Ветеринария жүйесін ұйымдастыру
ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІК АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
К.Б.Бияшев, Ш.Ж.Тұрсынқұлов, А.Ж.Танраев,
Д.Арзымбетов, С.А.Жарасбаев
ВЕТЕРИНАРИЯ ІСІН ҰЙЫМДАС
К І Р IС П Е
Ветеринарияның теориялық негізін жалпы биологияяық ғылымдар қарайды. Соған орай ветеринарлық ғылымқұрамына жануарлардың ішкі, сыртқықұрылысын зерттейтін морфологиялық, жалпы биологиялық және арнайы ғылыми пәндер кіреді. Ветеринариялық ғылымдар қатарындағы ветеринарлық істі ұйымдастыру - арнайы ғылыми деректерді біріктіруші ғылым саласы болып табылады. Ғылым саласы ретінде оның мақсаты - малөсіруші шаруашылықтарда ет-сүт, мал өнімдер текті шикізат даярлаушы, сақтаушы, өндеуші кәсіпорындарда, көлікте, халық шаруашылығының басқа да салаларында малдәрігерлік қызмет көрсетуді ұйымдастыру, ветеринарлық шаралардың экономикалықтиімділігін және ветеринария мамандарының жұмыс атқаруы негізгі формалары мен әдістерін зерттеу.
Сонымен қатар мемлекеттік, ведомстволық және жеке кәсіпкерлік ветеринарлық қызметтің негізгі құрылымы мен заңдылықтарын зерттеуге бағытталған.
Қазақстан Республикасының егеменді ел болу кезеңінде, әлеуметтік-экономикалық реформаны дамытуда ветеринарияныңмаңызы өте зор. Әлеуметтік экокомикалық қайта құру нәтижелі ұйымдастыру деңгейіне байланысты. Ветеринария ісін ұйымдастыруды нашар жүргізу - шаруашылық ісінің бұзылуына, малдан алынатын өнім сапасының төмендеуіне, мал басыныңкемуіне және әр турлі індет ошақтарының пайда болуына әкеп соқтырады.
Реслубликадағы ветеринарлық істін жағдайы әлеуметтік-экономикалық факторларға байланысты. Оған жататыңдар: қоғамдық құрылыс, өндіріс деңгейі, ғылым мен мәдениеттің дамуы, жоғары және арнаулы орта ветеринарлық білім беру орталықтары, ветеринарлық мекемелерді, өнеркәсіпті және ауыл шаруашылығынбілікті мамандармен қамтамасыз ету, сонымен қатар материалдық-техникалық жағынан дұрыс жабдықтау. Өкінішке орай, Қазақстан Республикасында және көршілес тәуелсіз мемлексттерде әлеуметтік-экономикалық өзгеріс кезеңі ветеркнарлық қызмет жағдайына айта қалғандай кері әсерін тигізіп отыр. Нарықтық экономика қиыншылығына қарамастан, мемлекеттік деңгейде ветеринарлық, істі жақсарту барысында әр түрлі жұмыстар жүргізілуде. Мысал ретінде айта кететін болсақ, ветеринарлық заңдар ережесі, нормативті-құқыктық құжаттар, білікті мамаңдарды даярлау, әр түрлі ветеринарлық қызметке арналғанқұрал-жабдықтар, препараттар, дәрі-дермектер мен аспаптар жасау,ветеринарлық басқару қызметі жаңа құрамда қайта құру, мал шаруашылығындағы объектілерге катаң түрде ветеринарлық-санитарлық бақылау жасау және адам мен малға ортақ ауруларға қарсы тиімді күрес шараларын жургізу сияқты жұмыстар атқарылып жатыр.
Пән құрамында ветеринарлық зандылық жинағының негізгі қағидалары, ветеринарлық ісінің экономикасы мен статистикасы,ветеринарлық -санитарлық бақылау ұйымдастыру, ветеринарлық қызметті жабдықтау, құрылыс салу, іс қағаздарын жүргізу және тага басқа тараулар бар.
Пән тарауының әрқайсысында өзіне тән ветеринарияның ұйымдастыру-экономикалық іс-әрекеті мәнін, қыры, сипаты қаралады.
Мәселен, ветеринарлық зандылық деп, вегеринария туралы үкімет тарапынан жарияланған зандар, басқаруіиы орггядар бекіткен нүсқаулар, титітік анықтамалар, ережелер жене т.б. құжаттар жинағы бсильш табылады. Бул жинақта ветерина;мық мамандар, жертілікті өкімшілік және барлық азаматтардың мал шаруаіиылығында, ет-сүт, мал текті шикізат өндеуші өнеркәспте, калікте, халық шаруашылығьшың Імска да салаларында ветеринарлық-санитарлық қолайлылықты Қіштамасыз ететін қызмет төртібін шектеп, міндеттерін айқшщайды. Осыған орай, ветеринарлық істі ұйымдастыру пөні ветеринарлық зандилық қағидаларына сәйкес мал шаруашыльныиа ветеринарлық қьвмет көрсетуді; веі-еріпіар.тъіқ мккемелер мен кьга.іет топтзрыіщц жүмьіс төсілдері мен формаларын, ветериь;ария мамандары мен азаматтардың ветеринарлық қызмет көрсету барысындағы озара кярым-қатынасьш; сүт өчдіру, шошка өсіру, мал бордақылау, қой өсіру шаруашылықтарьшын арнайы кешеңдер мен кұс фабрикаларында ветерянарлық қызмет көрсету ерекшеліктерііі, мемлекеттік және ведомсгволық ветервдария мамандары жүшлсьш нормалауды және еңбекақы төлеуді зерттейді.
Веіеринарлық ісі экономикасы мгіл аурулары алдын алу, емдеу, аларды жойып жіберу шараларының, ветерш^аіілық шараларды жүзеге асыру өдіс-төсілдерінің, мал шаруашылығына ветеринарлық қызмет көрсетудің ветеринарлық мекемелер жұмысының экономикалық тиімділігін зерітейді.
Ветершяарлық статистика - малдара^яң ауруға, өлім-жіігімге үшыраушылығың, ауру таралуын, қолданцлған шаралар тиімділігін жвне оның йр түрлі себептерге төуелділііін (мал фермалары мен кешендердегі мал басы саны, ветеринарлық мамандар және кажетті ветеринарлық мулікпен қамтамасыз етілуі) эертгейді.
Ветеринарвяда жүргізілетін бухгалтерлік тіркеу мен есеп жүмьіілары ветеринарлық шараларды каржыландыру, вегери-нарлық зкүмысқа арналі-а?! дүние-мұлік пен қаржцны тіркеуі^е және ветеринарлық мекемелерге қаржы белу жоспарлары мен олардмн шырьш сметасыя құру тәргібін, қаражат пен дүние-мұліктін үнемді әрі тиімді пайдаланылуын бақылауға бағытталған.
ГІәннін өзекті тарауларының бірі - ветеринарлық-санитарлыққадағалау. Ол мал фермаларында, көлікте, өңдеу-ұксату өнеркәсібінде, базарларда, мемлекет шекарасывда иетеринарлық-санитарлық бақылау ұйымдастыруды және мал асіру, жануар текті өнім мен шикізатына байланысты барлық касіпорыңдар мен ұжымдарда ветерипарлық-санитарлық шзраларды ұйымдастыруды зерттейді.
Ветеринарлық ғимараттар құрлысын салуды ұйымдастыру тарауында құрылыс алаңын талдау, оны жергілікті жағдайга үйлестіру, қаржыландыру сметасын ҚіТУ, қүрьшыс барысын бакылгу жәнеқұрылыс жұмыстары аяқтатған соң қабылдау мәселелеріне токталады.
Встеринарлық бұйымдар мен мұлікке негізделген тапсырыстар жасауды үйцмдастыру, оларды күру төртібі, вегеринарлық мулік қорларьш белу, "Зоовет жабдықтау" йірлестіктөрінің, белтмдеріпің жәие дөріханаларынын жұмысьш уйымдастыру, бйлінгеп ветсртіарлық бұйымдар мен муліктердщ тиімді пайдаланылуын қадаралау мәселелері ветешиартплг. і^ябдаіқтзу болімһіДс құралады. Ве.теринарлық іс қағачдарыи жүргізу тарауында ветеринарлық мекемеіер мен ветеринарлық кызмет топтары іс қағаздарьш Ауыл иіаруашылық министрлііі нусқаулары мен мемлекеттік стаіздарт г;ілагітарына сөйкес жүргізу сяз етіледі. Бұл бвлімде согаң орай ііетеринарлық қүжатгар, куөліктер, аныктамалар, ахтілер, чаггамізлар, бүйрықтар, вүсқаулар және т.б. қүжаттар жасау, юлтыру ережелері мен тәртііггері баяндалады.
1. ВЕТЕРИНАРИЯ ІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ, ОНЫҢ МАҚСАТТАРЫ
ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
1.1. ВЕТЕРИНАРИЯ ІСІНІҢ МАҒЫНАСЫ, МАҚСАТТАҒЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
Вегеринарияның негізгі мақсаты-мал шаруашылығының ветеринарлық-санитарлық сәттілігін сақтап, одан санитарлық сапасы жоғары өнімдер мен шикізатгар өндіруді қамтамасыз ету. Сондай-ақ, ол халықты зооантропоноздардан сақтау, елімізді шетелдерден келетін қауіпті мал ауруларынан қорғау шараларын да ұдайы жүргізіп отырады. Ветеринария ісінің жалпы мағынасы-оның өзіне жүктелген міндеттерді орындау үшін сан алуан арнайы шараларды іске асыруда екені көрінеді.
Сондықтан ветеринария ісі деп, малды аурудан сақтандыру, емдеу, одан санитарлық тұрғыдан сапалы өнім алу, адамды зооантропоноздардан сақтау сияқты мемлекеттік, шаруашылық, қоғамдық шаралар кешенін айтады.
Ветеринария ісінің жағдайы қоғамдық құрылысқа, өндірістіңдаму деңгейше, материалдық-техникалық жабдықтауға, ғылым менмәдениеттің, ветеринария саласында білім берудін дамуына, кадрлармен қамтамасыз етуге көп байланысты болады.
Бүрынғы Кеңес Одағынын ыдырауы және оның кұрамындағыелдердін егемендік алуы терең әлеуметтік-экономикалықреформаларға , нарықтык. қатынастардың қалыптасуына әкелді. Бұлжағдай, өкінішке орай, ветеринария ісінің бұрынғы қалпына керіәсерін тигізді. Мал шаруашылығының күрт құлдырауы ветеринарлық кызметін де ыдырауына және мал ауруларының таралуына соғатыны сөзсіз. Мұндай жағдай қоғамды да, мемлекетті де ешбір қанағаттандырмайды. Себебі, ветеринария ісінің төменгідеңгейде болуы мал ауруларынан орасан зор эконмикалық шегінуге, аурулармен күресуде орасан зор шығындар жасауға мәжбүр етеді. Бұл - ветеринария ісін ұйымдастыру деңгейінің экономикалық, және әлеуметтік түйінді мәселелерін шешу үшін зор ықпалы бар екенін көрсетеді. Еліміздегі ветеринария ісініңжағдайын нығайту үшін республика үкіметі және мемлекеттік ветеринарлық ұйымдар соңғы уакытта көптеген құқықтык-нормативтік құжаттар қабылдап отыр. Соның ішінде "Ветеринария туралы" заң және оны дамыта түсүге бірсыпыра тіркес құжаттар бар. Үкімет тарапынан мемлекеттік және жекеменшІк көсіпкерлік ветеринарлық қызметтің құрылымын жетілдіру, мамандар дайындаудың сапасын арттыру, материалдык-техникалық жабдықтауды жақсарту, мал шаруашылығының ветеринарлық-санитарлық жағдайына, шаралардың тиімділігіне қатаң талап қою сияқты жұмыс жүргізілуде.
Ветеринария ісінің арнайы шаралар жүйесі ретінде халықшаруашылық немесе экономикалық зор маңызы бар. мәселен, ветеринарлық қызметтің тікелей катысуымен мал ауруларыман сақтандыру, малдан сапалы өнім алу камтамасыз етіледі. Осының өзі-ақ бұл істің зкономикалық маңызын көрсетеді.
Ветеринарияның әлеуметтік маңызы онык халықты зооантропоноздардан сақтандыру, қорғау шараларын жүргізуден көрІнеді. Осыдан: "Адам медицинасы адамды, ал ветеринарлық медицина адамзатты емдейді", - деген қанатты сөздер пайда болған.
Ветеринариа ісіне қорғаныстық мағына да беріледі Мәселен, шекарадағы экспорттық-импорттык тауар алмасу кезінде елімізді шет елдерден қауіпті жүктамалы мал аурулары енуінен қорғау-шекаралық-ветеринарлық бақылау мекемелеріне жүктелген.
Қазіргі кезенде ветеринарлық-санитарлық талаптарға сай келмейтін көптеген шағын кәсіпорындар, кооперативтер, акционерлік қоғамдар, шаруа қожалықтары және т.б. жекеменшік іскерлік құрылымдар пайда болуда. Бұл жағдай нарықтық экономика кезінде ветеринария ісінің маңызы арта түсетінін көрсетеді және мемлекеттік ветеринарияның "Ветеринария туралы" заңының орындалуын бақылауды күшейте түсуін талап етіп отыр.
Пән туралы түсінік және онын құрылымы.
Бұл пән ветервнария мамандарының, мекемелерініңжұмыстәсілдерін, үлгілерін зерттейді Пән жалпы және арнайы ветеринарлық деректерді біріктіріп, оларды ветеринарлық медицинаның түйінді мәселелерін талапқа сай дәрежеде шешу үшін пайдаланады.
Пән құрамында 8 тарау бар:
I. Жалпы ұйымдасгыру мәселелері (ветеринария ісін заң жүзінде реттеудің негіздері, ветеринария ісінің ұйымдастыру құрылымы және оны басқару).
П. Ветеринария ісін ауыл шаруашылық аудандарында, шаруашылықтарда және қалаларда ұйымдастыру.
ІІІ. Ветеринарлық шараларды жоспарлау және ұйымдастыру, олардың экономикалық тиімділігін бағалау.
ІҮ. Ветеринарлық-санитарлық қадағалауды ұйымдастыру.
Ү. Ветеринарияны қаржыландыру және материалдық-техниқалық жабдықтау.
ҮІ. Ветеринария мамандарын дайындау жане ветеринарлыққызметті ғылым тарапынан камтамасыз ету.
ҮІІ. Ветеринарлық жұмысты тіркеу, есеп беру және іс қағаздарын жүргізу.
ҮШ. Халықаралық ветеринарлық ұйымдар және шет елдердегі ветеринарлық қызмет.
Бұл тараулардың әрқайсысында мал дәрігеріиін сан алуан ұйымдастыруцщлық-зкшіомикалық іс-әрекетіиін белгілі бір қырлары қаралады. Соның ішшде, І-тарауда мал дөрігердігінің іргетасгык негіздері, КР "Ветеринария туралы" зані, сол заира тіркес және оны дамыта түсуюі қүқықтык-нормаіивтік қүжаттар, вегеринария ісінің ұйымдастыру құрылымы мен оны басқару мөселелері қаралады. Біз пэнді І-тараудан бастап оқимыз, келесі тараулардыц мазмүЕшгна кезінде тоқталып отырамыз.
