Халықаралық құқық қалыптасу тарихы
Халықаралық құқық қалыптасу тарихы
Халықаралық құқық мемлекетаралық, ұлтаралық қатынастарды, бейбітшілік пен ынтымақтастықты қамтамасыз ету мақсатын реттейтін және қоғамның даму тарихының бір бөлігі болыптабылатын, көпғасырлық даму тарихы барқұқық ретінде белгілі. Халықаралық құқық ғылымын толық және терең зерттеу үшін халықаралық құқық доктринасында халықаралық құқықтың даму тарихының маңызы мойындалады. Басқа да ғылымдар сияқты, халықаралық құқықты да дау туғызатын, шешілмеген көптеген мәселелер бар. Қазіргі күнге дейін халықаралық құқық қашан пайда болды деген қағидалы мәселе шешілмеді. И.И. Лукашук халықаралық құқық ғылымында қалыптасқан негізгі жауаптының 3 түрін белгілейді:
а) халықаралық құқық тайпаралық қатынастар тұсында пайда болды;
ә) халықаралық құқық мемлекетпен бірге пайда болды;
б) халықаралық құқық Еуропада тәуелсіз мемлекеттер жүйесі қалыптасқан кезде, орта ғасырдың аяғында пайда болды.
Біз жоғарыда көрсетілген көзқарастың негізделуіне тоқтамай, халықаралық құқықтың дамуы мен пайда болуына негіз болған тарихи оқиғаларды, ежелгі дүниеден бастап қазіргі күнге дейінгі тарихты қарстырамыз, сонымен қатар халықаралық құқық дамуының әр кезеңіне тән негізгі халықаралық құқықтық пікірлер мен институттар анықтаймыз.
Халықаралық құқықтың пайда болу әр негіз бойынша, халықаралық құқықтың және халықаралық құқық ғылымының тарихи кезеңдері әр түрлі ұсынылды, бірақ тарих бойынша барлық кезеңдерді ежелгі ғасыр, орта ғасыр, жаңа ғасыр және қазіргі уақытқа бөліп қарастырамыз.
Халықаралық құқық доктринасында бұл кезеңнің біркелкі белгіленуі кездеспейді. Б.з.д IV-I ғасырларда қалыптасқан халықаралық қатынастардың мәніні өзгертпейтін әртүрлі авторлардың еңбектерінде бұл кезеңнің мынадай аттарын кездестіруге болады: " Ежелгі дүниенің халықаралық құқығы"; "Құл иеленуші қоғамның халықаралық құқығы" ; "Халықаралық құқықққа дейінгі ежелгі ғасыр". Халықаралық құқықтың пайда болуының қайнар көзіне құл иеленуші Ежелгі Шығыс (Египет, Қтыай, Үндістан, Ежелгі Грекия және Ежелгі Рим мемлекеттерінің пайда болуы және даму дәуірі) жатады. Құл иеленуші мемлекеттердің арасындағы қатынастарды реттейтін нормаларды діни және дәстүрлі құқықтық нормаларға жатқызамыз. Ежелгі дүние дәірінде халықарлық құқықтың мынадай институттары пайда болды: соғыс әрекеттерінің заңдары мен дәстүрлері, халықаралық шарттар, елші өкілдіктері, шетел тұлғаларының құқықтық режимінің қалыптасуы, мемлекетаралық одақтар.
