Ауыл шаруашылығы дақылдарын зақымдаушы шекшектер мен шілделіктердің басты түрлері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Ауыл шаруашылығы дақылдарын зақымдаушы шекшектер мен шілделіктердің басты түрлері.

Шекшектер. Шекшектер (Tetligonidac) тура қанаттылар отрядының бір тар- мағы. Шегірткелерден айырмашылығы олардың мұртшалары өте ұзын (денесінің жарты бөлігінен асады), табаны 4 буынды және ұрғашы шекшектің қылыш немесс орақ тәрізді ұзын жұмыртқа салғыш қынабы болады. Қазакстанда шекшектердің ен көп тараған түрлері : жасыл шекшек (Тettigonia viridissima L. ) пен кәдімгі сұр шекшек (Decticus verrucivorus L. ) Олар көбінесе оңтүстік-шығыс жактарындағы тау етектерінде орналасқан аудандарда көп кездеседі. Жоңышқа, бұршақ, лобия, картоп, жүзім, көкөніс дақылдарының жапырағын жеп, ал дәңді дакылдардың жапырақтарымен қоса масағын кеміріп, зиян келтіреді. Шекшектер де шегірткелер сияқты жылына бір генерация беріп көбейеді. Жұмыртқа фазасында жердің үстіңгі қабатындағы топырақ арасында қыстайды. Личинкалары көктемде шығады. Олардың дамуы 50-70 күнге созылып, осы мерзім ішінде 5-7 рет түлейді. Ересек шекшектер біраз күн қоректенеді де жұмырқалауға кіріседі. Ол үшін ұрғашы насеком жұмыртқа салғыш қынабымен жерді шұкып теседі де сол тесікке бір-бірлеп немесе бірнешеден жұмыртқаларын орналастырады. Әрбіp ұрғашы шекшек араларын жақын етіп, күніне 20-шақты жұмыртқа салады. Одан соң қайта шағылысып, ұрықтанады да тағы жұмыртқалауға кіріседі. Шекшектер әдетте егістіктен тыс, қурай немесе бұта өсімдіктері өсетін тау беткейлерін, болмаса сай, жыра, анғарлардың беткейлерін ұялап, өcімдіктері сарғайып қурай бастаған кезде маңайдағы егістіктерге көшеді.

Күрес шаралары. Шекшектермен күресу үшін егістіктің айналасына метафостың 40% э. к. (1 кг/га) бүрку керек.

1-сурет. Жасыл шекшек-tettigoniidae viridissima 2-сурет. Сұр шекшек-tettigoniidae verrucivorus

Шілделіктер

Шілделіктерді (Gryllidae ) қара шегіртке немесе шырылдауық шегiртке деп те атайды. Түсі қара, мұртшалары ұзын, көп буынды, ұpғaшыларының жұмыртқа салғыш қынабы сүңгіге ұқсас жіңішке және ұзын, үстіңгі қанаттарына қарағанда астыңғы қанаттары ұзынырақ болады. Шілделіктер жылына бір ұрпақ беріп өсіп-өнеді. Соңғы жастағы личинкалары жердің жарықтарында және топырақ кесектерінің астында қыстайды. Көктемде жер бстіне шыққан соң олар көп кешікпей-ақ ересек насеком фазасына айналады да, жұмыртқалауға кіріседі. Қазақстанда негізінен шілделіктердің екі түрі егіске зиян келтіреді немесе шырылдауық сон олар көп - дала шілделігі және бордосс шілделігі.

Дала шілделігі- Gryllus desertus. Қазақстанның барлық жерлерінде таралған, әсіресе оңтүстік және оңтүстік-шығыс аудандарда көп кездеседі. Түсі біркелкі қара. Қанаттары жақсы жетілген . Денесінің ұзындығы 12-19 мм. Дала шілделігі жұмыртқаларын 3-5 данадан топтап, жердің жарықтарына салады. Оның ересектері мен личинкалары алуан түрлі өсімдіктерді (көкөніс, техникалық, дақылдарын) зақымдайды. Олар өсімдіктердің жапырағын түгелдей жеп қояды және сабақтың төменгі бөлімін кеміріп тастайды.

3-сурет Дала шілделік-Gryllus desertus Pall

Бордосс шілделігі - Gryllus burdigalensis Latr. Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында таралған. Дала шілделігіне қарағанда денесі ұсақ, ұзындығы 10-15 мм. Маңдайында көлденең орналасқан ақшыл жолақтары болады. Бордосс шілделігі жұмыртқаларын өсімдік сабақтарының жер үстіндегі бөліміне салады. Тіршілік ету жағдайлары мен ауыл шаруашылық дақылдарына келтіретін зиянкестік әрекеті жағынан дала шілделігіне ұқсас. Күрес шаралары. Терен етіп жырту және шілделіктер жұмыртқалаған кезде отамалы дақылдардың қатар аралықтарын қопсыту. Химиялық тәсілден метафостың 40% э. к. (0, 5 кг/га) гектарға кететін сұйықтың шығыны 100 л.