Енді бұл поннш. теориялық және пі^актикалық негіздерііг оқыл үйренген соқ студеяттердія нені білуі жегте нені істей алуы жөніндегі мһідеттері не екеніне тоқталыл тейік:
- занды және жеке тұлғалардың ветеринарияға қатңстэг іс-
әрекегтеріыің қүқықтык-нормативтиі негіэдерш;
аурулардың алдьттг алу, сауықтыру, емдеу шараларын
жоспарлау, оларды жүзеге асыруды
шаралардың зкономикалық тиімділігін ғылыми түріыдан
дөлелдеуді;
- мал шаруашылығьгада, көлікте, базаларда, шекарада, малға
жшс оішң ынімдерін уңдшіін косіішрындарда кетеринарлық-
санитарлық бақылау жүргізуді;
- ветершарлық қүжатгарды тілггыруды, іс қағаздарші
жүргізуді;
- ветеринария ілімін насихаттауды;
зооакіроіюншдардьгн алдын алу, жою шараларші медициналық. шаралармен үйлестіру.
Нарықтық экономітка жағдайында ветеринария іан заң жүзінде реттеудін негіздерін жақсы білетія жәнеонші талаптіірын орьгадауды үнымдастыра білетін мамандар ғана нөтижелі жұмысістей алады деп саналады.
Пвн сүрақтары жене өз білімін тексеру.үішн берілген тапсырмалар
Вегеринария ісін ұйымдастыру дегеніміз не?
Ветеринария ісінің даму деңгейі нсге байланысты?
3- Ветеринария ісінің мағынасы, мақсаттары және маңызы неде?
4. Ветеринария ісін ұйымдастыру пәні туралы түсінік жәнеоның құрамына сипаттама беріңіз?
2. ҚАЗАҚСТАНДА ВЕТЕРИНАРИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІН ЗАҢ ЖҮЗІНДЕ РЕТТЕУДІҢ НЕГІЗДЕРІ
2.1. ВЕТЕРИНАРИЯ ІСІН ЗАҢ ЖҮЗІНДЕ РЕТТЕУ СЕБЕПТЕРІ
Ветеринария мамандары өзіне қойылған міндеттерін орындау барсында мал шаруашылығымен шұғылдануынжәне оныңөнімдері мен шикізаттарын өндіруге қатыстьі кәсіппен айналысушы занды және жеке тұлғалармен ұдайы қарым-қатынаста болады. Сонднқтан бұл қатынастарды заңды түрде шектеп жене аталмыш тұлғалардың тиісті ветеринарлық талаптарды орындау жөніндегі міндеттерін анықтау қажет. Егер бұл талаптар орындалмаса, ветеринария мамандарының жұмысы нәтижелі болмайтыны анық.
Осыидай себептерге байланысты өкімет және ветеринарияны басқарушы мемлекеттік органдар ресми түрде зандар және зандық күші бар басқа да құжаттар қабылдап, олардың орындалуықамтамасыз етеді. Бұл құжаттарда баршаға бірдей орындауға міндетті іс-әрекеттер, шаралар, нормативтер көрсетіледі. Мұның ішіндемал басын аман сақтау, дұрыс күтіп-бағу, азықтандыру үшін қажет және малдың өнімдері мен шикізаттарын бейтарап тастамауға. қатысты жарамсыздарын сатуға руксат етпейді Қауіпті ауру туған кезде оны тез анықтап, кең таралуына жол бермей, тез арада жойып жіберуге мүмкіндік береді.
Осы айтқаңдарға қарай ветеринария мәселелері жөніндегі нормативтік құжаттарда төмендегі мәселелер заңды түрдешектелмейді:
мал шаруашылық кәсіпорындарында міндетті түрде орындалатын ветеринарлық шаралар;
малды бағу-күту, азықтандырудың ветеринарлық-гигиеналық
және ветеринарлық-санитарлық нормаларын сақтау;
малды алдын ала және ылажсыздан карантинге қою төртібі,
сонымен бірге елдімекендер мен шаруашьиіықтарды ауру қоздырушылардың сырттан енуінен сақтау;
-малдың, өнімдері мен шикізатын сату кезінде орындалатын ветеринарлық-санитарлық талаптар;
ветеринарлық-санитарлық сараптау ережелері;
биологиялық, химиялық препараттар колдану тәртібі;
диагностикалық зерттеулер нәтижесін бағалау тәртібі;
-ветеринарлық шараларды материалдық-техиикалық жабдықтау нормалары;
- Ветеринария ісінің болмысын, қүқықтық жағдайын анықтау.
Ветеринария ісінде кез келген іс-әрекетті заң жүзінде шектей бермеуін. Мәселен, жүқпайтын ауруларды емдеу әдіс-тәсіддері, хирурғиялық көмек көрсету, акушерлік жұмыс және т.б. солар тәрізді жұмыстар нормативтермен шектелмейді.
2.2. ВЕТЕРИНАРИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӨНІНДЕП ЗАҢДАР, НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚҚҰЖАТТАР ЖИНАҒЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
Ветеринария ісін нормативтік-құқықтык, құжаттар арқылы шектеу ғылым мен практиканың жетістіктері негізінде және материалдық-техникалық, экономикалық, жағдайды ескере отырыпіске асырылады. Ол ветеринарияда міндетті түрде орындалуға тиіс нормаларды, щарттарды көрсетеді қойылған талаптарды орындап, жүйелі, тиімді атқарудың ұйымдастыру тәртібін аныктайды.
Ветеринария мәселелеріне қатысты нормативтік-қүқықтық құжаттар жинағы деп, Қазақстан Республикасының "Ветеринариятуралы" заңы (Республика Президеітінің заңдық күші бар жарлығы, 25.07.1995ж.) және ветеринария органдары, мекемелері мен мамандары статусын анықтайтын арнайы ережелер, инструкциялар, нұсқаулар, ветеринарлық-санитарлық, гигиеналық нормалар мен нормативтер және т.б. кұжаттар енгізілген ресми жинақты айтады.
Жішйк, құрамындіи-ъі неіізіі к.ужа'11 - ҚР "Веі'ериніірлы туцалы" заңы. Заң - шзіъін қүжат, ся^ан Ветеринария ісі жөніндегі барлық заңды түрде піектеу талаптарын сидыру мүмкіы емес. Сондықтан жинақтағы жсж^арыда аталран қүжатгардың барлыгы да осы негізгі заң кағидаларьлн дамыта, терендете түсу үшін жариялашш отырады. Мұндай қүжаттар ветеринарияны басқарушы мемлекеттік орғаннші мақұлдап, бекітуімен ціығады. Олар, негізгі заи твріздц барлық азаматгарға, басшыларга, ветеринарлық медицина дәрігерлеріне, занды жопе жс'ке тұлгаларға орыпдауга міндетті болып табылады. Мысалы, күсқаулар көбінесе жүкдалы ауруларлен күрестің міыдетті түрде орындалатын шаралар жүйесін көрсетеді. Сол сияқты жинақ құрамьгадағы нұсқаулар, өдіс-тосілдік нүсқауліір белгілі бір жұмыс орывдаудың міңдетті түрде орьшдалуға тиісгі әдісін, тәртібін анықтайды. Вегеринарлық-саіштар;ц.іқ ереже малды күтіп-бағу немесе сою, тасымалдау тәртібін және сол кезде орындалуға тиіс санитарлық талатғгарды білдіреді.Ветеринария мекемелері, оргаыдары, мамандары мщдеттерін, қүкықтарын, заидылық мәртебесін (статусыа) анықтайтын арнайы күжатгарды фежелер деп атайды. Сонымен қатар жинақ құрамына вегетеринарлық қызметті каржылаңдыру, материалдық-техникалық жабдықтау нормалары, мамандардың штат кестелері жәнежұмысын нормалау жайьшдағы қүжатгар кіреді.
Мемлекет тарапынан бекітілген ветеринария ісі жоніндегі осшщай заңдар жинағының болуы ветеринарлық медиішна дөрігерл(фіне көп көмек береді. ҚР "Ветеринария туралы" заңын жеке дәрісте қараішыа Енді осы занды орындауды ұйымдастыру мөселелеріне көшелік.
2-3. КАЗАКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ "ВЕТЕРИНАРИЯ ТУРАЛЫ ЗАҢЫНЫҢ ОРЫНДАЛУЫНҰЙЫМДАСТЫРУ
Ветеринарияның органдары мен мамандары заңның негізгі қағидаларын шаруашылық, кәсіпорын басшыларына, мал шаруашылғы жұмыскерлеріне, тұрғын халыққа жеткізуге міндетті. Яғни, олар заңңың орындалуын тікелей ұйымдастырады. Сол үшін тиісті мерзімде қуқықтық-нормативтік құжаттар жинағын шығарады, оны насихаттау мақсатында кітаптар, плакаттар шығарады, радио, теледидар, баспасөз құралдарын пайдаланады.
Заңды орындау үшін облыстык, аудандық әкімшілік өз құзыры бойынша ветеринария ісіне қатысты мәселелерді қарап, шешімдер шығарады. Бұл шешімдер көбінесе эпизоотиялармен күресу, ветерртнарлық ережелерді орындау, материалдық жабдықтау, қаржы бөлу, ветеринарлық кызмет көрсетуді ұйымдастыру туралы болады. Бұл мәселелер әкімшлік алдына жергілікті ветеринарлық органдар ұсынысымен қойылады, сондықтан бұл қүжаттардың жобасын дайындайтын да солардыңөзі болады. Осыдан, жергілікті ветеринарлық орғандардың тікелей жұмыс істеп, оларды ветеринария меселелерін шешу үшін де өз жағына тарта білуді жұмыстың жемісті болуының кепілдігі екенін көруге болады.
Жергілікті өкімшіліктердің шешімдері міндетті түрде орындалуға тиіс. Сондықтан олар мал шаруашылілғында ветеринарлық-санитарлық жағдайды жақсартуға зор ықпалын тигізеді.
Мал иелері мен мал өнімдерін өңдеуші кәсіпорындардың басшылары ветеринарлық шаралардың мерзімінде және сапалы орындалуы үшін жауапты. Олардан заңда белгіленген тиісті талаптарды орындау талап етіледі Занңың 8-бабында зан, жәңеоған тіркес нормативтік құжаттарда қойылған талаптарды орындау барлық занды және жеке тұлғалардың міндеті- екені атап көрсетілген. 16- бапта осы тұлғалардың, малдыңжұқпалыауруларынан сақтандыру женіндегі міндеттері анықталады, 19-бапта мал және мал өнімдері мен шикізаттарын сатып алушы. өңдеуші, тасымалдаушы, сақтаушы, сатушы тұлғалардың вегеринарлықережелерді орындау туралы міндеттері айталған. Бұл ережелер мен талаптарды орындамаушылар КР заңдарын орындамаушылар деп саналып, тиісті жауапқа тартылады.
Ветеринария туралы заң мен норматавтік құжатгарда қойылған талаптарды және жергілікті үкімет пен ветеринария органдарының шешімдерін орындауды удайы бақылау республикалық және жергілікті мемлекеттік ветеринаиялық инспекция мамандарынаа жүктеледі. Қажет болғанда "Ветеринария туралы" заңның орындалуын жергілікті үкімет, прокуратура жәнет.б. оргаңдар бақылау жүргізеді
2.4. "ВЕТЕРИНАРИЯ ТУРАЛЫ" ЗАҢДЫ, ОҒАН ТІРКЕС НОРМАТИВПК ҚҰЖАТТАРДА ҚОЙЫЛҒАН ТАЛАПТАРДЫ БҰЗҒАНЫ ҮШІН ЖАУАПКЕРІШЛІК
Занңың 29-бабында тиісгі талаптарда орындамағаны үшін айыптылардың жауапқа тартылатыны көрсетілген. Жауапкерге өкімшілік тарапынан айып салынады немесе қылмыстық іс қозғалады.
Егер:- міндетті ветеринариялыққұжаттарда қойылған талаптардың мерзімін сақтамаса; карантин ережелерін бұзса; жұқпалы аурулардың
таралуына себепкер болса; мал басым көбейту ережелерін
орындамаса; мал, мен мал өнімдерін тасымалдаудың
ветеринарлық-санитарлық ережелерін сақтамаса; оларды шту орындарында, коймаларда, карантиндеу қойылған орындарында, тиеу-тусіру алаңдарында, тасымалдау кездерінде, ветеринарлық-санитарлық, талаптары орындалмаса; шекарадан өткізудің ветеринарлық талаптары сақталмағаныүшін түрлі айыппұл салынады. Егер осы аталған талаптарды орындамау салдарынан ұлкен экономикалық зиян шектірсе, не қайғылы жағдайға ұшыратса, жауапкердің ісі сотқа беріледі.
ҚР "Ветеринария туралы" заңында жергілікті үкімет орғандарының ветеринария жөніндегі шешімдері орындамағаны үшін азаматгарға 10 айлық, лауазымды кызметкерлерге 20 айлық тек аз жалақы мөлшерінде айып салынатыны көрсетілген.
Заң бойынша мемлекеттік ветеринарияның бақылау орғандарына ветеринарлық, талаптарды бүзушыларға әкімшілікбилігінен айып салуға құқық берілген, айыпи мөлшері айып салушы инспектор дәрежесіне байланысты, яғни:
республиканың мемлекеттік ветеринарлық Бас инспекторы,
оның орынбасарлары азаматгарға 10 айлық, лауазымды
қызметкерлерге 20 айлық ең төменгі жалақы мөлшеріне тең айып
салуға қүкылы;
облыстың мемлекеттік ветеринарлық бас инспекторы жане
оның орынбасарлары, республикалық Ветеринария комитегінің
мамаңдары, транспорт пен шекарадағы мемлекеттік ветеринарлық
бас инспекторлары және опардың орынбасарлары, республикалық
ветеринарлық мекемелердің мамандары азаматтарға 5 айлық,
лауазымды қызметкерлерге 10 айлық ең төменгі жалақы
мөлшерінде заңды түрде айып салуға құқылы;
қалалардың, аудандардың мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары және олардың орынбасарлары, облыстық, калалық, аудандық ветеринарлық қызметті басқару орғандары жәнемекемелері мамандары өз құзіреті жүретін аумақта азаматтарға 3 айлық, қызметкерлерге 5 айлық ең төметі жалақы мөлшерінде айып салуға құқылы.
Айыптауашының айып сомасын мемлекеттік бюджеттке төлеу тәртібі бар: ветеринарлық талаптар мен ережелерді бұзғаны туралы хаттама құру, айып салу туралы шешім шығару және айып сомасы төленгені туралы банк анықтамасын ветеринарлық инспектордан бұл тәртіпті орындау талап етіледі. Кейбір мемлекеттік бақылау органдары қызметкерлсрі (ветсансараптамалабораториялары, шекаралық және көліктік втгсанбақылау пункттері) колма-қол айып салу әдісін де қолданады:
малдардың, өнімдері мен шикізаттарын сататын орындарда
ветеринарлық ережелерді бұзғаны үщін;
малдарды бір орынынан екінші орынға айдау немесе мал
өнімдері мен шикізатгарын тасымалдаудың ветерянарлық,
ережелерін сақтамағаны үшін;
шекарада ҚР жерін шет елдерден келетін жұқпалы мал
ауруларынан корғау ережаіерін бүзғаны үшін.
Бұл жағдайларда айып салу кітапшасын қолданып, төлем қолма-қол алынады, кейннен есеп беріліп, жиналған ақша банк арқылы бюджетке өткізіледі.
3. ҚАЗАҚСТАНРЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ "ВЕТЕРИНАРИЯ ТУРАЛЫ" ЗАҢЫНЫҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ
3.1. ЗАҢНЫҢ МАҚСАТТАРЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
Ветеринария орғандарының іс-әрекеті арнайы нормативтік қүкықтық қүжаттар жинагы бойынша реттеледі. Бұл жинақтағы негізгі қүжат - ҚР "Ветеринария туралы" заңы болып табылады. Ол республика Президентінің заңдық күші бар жарлығы ретінде 1995 ж. шілдевің 25 күні жарияланды. Заңның неіізгі мақсатгары;
- ветеринарлық қызметке қойылатын талаптарды анықтау; мемлекеттік, ведомстволық және жекеменшік кәсіпкерлік ветеринарлық қызмет мамандарының қүқықтарын, міндеттерін анықтау; мал тұліктерін аурулардан аман сақтауда министрліктер, ведомствсілар, шаруашылық және кәсіпорын басшылары, лауазымды қызметкерлері мен мал и&ленуш заіщы яки жеке тұлғалардың міндеттерін анықтау.
Заң еліміздегі ветеринария ісін ұйымдастыру негіздерін көрсетеді. Ол, сонымен қатар, мал шаруашылығывың ветершіарлық сәтгілігін қамтамасыз еғу, сашзтарлық сапаш жотары өігім еядіру, хшгықты мал мен адамға ортақ аурулардан қорғау бағытындағы басты ветсринарлық,-санитарлық ережелерді баяндайды. Осыдан бұлзащіың, мал тұліктерін амаи сақтап, өнім әндіруді неғұрлым молайтуга баштталған қүжат екеііі көріиеді.
Заң қағидаларын барльтк жеке жане даңды тұлрялардын орындауы міндетті. Оның талаптарын бүзушы тұлға Республика заңын орындамаушы , ретінде қаралып, осыған сайкес жауапкерпшіікке тартылады.
Заң, ветеринария мамандарының" қолындағы мал
шаруашшіығын аурулардан сақтау және елімізде қатаң
ветеринарлық-санитарлық тәртіп орнату жолында куатты қару болып Тіібыладь^ Ветершіария мамандары кызмет лауазымына қарамастан, осы занды бас:шылыққа алып жұмыс атқарады, ссиың негізінде окімшілікке талаптар қояды. Министрліктер, ведомстволар, әкімшіліктер ветерйнария ісіне қатысты шешімдер мен нүсқяулар шығару үшін де осы зануа сүйенеді.
Зақның мақсаты мен мацызы оның мемлекеттік ветеринарлық орғандар мен мекемелердің, ведсмисгволық және жекеменшік кәсіпқойлық ветеринарлық кьізметтің іс-әрекетін қүкыктық-нормативтік негізбен қамтамасыз етуде, сөйтІп ветеринарлық ғылым мен практиканың тиімдішгін арттыруда деп саналады. Заң құрамындағы 33 бап 9 тарауға бөлінген.
3.2. ЗАҢ ТАРАУЛАРЫНЫҢ МАЗМYenНЫ
3.2.1. I тарау. Жалпы мәселелер
Бірішііі бапта заңңың ветеринария оргаңдары, мекемелері мамаңдарының мал ауруларын емдеу, алдын алу, ветеринарлық. бақылау орнату женіндегі іс-өрекеттерін, қарым-қатынастарьпі үйлестіріп, олардьпі қүқықтық негіздерін айқындайтыпы көрсеііледі.
ЕкІнші бап ветершіарлық іс-әрекетті заң жүзінде шектеудің негізі ҚР конституциясынан, "Ветеринария туралы" заңнан және Республика өкіметі, жергілікті әкімшплік пен ветеринарлық орғандар жариялаған басқа да нормативтік қүжаттардав тү]штьшьш айқындайды.
Үшітш бапта ветеринарияның негізгі мақсатгары анықталған. Оларға жататьпдар:
малдарды жұқпалы және жүклалы емес аурулардан қорғау;
халықты адам меа малға ортақ аурулардан к,орғау;
мал текті өнімдер мен шикізатгарға ветеринарлық-санитарлық бақылау жүргізу;
республика территориасын басқа мемлекеттердегі малдың
жұқпалы аурулары енуінен қорғау;
ветеринарияда қолданылатьш диагностикалық, емдік және
алдын алу препараттары сапасын тексеру;
- мал ауруларымен күресуге жарамды прегаратгар мен
тәсілдерді зертгеп табу және оларды қолдану;
ветершіарлық-санитарлық тұрғыдан коршаған ортаны ластанудан сақтану.
Мемлекет ветеринарияны басқаруды өзінің республикалық, облыстык және жергілікті арнайы өкілетті оргаңцары арқылы жүргізеііні 4-бапта көрсетілген немесе оларды ветеринаряяны мешгекеттік басқару орғандары деп атайды.
Ветеринарлық іс-әрекетаен шүғылдану қүқы, соның ішінде, жекйлешпік көсіпкерлік негізінде де арнаулы жоғары немесе орта білімі бар ветеринария мамандарына берілетіні 5-бапта аныктаж-ан.
3.2.2. П тарау. Ветеринариялық қызметтің ұйымдастыру құрылымы жәие аткаратью функциялары
Алтывшы баігга вегеринарлық қызметтің үш саласы болатыны көрсетіледі. Олар: мемлекеттік, ведомстволық (өищірістік) және жекеменшік кәсіпкерлік ветеринарлық қызметі.
Заңның 7-8-баптарында мемлекеттік ветеринарлық қызметтің құрамыжәне аі^аратын функцяалары баяндалады. Мемлекеттікқызмег құрамына кіретіндер: ветеіэинариякы басқарушы республихалық және жергілікті мемлекеттік ветеринарлық орғандар; ғылыми-зерттеу мекемелері; ]еспубликалық, облыстық, аудавдық ветеріінарлық лабораториялар; мал ауруларымен күресуші республикалық экспедиция; облыегық, аудандық, қалалық емдеу мекемелері; туберкулез, бруцеллез және басқа жұқпалы аурулармен күресуші эксітедициялар мев жасақтар; мемлекеттік шекара мен көліктегі ветеринарлық-санитарлық иекемелері жәнет.б. ұйымдар мен мекемелер.
Мемлекеттік ветеринарияның болмысын, республикалық оргаидары мен мекемелерінің (статусьш) аткаратын қызметш жәнеоның басшысын Минисірлер Кабшіеті бекітеді. Ветеринарляны басқарушы жиргілікті орғандардың, шекара мен транспорітағы веторғандардың болмысын, басшыларын дәрежесі жоғары мемлекеттік ветеринария орғаны тағайындайды немесе босагады және сол үшін жергілікті әкімшіліктің келісімін алады.
Мұнда мемлекеттік вегеринарлық орғандар мен мекеме басшылары және олардың белгілі қызметкерлерінің мемлекеттік ветеринарлық инспекторлық қызметін қоса атқаратыны көрсетеді.
Мемлекеттік ветерннарияға жүктелетін міндеттер:
- ауырған малды емдеу, аурулардың алдын алу, жою,
сауықтыру шараларын ұйымдастыру, бақылау, міндеттіорындалатын нұсқаулар беру;
ветершіарлық сапасы талапка сай, мал текті өнімдер мен
ШИкЬат оіідірудіц үстіііеіі қадагалау;
базарларда сатылатын малға бақылау, мал шаруашылығы
өнімдеріне ветеринарлық-санитарлық сараптау жүргізу;
- ет-сүт өндеу кәсіпорындарының, қасапханалардың, мал
фермалардың, жәрмеңкелер мен базарлардың, қоймалардың,
коліктік жарақтарыныңжәне т.б. ветеринарлық, объекітл^эінің
ветеринарлық-санитарлық жардайын тексеру,
мал сого, ет өнімдерінөңдеу кәсіпорындарында ветеринарлық-санитарлық саратау жасау, ветеринарлық ережелерді орыңдамаған болса, жұмысын тоқтата тұрунемесе оларды жабу;
- денсаулық сақтау оргавдарымен зооантропоназдар туралы
ақпарат алмасу және бірлесе шырып, халықтысалаурулардаң
қорғау;
республика жеріне шет елдерден мал ауруларын қоздырушылардың өкелінуінен қорғау және соған бақылау жасау;
меншік тегіне қарамастан ветеринарлық, қызметпен шұғылданушы мамандардың жұмысын бақылау, үйлестіру,
өлген иемесе лажстықтан сойылғанмалдарға кдуіпсіздеидіру
мекемесіне көрсету үпгін түжырым беру,
мал шаруашылығына, ветеринарлық қызметке қатысы бар
объектілер күрльгстарын салуга сарап жасау, бақылау жүргізу;
ветеринарлық ғылыми-зерттеуЖұмыстарына мамандар дайындау сүраныстарын қальштастыру;
ветеринарлық препаратгарға, аспап-қуралдарға, азык,-жемдік
қосымшаларға саласы жене әсері жанінде қорьггынды беру, оларды
пайдалану туралы лүскауларды бекіту;
вегеринарияда қолданылатьпі жаңа әдістер мен препаратгар
табу жөніндегі зерттеулерге және оларды қолдану туралы
нұсқауларды бекітуге қатынасу;
- шет мемлекеттердің ветеринария орғандарымаи жаііе
халықаралық ветеринарлық ұйымдармеы қарым-қатьшас жасау
және т.б.
Осы баіггарда мемлекеттік ветеринария жүііесіндегі мекемелердің, мамандардың болмысы, қүкиқтары мен міндеттері ресми ережелер арқылы анықталатьпіьс көрсетіледі. Оларды ветершіарияиы басқарушы республикалъп; орған бекітеді. Бұлорғаншлц өз қүзыры бойынша ветерютарияға қатысты шығарған норматавтік қүжаттарью барлық зацды және жеке тұлғалар орындауға міндетті
IВедомстволық ветеринарлық қызметтіи орны 9-бапта айқындалған. Мүвдай қызмет министрліктер мен ведомстволардың сркімсіі құрыладьі, солардыц біыігшдс болады. Оси іулзметтщ атқаратын иІвдетпфіне жатадъЕ өз қызмет оршлыда малдарды емдеу, аурулардың алдын алу, жою шараларын жүргізу, санитарлық сапасы жоғары мал өнімдері мен шикізаттарьш етздіруді қамтамасьв ету, халықты зооантропоноздардан қорғау. Ведомстаалық ветқызмет жұмысына мемлекеттік ветеринария бақылау жүргізіп отырады.
Заңның 10-бабында жекеменшік көсіпкерлік ветқызмет мемлекеттік ветеринария орғандарының бақылауында болатьпш кврсетілген. Бұл қызметті аткдрупіы занды және жеке тұлталар т жұмысын осы заща, мемлекеттІк веторған бекіткен нормативтік кұжаттарға сөйкес жүргізуге міндетті.
Жекеменшік малдарға дөрігерлік көмек керсетуге мамаіщардың барлық катеғориялары қатыса алады. Бұл МЕселе 11-бапта қаралған. Істелген жұмыс үшін мал иесі мен маман арасында жасалған шарт бойынша ақы төленеді. Бірақ, ҚР ҮкІметі бекіткен тізімде бар аса қауііга мал.ауруларын евдеу, алкьш алу,жою шаралары республикалық қордан бөлінген қаржыға жүрітзілетіш атап өтілін.
3.2.3. Ш тарау. Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау және ведомсгеолық. веғерииарлық-санитарлық бақылау
Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау деп ветеринаршны басқарушы оргаңдар мен мекемелердің "Ветеринария туралы" заңы және соған тіркес күжатгарда қойылатын талаптардын орындалуын қамтамасыз етуге бағьпталған іс-өрекетін айгады. Оның билігіне сөйкес орындайтын міндеттері: эпизоотияларға к,арсы күрес шараларын, мал денсаулығьш қорғау, зооантропонозды жұқпалы ауруларға қарсы күрес шара.'йрын ұйымдасгыру жәве бақылау; занды және жеке тулғалардың ветеринарлық талаптарды орывдауьш бақылау, оны бүзған айыптыларды жауапқа іарту, биологмялық, химиялық және т.б. препаратгардың қолданылуын бақылау.
Мемлекеттік ветеринарлық бақылау жүрітзуші мамандарға, мемлекеттік ветеринарлық инспекторларға заңыың 13-бабы бовдднша мыиадай қүқықтар берілген:
ветеринарлық заңдар талаптарьшың орьшдалуын тексеру
үшія объектілерге ешбір кедергісіз кіру;
эпизоотияларға қарсы шараларды хүргізуді, ветеринартык,-
санитарлық ережелерін бүзу салдарын жоюды жауапты
тұлғалардан талап ету, орындалуын бақылау;
.__.__-._ ауру ошақтаршіда алдші ала еіу, дезіпіфекццялау жопе т.&шаралар жүргізу туралы иіещім кдбнлдау;
- мемлекеттік шекара арқылы мал ауруларынығ; таралмауына
шаралар қолдану, бақылау жасау;
жұқпалы ауруға күдікті немесе ауыруға үшыраған мал^арды окдіаулау туралы жарлық беру;
эпизсютиялық комиссиялар құру, карантин қою, шаруашылық-өндірістік әрекет етуші субьектілердщ ветеринаряық талаптарды бүзу салдарын жойғанша жұмысыи тоқтата тұру;
ветеринарлық ережел^іді бүзғаны үшін лауазымды қызмеікерлерді және азаматгарды жауапқгі тарту.
Инспектордың іс-өрекетіне заңшлң І4-бабьшда тяісті кепілдіктер берілген. Мемлекеттік веттшспііктор өз қызметін аи^ару барысында осы заңның және нормативтік қүжаттағдыи қағқдаларын басшылыққа алып, соларға сөйкес ешкімге төуелді болмай жұмыс атқарады. Сйщң қызмет бабында міщеперін атқаруына жергілікті өкімшілік, лауазымлы басшылар, аэамаітар, занды және жеке тулғалар қолқабыс етуге, қолайлы жагдлйтуғызуға міндетті. Инспектордын кдаметіне кедергі жасаушылар еліміздің өз күшііщегі заңдазьгна сәйкес жауапқа тартылады.
Эіаалың 15-бабында ведомстволық, ветеринарлық қызмепщ өз құзыры ж\реттн көлемде (эндірісгік) ведомстволыі; Бегеринарлық-санитарлық бақылау жүргтзуге міндетті екеиі к.өрсеттлген. Бұлбақылауды жүргізушілердід құкықтары мен міндсттері ҚР мемлеіеттік Ветеринарлық. бас инспекторының және вецомствопық қызметі бар министрліктер мен ведстшлардың бірлесе отырып бекіткіяі ережелері арқыль.і белгіленеді.
3.2.4. IVтарау. Малдың жұқпалы ауруларының алдын алу
және жою
Еұл тарауға 16-22-баптар енген. Осы баптарда меншік иелеріед малдын жұқпалы ауруларымеіі күресудегі міндеттері, лажсыз карантин қокз және алдыи алу төртібі, республика терриіориясын шег елдердегі малдың ж^тщалы ауруларыиан қорғау, мал шаруашылыил віімдерін дайындау, өндеу, сақтау, тасымаддау және сатуға қойылатын вегеринарлық-саштарлық талаптар, базарлардағы ветеринарлық бақылау және т.б. МPoundселелерқаралгаи.
Шаруашылық басшыларынын, мал иеленуші заіщы және жеке тұлғалардың жүкдалы аурулардың алдын алу жөніндеті міндеттері 16-бапта керсетіледі. Оларға жататындар:
малды қолайлы қора, жем-шәп, су, бағьпі күтуніі және т.б.
камта2ласыз ету, санитарлық қоршау, ветеринарлық-санитарлық
өткшгіш салу,
мал ауруларыньгң алдын алатын ветеринарлық щараларды
жүргізуді қамтамасілз ету,
- мал қоражайларын, территориясьпі, азыгып сақтайтын,
әңдейіЧн орындарды тазалііікта үстап, сыртқы ортаны ластануга
жол бермеу;
мал шаруашылыга объектілерінін қүршіысын тиісті гйгиепалық және санитарлық ережелерге сөйкес салу;
малдарын егуге, ауруларын аныктау үшін байқауға,
дцапиісгикалық зерттеулер жүргізуге өкелу;
кенерген малдар вле бастаса, бірнешеуі қатар ауырса,
мінез-қү;іқы өзгерсе, ешбір кідіріссіз мал дөрігеріне хабарлау Және
ауырған, күдікті малдарды окшаулау үшін шара қолдану;
малды айдау, тасымалдаудың ветеринарлық ережелерін
сақтау,
- ветеринария маманыныд мал соідаі жол бермеуі;
бірінші рет келіп түскен малдарды 40 күндік профилактикалық караютшге қою;
- аітершіария мамаіідарьтық аурулардың алдын алу, олариен күрес жощпдегі нұсқауларьпі орындау және т.б. міндеттер.
Заннын. 77-бабында жұклалы аурулар пайда болғанда лажсыз-дан карантин қою жане оның алдын алу төртібі кдралады. Мұндай ауруларPoundгң тізімін ҚР мииистрлер ҚабщіегІ бекітеді Аурудың диа-гнозы анықталысымен, жергілікті мемлекеттіх ветеринария орга-нының үсыкысымен өкімшіліктің жарлығы бойынша каранпш ашы-лады. Аурудың кең тарауына жол бермей жокыл жіберу шарала-рын үйлестіру, басқару, сапасьш бақылау үшін эпизоотияра қарсы төтенше комиссия құрылацы.
Карантин шаралары толық орындалып, аурудың жойылғаны туралы мемлекеттік ветеринария оргаңдарьгаың мөліметі және ұсынысы бойынша жергіліхті екімпгілік орғаны карантинді тоқтатады.
Республика жерін шетелдердегі малдық жұқпалыауруларынан қорғау шаралары 18-бапта қаралған. Онда еліміздід шекараш арқылы тек қана аурулармеи ауырмаған аймақтан шыққан дені сау малдар және сондай малдардаң альшғаіі өнімдерді өкелуге жол берілегші көрсегіледі. Шекарадан өткізілетін объектілерге жүргізілетін ветеринарлық-санитарлық бақылау төртібі ҚР өкіметінід билігімен бекітіледі. Бұл бақылау шскаралық ветеринарлық бақылау өткізу нүктелеріне жүктеледі.
Ма^т шаруашылығы өнімдерін дайындау, ендеу, _*іқ,тау, тасымалдау және сатуга қойылатын ветфинарлық талаптар 19-бапта көрсетіледі Мөселен, осьтдай іспен піүғылданупіы тұлғалар мал өійлдерін өндеу, залалсыздандыруға арналған технологиялық жабдықтар миі ғимараггарды санитарлық талаптарга сай үстауға, техналогияльіКа гигиеналық жәневетеринарлық ережелерді сақтауга, ветеринарлық, мамаидар қойған талаптарды орыидауға міңдетті.
Мшлекетпк ветеринарлық ішшекторға ветеринарлық-санитарлық талатггарға сай емес мал өнімдері мен шикізатгарын, заңды жене жеке тұлталардың сатуына тяым салу қүқьі беріледі. Ол өңдіріс техмологиясын және ветервдарлық ережелерді сақтамаіан кәсіпорыпдардың жұмысын тоқгату туралы әкішлілікке үсыныс береді
20-бапта малдарды, өнімдері мен шикізаттарын сататын базарларда мемлекеттік петерияарлық бақылау міщетті түрде жүргізіледі деп көрсетіледі. Сол үшін ветсансарап лабораториялары ұйымдасгырылған. Жергілікті жэне базар басқармасылабораторияға қолайлы жагдай туғызып тшсгі ғимарат, жабдықтар бөледі, оларды пайдалану үшін жүмсалған шығывдарды етейді. Лабораторяя және оларды залалсыздандыру шараларын жүргізуге к,үкдтқты.
21-базіта малдар мен мал еиімдерін төркілеу тортібі көрсетілген. Малдардың жүкдалы аурумен ауырғандығы анықталған жағдайда, опарды немесе сондай малдан алынған өнімдерді тиісті мемлекеттік ветеринарлық инспектордьпі; шешімімен міидетті түрде төркілейді. Малдар және олардан алықған өнівдер төркіленуге ттс жұқпалы аурулар тгамііі Қазақстан Республикасы үкіметі республиканың мемлекеттік ветеринарлық бас инспекторының үсьшысымен бекітеді. Теркілеу нөтижесінде шығын шеьжен менішк иелері Қазақстал Республикасы зандарьша сәйксс тәртіп бойынша шеккен шығындарьпшң қүнын қайтарып алуға қүқықты.
Зақның 22-бабында жануарлар дүниесін пайдаланітпылар қабылданған ветеринарлық. ережелерді сак,таға міндетті екендігі көрсетілгеп. Ащііылық, балықшылықпен шүғылдануоіы меншік иелері оидірген өнімдерін өндей(TM) веттерииарлық талаптарға сай арнайы рындар дайындауға және жабайы жануарлар мен балықты ветерннарлық-санитарлық сараптан өткЬуге міндетті.
3.2.5. Vтарау. "Мал шаруашылыгында қажегті емдік,
тфофилактикаяык^ диагносгакалық, ынталавдырушы
гфепараттарды өкдіру және оларды пайдалануды бакылау"
Аталған препараттар ветериларияны б асқарушь;
республикалық орған бекіткен нормативтік-техникалық қүжаттар негізінде ғана өидірілуге тиіс. Дөрі-д^мектер, азықтық-жсмдік қосымшалар, микрголементгер, вакциналар, биопрепараттар жәнет.б. препараттар мемлекепік ветеринария орғанында тіркеліп қалдануға рүқсат берілген соң ғана пайдалаііылады. Қазакстанда өндірілетін препаратгардьпі; сапасын тексеру және қолдануды бақылау арнаулы ғылыми-зерттеу орьшдарына жүктеледі. Шетелдерден екелінген препараттардың шыгарушы ел берген сапасы туралы куәлігі және экшортқа щығару үшін тексерістен өткеіщігі туралы белгісі болуы керек.
3.2.6. VI тарау. "Азаматтар денсаулығын мал мен адамға ортақ, аурулардан қорғау"
Сол үшін мемлекеттік вегсринарлық қызмет санітгарлық-зпидемиологиалық кдлзметпен бірлесіп шаралар кешенпі жүзеге асырады. Мөселен, малшылар, мал өнімдері мен шикізатгарьш
- тасымалдаушы, өңцеуші, сатушы көсіпорындардын жұмыскерлері мерзімді медицинзлық бақылаудан өтіп, тиісгі санитарлық минимум тапсыруға міндетті.
Сондай-ақ, халық денсаулығын сақтауда мал шаруашы.тығы өнімдерше түтынудаи бұрьш ветсансарап жасауға зор мон беріледі. Бұл жөнінде 26-бапта "шыкқан тегі ветертарлық-санитарлық тұрғыдан соггілігі және тағамдық мвқсатқа жарамдылығын анықтау ұшін ет және басқа да сойые өнімдері, сүт жвне сүт өнімдері, жұмыртка, бальгқ, бал және блсқа мал текті өнімдер ветсапсараптан өткізілуге тиісті" - делінгш.. Ветсансараптан өтнеген өкімдерді сатута тиым сальшады.
3.2.7. VII тарау. "Ветеринарідағы қаржыландыру"
Қаржыландыру көзіне жататындар: республикалық жәнежергілікті қаржы қорлары: келісім шарттар бойынша меншік иелерінен көрсетілген ветеринарлық қызмет үшін алынатын төлем ақыдан тұратын қаржы; ҚР зандарына қайшы келмейтін басқа да қорлар.
Мемлекеттік қордан мемлекеттік ветеринария орғандары мен мекемелері және ҚР Үкіметі бекіткен тізімде бар ерекиіе қауіпті жұқпалы мал ауруларымен күрес шаралары қаржыландырылады.
Жеке меншіктегі малдарғаветеринариялық көмек көрсету, диагностикалық лабораториялық зерттеулер жүргізу, мал өнімдері мен шикізаттарына ветсансарап жасау үшін төлемақы меншік иелерінің есебінен шартты бағалар бойынша алынады.
3.2.8. УШ тарау. "Ветеринария туралы" заң талаптарь бүжіны үшін жауапкершілік және ветеринарлық қүқықтиқ қарым-қатынастар саласында даулы мәселелерді шешутәртіп"
Заңның 29-бабы бойьшша лауазымды қызметкерлер, азаміитар келесі ветеринарлық-саімтарлық ережелерді бүзғаны үшін жауапқа тартылады:
- міндетті ветеринарлық шараларды жүргізуден бас тартса
немесе мерзімінде жүргізбесе, толық кіэлемде орьгадалмаса, мал
ауруларшіың таралуына себепкер болса;
мал басын көбейтудің ветеринарлық ережеиерін сактамағаны үиіін;
- малды және енімдері мен шгапзатгарын тасымалдаудың
ветеринарлық-санитарлық ережелерін бүзғавы үыгін;
- базар.чардағы мал және мал өнімдері мен шикізаттарын сату орындарында, сондай-ақ, мал өнімдерін сақтайтың қоймаларда, карантиндеу орьшдарында, тиеу-түсіру аландарьгада, тасымал жараі;тарында, арпайы ғимараттарда ветеринарлық-санитаріық талапгар сақталмаса.
Ветеринарлық талагітардын баскд түрлерін бүзғаны үшін де ҚР зандаршіа сәйкес жзуапкд тарту белгілекген. Зандарды іс жүзінде орьшдамау барысында туған даулы мәселелер сот арқылы шешіледі.
3.2.9. IXтарау. "Вете]инария саласындаш халықаралық Кдрым-к,атьшастар және келісім-шартгар"
Мұндағы 31-бапта, вегеринарияны басқарунш республнкалық орғанның төрағасы Халық,аралық. эпизоотиалық бюрода, дүниежүзілік вегеринарігжлық ассоциацияда жене басқа да халықаралық үйьпуідарда ҚР өкіметі атынан өкілдік ететіні кврсет^ілен.
Пөіг сүрақтары және өз біліміы тексеру үшін берілгев тапсырмалар
1. Ветеринария ісін зад жүзінде реттеудің себептері меде?
2. Ветерянария мәі:&іелері жөнівдегі нормативтік-қүқықтық
қүжаттар жинағы туралы түсінік берінЬ.
3. Қазақстан Республикасы "Ветеринария туралы" заңы қашан
цабылданды?
Қазаксған Республикасы "Ветеринарш туралы" защіның
мақсаты неде?
"Ветерннария тура.іы" заң неше баптан және тараудан
тұрадн?
"Ветеринария туралы" заң бойынша карантин қокі және
тоқтатылу тәртібі қандай?
"Ветеринария туралы" занды бузғаны үшін жауапкершілік
және ветеринария құқықтық салада даулы мәселелерді шешу
тәртібі қалай?
Заң қағаздарын дұрыс орыңдау және насихаггау кімге
жүкттеді?
Қазақстан Республикасы "Ветеринария туралы" заңында
адам және малдарға ортав, аурулардан хшіықты қорғау жөнінде
қавдаіі шаралар кврсетілген?
4. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВЕТЕРИНАРИЯ ІСІНҰЙЫМДАСТЫРУҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ОНЫ БАСҚАРУ
4.1. ВЕТЕРИНАРЛЫҚ ОРГАНДАР МЕН МЕКЕМЕЛЕР ЖҮЙЕСІ. ВЕТЕРИНАРЛЫҚҚЫЗМЕТ ТҮРЛЕРІ.
Республикамыздағы ветеринария ісі бірегей мақсатпен арнайы қызмет атқарушы органдар, мекемелер, ұйымдар және қызметтер жүйесінен тұрады. Олар ветеринарлық қызметті тікелей аткарушы және оған тиісті жағдай туғызып, қамтамасыз етуші болып екі топқа бөлінеді (1-сурет).
1-сурет. ҚР малдерігерлігінің құрамы.
Статистикалық, деректер бойынша ветеринария мамандарының 80%-тен астамы біржақты басқаұйымдар мен мекемелерде істейді Бұл мамандар тікелей мал шаруашылығында және сонымен өндірістік байланысы бар кәсіпорындарда, көлікте, сауда-саттық жүйесінде ветеринарлық қызмет атқарады.
Бұл топқа мемлекеттік, ведомстволық және жекеменшік ветеринарлық қызметі кіреді.
Екінші топтағыұйымдар мен мекемелерге жататындар:
- ветеринарлық ғылыми-зерттеу институттары, сғани^ялары,
лабораториялары;
биопрепаратгар өндіруші өнеркәсіп орыңдары, лабораториялар; - дері-дормек, құрал-жабдық шыгаратын кәсіпорындар және олардыд өнімдерін тутынушыга жеткізуші зооветжабдықтау жүйесі;
- жоғары және арнаулы орта білім беруші ветмедицииа оқу
орындары.
Осы топтагы мекемелер мен кәсіпоршздар ветеринариямьпі дамуьша, талапқа сай жұмысын аіхдруына зор ықпалын тигізеді. Шынында да ғылыми-зерттеулер ветеринарлық шараларды табуі^а, жетілдіруге мүмкіндік береді; оқу орындарьі мамандар дайкшдайды; кәсіпорындар препараттар мен күрал-жабдықтар өндіреді. Сондықтан, бұларсыз практикалық ветеринариянын, өз міндетінатқаруы мүмкін емес Бұл топтағы мекемелерде елімкаде бар ветерннария мамаңдардың 20%-іне жуығы к^лзмет ісгейдь Олардың жұмысы ветеринарияны ғылыми және материалдык-техликалық жағынан қамтамасыз етуге бағьпта.іған.
Ветеринарлық вдзметтің үіи түрі барын жоғарыда атап өттік. Олардың әрқайсысьпіың өзіне төн атқаратын іуізмегі бар.
Мемлекеттік ветеринария. Елімізде малдәрігерлігі мемлекет таралынан құрылады. Сондықтан барлық вегеринариялық орғандар, мекемелер сай келгенде мемлекеттік ветеринарияға жатады. Оліірдші барлығы Ауъі" піяруаттім.лыгы министрлігінін жүйесіне кіреді
Мемлекеттік ветершіарияга ереыие міндечтер жүктелген, арнайы қүқықтар берілген. Сондықтан ол ветшараларды жоспарлауда, ұйымдасгьтруда жетекші ролъ аткдрады. Ол, жалпы мемлекеттік ведомство аралық, кызмет рейнде ветеринария саласында мемлекет саясатын жүргізіп, оның мүддесін қорғайды. Өз жұмысьга аткдру барысында ол ведомстволар мен министрліктерге теуелді емес, қүзыры жүретін аймақта элизоотиялық жағдайды обьектиеті тұрде бағалап', мал шаруашыльдының ветершарлық сәттілііін қамтамасыз стетііі шеишдерді өз билігімен қабылдайды.
Мемлекеттік вегеринарияның, мамандәрды сүрыптагі, тиісті орындарға тағайындауға, каражат қорларын шотырландьфып, эгавоогаялармен күрестің шещуші багьптарына жүмсаута қүқы бар. Сауықтыру шараларын нэтижелі жүргізу үіігіы және вегеринарлнқ препаратгарды ендіру, жаршдьшығы мен сапасынанықтауға ол ғылыми мүмкіншілікті пайдаланып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
К.Б.Бияшев, Ш.Ж.Тұрсынқұлов, А.Ж.Танраев,
Д.Арзымбетов, С.А.Жарасбаев
ВЕТЕРИНАРИЯ ІСІН ҰЙЫМДАС
К І Р IС П Е
Ветеринарияның теориялық негізін жалпы биологияяық ғылымдар қарайды. Соған орай ветеринарлық ғылымқұрамына жануарлардың ішкі, сыртқықұрылысын зерттейтін морфологиялық, жалпы биологиялық және арнайы ғылыми пәндер кіреді. Ветеринариялық ғылымдар қатарындағы ветеринарлық істі ұйымдастыру - арнайы ғылыми деректерді біріктіруші ғылым саласы болып табылады. Ғылым саласы ретінде оның мақсаты - малөсіруші шаруашылықтарда ет-сүт, мал өнімдер текті шикізат даярлаушы, сақтаушы, өндеуші кәсіпорындарда, көлікте, халық шаруашылығының басқа да салаларында малдәрігерлік қызмет көрсетуді ұйымдастыру, ветеринарлық шаралардың экономикалықтиімділігін және ветеринария мамандарының жұмыс атқаруы негізгі формалары мен әдістерін зерттеу.
Сонымен қатар мемлекеттік, ведомстволық және жеке кәсіпкерлік ветеринарлық қызметтің негізгі құрылымы мен заңдылықтарын зерттеуге бағытталған.
Қазақстан Республикасының егеменді ел болу кезеңінде, әлеуметтік-экономикалық реформаны дамытуда ветеринарияныңмаңызы өте зор. Әлеуметтік экокомикалық қайта құру нәтижелі ұйымдастыру деңгейіне байланысты. Ветеринария ісін ұйымдастыруды нашар жүргізу - шаруашылық ісінің бұзылуына, малдан алынатын өнім сапасының төмендеуіне, мал басыныңкемуіне және әр турлі індет ошақтарының пайда болуына әкеп соқтырады.
Реслубликадағы ветеринарлық істін жағдайы әлеуметтік-экономикалық факторларға байланысты. Оған жататыңдар: қоғамдық құрылыс, өндіріс деңгейі, ғылым мен мәдениеттің дамуы, жоғары және арнаулы орта ветеринарлық білім беру орталықтары, ветеринарлық мекемелерді, өнеркәсіпті және ауыл шаруашылығынбілікті мамандармен қамтамасыз ету, сонымен қатар материалдық-техникалық жағынан дұрыс жабдықтау. Өкінішке орай, Қазақстан Республикасында және көршілес тәуелсіз мемлексттерде әлеуметтік-экономикалық өзгеріс кезеңі ветеркнарлық қызмет жағдайына айта қалғандай кері әсерін тигізіп отыр. Нарықтық экономика қиыншылығына қарамастан, мемлекеттік деңгейде ветеринарлық, істі жақсарту барысында әр түрлі жұмыстар жүргізілуде. Мысал ретінде айта кететін болсақ, ветеринарлық заңдар ережесі, нормативті-құқыктық құжаттар, білікті мамаңдарды даярлау, әр түрлі ветеринарлық қызметке арналғанқұрал-жабдықтар, препараттар, дәрі-дермектер мен аспаптар жасау,ветеринарлық басқару қызметі жаңа құрамда қайта құру, мал шаруашылығындағы объектілерге катаң түрде ветеринарлық-санитарлық бақылау жасау және адам мен малға ортақ ауруларға қарсы тиімді күрес шараларын жургізу сияқты жұмыстар атқарылып жатыр.
Пән құрамында ветеринарлық зандылық жинағының негізгі қағидалары, ветеринарлық ісінің экономикасы мен статистикасы,ветеринарлық -санитарлық бақылау ұйымдастыру, ветеринарлық қызметті жабдықтау, құрылыс салу, іс қағаздарын жүргізу және тага басқа тараулар бар.
Пән тарауының әрқайсысында өзіне тән ветеринарияның ұйымдастыру-экономикалық іс-әрекеті мәнін, қыры, сипаты қаралады.
Мәселен, ветеринарлық зандылық деп, вегеринария туралы үкімет тарапынан жарияланған зандар, басқаруіиы орггядар бекіткен нүсқаулар, титітік анықтамалар, ережелер жене т.б. құжаттар жинағы бсильш табылады. Бул жинақта ветерина;мық мамандар, жертілікті өкімшілік және барлық азаматтардың мал шаруаіиылығында, ет-сүт, мал текті шикізат өндеуші өнеркәспте, калікте, халық шаруашылығьшың Імска да салаларында ветеринарлық-санитарлық қолайлылықты Қіштамасыз ететін қызмет төртібін шектеп, міндеттерін айқшщайды. Осыған орай, ветеринарлық істі ұйымдастыру пөні ветеринарлық зандилық қағидаларына сәйкес мал шаруашыльныиа ветеринарлық қьвмет көрсетуді; веі-еріпіар.тъіқ мккемелер мен кьга.іет топтзрыіщц жүмьіс төсілдері мен формаларын, ветериь;ария мамандары мен азаматтардың ветеринарлық қызмет көрсету барысындағы озара кярым-қатынасьш; сүт өчдіру, шошка өсіру, мал бордақылау, қой өсіру шаруашылықтарьшын арнайы кешеңдер мен кұс фабрикаларында ветерянарлық қызмет көрсету ерекшеліктерііі, мемлекеттік және ведомсгволық ветервдария мамандары жүшлсьш нормалауды және еңбекақы төлеуді зерттейді.
Веіеринарлық ісі экономикасы мгіл аурулары алдын алу, емдеу, аларды жойып жіберу шараларының, ветерш^аіілық шараларды жүзеге асыру өдіс-төсілдерінің, мал шаруашылығына ветеринарлық қызмет көрсетудің ветеринарлық мекемелер жұмысының экономикалық тиімділігін зерітейді.
Ветершяарлық статистика - малдара^яң ауруға, өлім-жіігімге үшыраушылығың, ауру таралуын, қолданцлған шаралар тиімділігін жвне оның йр түрлі себептерге төуелділііін (мал фермалары мен кешендердегі мал басы саны, ветеринарлық мамандар және кажетті ветеринарлық мулікпен қамтамасыз етілуі) эертгейді.
Ветеринарвяда жүргізілетін бухгалтерлік тіркеу мен есеп жүмьіілары ветеринарлық шараларды каржыландыру, вегери-нарлық зкүмысқа арналі-а?! дүние-мұлік пен қаржцны тіркеуі^е және ветеринарлық мекемелерге қаржы белу жоспарлары мен олардмн шырьш сметасыя құру тәргібін, қаражат пен дүние-мұліктін үнемді әрі тиімді пайдаланылуын бақылауға бағытталған.
ГІәннін өзекті тарауларының бірі - ветеринарлық-санитарлыққадағалау. Ол мал фермаларында, көлікте, өңдеу-ұксату өнеркәсібінде, базарларда, мемлекет шекарасывда иетеринарлық-санитарлық бақылау ұйымдастыруды және мал асіру, жануар текті өнім мен шикізатына байланысты барлық касіпорыңдар мен ұжымдарда ветерипарлық-санитарлық шзраларды ұйымдастыруды зерттейді.
Ветеринарлық ғимараттар құрлысын салуды ұйымдастыру тарауында құрылыс алаңын талдау, оны жергілікті жағдайга үйлестіру, қаржыландыру сметасын ҚіТУ, қүрьшыс барысын бакылгу жәнеқұрылыс жұмыстары аяқтатған соң қабылдау мәселелеріне токталады.
Встеринарлық бұйымдар мен мұлікке негізделген тапсырыстар жасауды үйцмдастыру, оларды күру төртібі, вегеринарлық мулік қорларьш белу, "Зоовет жабдықтау" йірлестіктөрінің, белтмдеріпің жәие дөріханаларынын жұмысьш уйымдастыру, бйлінгеп ветсртіарлық бұйымдар мен муліктердщ тиімді пайдаланылуын қадаралау мәселелері ветешиартплг. і^ябдаіқтзу болімһіДс құралады. Ве.теринарлық іс қағачдарыи жүргізу тарауында ветеринарлық мекемеіер мен ветеринарлық кызмет топтары іс қағаздарьш Ауыл иіаруашылық министрлііі нусқаулары мен мемлекеттік стаіздарт г;ілагітарына сөйкес жүргізу сяз етіледі. Бұл бвлімде согаң орай ііетеринарлық қүжатгар, куөліктер, аныктамалар, ахтілер, чаггамізлар, бүйрықтар, вүсқаулар және т.б. қүжаттар жасау, юлтыру ережелері мен тәртііггері баяндалады.
1. ВЕТЕРИНАРИЯ ІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ, ОНЫҢ МАҚСАТТАРЫ
ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
1.1. ВЕТЕРИНАРИЯ ІСІНІҢ МАҒЫНАСЫ, МАҚСАТТАҒЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
Вегеринарияның негізгі мақсаты-мал шаруашылығының ветеринарлық-санитарлық сәттілігін сақтап, одан санитарлық сапасы жоғары өнімдер мен шикізатгар өндіруді қамтамасыз ету. Сондай-ақ, ол халықты зооантропоноздардан сақтау, елімізді шетелдерден келетін қауіпті мал ауруларынан қорғау шараларын да ұдайы жүргізіп отырады. Ветеринария ісінің жалпы мағынасы-оның өзіне жүктелген міндеттерді орындау үшін сан алуан арнайы шараларды іске асыруда екені көрінеді.
Сондықтан ветеринария ісі деп, малды аурудан сақтандыру, емдеу, одан санитарлық тұрғыдан сапалы өнім алу, адамды зооантропоноздардан сақтау сияқты мемлекеттік, шаруашылық, қоғамдық шаралар кешенін айтады.
Ветеринария ісінің жағдайы қоғамдық құрылысқа, өндірістіңдаму деңгейше, материалдық-техникалық жабдықтауға, ғылым менмәдениеттің, ветеринария саласында білім берудін дамуына, кадрлармен қамтамасыз етуге көп байланысты болады.
Бүрынғы Кеңес Одағынын ыдырауы және оның кұрамындағыелдердін егемендік алуы терең әлеуметтік-экономикалықреформаларға , нарықтык. қатынастардың қалыптасуына әкелді. Бұлжағдай, өкінішке орай, ветеринария ісінің бұрынғы қалпына керіәсерін тигізді. Мал шаруашылығының күрт құлдырауы ветеринарлық кызметін де ыдырауына және мал ауруларының таралуына соғатыны сөзсіз. Мұндай жағдай қоғамды да, мемлекетті де ешбір қанағаттандырмайды. Себебі, ветеринария ісінің төменгідеңгейде болуы мал ауруларынан орасан зор эконмикалық шегінуге, аурулармен күресуде орасан зор шығындар жасауға мәжбүр етеді. Бұл - ветеринария ісін ұйымдастыру деңгейінің экономикалық, және әлеуметтік түйінді мәселелерін шешу үшін зор ықпалы бар екенін көрсетеді. Еліміздегі ветеринария ісініңжағдайын нығайту үшін республика үкіметі және мемлекеттік ветеринарлық ұйымдар соңғы уакытта көптеген құқықтык-нормативтік құжаттар қабылдап отыр. Соның ішінде "Ветеринария туралы" заң және оны дамыта түсүге бірсыпыра тіркес құжаттар бар. Үкімет тарапынан мемлекеттік және жекеменшІк көсіпкерлік ветеринарлық қызметтің құрылымын жетілдіру, мамандар дайындаудың сапасын арттыру, материалдык-техникалық жабдықтауды жақсарту, мал шаруашылығының ветеринарлық-санитарлық жағдайына, шаралардың тиімділігіне қатаң талап қою сияқты жұмыс жүргізілуде.
Ветеринария ісінің арнайы шаралар жүйесі ретінде халықшаруашылық немесе экономикалық зор маңызы бар. мәселен, ветеринарлық қызметтің тікелей катысуымен мал ауруларыман сақтандыру, малдан сапалы өнім алу камтамасыз етіледі. Осының өзі-ақ бұл істің зкономикалық маңызын көрсетеді.
Ветеринарияның әлеуметтік маңызы онык халықты зооантропоноздардан сақтандыру, қорғау шараларын жүргізуден көрІнеді. Осыдан: "Адам медицинасы адамды, ал ветеринарлық медицина адамзатты емдейді", - деген қанатты сөздер пайда болған.
Ветеринариа ісіне қорғаныстық мағына да беріледі Мәселен, шекарадағы экспорттық-импорттык тауар алмасу кезінде елімізді шет елдерден қауіпті жүктамалы мал аурулары енуінен қорғау-шекаралық-ветеринарлық бақылау мекемелеріне жүктелген.
Қазіргі кезенде ветеринарлық-санитарлық талаптарға сай келмейтін көптеген шағын кәсіпорындар, кооперативтер, акционерлік қоғамдар, шаруа қожалықтары және т.б. жекеменшік іскерлік құрылымдар пайда болуда. Бұл жағдай нарықтық экономика кезінде ветеринария ісінің маңызы арта түсетінін көрсетеді және мемлекеттік ветеринарияның "Ветеринария туралы" заңының орындалуын бақылауды күшейте түсуін талап етіп отыр.
Пән туралы түсінік және онын құрылымы.
Бұл пән ветервнария мамандарының, мекемелерініңжұмыстәсілдерін, үлгілерін зерттейді Пән жалпы және арнайы ветеринарлық деректерді біріктіріп, оларды ветеринарлық медицинаның түйінді мәселелерін талапқа сай дәрежеде шешу үшін пайдаланады.
Пән құрамында 8 тарау бар:
I. Жалпы ұйымдасгыру мәселелері (ветеринария ісін заң жүзінде реттеудің негіздері, ветеринария ісінің ұйымдастыру құрылымы және оны басқару).
П. Ветеринария ісін ауыл шаруашылық аудандарында, шаруашылықтарда және қалаларда ұйымдастыру.
ІІІ. Ветеринарлық шараларды жоспарлау және ұйымдастыру, олардың экономикалық тиімділігін бағалау.
ІҮ. Ветеринарлық-санитарлық қадағалауды ұйымдастыру.
Ү. Ветеринарияны қаржыландыру және материалдық-техниқалық жабдықтау.
ҮІ. Ветеринария мамандарын дайындау жане ветеринарлыққызметті ғылым тарапынан камтамасыз ету.
ҮІІ. Ветеринарлық жұмысты тіркеу, есеп беру және іс қағаздарын жүргізу.
ҮШ. Халықаралық ветеринарлық ұйымдар және шет елдердегі ветеринарлық қызмет.
Бұл тараулардың әрқайсысында мал дәрігеріиін сан алуан ұйымдастыруцщлық-зкшіомикалық іс-әрекетіиін белгілі бір қырлары қаралады. Соның ішшде, І-тарауда мал дөрігердігінің іргетасгык негіздері, КР "Ветеринария туралы" зані, сол заира тіркес және оны дамыта түсуюі қүқықтык-нормаіивтік қүжаттар, вегеринария ісінің ұйымдастыру құрылымы мен оны басқару мөселелері қаралады. Біз пэнді І-тараудан бастап оқимыз, келесі тараулардыц мазмүЕшгна кезінде тоқталып отырамыз.
Енді бұл поннш. теориялық және пі^актикалық негіздерііг оқыл үйренген соқ студеяттердія нені білуі жегте нені істей алуы жөніндегі мһідеттері не екеніне тоқталыл тейік:
- занды және жеке тұлғалардың ветеринарияға қатңстэг іс-
әрекегтеріыің қүқықтык-нормативтиі негіэдерш;
аурулардың алдьттг алу, сауықтыру, емдеу шараларын
жоспарлау, оларды жүзеге асыруды
шаралардың зкономикалық тиімділігін ғылыми түріыдан
дөлелдеуді;
- мал шаруашылығьгада, көлікте, базаларда, шекарада, малға
жшс оішң ынімдерін уңдшіін косіішрындарда кетеринарлық-
санитарлық бақылау жүргізуді;
- ветершарлық қүжатгарды тілггыруды, іс қағаздарші
жүргізуді;
- ветеринария ілімін насихаттауды;
зооакіроіюншдардьгн алдын алу, жою шараларші медициналық. шаралармен үйлестіру.
Нарықтық экономітка жағдайында ветеринария іан заң жүзінде реттеудін негіздерін жақсы білетія жәнеонші талаптіірын орьгадауды үнымдастыра білетін мамандар ғана нөтижелі жұмысістей алады деп саналады.
Пвн сүрақтары жене өз білімін тексеру.үішн берілген тапсырмалар
Вегеринария ісін ұйымдастыру дегеніміз не?
Ветеринария ісінің даму деңгейі нсге байланысты?
3- Ветеринария ісінің мағынасы, мақсаттары және маңызы неде?
4. Ветеринария ісін ұйымдастыру пәні туралы түсінік жәнеоның құрамына сипаттама беріңіз?
2. ҚАЗАҚСТАНДА ВЕТЕРИНАРИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІН ЗАҢ ЖҮЗІНДЕ РЕТТЕУДІҢ НЕГІЗДЕРІ
2.1. ВЕТЕРИНАРИЯ ІСІН ЗАҢ ЖҮЗІНДЕ РЕТТЕУ СЕБЕПТЕРІ
Ветеринария мамандары өзіне қойылған міндеттерін орындау барсында мал шаруашылығымен шұғылдануынжәне оныңөнімдері мен шикізаттарын өндіруге қатыстьі кәсіппен айналысушы занды және жеке тұлғалармен ұдайы қарым-қатынаста болады. Сонднқтан бұл қатынастарды заңды түрде шектеп жене аталмыш тұлғалардың тиісті ветеринарлық талаптарды орындау жөніндегі міндеттерін анықтау қажет. Егер бұл талаптар орындалмаса, ветеринария мамандарының жұмысы нәтижелі болмайтыны анық.
Осыидай себептерге байланысты өкімет және ветеринарияны басқарушы мемлекеттік органдар ресми түрде зандар және зандық күші бар басқа да құжаттар қабылдап, олардың орындалуықамтамасыз етеді. Бұл құжаттарда баршаға бірдей орындауға міндетті іс-әрекеттер, шаралар, нормативтер көрсетіледі. Мұның ішіндемал басын аман сақтау, дұрыс күтіп-бағу, азықтандыру үшін қажет және малдың өнімдері мен шикізаттарын бейтарап тастамауға. қатысты жарамсыздарын сатуға руксат етпейді Қауіпті ауру туған кезде оны тез анықтап, кең таралуына жол бермей, тез арада жойып жіберуге мүмкіндік береді.
Осы айтқаңдарға қарай ветеринария мәселелері жөніндегі нормативтік құжаттарда төмендегі мәселелер заңды түрдешектелмейді:
мал шаруашылық кәсіпорындарында міндетті түрде орындалатын ветеринарлық шаралар;
малды бағу-күту, азықтандырудың ветеринарлық-гигиеналық
және ветеринарлық-санитарлық нормаларын сақтау;
малды алдын ала және ылажсыздан карантинге қою төртібі,
сонымен бірге елдімекендер мен шаруашьиіықтарды ауру қоздырушылардың сырттан енуінен сақтау;
-малдың, өнімдері мен шикізатын сату кезінде орындалатын ветеринарлық-санитарлық талаптар;
ветеринарлық-санитарлық сараптау ережелері;
биологиялық, химиялық препараттар колдану тәртібі;
диагностикалық зерттеулер нәтижесін бағалау тәртібі;
-ветеринарлық шараларды материалдық-техиикалық жабдықтау нормалары;
- Ветеринария ісінің болмысын, қүқықтық жағдайын анықтау.
Ветеринария ісінде кез келген іс-әрекетті заң жүзінде шектей бермеуін. Мәселен, жүқпайтын ауруларды емдеу әдіс-тәсіддері, хирурғиялық көмек көрсету, акушерлік жұмыс және т.б. солар тәрізді жұмыстар нормативтермен шектелмейді.
2.2. ВЕТЕРИНАРИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӨНІНДЕП ЗАҢДАР, НОРМАТИВТІК-ҚҰҚЫҚТЫҚҚҰЖАТТАР ЖИНАҒЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
Ветеринария ісін нормативтік-құқықтык, құжаттар арқылы шектеу ғылым мен практиканың жетістіктері негізінде және материалдық-техникалық, экономикалық, жағдайды ескере отырыпіске асырылады. Ол ветеринарияда міндетті түрде орындалуға тиіс нормаларды, щарттарды көрсетеді қойылған талаптарды орындап, жүйелі, тиімді атқарудың ұйымдастыру тәртібін аныктайды.
Ветеринария мәселелеріне қатысты нормативтік-қүқықтық құжаттар жинағы деп, Қазақстан Республикасының "Ветеринариятуралы" заңы (Республика Президеітінің заңдық күші бар жарлығы, 25.07.1995ж.) және ветеринария органдары, мекемелері мен мамандары статусын анықтайтын арнайы ережелер, инструкциялар, нұсқаулар, ветеринарлық-санитарлық, гигиеналық нормалар мен нормативтер және т.б. кұжаттар енгізілген ресми жинақты айтады.
Жішйк, құрамындіи-ъі неіізіі к.ужа'11 - ҚР "Веі'ериніірлы туцалы" заңы. Заң - шзіъін қүжат, ся^ан Ветеринария ісі жөніндегі барлық заңды түрде піектеу талаптарын сидыру мүмкіы емес. Сондықтан жинақтағы жсж^арыда аталран қүжатгардың барлыгы да осы негізгі заң кағидаларьлн дамыта, терендете түсу үшін жариялашш отырады. Мұндай қүжаттар ветеринарияны басқарушы мемлекеттік орғаннші мақұлдап, бекітуімен ціығады. Олар, негізгі заи твріздц барлық азаматгарға, басшыларга, ветеринарлық медицина дәрігерлеріне, занды жопе жс'ке тұлгаларға орыпдауга міндетті болып табылады. Мысалы, күсқаулар көбінесе жүкдалы ауруларлен күрестің міыдетті түрде орындалатын шаралар жүйесін көрсетеді. Сол сияқты жинақ құрамьгадағы нұсқаулар, өдіс-тосілдік нүсқауліір белгілі бір жұмыс орывдаудың міңдетті түрде орьшдалуға тиісгі әдісін, тәртібін анықтайды. Вегеринарлық-саіштар;ц.іқ ереже малды күтіп-бағу немесе сою, тасымалдау тәртібін және сол кезде орындалуға тиіс санитарлық талатғгарды білдіреді.Ветеринария мекемелері, оргаыдары, мамандары мщдеттерін, қүкықтарын, заидылық мәртебесін (статусыа) анықтайтын арнайы күжатгарды фежелер деп атайды. Сонымен қатар жинақ құрамына вегетеринарлық қызметті каржылаңдыру, материалдық-техникалық жабдықтау нормалары, мамандардың штат кестелері жәнежұмысын нормалау жайьшдағы қүжатгар кіреді.
Мемлекет тарапынан бекітілген ветеринария ісі жоніндегі осшщай заңдар жинағының болуы ветеринарлық медиішна дөрігерл(фіне көп көмек береді. ҚР "Ветеринария туралы" заңын жеке дәрісте қараішыа Енді осы занды орындауды ұйымдастыру мөселелеріне көшелік.
2-3. КАЗАКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ "ВЕТЕРИНАРИЯ ТУРАЛЫ ЗАҢЫНЫҢ ОРЫНДАЛУЫНҰЙЫМДАСТЫРУ
Ветеринарияның органдары мен мамандары заңның негізгі қағидаларын шаруашылық, кәсіпорын басшыларына, мал шаруашылғы жұмыскерлеріне, тұрғын халыққа жеткізуге міндетті. Яғни, олар заңңың орындалуын тікелей ұйымдастырады. Сол үшін тиісті мерзімде қуқықтық-нормативтік құжаттар жинағын шығарады, оны насихаттау мақсатында кітаптар, плакаттар шығарады, радио, теледидар, баспасөз құралдарын пайдаланады.
Заңды орындау үшін облыстык, аудандық әкімшілік өз құзыры бойынша ветеринария ісіне қатысты мәселелерді қарап, шешімдер шығарады. Бұл шешімдер көбінесе эпизоотиялармен күресу, ветерртнарлық ережелерді орындау, материалдық жабдықтау, қаржы бөлу, ветеринарлық кызмет көрсетуді ұйымдастыру туралы болады. Бұл мәселелер әкімшлік алдына жергілікті ветеринарлық органдар ұсынысымен қойылады, сондықтан бұл қүжаттардың жобасын дайындайтын да солардыңөзі болады. Осыдан, жергілікті ветеринарлық орғандардың тікелей жұмыс істеп, оларды ветеринария меселелерін шешу үшін де өз жағына тарта білуді жұмыстың жемісті болуының кепілдігі екенін көруге болады.
Жергілікті өкімшіліктердің шешімдері міндетті түрде орындалуға тиіс. Сондықтан олар мал шаруашылілғында ветеринарлық-санитарлық жағдайды жақсартуға зор ықпалын тигізеді.
Мал иелері мен мал өнімдерін өңдеуші кәсіпорындардың басшылары ветеринарлық шаралардың мерзімінде және сапалы орындалуы үшін жауапты. Олардан заңда белгіленген тиісті талаптарды орындау талап етіледі Занңың 8-бабында зан, жәңеоған тіркес нормативтік құжаттарда қойылған талаптарды орындау барлық занды және жеке тұлғалардың міндеті- екені атап көрсетілген. 16- бапта осы тұлғалардың, малдыңжұқпалыауруларынан сақтандыру женіндегі міндеттері анықталады, 19-бапта мал және мал өнімдері мен шикізаттарын сатып алушы. өңдеуші, тасымалдаушы, сақтаушы, сатушы тұлғалардың вегеринарлықережелерді орындау туралы міндеттері айталған. Бұл ережелер мен талаптарды орындамаушылар КР заңдарын орындамаушылар деп саналып, тиісті жауапқа тартылады.
Ветеринария туралы заң мен норматавтік құжатгарда қойылған талаптарды және жергілікті үкімет пен ветеринария органдарының шешімдерін орындауды удайы бақылау республикалық және жергілікті мемлекеттік ветеринаиялық инспекция мамандарынаа жүктеледі. Қажет болғанда "Ветеринария туралы" заңның орындалуын жергілікті үкімет, прокуратура жәнет.б. оргаңдар бақылау жүргізеді
2.4. "ВЕТЕРИНАРИЯ ТУРАЛЫ" ЗАҢДЫ, ОҒАН ТІРКЕС НОРМАТИВПК ҚҰЖАТТАРДА ҚОЙЫЛҒАН ТАЛАПТАРДЫ БҰЗҒАНЫ ҮШІН ЖАУАПКЕРІШЛІК
Занңың 29-бабында тиісгі талаптарда орындамағаны үшін айыптылардың жауапқа тартылатыны көрсетілген. Жауапкерге өкімшілік тарапынан айып салынады немесе қылмыстық іс қозғалады.
Егер:- міндетті ветеринариялыққұжаттарда қойылған талаптардың мерзімін сақтамаса; карантин ережелерін бұзса; жұқпалы аурулардың
таралуына себепкер болса; мал басым көбейту ережелерін
орындамаса; мал, мен мал өнімдерін тасымалдаудың
ветеринарлық-санитарлық ережелерін сақтамаса; оларды шту орындарында, коймаларда, карантиндеу қойылған орындарында, тиеу-тусіру алаңдарында, тасымалдау кездерінде, ветеринарлық-санитарлық, талаптары орындалмаса; шекарадан өткізудің ветеринарлық талаптары сақталмағаныүшін түрлі айыппұл салынады. Егер осы аталған талаптарды орындамау салдарынан ұлкен экономикалық зиян шектірсе, не қайғылы жағдайға ұшыратса, жауапкердің ісі сотқа беріледі.
ҚР "Ветеринария туралы" заңында жергілікті үкімет орғандарының ветеринария жөніндегі шешімдері орындамағаны үшін азаматгарға 10 айлық, лауазымды кызметкерлерге 20 айлық тек аз жалақы мөлшерінде айып салынатыны көрсетілген.
Заң бойынша мемлекеттік ветеринарияның бақылау орғандарына ветеринарлық, талаптарды бүзушыларға әкімшілікбилігінен айып салуға құқық берілген, айыпи мөлшері айып салушы инспектор дәрежесіне байланысты, яғни:
республиканың мемлекеттік ветеринарлық Бас инспекторы,
оның орынбасарлары азаматгарға 10 айлық, лауазымды
қызметкерлерге 20 айлық ең төменгі жалақы мөлшеріне тең айып
салуға қүкылы;
облыстың мемлекеттік ветеринарлық бас инспекторы жане
оның орынбасарлары, республикалық Ветеринария комитегінің
мамаңдары, транспорт пен шекарадағы мемлекеттік ветеринарлық
бас инспекторлары және опардың орынбасарлары, республикалық
ветеринарлық мекемелердің мамандары азаматтарға 5 айлық,
лауазымды қызметкерлерге 10 айлық ең төменгі жалақы
мөлшерінде заңды түрде айып салуға құқылы;
қалалардың, аудандардың мемлекеттік ветеринарлық инспекторлары және олардың орынбасарлары, облыстық, калалық, аудандық ветеринарлық қызметті басқару орғандары жәнемекемелері мамандары өз құзіреті жүретін аумақта азаматтарға 3 айлық, қызметкерлерге 5 айлық ең төметі жалақы мөлшерінде айып салуға құқылы.
Айыптауашының айып сомасын мемлекеттік бюджеттке төлеу тәртібі бар: ветеринарлық талаптар мен ережелерді бұзғаны туралы хаттама құру, айып салу туралы шешім шығару және айып сомасы төленгені туралы банк анықтамасын ветеринарлық инспектордан бұл тәртіпті орындау талап етіледі. Кейбір мемлекеттік бақылау органдары қызметкерлсрі (ветсансараптамалабораториялары, шекаралық және көліктік втгсанбақылау пункттері) колма-қол айып салу әдісін де қолданады:
малдардың, өнімдері мен шикізаттарын сататын орындарда
ветеринарлық ережелерді бұзғаны үщін;
малдарды бір орынынан екінші орынға айдау немесе мал
өнімдері мен шикізатгарын тасымалдаудың ветерянарлық,
ережелерін сақтамағаны үшін;
шекарада ҚР жерін шет елдерден келетін жұқпалы мал
ауруларынан корғау ережаіерін бүзғаны үшін.
Бұл жағдайларда айып салу кітапшасын қолданып, төлем қолма-қол алынады, кейннен есеп беріліп, жиналған ақша банк арқылы бюджетке өткізіледі.
3. ҚАЗАҚСТАНРЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ "ВЕТЕРИНАРИЯ ТУРАЛЫ" ЗАҢЫНЫҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ
3.1. ЗАҢНЫҢ МАҚСАТТАРЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
Ветеринария орғандарының іс-әрекеті арнайы нормативтік қүкықтық қүжаттар жинагы бойынша реттеледі. Бұл жинақтағы негізгі қүжат - ҚР "Ветеринария туралы" заңы болып табылады. Ол республика Президентінің заңдық күші бар жарлығы ретінде 1995 ж. шілдевің 25 күні жарияланды. Заңның неіізгі мақсатгары;
- ветеринарлық қызметке қойылатын талаптарды анықтау; мемлекеттік, ведомстволық және жекеменшік кәсіпкерлік ветеринарлық қызмет мамандарының қүқықтарын, міндеттерін анықтау; мал тұліктерін аурулардан аман сақтауда министрліктер, ведомствсілар, шаруашылық және кәсіпорын басшылары, лауазымды қызметкерлері мен мал и&ленуш заіщы яки жеке тұлғалардың міндеттерін анықтау.
Заң еліміздегі ветеринария ісін ұйымдастыру негіздерін көрсетеді. Ол, сонымен қатар, мал шаруашылығывың ветершіарлық сәтгілігін қамтамасыз еғу, сашзтарлық сапаш жотары өігім еядіру, хшгықты мал мен адамға ортақ аурулардан қорғау бағытындағы басты ветсринарлық,-санитарлық ережелерді баяндайды. Осыдан бұлзащіың, мал тұліктерін амаи сақтап, өнім әндіруді неғұрлым молайтуга баштталған қүжат екеііі көріиеді.
Заң қағидаларын барльтк жеке жане даңды тұлрялардын орындауы міндетті. Оның талаптарын бүзушы тұлға Республика заңын орындамаушы , ретінде қаралып, осыған сайкес жауапкерпшіікке тартылады.
Заң, ветеринария мамандарының" қолындағы мал
шаруашшіығын аурулардан сақтау және елімізде қатаң
ветеринарлық-санитарлық тәртіп орнату жолында куатты қару болып Тіібыладь^ Ветершіария мамандары кызмет лауазымына қарамастан, осы занды бас:шылыққа алып жұмыс атқарады, ссиың негізінде окімшілікке талаптар қояды. Министрліктер, ведомстволар, әкімшіліктер ветерйнария ісіне қатысты шешімдер мен нүсқяулар шығару үшін де осы зануа сүйенеді.
Зақның мақсаты мен мацызы оның мемлекеттік ветеринарлық орғандар мен мекемелердің, ведсмисгволық және жекеменшік кәсіпқойлық ветеринарлық кьізметтің іс-әрекетін қүкыктық-нормативтік негізбен қамтамасыз етуде, сөйтІп ветеринарлық ғылым мен практиканың тиімдішгін арттыруда деп саналады. Заң құрамындағы 33 бап 9 тарауға бөлінген.
3.2. ЗАҢ ТАРАУЛАРЫНЫҢ МАЗМYenНЫ
3.2.1. I тарау. Жалпы мәселелер
Бірішііі бапта заңңың ветеринария оргаңдары, мекемелері мамаңдарының мал ауруларын емдеу, алдын алу, ветеринарлық. бақылау орнату женіндегі іс-өрекеттерін, қарым-қатынастарьпі үйлестіріп, олардьпі қүқықтық негіздерін айқындайтыпы көрсеііледі.
ЕкІнші бап ветершіарлық іс-әрекетті заң жүзінде шектеудің негізі ҚР конституциясынан, "Ветеринария туралы" заңнан және Республика өкіметі, жергілікті әкімшплік пен ветеринарлық орғандар жариялаған басқа да нормативтік қүжаттардав тү]штьшьш айқындайды.
Үшітш бапта ветеринарияның негізгі мақсатгары анықталған. Оларға жататьпдар:
малдарды жұқпалы және жүклалы емес аурулардан қорғау;
халықты адам меа малға ортақ аурулардан к,орғау;
мал текті өнімдер мен шикізатгарға ветеринарлық-санитарлық бақылау жүргізу;
республика территориасын басқа мемлекеттердегі малдың
жұқпалы аурулары енуінен қорғау;
ветеринарияда қолданылатьш диагностикалық, емдік және
алдын алу препараттары сапасын тексеру;
- мал ауруларымен күресуге жарамды прегаратгар мен
тәсілдерді зертгеп табу және оларды қолдану;
ветершіарлық-санитарлық тұрғыдан коршаған ортаны ластанудан сақтану.
Мемлекет ветеринарияны басқаруды өзінің республикалық, облыстык және жергілікті арнайы өкілетті оргаңцары арқылы жүргізеііні 4-бапта көрсетілген немесе оларды ветеринаряяны мешгекеттік басқару орғандары деп атайды.
Ветеринарлық іс-әрекетаен шүғылдану қүқы, соның ішінде, жекйлешпік көсіпкерлік негізінде де арнаулы жоғары немесе орта білімі бар ветеринария мамандарына берілетіні 5-бапта аныктаж-ан.
3.2.2. П тарау. Ветеринариялық қызметтің ұйымдастыру құрылымы жәие аткаратью функциялары
Алтывшы баігга вегеринарлық қызметтің үш саласы болатыны көрсетіледі. Олар: мемлекеттік, ведомстволық (өищірістік) және жекеменшік кәсіпкерлік ветеринарлық қызметі.
Заңның 7-8-баптарында мемлекеттік ветеринарлық қызметтің құрамыжәне аі^аратын функцяалары баяндалады. Мемлекеттікқызмег құрамына кіретіндер: ветеіэинариякы басқарушы республихалық және жергілікті мемлекеттік ветеринарлық орғандар; ғылыми-зерттеу мекемелері; ]еспубликалық, облыстық, аудавдық ветеріінарлық лабораториялар; мал ауруларымен күресуші республикалық экспедиция; облыегық, аудандық, қалалық емдеу мекемелері; туберкулез, бруцеллез және басқа жұқпалы аурулармен күресуші эксітедициялар мев жасақтар; мемлекеттік шекара мен көліктегі ветеринарлық-санитарлық иекемелері жәнет.б. ұйымдар мен мекемелер.
Мемлекеттік ветеринарияның болмысын, республикалық оргаидары мен мекемелерінің (статусьш) аткаратын қызметш жәнеоның басшысын Минисірлер Кабшіеті бекітеді. Ветеринарляны басқарушы жиргілікті орғандардың, шекара мен транспорітағы веторғандардың болмысын, басшыларын дәрежесі жоғары мемлекеттік ветеринария орғаны тағайындайды немесе босагады және сол үшін жергілікті әкімшіліктің келісімін алады.
Мұнда мемлекеттік вегеринарлық орғандар мен мекеме басшылары және олардың белгілі қызметкерлерінің мемлекеттік ветеринарлық инспекторлық қызметін қоса атқаратыны көрсетеді.
Мемлекеттік ветерннарияға жүктелетін міндеттер:
- ауырған малды емдеу, аурулардың алдын алу, жою,
сауықтыру шараларын ұйымдастыру, бақылау, міндеттіорындалатын нұсқаулар беру;
ветершіарлық сапасы талапка сай, мал текті өнімдер мен
ШИкЬат оіідірудіц үстіііеіі қадагалау;
базарларда сатылатын малға бақылау, мал шаруашылығы
өнімдеріне ветеринарлық-санитарлық сараптау жүргізу;
- ет-сүт өндеу кәсіпорындарының, қасапханалардың, мал
фермалардың, жәрмеңкелер мен базарлардың, қоймалардың,
коліктік жарақтарыныңжәне т.б. ветеринарлық, объекітл^эінің
ветеринарлық-санитарлық жардайын тексеру,
мал сого, ет өнімдерінөңдеу кәсіпорындарында ветеринарлық-санитарлық саратау жасау, ветеринарлық ережелерді орыңдамаған болса, жұмысын тоқтата тұрунемесе оларды жабу;
- денсаулық сақтау оргавдарымен зооантропоназдар туралы
ақпарат алмасу және бірлесе шырып, халықтысалаурулардаң
қорғау;
республика жеріне шет елдерден мал ауруларын қоздырушылардың өкелінуінен қорғау және соған бақылау жасау;
меншік тегіне қарамастан ветеринарлық, қызметпен шұғылданушы мамандардың жұмысын бақылау, үйлестіру,
өлген иемесе лажстықтан сойылғанмалдарға кдуіпсіздеидіру
мекемесіне көрсету үпгін түжырым беру,
мал шаруашылығына, ветеринарлық қызметке қатысы бар
объектілер күрльгстарын салуга сарап жасау, бақылау жүргізу;
ветеринарлық ғылыми-зерттеуЖұмыстарына мамандар дайындау сүраныстарын қальштастыру;
ветеринарлық препаратгарға, аспап-қуралдарға, азык,-жемдік
қосымшаларға саласы жене әсері жанінде қорьггынды беру, оларды
пайдалану туралы лүскауларды бекіту;
вегеринарияда қолданылатьпі жаңа әдістер мен препаратгар
табу жөніндегі зерттеулерге және оларды қолдану туралы
нұсқауларды бекітуге қатынасу;
- шет мемлекеттердің ветеринария орғандарымаи жаііе
халықаралық ветеринарлық ұйымдармеы қарым-қатьшас жасау
және т.б.
Осы баіггарда мемлекеттік ветеринария жүііесіндегі мекемелердің, мамандардың болмысы, қүкиқтары мен міндеттері ресми ережелер арқылы анықталатьпіьс көрсетіледі. Оларды ветершіарияиы басқарушы республикалъп; орған бекітеді. Бұлорғаншлц өз қүзыры бойынша ветерютарияға қатысты шығарған норматавтік қүжаттарью барлық зацды және жеке тұлғалар орындауға міндетті
IВедомстволық ветеринарлық қызметтіи орны 9-бапта айқындалған. Мүвдай қызмет министрліктер мен ведомстволардың сркімсіі құрыладьі, солардыц біыігшдс болады. Оси іулзметтщ атқаратын иІвдетпфіне жатадъЕ өз қызмет оршлыда малдарды емдеу, аурулардың алдын алу, жою шараларын жүргізу, санитарлық сапасы жоғары мал өнімдері мен шикізаттарьш етздіруді қамтамасьв ету, халықты зооантропоноздардан қорғау. Ведомстаалық ветқызмет жұмысына мемлекеттік ветеринария бақылау жүргізіп отырады.
Заңның 10-бабында жекеменшік көсіпкерлік ветқызмет мемлекеттік ветеринария орғандарының бақылауында болатьпш кврсетілген. Бұл қызметті аткдрупіы занды және жеке тұлталар т жұмысын осы заща, мемлекеттІк веторған бекіткен нормативтік кұжаттарға сөйкес жүргізуге міндетті.
Жекеменшік малдарға дөрігерлік көмек керсетуге мамаіщардың барлық катеғориялары қатыса алады. Бұл МЕселе 11-бапта қаралған. Істелген жұмыс үшін мал иесі мен маман арасында жасалған шарт бойынша ақы төленеді. Бірақ, ҚР ҮкІметі бекіткен тізімде бар аса қауііга мал.ауруларын евдеу, алкьш алу,жою шаралары республикалық қордан бөлінген қаржыға жүрітзілетіш атап өтілін.
3.2.3. Ш тарау. Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау және ведомсгеолық. веғерииарлық-санитарлық бақылау
Мемлекеттік ветеринарлық қадағалау деп ветеринаршны басқарушы оргаңдар мен мекемелердің "Ветеринария туралы" заңы және соған тіркес күжатгарда қойылатын талаптардын орындалуын қамтамасыз етуге бағьпталған іс-өрекетін айгады. Оның билігіне сөйкес орындайтын міндеттері: эпизоотияларға к,арсы күрес шараларын, мал денсаулығьш қорғау, зооантропонозды жұқпалы ауруларға қарсы күрес шара.'йрын ұйымдасгыру жәве бақылау; занды және жеке тулғалардың ветеринарлық талаптарды орывдауьш бақылау, оны бүзған айыптыларды жауапқа іарту, биологмялық, химиялық және т.б. препаратгардың қолданылуын бақылау.
Мемлекеттік ветеринарлық бақылау жүрітзуші мамандарға, мемлекеттік ветеринарлық инспекторларға заңыың 13-бабы бовдднша мыиадай қүқықтар берілген:
ветеринарлық заңдар талаптарьшың орьшдалуын тексеру
үшія объектілерге ешбір кедергісіз кіру;
эпизоотияларға қарсы шараларды хүргізуді, ветеринартык,-
санитарлық ережелерін бүзу салдарын жоюды жауапты
тұлғалардан талап ету, орындалуын бақылау;
.__.__-._ ауру ошақтаршіда алдші ала еіу, дезіпіфекццялау жопе т.&шаралар жүргізу туралы иіещім кдбнлдау;
- мемлекеттік шекара арқылы мал ауруларынығ; таралмауына
шаралар қолдану, бақылау жасау;
жұқпалы ауруға күдікті немесе ауыруға үшыраған мал^арды окдіаулау туралы жарлық беру;
эпизсютиялық комиссиялар құру, карантин қою, шаруашылық-өндірістік әрекет етуші субьектілердщ ветеринаряық талаптарды бүзу салдарын жойғанша жұмысыи тоқтата тұру;
ветеринарлық ережел^іді бүзғаны үшін лауазымды қызмеікерлерді және азаматгарды жауапқгі тарту.
Инспектордың іс-өрекетіне заңшлң І4-бабьшда тяісті кепілдіктер берілген. Мемлекеттік веттшспііктор өз қызметін аи^ару барысында осы заңның және нормативтік қүжаттағдыи қағқдаларын басшылыққа алып, соларға сөйкес ешкімге төуелді болмай жұмыс атқарады. Сйщң қызмет бабында міщеперін атқаруына жергілікті өкімшілік, лауазымлы басшылар, аэамаітар, занды және жеке тулғалар қолқабыс етуге, қолайлы жагдлйтуғызуға міндетті. Инспектордын кдаметіне кедергі жасаушылар еліміздің өз күшііщегі заңдазьгна сәйкес жауапқа тартылады.
Эіаалың 15-бабында ведомстволық, ветеринарлық қызмепщ өз құзыры ж\реттн көлемде (эндірісгік) ведомстволыі; Бегеринарлық-санитарлық бақылау жүргтзуге міндетті екеиі к.өрсеттлген. Бұлбақылауды жүргізушілердід құкықтары мен міндсттері ҚР мемлеіеттік Ветеринарлық. бас инспекторының және вецомствопық қызметі бар министрліктер мен ведстшлардың бірлесе отырып бекіткіяі ережелері арқыль.і белгіленеді.
3.2.4. IVтарау. Малдың жұқпалы ауруларының алдын алу
және жою
Еұл тарауға 16-22-баптар енген. Осы баптарда меншік иелеріед малдын жұқпалы ауруларымеіі күресудегі міндеттері, лажсыз карантин қокз және алдыи алу төртібі, республика терриіориясын шег елдердегі малдың ж^тщалы ауруларыиан қорғау, мал шаруашылыил віімдерін дайындау, өндеу, сақтау, тасымаддау және сатуға қойылатын вегеринарлық-саштарлық талаптар, базарлардағы ветеринарлық бақылау және т.б. МPoundселелерқаралгаи.
Шаруашылық басшыларынын, мал иеленуші заіщы және жеке тұлғалардың жүкдалы аурулардың алдын алу жөніндеті міндеттері 16-бапта керсетіледі. Оларға жататындар:
малды қолайлы қора, жем-шәп, су, бағьпі күтуніі және т.б.