Соғыстар дәстүр мен діни көзқарастарға негізделіп жүргізілді. Ежелгі дүниедегі мемлекеттердің заңға және әдет-ғұрыпқа негізделіп жүргізген соғыстары бейбіт тұрғындарға, жеңген мемлекеттің мүлкіне зомбылықпен қарауын айырамыз.Сонымен қатар, әдет - ғұрып соғыста және ұланған қаруларды қолдануға тиім салды. Құдайға, құдайдың көмегіне сыйына отырып, ашық соғыс жүргізуге дінге сенімдері қатты әсер етті. Мысалы, Ежелгі Римде соғыс жүргізу әділетті іс болды, себебі ол Римнің пайдасына жүргізілді, әрі құдайдың қалауынан шықты - мыс саналды. Мемлекет ішіндегі және мемлекет аралық қатынастардың көп бөлігін реттейтін әдет - ғұрып пен қатар, Ежелгі дүниеде құл иеленуші мемлекеттер арасында соғыс және бейбітшілік мәселелеріне, мемлекетаралық одақтар құруға, мемлекеттердің шекарасын белгілеуге, бейтараптығын сақтауға, аралық саудаға байланысты бекітілетін халықаралық шарттар дами бастады. Шарттардың орындалуы діни әдет - ғұрыптармен қамсыздандырылды, мысалы басшылардың діни ат беруімен және де келесі қағидамен: "Шарттар орындалуы қажет". Мемлекетаралық мәселелерді шешу қажеттігі, соның ішінде келіссөз жүргізу жолы, халықаралық шарттар бекіту - елші институтының қалыптасуына негіз болды. Мемлекеттік құрылымдар елшілермен ауыстырылып, олардың қол сұқпауына кепіл берді. Тарих көрсеткендей, Ежелгі Грекия бұл институттың қалыптасуына 2 жаңа тәртіп енгізді. Біріншіден, қазіргі "дипломатия" деген сөз елшілерді куәландыру рөлін атқаратын "диплома" деп аталатын тақтайша сөзіндегі атынан пайда болды. Екіншіден, Ежелгі Грекияда басқа грек мемлекеттерінде азаматтарын қорғайтын сенімді-проксендер институты қалыптасты. Шетел тұлғаларын қорғайтын проксендер институты қазіргі консул институтының прототипі болып табылады. Шетел азаматын қорғайтын институт кейіннен Ежелгі Римде көрініс тапты, онда шетел азаматтарының істерін шешу қызметін, оның ішінде шетел азаматтарының жергілікті басшылармен, адамдармен дауласуын өкілетті тұлға - претор перегринус орындады.
Деректі көздерге қарағанда, қазіргі кезде ежелгі, бәріне белгілі халықаралық шарт болып табылады. Қалыптасқан доктриналық теория мен көзқарастардың жоқтығынан ол кезеңде халақаралық құқық ғылымының тарихи дамуы жайында айту ертеректеу еді. Бұл кезеңде тек бөлек философтардың, тарихшылардың, заңгерлердің, жазушылардың халықаралық құқық институттарының кейбір мәселелері туралы айтқандарын сөз қылуға болатын.
Халықаралық құқық -- халықаралық қатынаста мемлекет пен басқа қатысушылар (субъектілер) арасындағы катынасты реттейтін заңдық принциптер мен нормалардын жиынтығы. Халықаралық жұртшылық құқықтың негізгі принциптері:
күш пен қауіп-қатерді күшпен қолданбау,
халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу,
басқа мемлекеттердін ішкі ісіне,
құқықтендігі мен халықтардын өз жолын аныктауына араласпау,
мемлекеттердің ынтымактастығы мен егеменді тендігі,
міндеттемелерді ерікті түрде орындау.
Халықаралық құқықтық көптеген жаңа нормалары. Арнайы халықаралық конвенция жолымен бекітіледі. Мемлекеттердін өз міндеттемелерін бұзуы, жауапкершілікке әкеліп соғады. Халықаралық қатынастарда, халықаралық ілтипат нормаларының сақталуына, әсіресе дипломатиялық этикет саласына және т.б. үлкен маңыз беріледі
Халықаралық жария құқық -- бұл құқықсубъектілерінің еріктерін үйлестіру жолымен жасалатын, әрі заңдық тұрғыдан міндетті деп танылатын және қажетті жағдайларда мәжбүрлеу жолымен қамтамасыз етілетін заң нормаларының жүйесі және мемлекеттер арасындағы әр түрлі саяси, экономикалық және өзге де қатынастарды, сондай-ақ халықаралық қатынастарға қатысушы басқа да құрылымдарды реттейтін құқықтың бір бөлімі. Халықаралық жария құқық негізінен мемлекетаралық қатынастарды реттейді. Осы замаңғы халықаралық құқық халықаралық жария және халықаралық жеке құқық болып екіге бөлінеді.