4-сурет Бордосс шілделігі-Gryllus burdigalensis Lart

Бұзаубастар.

Қазақстанда бұзаубастардың екі түрі кездеседі: кәдімгі бұзаубас (Gryllotalpa gryllotalpa L. ) және бір тікенекті бұзаубас ( Unispina Sauss. ) Бұзаубастардың алдыңғы аяқтары жерді қазуға бейімделген. Yстіңгі қанаттары артқы қанаттарына қарағанда едәуір қысқа. Олар жер астында тіршілік етеді. Жаздың жылы кездернде індерін топырақтың үстіңгі қабатына таяу, ал қыста 1 м тереңдікке дейін қ азады. Олар тереңдігін 10-20 см е тіп ін қазып, жұмыртқаларын сонда салады. Эмбрионалдық даму 10-15 күнге созылады. Ал жұмыртқадан шыққан личинкалардың дамуы келесі жылы аяқталады. Сөйтіп, бұзаубастың барлық даму циклы бір жылға созылады. Бұзаубастар дымқыл топырақты ойпаң учаскелерді мекендейді. Олар көптеген дақылдарды зақымдайды, әсіресе картоп, көкөніс, жидек т. б. өсімдіктерді. Бір тікенекті бұзаубас кейбір жылдары республиканың оңтүстік жане оңтүстік-шығысында құмдауыт зонада дәнді дақылдардың егісіне зиян келтірген.

Жетілген түрі

2 жасар личинка

Жұмыртқа

Күрес шаралары. Отамалы дақылдар егіcінде терең жырту және топырақтың қатар аралықтарын баптау өте жақсы нәтиже береді. Бұл шара бұзаубастардың жолдары мен ұ яларын бұзады. Куздің бас кезінде бұзаубастар мекендеген учаскеде олардың қыстауы ретінде тереңдігін 70 см етіп ұстағыш ор (70х70 см) қ азып, оны көңмен толтыру керек. Одан соң температура 0°С дейін төмендеген кезде көңді одан шығарып, жиналған бұзаубастарды құртады. Бұл зиянкестерге қарсы уландырылған еліктіргіштерді де қолдануға болады.

4-сурет Бұзаубас тұқымдасы - Gryllotalpidae

2. Агротехникалық және химиялық күрес шаралары .

Агротехникалық күресу шаралары

Агротехикалық күресу шаралары өсімдіктер мен зиянкестердің және сыртқы ортаның арасындағы өзара қарым-қатынастарға негізделген. Агротехникалық шаралар мәдени өсімдіктерге қолайлы жағдай жасап, ал зиянкес ағзаларға және ауру қоздырғыштарға қолайсыз жағдай туғызады.

Өсімдік қорғау тұрғысынан қарағанда агротехникалық шаралар ішінде өте маңызды роль атқаратындарға ауыспалы егіс, топырақты өңдеу жүйесі, тыңайтқыштарды қолдану, арамшөптермен күресу, егінді егу мен өнімді жинаудың тәсілі мен мерзімі жатады. Селекцияның көмегімен өсімдіктердің зақымдануға төзімді немесе зақымданбайтын сорттары (формалары) шығарылады. Сөйтіп, агротехникалық тәсіл көпшілік жағдайда сақтық (профилактикалық) шара болып саналады. Бірақ кейде ол зиянкестерге тікелей әсер етіп, олардың қырылуына әкеліп соқтырады.

Химиялық күрес шаралары

Қазіргі кезде ауылшаруашылық дақылдарын зиянкестерден қорғау шараларының комплексінде басты орынды химиялық тәсіл алады. Оны қолдануда әртүрлі химиялық заттар - пестицидтер енгізген зиянкестер үшін у пайдаланылады. Химиялық тәсілдің тиімділігі өте жоғары және ауылшаруашылық дақылдардың барлығында дерлік оларды зақымдайтын зиянкестердің көпшілігіне қарсы қолдануға болады. Сонымен қатар бұл тәсіл өте жоғары өнімді келеді. Себебі оны жүзеге асыру үшін әртүрлі машиналар мен механизмдер комплексі бүрккіштер, тозаңдатқыштар, аэрозоль генераторлары, тұқым дәрілегіштер және т. б. пайдаланылады. Көпшілік жағдайда егінді пестицидтермен баптау үшін авиацияны қолданады. Күрестің химиялық тәсілінің ең бір артықшылығы - өте көбейіп кеткен зиянкестерді құрту қажеттілігі туған жағдайда оны жылдам және тиімді түрде ұйымдастыруға болады. Осы айтылғандардың бәрі өсімдік қорғаудың бұл тәсілінің тек елімізде ғана емес, сонымен қатар шет елдерде де өте кең тарауына себеп болады.