камта2ласыз ету, санитарлық қоршау, ветеринарлық-санитарлық
өткшгіш салу,
мал ауруларыньгң алдын алатын ветеринарлық щараларды
жүргізуді қамтамасілз ету,
- мал қоражайларын, территориясьпі, азыгып сақтайтын,
әңдейіЧн орындарды тазалііікта үстап, сыртқы ортаны ластануга
жол бермеу;
мал шаруашылыга объектілерінін қүршіысын тиісті гйгиепалық және санитарлық ережелерге сөйкес салу;
малдарын егуге, ауруларын аныктау үшін байқауға,
дцапиісгикалық зерттеулер жүргізуге өкелу;
кенерген малдар вле бастаса, бірнешеуі қатар ауырса,
мінез-қү;іқы өзгерсе, ешбір кідіріссіз мал дөрігеріне хабарлау Және
ауырған, күдікті малдарды окшаулау үшін шара қолдану;
малды айдау, тасымалдаудың ветеринарлық ережелерін
сақтау,
- ветеринария маманыныд мал соідаі жол бермеуі;
бірінші рет келіп түскен малдарды 40 күндік профилактикалық караютшге қою;
- аітершіария мамаіідарьтық аурулардың алдын алу, олариен күрес жощпдегі нұсқауларьпі орындау және т.б. міндеттер.
Заннын. 77-бабында жұклалы аурулар пайда болғанда лажсыз-дан карантин қою жане оның алдын алу төртібі кдралады. Мұндай ауруларPoundгң тізімін ҚР мииистрлер ҚабщіегІ бекітеді Аурудың диа-гнозы анықталысымен, жергілікті мемлекеттіх ветеринария орга-нының үсыкысымен өкімшіліктің жарлығы бойынша каранпш ашы-лады. Аурудың кең тарауына жол бермей жокыл жіберу шарала-рын үйлестіру, басқару, сапасьш бақылау үшін эпизоотияра қарсы төтенше комиссия құрылацы.
Карантин шаралары толық орындалып, аурудың жойылғаны туралы мемлекеттік ветеринария оргаңдарьгаың мөліметі және ұсынысы бойынша жергіліхті екімпгілік орғаны карантинді тоқтатады.
Республика жерін шетелдердегі малдық жұқпалыауруларынан қорғау шаралары 18-бапта қаралған. Онда еліміздід шекараш арқылы тек қана аурулармеи ауырмаған аймақтан шыққан дені сау малдар және сондай малдардаң альшғаіі өнімдерді өкелуге жол берілегші көрсегіледі. Шекарадан өткізілетін объектілерге жүргізілетін ветеринарлық-санитарлық бақылау төртібі ҚР өкіметінід билігімен бекітіледі. Бұл бақылау шскаралық ветеринарлық бақылау өткізу нүктелеріне жүктеледі.
Ма^т шаруашылығы өнімдерін дайындау, ендеу, _*іқ,тау, тасымалдау және сатуга қойылатын ветфинарлық талаптар 19-бапта көрсетіледі Мөселен, осьтдай іспен піүғылданупіы тұлғалар мал өійлдерін өндеу, залалсыздандыруға арналған технологиялық жабдықтар миі ғимараггарды санитарлық талаптарга сай үстауға, техналогияльіКа гигиеналық жәневетеринарлық ережелерді сақтауга, ветеринарлық, мамаидар қойған талаптарды орыидауға міңдетті.
Мшлекетпк ветеринарлық ішшекторға ветеринарлық-санитарлық талатггарға сай емес мал өнімдері мен шикізатгарын, заңды жене жеке тұлталардың сатуына тяым салу қүқьі беріледі. Ол өңдіріс техмологиясын және ветервдарлық ережелерді сақтамаіан кәсіпорыпдардың жұмысын тоқгату туралы әкішлілікке үсыныс береді
20-бапта малдарды, өнімдері мен шикізаттарын сататын базарларда мемлекеттік петерияарлық бақылау міщетті түрде жүргізіледі деп көрсетіледі. Сол үшін ветсансарап лабораториялары ұйымдасгырылған. Жергілікті жэне базар басқармасылабораторияға қолайлы жагдай туғызып тшсгі ғимарат, жабдықтар бөледі, оларды пайдалану үшін жүмсалған шығывдарды етейді. Лабораторяя және оларды залалсыздандыру шараларын жүргізуге к,үкдтқты.
21-базіта малдар мен мал еиімдерін төркілеу тортібі көрсетілген. Малдардың жүкдалы аурумен ауырғандығы анықталған жағдайда, опарды немесе сондай малдан алынған өнімдерді тиісті мемлекеттік ветеринарлық инспектордьпі; шешімімен міидетті түрде төркілейді. Малдар және олардан алықған өнівдер төркіленуге ттс жұқпалы аурулар тгамііі Қазақстан Республикасы үкіметі республиканың мемлекеттік ветеринарлық бас инспекторының үсьшысымен бекітеді. Теркілеу нөтижесінде шығын шеьжен менішк иелері Қазақстал Республикасы зандарьша сәйксс тәртіп бойынша шеккен шығындарьпшң қүнын қайтарып алуға қүқықты.
Зақның 22-бабында жануарлар дүниесін пайдаланітпылар қабылданған ветеринарлық. ережелерді сак,таға міндетті екендігі көрсетілгеп. Ащііылық, балықшылықпен шүғылдануоіы меншік иелері оидірген өнімдерін өндей(TM) веттерииарлық талаптарға сай арнайы рындар дайындауға және жабайы жануарлар мен балықты ветерннарлық-санитарлық сараптан өткЬуге міндетті.
3.2.5. Vтарау. "Мал шаруашылыгында қажегті емдік,
тфофилактикаяык^ диагносгакалық, ынталавдырушы
гфепараттарды өкдіру және оларды пайдалануды бакылау"
Аталған препараттар ветериларияны б асқарушь;
республикалық орған бекіткен нормативтік-техникалық қүжаттар негізінде ғана өидірілуге тиіс. Дөрі-д^мектер, азықтық-жсмдік қосымшалар, микрголементгер, вакциналар, биопрепараттар жәнет.б. препараттар мемлекепік ветеринария орғанында тіркеліп қалдануға рүқсат берілген соң ғана пайдалаііылады. Қазакстанда өндірілетін препаратгардьпі; сапасын тексеру және қолдануды бақылау арнаулы ғылыми-зерттеу орьшдарына жүктеледі. Шетелдерден екелінген препараттардың шыгарушы ел берген сапасы туралы куәлігі және экшортқа щығару үшін тексерістен өткеіщігі туралы белгісі болуы керек.
3.2.6. VI тарау. "Азаматтар денсаулығын мал мен адамға ортақ, аурулардан қорғау"
Сол үшін мемлекеттік вегсринарлық қызмет санітгарлық-зпидемиологиалық кдлзметпен бірлесіп шаралар кешенпі жүзеге асырады. Мөселен, малшылар, мал өнімдері мен шикізатгарьш
- тасымалдаушы, өңцеуші, сатушы көсіпорындардын жұмыскерлері мерзімді медицинзлық бақылаудан өтіп, тиісгі санитарлық минимум тапсыруға міндетті.
Сондай-ақ, халық денсаулығын сақтауда мал шаруашы.тығы өнімдерше түтынудаи бұрьш ветсансарап жасауға зор мон беріледі. Бұл жөнінде 26-бапта "шыкқан тегі ветертарлық-санитарлық тұрғыдан соггілігі және тағамдық мвқсатқа жарамдылығын анықтау ұшін ет және басқа да сойые өнімдері, сүт жвне сүт өнімдері, жұмыртка, бальгқ, бал және блсқа мал текті өнімдер ветсапсараптан өткізілуге тиісті" - делінгш.. Ветсансараптан өтнеген өкімдерді сатута тиым сальшады.
3.2.7. VII тарау. "Ветеринарідағы қаржыландыру"
Қаржыландыру көзіне жататындар: республикалық жәнежергілікті қаржы қорлары: келісім шарттар бойынша меншік иелерінен көрсетілген ветеринарлық қызмет үшін алынатын төлем ақыдан тұратын қаржы; ҚР зандарына қайшы келмейтін басқа да қорлар.
Мемлекеттік қордан мемлекеттік ветеринария орғандары мен мекемелері және ҚР Үкіметі бекіткен тізімде бар ерекиіе қауіпті жұқпалы мал ауруларымен күрес шаралары қаржыландырылады.
Жеке меншіктегі малдарғаветеринариялық көмек көрсету, диагностикалық лабораториялық зерттеулер жүргізу, мал өнімдері мен шикізаттарына ветсансарап жасау үшін төлемақы меншік иелерінің есебінен шартты бағалар бойынша алынады.
3.2.8. УШ тарау. "Ветеринария туралы" заң талаптарь бүжіны үшін жауапкершілік және ветеринарлық қүқықтиқ қарым-қатынастар саласында даулы мәселелерді шешутәртіп"
Заңның 29-бабы бойьшша лауазымды қызметкерлер, азаміитар келесі ветеринарлық-саімтарлық ережелерді бүзғаны үшін жауапқа тартылады:
- міндетті ветеринарлық шараларды жүргізуден бас тартса
немесе мерзімінде жүргізбесе, толық кіэлемде орьгадалмаса, мал
ауруларшіың таралуына себепкер болса;
мал басын көбейтудің ветеринарлық ережеиерін сактамағаны үиіін;
- малды және енімдері мен шгапзатгарын тасымалдаудың
ветеринарлық-санитарлық ережелерін бүзғавы үыгін;
- базар.чардағы мал және мал өнімдері мен шикізаттарын сату орындарында, сондай-ақ, мал өнімдерін сақтайтың қоймаларда, карантиндеу орьшдарында, тиеу-түсіру аландарьгада, тасымал жараі;тарында, арпайы ғимараттарда ветеринарлық-санитаріық талапгар сақталмаса.
Ветеринарлық талагітардын баскд түрлерін бүзғаны үшін де ҚР зандаршіа сәйкес жзуапкд тарту белгілекген. Зандарды іс жүзінде орьшдамау барысында туған даулы мәселелер сот арқылы шешіледі.
3.2.9. IXтарау. "Вете]инария саласындаш халықаралық Кдрым-к,атьшастар және келісім-шартгар"
Мұндағы 31-бапта, вегеринарияны басқарунш республнкалық орғанның төрағасы Халық,аралық. эпизоотиалық бюрода, дүниежүзілік вегеринарігжлық ассоциацияда жене басқа да халықаралық үйьпуідарда ҚР өкіметі атынан өкілдік ететіні кврсет^ілен.
Пөіг сүрақтары және өз біліміы тексеру үшін берілгев тапсырмалар
1. Ветеринария ісін зад жүзінде реттеудің себептері меде?
2. Ветерянария мәі:&іелері жөнівдегі нормативтік-қүқықтық
қүжаттар жинағы туралы түсінік берінЬ.
3. Қазақстан Республикасы "Ветеринария туралы" заңы қашан
цабылданды?
Қазаксған Республикасы "Ветеринарш туралы" защіның
мақсаты неде?
"Ветерннария тура.іы" заң неше баптан және тараудан
тұрадн?
"Ветеринария туралы" заң бойынша карантин қокі және
тоқтатылу тәртібі қандай?
"Ветеринария туралы" занды бузғаны үшін жауапкершілік
және ветеринария құқықтық салада даулы мәселелерді шешу
тәртібі қалай?
Заң қағаздарын дұрыс орыңдау және насихаггау кімге
жүкттеді?
Қазақстан Республикасы "Ветеринария туралы" заңында
адам және малдарға ортав, аурулардан хшіықты қорғау жөнінде
қавдаіі шаралар кврсетілген?
4. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ВЕТЕРИНАРИЯ ІСІНҰЙЫМДАСТЫРУҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ОНЫ БАСҚАРУ
4.1. ВЕТЕРИНАРЛЫҚ ОРГАНДАР МЕН МЕКЕМЕЛЕР ЖҮЙЕСІ. ВЕТЕРИНАРЛЫҚҚЫЗМЕТ ТҮРЛЕРІ.
Республикамыздағы ветеринария ісі бірегей мақсатпен арнайы қызмет атқарушы органдар, мекемелер, ұйымдар және қызметтер жүйесінен тұрады. Олар ветеринарлық қызметті тікелей аткарушы және оған тиісті жағдай туғызып, қамтамасыз етуші болып екі топқа бөлінеді (1-сурет).
1-сурет. ҚР малдерігерлігінің құрамы.
Статистикалық, деректер бойынша ветеринария мамандарының 80%-тен астамы біржақты басқаұйымдар мен мекемелерде істейді Бұл мамандар тікелей мал шаруашылығында және сонымен өндірістік байланысы бар кәсіпорындарда, көлікте, сауда-саттық жүйесінде ветеринарлық қызмет атқарады.
Бұл топқа мемлекеттік, ведомстволық және жекеменшік ветеринарлық қызметі кіреді.
Екінші топтағыұйымдар мен мекемелерге жататындар:
- ветеринарлық ғылыми-зерттеу институттары, сғани^ялары,
лабораториялары;
биопрепаратгар өндіруші өнеркәсіп орыңдары, лабораториялар; - дері-дормек, құрал-жабдық шыгаратын кәсіпорындар және олардыд өнімдерін тутынушыга жеткізуші зооветжабдықтау жүйесі;
- жоғары және арнаулы орта білім беруші ветмедицииа оқу
орындары.
Осы топтагы мекемелер мен кәсіпоршздар ветеринариямьпі дамуьша, талапқа сай жұмысын аіхдруына зор ықпалын тигізеді. Шынында да ғылыми-зерттеулер ветеринарлық шараларды табуі^а, жетілдіруге мүмкіндік береді; оқу орындарьі мамандар дайкшдайды; кәсіпорындар препараттар мен күрал-жабдықтар өндіреді. Сондықтан, бұларсыз практикалық ветеринариянын, өз міндетінатқаруы мүмкін емес Бұл топтағы мекемелерде елімкаде бар ветерннария мамаңдардың 20%-іне жуығы к^лзмет ісгейдь Олардың жұмысы ветеринарияны ғылыми және материалдык-техликалық жағынан қамтамасыз етуге бағьпта.іған.
Ветеринарлық вдзметтің үіи түрі барын жоғарыда атап өттік. Олардың әрқайсысьпіың өзіне төн атқаратын іуізмегі бар.
Мемлекеттік ветеринария. Елімізде малдәрігерлігі мемлекет таралынан құрылады. Сондықтан барлық вегеринариялық орғандар, мекемелер сай келгенде мемлекеттік ветеринарияға жатады. Оліірдші барлығы Ауъі" піяруаттім.лыгы министрлігінін жүйесіне кіреді
Мемлекеттік ветершіарияга ереыие міндечтер жүктелген, арнайы қүқықтар берілген. Сондықтан ол ветшараларды жоспарлауда, ұйымдасгьтруда жетекші ролъ аткдрады. Ол, жалпы мемлекеттік ведомство аралық, кызмет рейнде ветеринария саласында мемлекет саясатын жүргізіп, оның мүддесін қорғайды. Өз жұмысьга аткдру барысында ол ведомстволар мен министрліктерге теуелді емес, қүзыры жүретін аймақта элизоотиялық жағдайды обьектиеті тұрде бағалап', мал шаруашыльдының ветершарлық сәттілііін қамтамасыз стетііі шеишдерді өз билігімен қабылдайды.
Мемлекеттік вегеринарияның, мамандәрды сүрыптагі, тиісті орындарға тағайындауға, каражат қорларын шотырландьфып, эгавоогаялармен күрестің шещуші багьптарына жүмсаута қүқы бар. Сауықтыру шараларын нэтижелі жүргізу үіігіы және вегеринарлнқ препаратгарды ендіру, жаршдьшығы мен сапасынанықтауға ол ғылыми мүмкіншілікті пайдаланып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz