжірибеде көз жеткіздім .

Ал 7-сыныптан 11-сыныпқа дейін «Абай жолы» эпопеясын бірінші бөлімнен бастап оқушы бойына сіңірте беремін. Оқушының әр бөлім бойынша оқиға толық есте қалу үшін арнайы оқушыларға дәптер бастатып, төмендегі «Шығарманы талдау» кестесін қолданамын:

бөлімі

оқиғалар

Кейіпкерлер

Абай іс-әрекеті

бөлімі: Қайтқанда

оқиғалар: Ұрылар асуы

Кейіпкерлер: Абай,

Абай іс-әрекеті: Абай ұрыларша қасындағыларды қорқытады.

бөлімі:

оқиғалар: Қамқа мен Қодар өлімі

Кейіпкерлер: Құнанбай

Абай іс-әрекеті: Әке өктемдігінен Қодар мен Қамқаның қазасын көріп, Абай ауырып қалады

Бұл кесте жоғарғы сыныпқа барғанда, есін қайта жаңғыртуға өз септігін тигізеді. Жоғарғы сыныптарда дебат, пікірталас, интервью әдістерін қолдану өте тиімді. Оқушының өз ойын еркін айтуына, тілдік қорының баюына септігін тигізеді.

Абайды ұлылыққа бастаған бұлақтар

Мәтіннен мысал

Өз ой-дәлелдемең

Абайды ұлылыққа бастаған бұлақтар: Абай дос тапты

Мәтіннен мысал: Онысы-әсіресе, әжесі, шешесі

Өз ой-дәлелдемең: Үлкенді тыңдауы, әр сөзіне құлақ салуы

Абайды ұлылыққа бастаған бұлақтар: Абайдың сөз өнеріне деген қызығушылығының оянуы

Мәтіннен мысал: Әжесінің әңгімелерін түсте де, кешке де, тіпті, көш бойы да Абай айтқыза, тыңдай беретін болды

Өз ой-дәлелдемең: Сөз тыңдау әдебі қалыптасты, сөздің сұлу да сырлы болатынын түсінді

Дарынды оқушыларды шығармашылыққа жетелеу мақсатында шығарма тіліне жан-жақты талдау жасатамын.

«Қайтқанда»бөлімі

Теңеу

Эпитет

Метафора

Мақал-мәтел

Портрет

Сонымен қатар «Абай жолы» эпопеясын басшылыққа ала отырып, оқушыларды ғылыми, ізденушілік жұмыстарға баулимын. Мысал: бір бөлімнен әр оқушыға әр түрлі ««Абай-жолы»романындағы мақал-мәтелдер», «Эпопеядағы тұрақты сөз тіркестер», «Романдағы салт-дәстүрдің көрінісі»т. б. тақырып төңірегінде ғылыми жоба жазуға тақырыптар беремін.

1-кесте. «Абай жолы»романындағы тұрақты сөз тіркесі

Тұрақты сөз тіркесі

Мәтіннен үзінді

мағынасы

синонимі

антонимі

Тұрақты сөз тіркесі: Ішіне бүгу

Мәтіннен үзінді:

Білгенін ішіне бүгіп

мағынасы: жасыру

синонимі: Айтпау, бүкпелеу, тығу

антонимі: Жария қылу

Тұрақты сөз тіркесі: Салмақ салу

Мәтіннен үзінді: Осы жолы Абай шешесі арқылы салмақ салып

мағынасы: Сұрау

синонимі: өтініш айту, бұйымтайы болу

антонимі: Көңіл бөлмеу

2-кесте. «Абай жолы»романындағы теңеулер

бөлім

теңеу

Мәтіннен үзінді

Өз ойың

бөлім: Тайғақта

теңеу: Мүридтер бейнесіндей

Мәтіннен үзінді: Ишан, пірдің алдындағы мүридтер бейнесіндей. 7-бет

Өз ойың: Өздерінше дағдылы, тәрбиелі, кішілік отырыс

бөлім:

теңеу:

Кәрі арқардың келте соқпағындай

Тұнық судай тазасын

Мәтіннен үзінді:

Қуыс шатты ең соңғы мекені еткен кәрі арқардың келте соқпағындай аз тірлігім қалды .

Байырғы өзінің қол малынан, ата мүлкінен әдейі іріктеп алып, тұнық судай тазасын сатқызды

Өз ойың:

Қысқа өмір

Малынын жақсысын, асылын, атақты жүйріктері

3-кесте. «Абай жолы»романындағы салт-дәстүрлер

Салт-дәстүр

Романнан үзінді

Қазіргі кезде

Сенің ойың

Салт-дәстүр: Ас

Романнан үзінді: Бөжейге ас берді

Қазіргі кезде: Қайтыс болған кісіге құран бағышталады. Ұлттық ойын, ойын сауық болмайды

Сенің ойың: Өлі разы болмай, тірі разы болмайды деп айтқандай ас беру дәстүрін ұрпақтар жалғастыру ұрпақ міндеті

Оқушы шығармадан 10 сөз тапса да бұл мен үшін үлкен жетістік. Себебі оқушы ізденді, зерттеу жасады, көркем туындыны оқыды.

Оқушыға көркем шығарманы танытуда өте тиімді технология- Оқу мен жазу арқылы сыни ойлауды дамыту.

«Оқу мен жазу арқылы сыни ойлауды дамыту»бағдарламасына негізделген сабақтар оқушыларды жан-жақты, тереңірек ашуға, оларға бағыт-бағдар беріп, әсер етуге оқушы көзқарасын өзгертуге септігін тигізеді. Оқу мен ойлауды, оқу мен жазуды дамыту мақсатында «Рөлдегі оқушылар» әдісін пайдаланамын. Бұл оқушының теориялық білімін жетілдіруге жәрдемдесетін әрекет түрі.

бөлім

Әдебиет теориясы

мысал

дәлелдеме

бөлім:

Түн-түнекте

52-бет

Әдебиет теориясы: теңеу

мысал: Ақ торғындай уыз етті мойыны

дәлелдеме: -дай жұрнағы арқылы Мағыштың мойнын ақ торғынға теңеп тұр

бөлім: эпитет

Әдебиет теориясы: Уыз жастық шақ

мысал: Жастық шақтың ерекшелігін суреттеп отыр

Оқушылар топтастыру, болжау, салыстыру, талдау, жинақтау әдістері арқылы көркем шығарманы толықтай меңгереді.

Эпопеяны оқытудағы сәтті әдісі - проблемалық оқыту. Мұғалімнің проблемалық сұрақ қоюы арқылы оқушыларға ой салу және ойлану тәсілі әр оқытушыға үлгі болары анық. Әр жасөспірімнің өзіндік көзқарасының нығаюы мен жеке тұлға қалыптастыруда өзіндік пікірінің жетілуіне көп көмегін тигізері сөзсіз. Автор «Абай жолы» эпопеясын оқытудың тиімді жолдарына мәтінмен жұмыс, диалогтық әңгіме, әдеби пікірталас сияқты әдістерді алады. Жазушы шеберлігіне, оның көркем тіліне, тақырып пен идеяға, сюжет пен композицияға, портреттер мен характерлерге әдеби-теориялық тұрғыдан талдау жасатады. Оқушылар мәтіннің мазмұнын ғана біліп қоймай, әдеби-теориялық ұғымдардан жан-жақты білім алады.

Жұмыс дәптері