Химиялық күрес тәсілінің елеулі кемшіліктері де аз емес. Мысалы, оны жүзеге асыру үшін пестицидтерді, машиналарды, аппаратураларды қолдану белгілі бір қаражатты керек етеді. Көптеген пестицидтер тек зиянкестер үшін ғана емес, сонымен қоса пайдалы организмдер этномофагтар, жылы қанды жануарлар және адам үшін де улы болады. Сондықтан зиянкестермен химиялық күресті жүргізгенде қауіпсіздік ережесінің талаптарын бұлжытпай орындау керек. Көпшілік пестицидтердің қолдану мерзіміне белгілі бір дәрежеде шек қойылады.

Тірі организмдердің басым көпшілігіне әсер ететін пестицидтердің кейбіреулерін шектеусіз, шамадан тыс қолданғанда олар зиянды түрлермен қатар, зиянкестердің көбейіп кетуін тежеп отыратын пайдалы организмдерді де құртатыны белгілі. Химиялық тәсілдің тағы бір кемшілігі - синтезделіп алынған органикалық пестицидтерге қарсы зиянкестерде төзімділік қасиет пайда болады, әсіресе ол поливольтинді түрлерде байқалады.

Системді пестицидтер деп аталатын улы химикаттарды бүріккенде олар өсімдік тканьдарының ішіне енеді де зиянкесті қоректенген кезінде уландырады. Пестицидтерді осындай тәсілмен пайдалануды өсімдіктің ішкі терпиясы немесе интокасациясы деп атайды. Оны топыраққа отырғызатын материялды және тұқымды себер алдында пестицидтермен баптау үшін қолданылады.

Зиянкестердің кейбіреулерімен күресу үшін уландырылған еліктіргіш заттарды көбінесе қоректік пестицидпен баптап, зиянкестер мекендейтін учаскелерге шашады.

Улағыштықтар мөлшерін анықтайтын заттар доза, немесе мөлшерлеу болып табылады, организмның улауы үшiн жеткiлiктi. Дозаны организммен салыстырғанда удың массасы бiрлiктерiндегi негiзiнен бiлдiредi немесе оның денесiнiң массасының бiрлiгiне(мг/г, г/кг) . Организмға улы әсердiң дәрежелерi бойынша дозалар танып бiледi: өлiммен аяқталар, немесе өлiм, пестицидтің аз мөлшері, организмеде қайтымсыз өзгерiстерге және өлімге әкеледі; сублетальді- организмді қайтымсыз өзгерістерге, бірақ өлімге әкелмейді; табалдырықты - организмның тiршiлiк әрекетiндегi (әдетте аударылатын) болмашы өзгерiс шамданған доза.

Қылқан зиянкестері ұзақ уақыт бойы түсуіне байланысты химиялық күресу шаралары тиімді болады. Мүндайда химиялық препараттар өзінің улағыш қасиетін үзақ уақыт бойы сақтай алуы қажет. Осы талапқа сай келетін химиялық препарат - бүл ГХЦГ гамма -изомерінің 16%-дық минералды - майлы эмульсиясы. ГХЦГ гамма - изомерін қолдану мүмкін болмағанда, пиретроидті инсектицидтерді қолданған жөн.

Әлсіреген ағаштарды химиялық жолмен қорғаумен қатар, жаңа отырғызылған ағаштардағы қоңыздарды үшып шығардың алдында және қыстайтын жерінде құртуға болады. Улы химикаттар кабықтың қатпарлы арасымен аға отырып, қабықжегі зиянкестер бүрғылаған тесіктеріне, қабық астына кіреді. Соның нәтижесінде, дернәсілдер, қуыршақтар, жас қоңыздар қырылып, өз тіршіліктерін жояды. Ал үшып шығу кезінде аман қалған қоңыздар қабық бетіндегі улы химикатпен уланып өледі. Қылқан зиянкестері қарсы қыстайтын жерлерінде күресу үшін топырақтың бетін, тамырлар жүйесін және ағаштың негізгі қылқанын улы химикатпен өңдеу жүргізіледі (1 м» ауданға - 0, 25-0, 5 л улы сұйық жүмсалады) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.