Халықаралық жария құқықтың қызмет етуі үшін мынадай мәселелер өзекті болып табылады:
Халықаралық құқық мемлекеттің көпшілік ... жалғасы
Халықаралық құқық мемлекетаралық, ұлтаралық қатынастарды, бейбітшілік пен ынтымақтастықты қамтамасыз ету мақсатын реттейтін және қоғамның даму тарихының бір бөлігі болыптабылатын, көпғасырлық даму тарихы барқұқық ретінде белгілі. Халықаралық құқық ғылымын толық және терең зерттеу үшін халықаралық құқық доктринасында халықаралық құқықтың даму тарихының маңызы мойындалады. Басқа да ғылымдар сияқты, халықаралық құқықты да дау туғызатын, шешілмеген көптеген мәселелер бар. Қазіргі күнге дейін халықаралық құқық қашан пайда болды деген қағидалы мәселе шешілмеді. И.И. Лукашук халықаралық құқық ғылымында қалыптасқан негізгі жауаптының 3 түрін белгілейді:
а) халықаралық құқық тайпаралық қатынастар тұсында пайда болды;
ә) халықаралық құқық мемлекетпен бірге пайда болды;
б) халықаралық құқық Еуропада тәуелсіз мемлекеттер жүйесі қалыптасқан кезде, орта ғасырдың аяғында пайда болды.
Біз жоғарыда көрсетілген көзқарастың негізделуіне тоқтамай, халықаралық құқықтың дамуы мен пайда болуына негіз болған тарихи оқиғаларды, ежелгі дүниеден бастап қазіргі күнге дейінгі тарихты қарстырамыз, сонымен қатар халықаралық құқық дамуының әр кезеңіне тән негізгі халықаралық құқықтық пікірлер мен институттар анықтаймыз.
Халықаралық құқықтың пайда болу әр негіз бойынша, халықаралық құқықтың және халықаралық құқық ғылымының тарихи кезеңдері әр түрлі ұсынылды, бірақ тарих бойынша барлық кезеңдерді ежелгі ғасыр, орта ғасыр, жаңа ғасыр және қазіргі уақытқа бөліп қарастырамыз.
Халықаралық құқық доктринасында бұл кезеңнің біркелкі белгіленуі кездеспейді. Б.з.д IV-I ғасырларда қалыптасқан халықаралық қатынастардың мәніні өзгертпейтін әртүрлі авторлардың еңбектерінде бұл кезеңнің мынадай аттарын кездестіруге болады: " Ежелгі дүниенің халықаралық құқығы"; "Құл иеленуші қоғамның халықаралық құқығы" ; "Халықаралық құқықққа дейінгі ежелгі ғасыр". Халықаралық құқықтың пайда болуының қайнар көзіне құл иеленуші Ежелгі Шығыс (Египет, Қтыай, Үндістан, Ежелгі Грекия және Ежелгі Рим мемлекеттерінің пайда болуы және даму дәуірі) жатады. Құл иеленуші мемлекеттердің арасындағы қатынастарды реттейтін нормаларды діни және дәстүрлі құқықтық нормаларға жатқызамыз. Ежелгі дүние дәірінде халықарлық құқықтың мынадай институттары пайда болды: соғыс әрекеттерінің заңдары мен дәстүрлері, халықаралық шарттар, елші өкілдіктері, шетел тұлғаларының құқықтық режимінің қалыптасуы, мемлекетаралық одақтар.
Соғыстар дәстүр мен діни көзқарастарға негізделіп жүргізілді. Ежелгі дүниедегі мемлекеттердің заңға және әдет-ғұрыпқа негізделіп жүргізген соғыстары бейбіт тұрғындарға, жеңген мемлекеттің мүлкіне зомбылықпен қарауын айырамыз.Сонымен қатар, әдет - ғұрып соғыста және ұланған қаруларды қолдануға тиім салды. Құдайға, құдайдың көмегіне сыйына отырып, ашық соғыс жүргізуге дінге сенімдері қатты әсер етті. Мысалы, Ежелгі Римде соғыс жүргізу әділетті іс болды, себебі ол Римнің пайдасына жүргізілді, әрі құдайдың қалауынан шықты - мыс саналды. Мемлекет ішіндегі және мемлекет аралық қатынастардың көп бөлігін реттейтін әдет - ғұрып пен қатар, Ежелгі дүниеде құл иеленуші мемлекеттер арасында соғыс және бейбітшілік мәселелеріне, мемлекетаралық одақтар құруға, мемлекеттердің шекарасын белгілеуге, бейтараптығын сақтауға, аралық саудаға байланысты бекітілетін халықаралық шарттар дами бастады. Шарттардың орындалуы діни әдет - ғұрыптармен қамсыздандырылды, мысалы басшылардың діни ат беруімен және де келесі қағидамен: "Шарттар орындалуы қажет". Мемлекетаралық мәселелерді шешу қажеттігі, соның ішінде келіссөз жүргізу жолы, халықаралық шарттар бекіту - елші институтының қалыптасуына негіз болды. Мемлекеттік құрылымдар елшілермен ауыстырылып, олардың қол сұқпауына кепіл берді. Тарих көрсеткендей, Ежелгі Грекия бұл институттың қалыптасуына 2 жаңа тәртіп енгізді. Біріншіден, қазіргі "дипломатия" деген сөз елшілерді куәландыру рөлін атқаратын "диплома" деп аталатын тақтайша сөзіндегі атынан пайда болды. Екіншіден, Ежелгі Грекияда басқа грек мемлекеттерінде азаматтарын қорғайтын сенімді-проксендер институты қалыптасты. Шетел тұлғаларын қорғайтын проксендер институты қазіргі консул институтының прототипі болып табылады. Шетел азаматын қорғайтын институт кейіннен Ежелгі Римде көрініс тапты, онда шетел азаматтарының істерін шешу қызметін, оның ішінде шетел азаматтарының жергілікті басшылармен, адамдармен дауласуын өкілетті тұлға - претор перегринус орындады.
Деректі көздерге қарағанда, қазіргі кезде ежелгі, бәріне белгілі халықаралық шарт болып табылады. Қалыптасқан доктриналық теория мен көзқарастардың жоқтығынан ол кезеңде халақаралық құқық ғылымының тарихи дамуы жайында айту ертеректеу еді. Бұл кезеңде тек бөлек философтардың, тарихшылардың, заңгерлердің, жазушылардың халықаралық құқық институттарының кейбір мәселелері туралы айтқандарын сөз қылуға болатын.
Халықаралық құқық -- халықаралық қатынаста мемлекет пен басқа қатысушылар (субъектілер) арасындағы катынасты реттейтін заңдық принциптер мен нормалардын жиынтығы. Халықаралық жұртшылық құқықтың негізгі принциптері:
күш пен қауіп-қатерді күшпен қолданбау,
халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу,
басқа мемлекеттердін ішкі ісіне,
құқықтендігі мен халықтардын өз жолын аныктауына араласпау,
мемлекеттердің ынтымактастығы мен егеменді тендігі,
міндеттемелерді ерікті түрде орындау.
Халықаралық құқықтық көптеген жаңа нормалары. Арнайы халықаралық конвенция жолымен бекітіледі. Мемлекеттердін өз міндеттемелерін бұзуы, жауапкершілікке әкеліп соғады. Халықаралық қатынастарда, халықаралық ілтипат нормаларының сақталуына, әсіресе дипломатиялық этикет саласына және т.б. үлкен маңыз беріледі
Халықаралық жария құқық -- бұл құқықсубъектілерінің еріктерін үйлестіру жолымен жасалатын, әрі заңдық тұрғыдан міндетті деп танылатын және қажетті жағдайларда мәжбүрлеу жолымен қамтамасыз етілетін заң нормаларының жүйесі және мемлекеттер арасындағы әр түрлі саяси, экономикалық және өзге де қатынастарды, сондай-ақ халықаралық қатынастарға қатысушы басқа да құрылымдарды реттейтін құқықтың бір бөлімі. Халықаралық жария құқық негізінен мемлекетаралық қатынастарды реттейді. Осы замаңғы халықаралық құқық халықаралық жария және халықаралық жеке құқық болып екіге бөлінеді.
Халықаралық жария құқықтың қызмет етуі үшін мынадай мәселелер өзекті болып табылады:
Халықаралық құқық мемлекеттің көпшілік ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz