Абай Құнанбайұлының өмірбаяны
АБАЙ ҚҰНАНБАЙҰЛЫ
(1845-1904)
Абай поэзиясының ішкі рухы мен көрініс көркі, сипаты мен сыны бұрын əдебиетте дəл мұндай дəрежеде көрінбеген жарасымды жаңалықты танытады.Ақын поэзиясына осындай күш-қуат,көркемдік сəулет беріп тұрған-оның шығармасында қазақ халқының бүкіл өмірінің,əсіресе сол дəуірдегі қоғамдық өмірінің шындығы, терең бейнеленуі жəне оларды əдебиеттегі ұлттық көркемдік ойлау ерекшелігінің, өмір құбылыстарын сөзбен мүсіндеу шеберлігінің жарқырап көрінуі.
Зəки Ахметов
1. Абай Құнанбайұлының өмір сүрген жылдары: 1845 - 1904ж
2. Абай Құнанбаевтың шын есімі: Ибраһим
3. Абай Құнанбаевтың туған жері: қазіргі Шығыс Қазастан облысы, Абай ауданы, Шыңғыс тауының баурайы.
4. Абайдың шыққан руы: Тобықты
5. Абайдың əкесі қандай қызметтер атқарған: болыс, аға-сұлтан
6. Абайдың атасы - Өскенбай, арғы атасы - Ырғызбай (өз заманының атақты билері болған)
7. Құнанбайдан неше бала туған: 7-Құдайберді, Тəңірберді(Тəкежан),Ибраһим (Абай), Ысқақ, Оспан, Қалиолла, Ысмағұл.
8. Абайдың əжесінің есімі: Зере
9. Абайдың анасының есімі: Ұлжан
10. Абай сусындаған халық əдебиетінің алғашқы үлгілері: əжесі мен анасының аузынан естіген ертегі-аңыздар
11. Абай кішірек кезінде кімнен аздап сауатын ашқан: ауыл молдасынан
12. Абайды əкесі 10 жасында қай қалаға оқуға жібереді: Семей
13. Абайдың білім алуы:
1. Ауыл молдасынан
2. Ғабдул - Жапар
3. Ахмет - Риза
4. Приходская школа
14. Абайдың медреседе оқып жүріп, үйренген тілдері: араб,парсы,түрік
15. Абай медреседе оқып жүріп, Шығыстың қай классик ақындарының шығармасымен танысқан: Низами,Сағди,Хафиз,Физули
16. Абайдың Шығыс ақындарын оқуға ынтасын байқатқан өлең жолдары: Физули,Шəмси,Сайхали
Науаи,Сағди,Фирдоуси,
Хожа Хафиз-бу һаммəси,
Мəдəт бер я шағири фəрияд!
17. Абай медресенің соңғы жылында мұсылманша оқумен қатар, қайда оқуға түседі: Семейдегі "Приходская школаға"
18. Абай "Приходская школада" неше ай, қай тілде оқиды: 3 ай, орыс тілінде
19. Абайдың кейін орысшаны өз бетімен үйреніп, игеріп кетуіне негіз болған: Приходская школа - да үш ай оқуы
20. Абайды əкесі неше жасында оқудан шығарып, ел билеу ісіне баули бастайды: 13 жас
21. Абайға ел ісіне араласу қалай əсер етеді: Жер танып есеюіне, халықтың əдет-ғұрып, тұрмыс-салтын терең танып білуіне жол ашады, Абайды халықпен жақындастырады
22. Абай билікке керек қазақтың ескі сөз, жөн-жобасын, мақалдап айту үлгілерін кімнен үйреніп, зерттейді: сол кездегі шешен-билерден
23. Абай ел ісіне араласу барысында кімдерге сынай қарайтын болды: өздері надан,ел тағдырын ойламайтын басшыларға
24. Абай ел билеу қызметінен неліктен шеттей бастайды: халықтың өмір сүруі мен келешегіне түрліше көзқарасы қалыптасып, халыққа басқа жол іздеу қажеттігін аңғарады.
25. Абайға Құнанбай таққан міндер:
1. Ең әуелі, арзан мен қымбаттың парқын айырмайсың.
2. Екінші, дос пен қасты сараптамайсың.
3. Үшінші, орысшылсың. Солай қарай ден қойып барасың!
26. Абай халыққа жақын, жаңа жолды неден іздейді: кітаптан, озық елдердің мəдениетінен
27. Абай 1870 жылы кіммен кездеседі: Петербордан жер аударылып келген жас төңкерісшіл Е.П.Михаэлиспен
28. Абай мен Михаэлистің таныстығы қалай басталады: Кітапханада Л.Толстой кітабын сұрап тұрған қазақты(Абайды)көріп таңырқаған Михаэлис оған таяп келіп жөн сұрайды. Осылайша екеуінің таныстығы үлкен достыққа айналады.
29. Абай кімнің көмегімен керек кітаптарды іріктеп, жүйе-жүйемен оқитын болды: Михаэлис
30. Абай Михаэлиске қатысты не айтқан: "Дүниеге көзімді ашқан-Михаэлис"
31. Абай 1880 жылы Михаэлис арқылы кімдермен танысады: Долгополов, Леонтьев
32. Абай Орыс əдебиетінің классиктерінен кімдерді оқиды: Пушкин, Лермонтов, Некрасов, Салтыков-Щедрин, Толстой, Белинский, Герцен, Добролюбов, Чернышевский.
33. Еуропаның ақындары мен ғалымдарынан кімдерді оқиды: Сократ, Платон, Аристотель, Байрон, Гете, А.Дюма, Льюис, Дарвин, Дрепер.т.б.
34. Абайдың өлеңдерінің жүйелі,ақындық үлгіде жазылуы қай жылдан басталады: 1882 ж
35. Абайдың 1882 жылы жазған өлеңі: "Қансонарда бүркітші шығады аңға", "Бородино"(Лермонтовтан аударған)
36. Абай 80-жылдардың орта кезіне дейін өлеңдерін кімнің атынан таратып жүреді: өз замандасы Көкпай
37. Абай қай жылдан бастап өлеңдерін өз атынан шығарады: 1886 ж
38. Абайдың өлеңдері Омбыда қандай газеттерде шыққан: "Дала уалаяты" мен "Серке"
40. 1886 жылы жазда Абай аулының ең өрістеп, жазда орнықпақ болған жайлауы: Бақанас өзенінің бойы, Көпбейіт жері
41. Абай аулына қонақ болған доктор: Долгополов
42. Абай жаз мезгілінде елдің жайлауға көшіп, қонып жатқан ауылды көріп "Осы суретті өлең қыл",-деп кімге айтады: Көкпайға
43. Абайдың ең алғаш өз атынан шығарған өлеңі: "Жаздыгүн шілде болғанда"
44. Абай шығарған өлеңдерін өзінің атына алу үшін Көкпайға не дейді: "Сен соғымыңа бір ту бие ал, мен енді өлеңімді өзім алайын"
45. Абайдың ақындық жолға бет бұрғандағы алғашқы сөзі неге арналады: мəдениет пен білімнің маңызын насихаттауға
45. Абайдың 1885жылы жазған өлеңі: "Жасымда ғылым бар деп ескермедім"
46. Абай "Жасымда ғылым бар деп ескермедім" өлеңінде не туралы айтады: ең алдымен, жаңа үлгідегі ақынға керек ғылым жайын сөз етеді. Ғылым-білімді кезінде зерттей алмағанына өкінеді. Өз қателігін балаларын оқытумен түзеуге бет алғанын айтады.
47. Абай "Жасымда ғылым бар деп ескермедім" өлеңінде нені мінеп, сынайды: "Қызмет қылсын,шен алсын" деген халық мүддесіне жат тəрбиені.
48. Жасымда ғылым бар деп ескермедім
Пайдасын көре тұра тексермедім
Ержеткен соң түспеді уысыма
Қолымды мезгілінен кеш сермедім - үзінді авторы мен өлең аты: А.Құнанбаев "Жасымда ғылым бар деп ескермедім"
49. Абайдың 1886 жылы жазған өлеңдері: "Ғылым таппай мақтанба","Интернатта оқып жүр"
50. Абайдың бүкіл өлең бойында қайталап айта отыратын сөзі жəне себебі: "ғылым", адам бойындағы қазынаның үлкені жəне əрбір жігерлі жастың арманы-ғалым болуы керектігін түсіндіреді.
51. Ғылым таппай мақтанба
Орын таппай баптанба
Құмарланып шаттанба
Ойнап босқа күлуге...үзінді авторы мен өлең аты: А.Құнанбаев "Ғылым таппай мақтанба"
52. Надандарға бой берме
Шын сөзбенен өлсеңіз
Надандықпен кім айтса
Ондай түпсіз сөзге ерме...-деген жолдарда Абай не туралы айтып отыр: ғылым үйренетін жастың қараңғы, надан қауымнан өзгеше болуын қалайды.
53. Абайдың жастарды білімге шақыратын, сыншылдық басым өлеңі: Интернатта оқып жүр
54. Абайдың патшалық ел билей жүйесін, оқыту тәртібін сынға алған өлеңі: Интернатта оқып жүр
55. Абайдың Интернатта оқып жүр өлеңінен алынған үзінді жолдар:
Орыс тілі, жазуы
Білсем деген таласы
Прошение жазуға
Тырысар, келсе шамасы.
Ынсапсызға не керек,
Істің ақ пен қарасы.
Нан таппаймыз демейді.
Бүлінсе елдің арасы,
...Аз білгенін көпсінсе,
Көп қазаққа епсінсе,
Кімге тиер панасы?
53. Озық мəдениет пен ғылымды, білімді игерген жаңа адамның бейнесін Абай қандай өлеңдерінде жасайды: өз ұлы Əбдірахман өліміне байланысты жазған өлеңдерінде
54. Абай ұлы Əбдірахманды қалай бағалайды: "Ғылым оқып білгенше, тыныштық, тыным таппаған, дүниені кезіп көргенше, рақат іздеп жатпаған", Əбдірахманды "жаңа жылдың басы" санайды. Оның бойындағы адалдықты, қарапайым мінезді басқа жастарға үлгі етеді. Оның "аз өмірін ұзартқан" ғылым деп ұғады ("Көргені мен білгені жүзге келген шалдан көп")
55. Абай халықты жүдетіп, шаршатып отырған ұнамсыз əрекет-мінездерді, халықтың ішкі сырын жеткізуде қандай қырымен танылады: психолог ақын ретінде
56. Абай заманы мен өзі өмір сүріп отырған ортаның кемшілік-қайшылықтарын қалай сынайды: өткір жəне əділ
57. Абайдың өз халқының басындағы қайғы-мұңды көріп дерттеніп, сол кездегі халіне қиналып шығарған өлеңі: "Қалың елім, қазағым, қайран жұртым"
58. Бас-басына би болған өңкей қиқым,
Мінеки, бұзған жоқ па елдің сиқын ? - деген жолда Абай не туралы айтып отыр: ел ішіндегі адагершілік жағынан да,мінез-құлық жағынан да татымсыз топты бөліп көрсетеді.
59. Абай қай өлеңінде елдің сорына біткен неше түрлі қу мен сұм адамдардың жиренішті кейпін жасайды: "Сабырсыз, арсыз, еріншек"
60. ...Бір-ақ секіріп шығам деп
Бір-ақ ырғып түсем деп
Мертігеді жатады
Ұрлықпен мал табам деп
Егессе ауыл шабам деп
Сөйтіп Құдай атады- Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Сабырсыз, арсыз, еріншек"
61. Абай ел бұзатын тентектерді "пысықтар" деп атайды. Сол пысықтың типін даралайтын өлең жолдары: Пысық деген ат шықты
Бір сөз үшін жау болып
Бір күн үшін дос болып
Жүз құбылған салт шықты.
Пысық кім деп сұрасаң
Қалаға шапса демалмай
Өтірік арыз көп берсе
Көргендерден ұялмай...
62. Абайдың сыншылдық үлгіде жазылған өлеңдері: "Көңілім қалды достан да, дұшпаннан да","Адасқанның алды жөн, арты соқпақ"
63. Абай "Көңілім қалды достан да, дұшпаннан да" өлеңінде не туралы айтады: ел ішінде өріс алған алдамшылықты, аяр мінезді шенейді. Өнегелі іс қумай, пайда қуған байлар мен саудагерлердің, бектер мен құда-тамырдың əрқилы бейнелерін жасайды.
64. Абай "Адасқанның алды жөн, арты соқпақ" өлеңінде не туарлы айтады: ел ішіндегі еңбексіз өмір кешетін жалқаулар мен шаруаға қыры жоқ, ел қыдырғыш адамдардың күлкілі портреттерін жасайды.
65. Осындай сидаң жігіт елде мол-ақ
Бəрі де шаруаға келеді олақ
Олардың ойында жоқ малын бақпақ
Адал еңбек, мал таппақ, жұртқа жақпақ-Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Адасқанның алды жөн, арты соқпақ"
66. Абай "Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат" өлеңінде не туралы айтады: тіршілікте өзі көрген, халық тəжірибесі танытқан шындықты айта отырып, жастарды шын адамгершілік жолына, қиянатсыз адал достыққа үгіттейді. Оларды жалған татулық, бояма мінездерден сақтандырады.
67. Кемді күн қызық дəурен тату өткіз
Жетпесе, біріңдікін бірің жеткіз
Күншіліксіз тату бол шын көңілмен
Қиянатшыл болмақты естен кеткіз-Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат"
68. Абайдың жас ұрпақты ескі тəрбиенің кертартпа жағынан жирендіріп, жаңа өнеге ұсынатын өлеңдері: "Өкінішті көп өмір кеткен өтіп", "Кейде есер көңіл құрғырың"
69. "Өкінішті көп өмір кеткен өтіп", "Кейде есер көңіл құрғырың" өлеңдерінің лирикалық кейіпкері: шын достық пен махаббатын таппай күйзелген жан.
70. Махаббатсыз дүние бос
Хайуанға оны қосыңдар
Пайда, мақтан - бəрі тұл
Доссыз ауыз тұшымас - деген жолда Абай жас ұрпақты үгіттейді: өзі аңсаған достыққа, махаббатқа
71. Абайды ақын мен ақындықтың мұрат-мақсаты жайлы жаңа көзқарасқа алып келген: 19 ғасырдағы орыс əдебиетін жəне оның халықтың негізін терең зерттеу.
72. Абай сөз өнерін үлкен қоғамдық күш, əлеуметтік тартыстың құралы деп танып, өлеңге қойылатын көркемдіктің жаңа шарттарын белгілеген өлеңі: "Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы"
73. Өлең сөздің патшасы, сөз сарасы
Қиыннан қиыстырар ер данасы
Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп
Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы - өлең авторы, аты: А.Құнанбаев "Өлең-сөздің патшасы, сөз сарасы"
74. Абай өлеңнің түрі мен мазмұнына қойған талаптары: "Іші алтын, сырты күміс"болуы, "бөтен сөзбен былғамау"
75. Абай қазақ ортасында өлең қадірін кетіріп жүрген ақындарды сынаған өлең жолдары:
Бұрынғы ескі биді тұрсам барлап,
Мақалдап айтады екен сөз қосарлап.
Ақындары ақылсыз, надан келіп,
Көр-жерді өлең қыпты жоқтан қармап.
76. Қобыз бен домбыра алып топта сарнап,
Мақтау өлең айтыпты əркімге арнап.
Əр елден өлеңменен қайыр тілеп,
Кетірген сөз қадірін жұртты шарлап - Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Өлең сөздің патшасы,сөз сарасы"
77. Ескі бише отырмын бос мақалдап
Ескі ақынша мал үшін тұрман зарлап
Сөз түзелді, тыңдаушы, сен де түзел
Сендерге де келейін енді аяңдап - бұл жолдарда Абай не туралы айтып отыр: ақынның өлең сөздің мазмұнын өзгертумен байланысты тыңдаушыны да тəрбиелеу қажеттігіне назар аударады. Оларды халық тағдырын жырлайтын жаңа үлгідегі поэзияны түсінуге, бағалауға шақырады.
78. Абай ескі ақындар жырын тыңдауға үйреніп қалған ұғымды сынаған өлең жолдары:
Батырды айтсам, ел шауып алған талап
Қызды айтсам, қызықты айтсам, қыздырмалап...
79. Абайдың қоғам мен адам өміріндегі поэзияның орны жəне қызметі жайындағы ойын білдірген өлеңі: "Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол"
80. Абайдың 1888 жылы жазған өлеңі: "Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол"
81. Туғанда дүние есігін ашады өлең
Өлеңмен жыр қойнына кірер денең
Өмірдегі қызығың бəрі өлеңмен
Ойласаңшы бос қақпай елең-селең - Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол"
82. Абайдың өз əріптестеріне жаңа талап қойып, ел мұңына жақын болуын, халық алдында өзінің де, сөзінің де қадірін кетірмеуін тійлетін өлең жолдары:
Сый дəметпе, берсе алма еш адамнан
Нең кериеді жжақсы өлең сөз айтқаннан
Сүйінерлік адамды сүй, қызмет қыл
Аулақ боп əнін сатып нəрсе алғаннан.
83. Абайдың өлеңнің ермек емес, өнер екенін баса айтып, өз өнерін халық мүддесіне жұмсауын мақсат еткенін ашып айтатын өлеңі: "Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін"
84. Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін
Жоқ барды ертегіні термек үшін
Көкірегі сезімді тілі орамды
Жаздым үлгі жастарға бермекк үшін-өлең авторы: Абай Құнанбаев
85. Өлеңі бар, өнерлі інім сізге
Жалынамын мұндай сөз айтпа бізге
Өзге түгіл өзіңе пайдасы жоқ
Есіл өнер қор болып кетер түзге- деген жолда Абай не туралв айтып отыр: Жас буын ақындарға өлеңнің мазмұнына қатысы жоқ сөзуарлықты, "əсіресе қызыл теңеу", жалған қызықшылықты суреттеме деа тілек артады.
86. Мақсатым - тіл ұстартып, өнер шашпақ,
Наданның көзін қойып, көңілін ашпақ.
Үлгі алсын деймін ойлы жас жігіттер,
Думан-сауық ойда жоқ, әуел баста-ақ - үзінді авторы: Абай Құнанбаев
86. Абайдың қазақ əдебиетіне əкелген үлкен жаңалығы: қазақ ортасындағы өлең сөздің маңызын көтеруге күш салады. Жаңа сөзге лайық жаңа оқушы, тыңдаушы тəрбиелемек болады.
87. Абай кімдердің идеясына сүйене отырып, ақын қазақ ортасындағы өлең сөздің маңызын көтеруге күш салады? Белинский, Чернышевский
87. Абайдың дүниежүзілік озық поэзиядан алған тағы бір үлгісі: табиғат лирикасы.
88. Абайдың жылдың төрт мезгілі жайлы өлеңдері қай жылдар аралығында жазылған: 1886-1890ж
89. Абайдың табиғат тақырыбында жазған тұңғыш өлеңі: "Жаз"
90. Абайдың табиғат лирикасы, əсіресе жылдың төрт мезгілін суреттейтін өлеңдері қалай жазылған: Күшті ақындықпен, зор мəдениетпен жазылған аса сұлу, сырлы жырлар.
91. Абай жыл мезгілдерін сипаттау барысында əртүрлі ақындық бояу арқылы оқушының көз алдына қандай табиғат көріністерін сипаттайды: жайқалған гүл"бəйшешекті", "көгорай шалғыны" мен "күркіреген өзені", тамылжып тұрған "шыбынсыз жаз", ақ кірпік бораны мен үскірік аязы бар қыс, аспанын бұлт торлап, сарғыш даласын шық басқан, сұрғылт күз.
92. Абай əр өлеңінде əуелі нені суреттейді: табиғат көріністерін суреттейді, ізінше қазақ ауылынының тірлік-кəсібіне, шаруа-жайыеа көшеді.
92. Жаздыкүн шілде болғанда,
Көкорай-шалғын, бәйшешек,
Ұзарып, өсіп толғанда;
Күркіреп жатқан өзенге
Көшіп ауыл қонғанда - авторы: Абай Құнанбаев
93. Абайдың "Жаз" өлеңіндегі көріністер: Жаз мезгілінде күркіреп жатқан өзеннің көгорай шалғын жағасына көшіп барып, қонып жатқан ауыл, ақ білегін сыбанып, үй тіккен қыз келіншектер, өзен шетінде шыбындап, бөгелектеп тұрған құлын-тайлы жылқылар.
94. Абайдың "Қыс" өлеңіндегі көріністер: Қыс мезгілінде шидем мен тондарын қабаттап киіп, оранып алса да, долы боранға"бет қарауға шыдамай, сырт айналып", тағы да мал соңында қар жамалып, мұз жастанған жылқышылар, титығы құрыған тайлар мен жабағыларға ауыз салуға аран ашып жүрген аш қасқырлар.
95. "Абайдың табиғат лирикасы, əсіресе жылдың төрт мезгілін суреттейтін өлеңдері-күшті ақындық шщеберлікпе, зор мəдениетпен жазылған аса сұлу, сырлы жырлар..."-пікір авторы:
Зейнолла Қабдолов
96. Абай Құнанбевтың "Қыс"өлеңінен үзінді:
Ақ киімді денелі, ақ сақалды,
Соқыр,мылқау,танымас тірі жанды
Үсті-басы-ақ қырау,түсі суық.
Басқан жері сықырлап келіп қалды(жалғастыр)
97. Абайдың "Қыс" өлеңідегі "ұшпа" сөзінің мағынасы: жеке шоқ бұлт
98. Абайдың 1889жылы жазған, күз мезгіліне арнаған екі өлеңі: "Күз","Қараша,желтоқсан мен сол бір-екі-ай"
99. Абайдың 1890жылы жазған, қыстан қысылып шыққан ел қуанышына ортақтасу сезімін жеткізген өлеңі: "Жазғытұры"
100. Қырдағы ел ойдағы елмен араласып
Күлімдесіп көрісіп құшақтасып
Шаруа қуған жастардың мойын босап
Сыбырласып сырласып мауқын басып-Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Жазғытұры"
101. Абайдың табиғатты сырттай тамашаламай, өлең кейіпкерінің көңіл күйімен, ішкі сезімімен табыстыра, ұштастыра суреттеген өлеңдері: "Желсіз түнде жарық ай","Көлеңке басын ұзартып"
102. Абай "Көлеңке басын ұзартып" өлеңінде нені суреттейді: кешкі табиғаттың сұрғылт суреті ақын көңілінің күңгірт бейнесімен шебер астасады.
103. Күңгірт көңілім сырласар
Сұрғылт тартқан бейуаққа
Төмен қарап мұңдасар
Ой жіберіп əр жаққа - Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Көлеңке басын ұзартып"
104. Абай өз басының шарасыз күйін, іске аспаған ойларын неге теңейді: адасқан күшікке, "адасқан күшік секілді,ұлып жұртқа қайтқан ой"
105. "Ақын неғұрлым данышпан болса,соғұрлым табиғатпен терең араласып, оны құшағына тұтас қамтып алады. Сөйтіп бізге табиғатты барынша байланыстыра көрсетеді"-пікір авторы: В.Белинский
106. Абайдың өз заманының ұнамсыз,сорақы көріністерін дəл көрсетіп, өткір,ызалы күлкімен шенеп,ел билеушілердің типтік бейнесін жасаған өлеңдері: "Болым болдым,мінеки", "Мəз болады болысың"
107. Абай "Болым болдым,мінеки" өлеңін кімге арнаған: Күлембай болысқа
108. Болыс болдым мінеки
Бар малымды шығындап
Түйеде қом атта жал
Қалмады елге тығындап-деген жолда Абай айтып отырған астарлы ой: осылай болыс өзінің əкімдікке қол жеткізу жолын,сайлау кезіндегі психологиясын,өзінен үлкен басшылар алдындағы мүсəпір күйін,момын елге қоқырайған түрін, ел ішіндегі талас тартысқа көзқарасын əңгімелейді.
109. Күштілерім сөз айтса
Бас изеймін шыбындап
Əлсіздің сөзін салғыртсып
Шала ұғамын қырындап-Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Болыс болдым мінеки"
110. Абай "Болыс болдым мінеки" өлеңінде болыстың портретін кімге жасатады: өзіне
111. Абай "Болыс болдым мінеки" өлеңінде қандай көркемдік құралдарды пайдаланады: мысқыл,теңеу,эпитеттер,салыстырулар .
112. Абай "Мəз болады болысың"өлеңінде нені суреттейді: ар-ұятын оқалы тонға сатқан болыстың жұр жиіркенер қылықтарын тағы да өткір сынға алады.
113. Абайдың 1889 жылы заман,дəуір,оның адамдары жайлы ойтолғанысының жаңа бір көрінісі жəне мазмұнына түрі сай,аса көркемдік деңгейде жазылған шығармасы: "Сегіз аяқ"
114. Абайдың өзі əн шығарған өлеңі: "Сегіз аяқ"
115. "Сегіз аяқ" өлеңі қалай басталады: өз басының мұңын өлеңге шаққан ақын арнауынан.
116. Алыстан сермеп
Жүректі тербеп
Шымырлап бойға жиылған
Қиуадан шауып
Қисынын тауып
Тағыны жетіп қайырған - үзінді авторы, өлең аты: А.Құнанбаев "Сегіз аяқ"
117. Абай "Сегіз аяқ" өлеңінде "Толғауы тоқсан қызыл тіл","өткірдің жүзі,кестенің бізі-өрнегін сендей сала алмас"-деген жолдарда нені бағалайды: əлеуметтік,эстетикалық өткірлік пен тапқырылықты.
118. Абай "Сегіз аяқ" өлеңінде мақтанқұмарларды қалай түйрейді: "басында ми жоқ,өзінде ой жоқ"-"күпілдек"
119. Тамағы тоқтық
Жұмысы жоқтық
Аздырар адам баласын-деген жолдар арқылы Абай жасаған қорытынды: осындай ұнамсыз мінездерді тудырып отырған əрекетсіздік,жұмыссыздық деген қорытынды жасайды.
120. Абай "Сегіз аяқ" өлеңінде халқын еңбекке қалай шақырады: "Еңбек етсе ерінбей, тояды қарның тіленбей", "Егіннің ебін,сауданың тегін" іздеуге,адал мал табуға ақыл береді.
121. Абай "Сегіз аяқ" өлеңінде өзінің жалғыздығы жайлы сыр шерткен өлең жолдары:
Ауырмай тəнім
Ауырды жаным
Қаңғыртты,қысты басымды
Тарылды көкірек
Қысылды жүрек
Ағызды сығып жасымды
122. Абайдың "Сегіз аяқ"өлеңі қалай аяқталады?
Атадан алтау
Анадан төртеу
Жалғыздық көрер жерім жоқ
Ағайын бек көп
Айтамын ептеп
Сөзімді ұғар елім жоқ.
123. Абай "Ал сенейін,сенейін" өлеңінде нені суреттейді: сол ортаның сұрқия мінезіне сырттай келіскен адамның "момын" мінезін танытады. "Ал сенейін" дей отырып,улы кекесінмен ащы ажуалайды.
124. Өткен өмір-көрген түс
Не қылғанда бір болар
Деп наным ем "маған нан"
Не таптым мен нанғаннан-Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Ал, сенейін, сенейін"
125. Абайдың ызалы сыншылдық үлгісінде жазған өлеңі: "Қайтсе жеңіл болады жұрт билемек?"
126. Сасқаныңды көрсетпе ешкімге бір
Сөйтсе де ірісімен кеңесіп жүр
Көрінбе ел көзіне əсте қорқақ
Жанды жан демейтұғын жан шығып бақ- деген жолда Абай нені суреттейді: ел билеудің қиындығын айта отырып, жуан,бұзықтарға ол құбылмалы,екіжүзді болудың жолдарын əдейі əңгімелейді. Ирониялық əдіс қолданып,əзəзілдің өсиетін айтады.
126. Абайдың қазақтың малқұмар байларына арнап шығарған өлеңі: "Малға достың мұңы жоқ"
127. Мал жияды мақтанып білдірмекке
Көзге шұқып малменен күйдірмекее
Өзі шошқа өзгені ит деп ойлар
Сорпа-сумен сүйекпен сүйдірмекке- Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Малға достың мұңы жоқ"
128. Абай "Малға достың мұңы жоқ" өлеңінде қазақ байларының құнсыз кескінін қалай бейнелейді: "Малға достың мұңы жоқ малдан басқа"
129. Абай ақындығының жаңа кезеңін, кемеліне келіп толысуын дəлелдейтін өлеңі: "Адамның кейбір кездері"
130. Абай "Адамның кейбір кездері" өлеңінде қандай ақынның бейнесін береді: "қыранша қырымға қарап","мұң мен зарды қолға алып","надандық пен зұлымдыққа кектенген", "шиыршық атып,толғанған"
131. Ызалы жүрек,долы қол
Улы сия,ащы тіл
Не жазып кетсе жайы сол
Жек көрсеңдер өзің біл- үзінлі авторы, өлең аты: Абай "Адамның кейбір кездері"
132. Абайдың 1898ж жазған, ойшыл адамның өмірде көргені мен басынан кешкен шерлі сырын танытатын шығармасы: "Өлсем орным қара жер,сыз болмай ма"
133. Жүрегіңнің түбіне терең бойла
Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла
Соқтықпалы соқпақсыз жерде өстім
Мыңмен жалғыз алыстым кінə қойма- Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Өлсем орным қара жер сыз болмай ма"
134. Абайдың "Өлсем орным қара жер" өлеңі қалай аяқталады: өлеңнің аяғы уайыммен,қайғымен бітпейді, ойлы əзілмен аяқталады.
135. Абайдың өз өмірінің үлкен қорытындысын жасаған өлеңі: "Өлсем орным қара жер,сыз болмай ма"
136. Абайдың 90-жылдары жазған өлеңдері:
1. Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа
2. Құлақтан кіріп,бойды алар
137. Абайдың қоғамдық күшін,адам өміріндегі қызметін тереңдей көрсетуге арналған туындылары:
1. Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа
2. Құлақтан кіріп,бойды алар
138. Қазақ әнінің көркемдік қасиетін,адам сезіміне әсер ететін күшін Абай қалай суреттейді?
Шырқап,қалқып,сорғалап тамылжиды,
Жүрек тербеп,оятар баста миды.
Бұл дүниенің ләззаты бәрі сонда,
Ойсыз құлақ ала алмас ондай сыйды.
Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар,
Оның тәтті оралған мәні оятар.
Кейі зауық, кейі мұң дертің қозғап,
Жас балаша көңілді жақсы уатар
139. Абай кімді әнші деп таниды? Өмір шындығы мен көңіл-күйінен туған ,баста миды оятып,жүрек тербететін әнді нақышына келтіріп орындай алатын шеберді ғана әнші деп таниды
140. Әннің де естісі бар,есері бар,
Тыңдаушының құлағын кесері бар.
Ақылдының сөзіндей ойлы күйді
Тыңдағанда,көңілдің өсері бар - деген үзінді авторы: Абай Құнанбаев
141.Дүние ойдан шығады,
Өзімді-өзім ұмытып.
Көңілім әнді ұғады,
Жүрегім бойды жылытып - деген үзінді авторы:Абай
142.Ән арқылы өткен өмірін еске түсіріп, өткен күннің уларын ішіптерең ойға шоматын ақын кім? Абай
143. Абайдың өз әнімен тараған әндері:
1. Сегіз аяқ
2. Көзімнің қарасы
3. Қор болды жаным
4. Бойы бұлғаң
5. Айттым сәлем,Қаламқас
144. Халық арасында әнге айналған Абайдың аудармалары:
1. Қараңғы түнде тау қалғып
2. Татьянаның хаты
145. Құр айғайға емес,ойшыл адамның мұңды сырын шертуге лайықтап жазылған туындылар: қазақтың халық әндері (оларда сезім күйі, нақысты бағына мол)
146. 90-жылдардың аяқ кезінде Абай кімнің мысалын көбірек аударған? Крыловтың
147. Абайдың Крыловтан аударған мысалдары:
1. Жарлы бай
2. Емен мен шілік
3. Қазаға ұшыраған қара шекпен
4. Жарлы бай
5. Есек пен бұлбұл
6. Бүркіт пен қарға
7. Шегіртке мен құмырсқа
8. Әншілер
9. Ала қойлар
10. Түлкі мен қарға
11. Есек
12. Бақа мен өгіз
13. Піл мен қанден
148. Абай ұнамсыз құбылыстарды ненің үлгісімен сынады? Мысалдың үлгісімен
149. Мақтан сүйгіш даңғойлардың түлкі мінездес қуларға мазақ болуын көрсететін мысал: Түлкі мен қарға
150. Ертеңін ойламайтын жалқауларды күлкі ететін мысал: Шырылдауық шегіртке
151. Шегірткені әкеліп,онан әлдеқайда кіші жәндік ,бірақ еңбекшіл құмырсқаға бас игізген мысал? Шырылдауық шегіртке
152. Абайдың қазақ өлеңдеріне кіргізген негізгі түр өзгешеліктері немен тығыз байланысты: оның көркем әдебиеттің мазмұнына қосқан жаңалықтарымен
153. Абайдың енгізген жаналықтары қандай үлгіде: ұйқас,бунақ,шумақ
154. Қазақтың жазба әдебиетінің негізін салушы: Абай
155. Тіл ұстартқан ақын кім? Абай
156. Абайдың жас кезінде бойында кімдерге еліктеу болды? Шығыс ақындарына
157. Абайдың Шығыс ақындарына еліктеуінің айғағы бола алатын өлеңдері:
1. Иузи рәушән,көзі гауһәр
2. Физули,Шәмси,Сайхали
3. Әлфби өлеңі
158. Абайдың өлеңге қойған талабы:
Бөтен сөзбен былғанса сө арасы-
Ол ақынның білімсіз бишарасы,
159. Мақсатым-тіл ұстартып,өнер шашпақ авторы: Абай
160. Абайдың өлеңдері қандай: көркем,мағыналы,көпке түсінікті,бас-аяғы жинақы
161. Абай қолданған эпитеттер:
Қан жүрек те қайғылы-ау.
... Ызалы жүрек ,долы қол.
...Асау жүрек аяғын шалыс басқан.
...Адасқан күшік секілді
..Жел қорғаған желкек шал
...Өрбіген жүрек басылмай
162. Абай қолданған қан жүрек тіркесінің мағынасы: қайғы
163. Абай қолданған асау жүрек тіркесінің мәнісі: бұлқынған қайрат
164. Абайдың қолданысындағы ызалы жүректіркесінің мәнісі: кектену
165. Абайдың өлеңдеріндегі метафоралар:
Сұлу аттың-көркі жал,
Адамзаттың көркі-мал
Өмір сүрген кісіге
Дәулет-қызық,бала-бал
Қайғың-қыс,жүзің -жаз
Сенсің-жан ләззаты,
Сенсің-тән шәрбаты
Сен-жаралы жолбарыс ең,
Мен -киіктің лағы ем.
166.Абайдың ұлғайған метафоралары кездесетін қатар:
Дем алысы-үскірік, аяз бен қар
Кәрі құдаң-қыс келіп әлек салды
күн-күйеу,жер-қалыңдық сағынышты
Құмары екеуінің сондай күшті
Берекелі болса ел,
Жағасы-жайлау ол бір көл
Жүрек теңіз, қызықтың бәрі-асыл тас.
Сол қызықсыз өмірде жүрек қалмас.
167. Күн жоқта кісімсінер жұлдыз бен ай,
Ол қайтсін қара түнде жарқылдамай.
Азалы ақ көрпесін сілке тастап,
Жер күлімдер өзіне беріп шырай - қолданылған көркемдік тәсіл: Кейіптеу
168. Абай адамның психологиясын,күйініш-сүйінішін суреттеуде нені қолданған? Дамытуды
169. Абайдың дамытуды қолданған өлеңдері:
1. Желсіз түнде жарық ай
2. Қызарып,сұрланып
170. Абайдың арнау түрінде жазған өлеңі: Балалық өтті ,білдің бе?
171. Балалық өтті,білдің бе?
Жігіттікке көндің бе?
Жігіттік өтті,білдің бе?
Кәрілікке көндің бе? - берілген үзіндідегі арнаудың түрі: сұрай арнау
172. Абай өлеңдеріндегі шендестіру:
Қар-аппақ, бүркіт-қара, түлкі-қызыл
Ұқсайды қаса сұлу шомылғанға.
Аппақ ет, қып-қызыл бет , жап-жалаңаш,
Қара шаш қызыл жүзді жасырғанда
173. Самородный сары алтын,
Саудасыз берсең алмайды
Саудырған жезіне
Саудасыз сары қамқаны,
Садаға кеткір сұрайды,
Самарқанның бөзіне қайталау түрі: Аллитерация
174. Абайдың 16 тармағы түгелдей Ж әріпінен басталатын өлеңі: Жайнаған туың жығылмай(Оспанға)
175. Абайдың поэмалары:
1. Масғұт
2. Ескендір
3. Әзім әңгімесі
176. Абайдың аяқталмай қалған поэмасы: Әзім әңгімесі
177. Ағың жесең,ақылың жаннан асар,
Сары жесең, дәулетің судай тасар,
Егерде қызыл жеміс алып жесең,
Ұрғашыда жан болмас сенен қашар - қай поэмадан үзінді? Масғұт
178. Абайдың Масғұт поэмасындағы Мақсұт ақылды да, байлықты да таңдамайды, оларды қалай сынайды?
Көп наданның арасындағы жалғыз ақылды адамның күйіне де, байлық пен малқұмарлық аздырған байдың жайына да талғампаздықпен қарайды
179. Абайдың Масғұт поэмасындағы Масғұт нені қадір тұтады: әйелмен достықты.Ер мен әйел теңдігін жақтайды.
180. Мың бір түн ертегісінен алынған бір уақиғаның өлеңмен жазылған түрі: Әзім әңгімесі
181. Әзім әңгімесінде қандай мінез сыналады? Көпті алдап жүрген аярлық
182. Абай поэмаларының ішіндегі елеулісі де , ақынның гуманистік ой-пікірін тереңірек танытатыны да: Ескендір поэмасы
183. Ескендір поэмасы Шығыс еллерінде қандай атпен тараған: Ескендір Зұлқарнайын
184. Ескендір поэмасы қай қолбасшы жайлы аңыздар негізінде жазылған: Александр Македонский
185. Ескендір тақырыбын жыр еткен Шығыстың ақындары:
1. Фирдоуси
2. Низами
3. Науаи
4. Жәми
186. Ескендір поэмасындағы Аристотель кім? Ескендірдің тәрбиешісі болған ұлы ғалым
187. Ескендір поэмасындағы символдар: қақпа мен көз сүйегі
188. Ескендірпоэмасының оқиғасы қандай түйінге құрылады: әділдік пен жауыздың бетпе-бет кездеседі де, кейіпкердің мінез-құлқы іс -әрекеті арқылы ашылады.
189. Ескендір поэмасының соңы қандай: Ескендір Аристотельге кездеседі
190. Абайдың шағын поэма жасаудағы шеберлігін неден аңғарамыз: поэмада жарқын суреттер мен қажетті баяндаулар,диалог пен лирикалық шегініс орынды пайдаланылғандықтан
191. Абай өзінің бір алуан шығармаларын қара сөзбен жазған мерзім: 90 жылдар
192. Абайдың өзі көрген өмір сабақтары туралы ойларын, содан туындайтын даналық, философиялық түйіндері жинақталған публицистикалық үлгіде жазылған туындысы: Қара сөздер
193. Қара сөздерге тән қатарлар:
1. Көлемі шағын
2. Мазмұны мен мағынасы ауқымды
3. Кейбірі сұрақ-жауап түрінде беріледі
194. Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, ақыры осыған байладым, енді мұнан басқа ешбір жұмысым жоқ
(Бірінші қара сөз)
195. Адам ата-анадан туғанда есі болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кісі өзі де есті болады. Әрбір естілік жеке өзі іске жарамайды. Сол естілерден естіп, білген жақсы нәрселерді ескерсе, жаман дегеннен сақтанса, сонда іске жарайды, сонда адам десе болады (он тоғызыншы қара сөз)
196. Естіген нәрсені ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар: әуелі - көкірегі байлаулы берік болмақ керек; екінші - сол нәрсені естігенде я көргенде ғибрәтлану керек, көңілденіп, тұшынып, ынтамен ұғу керек; үшінші - сол нәрсені ішінен бірнеше уақыт қайтарып ойланып, көңілге бекіту керек; төртінші - ой кеселі нәрселерден қашық болу керек. Егер кез болып қалса, салынбау керек. Ой кеселдері: уайымсыз салғырттық, ойыншы-күлкішілдік, я бір қайғыға салыну, я бір нәрсеге құмарлық пайда болу секілді. Бұл төрт нәрсе - күллі ақыл мен ғылымды тоздыратұғын нәрселер
(отыз бірінші қара сөз)
197. Бірлік - ақылға бірлік, малға бірлік емес. Малыңды беріп отырсаң, атасы басқа, діні басқа, күні басқалар да жалданып бірлік қылады. Бірлік малға сатылса, антұрғандықтың басы осы. Ағайын алмай бірлік қылса керек... (алтыншы сөз)
198. Кеселді жалқау,қылжақбас,
Әзір тамақ,әзір ас.
Сырты пысық , іші нас
Артын ойлап ұялмас,- болып жүріп тірімін деме,өлімнің өзі артық дейд. Осы пікірін қай сөздерінде толықтыра түседі? (33 пен 18)
199. Тегінде адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрсемен оздым ғой демектің бәрі бекер: Абай
200. Хикмет те ,мал да , өнер де орыста тұр.залалынан қашық болу, пайдасына орттақ болуға тілін,оқуын білмек керек.Орыстың ғылымы,өнері-дүниенің кілті. (25 сөз)
201. Абай мысалға келтірген мақал-мәтелдер:
Мал - адасның бауыр еті
Түстік өмірің болса, күндік мал жи.
Малдының беті-жарық, малсыздың беті-көншарық
Ердің малы елде, еріккенде қолда
Өзіңде жоқ болса- әкең де жат.
202. Бұл мақалдардан не шықты? Мағлұм болды: қазақ тыныштық үшін, ғылым үшін, білім үшін, әділет үшін қам жемейді екен, мал үшін қам жейді екен, бірақ ол малды қалайша табуды білмейді екен, бар білгені малдыларды алдап алмақ яки мақтап алмақ екен, бермесе оныменен жауласпақ екен. Малды болса, әкесін жаулауды да ұят көрмейді екен. Әйтеуір ұрлық, қулық-сұмдық, тіленшілік, соған ұқсаған қылықтың қайсысын болса да қылып жүріп, мал тапса, жазалы демесек керек екен. (бесінші сөз)
Атың шықпаса, жер өрте дейді. Жер өртеп шығарған атыңның несі мұрат? Ата-анадан мал тәтті, алтынды үйден жан тәтті дейді. Ата-анасынан мал тәтті көрінетұғын антұрғанның тәтті дерлік не жаны бар. Бұлардың бәрінен де қымбат ата-анасын малға сатпақ ең арсыздың ісі емес пе? Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей Азат болсың құл-қолдан келмес іске ұмтыл: 29 қара сөз
203. Абайдың өзі шығарған нақылдардың көбі қай сөзінде жинақталған? 37 қара сөз
204. Бақпен асқан патшадан,
Мимен асқан қара артық,
Сақалын сатқан кәріден
Еңбегін сатқан бала артық - 37 қара сөз
205. Әкесінің баласы-адамның дұшпаны,
Адамның бауыры-бауырдың - 37 қара сөз
206. Жаманды дос -көлеңке
Басыңды күн шалса,
Қашып құтыла алмайсың.
Басыңды бұлт алса,
Іздеп таба алмайсың - отыз жетінші қара сөзден
Абайдың соңғы туындылар қатары: қара сөздер
207. Абайдың ауруы салдарынан еш нәрсе жаза алмаған уақыты:1900-1904
208. Абай дүниеден қай жылы өтті: 1904 жылы, 23 маусым
209. Қазақ әдебиеті тарихындағы Абайға берілген ең алғашқы маңызды баға: Қазақтың бас ақыны
210. 1913 жылғы Қазақтың бас ақыны мақаласының авторы: А.Байтұрсынұлы
211. Абайдың ақындық әлемі дегеніміз мағыналық ауқымы өте кең ұғым. Абай поэзиясы -- өз заманындағы қоғамдық өмірдің ең көкейкесті, ең күрделі және маңызды мәселесін қозғаған, толғаған поэзия - З. Ахметов
212. Бұл күнде Абай сөзі әр қазақтың ағзасына ана сүтімен бірге дариды десе, артық айтылған емес. Ана сүті тән қорегі ретінде жас сәбидің буыны бекіп, бұғанасы қатаюына қызмет етсе,ақын сөзі оның санасына адамдық пен азаматтықтың ұрығын сеуіп қызмет етеді - Ж. Ысмағұлов
9 СЫНЫП ЖАРАТЫЛЫСТАНУ БАҒЫТЫ:
Қазақтың бас ақыны- Абай Құнанбаев.Одан асқан бұрын-соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ...
Абай не нәрсені жазса да ,түбірін,тамырын,ішкі сырын,қасиетін қарамай жазды.Әр нәрсенің сырын,қасиетін терең сезініп жазған соң,сөздің бәрі де халыққа тіреліп,оқушылардың біліміне сын болып,емтихан болып табылады
А.Байтұрсынов
1. Абай Құнанбаев: қазақтың ұлы ақыны, көркем сөздің теңдесі жоқ шебері, философ, қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы, үлкен ойшыл-ағартушы, сазгер.
2. Абайдың әкесі Құнанбай қай округте ағасұлтан болған?
Қарқаралы округіне
3. Абай әуелде кіммен мұсылманша хат таниды?
Ғабитхан деген татар молдасынан
4. Абайды әкесі неше жасында және қайда оқуға жібереді?
10жасында,Семей қаласындағы Ахмет Ризаның медресесіне
5. Абай бос уақытында кімдердің шығармаларын өз бетімен оқып,ертегі,дастан,қисса сияқты әдеби мұралармен танысады?
Низами,Сағди,Науаи,Физули,Фирдоуси
6. Абайдың кітап оқуға берілгендігі туралы М.Әуезов Абай жолы роман-эпопеясында суреттеуі: Зере Абайдың кітапқа берген ықыласын байқап бір күні кешке:
-Қарағым, осының ақыл. Ішкен менен жегенге мәз боп, мойны-басы былқылдап, ақылдан да, өнерден де кенде боп жүрген бай баласы аз ба? Осы ала қағазыңнан айрылма! Ұқсама аналарға!..-деген. Әжесі кітап қадірін жақсы айтқанға Абай ырза болып, жаңағы сөзден соң, күн сайын бір тамаша әңгіме айтатын болды. Шешелер, малшылар, балалар боп баршасы телміре тыңдайтын.
7. Абай медреседе неше жыл оқиды? 3жыл
8. Абай медреседен кейін қайда барып оқиды? Приходская школаға түсіп,3айдай орысша оқиды
9. Құнанбай Абайды неше жасында ел билеу ісіне араластырмақ болады? 13жасында
10. Абай кімнің жұмсауымен ел ішіндегі әртүрлі мәселелерге араласады?
Әкесінің
11. Абай ескі әңгімелерді,өлең-жырларды кімдерден үйренеді?
Ауыл ішінен
12. Абай қаладағы медреседе 3жыл діни оқу оқып,қандай тілдерді жетік біліп шығады?
Араб,парсы,шағатай тілдерін
13. Араб,парсы,шағатай тілдерін жетік білген Абай қандай шығармалармен танысуға мүмкіндік алады? Шығыс ақындарының шығармаларымен
14. Абай қазақтың халықтық өлең-жырларын,ертегі,қисса,аңыз-әңг імелерін кімдерден естіп,жастай жадында сақтайды? Әжесі Зереден,халық ақындары Шөже, Бәйкөкше, Балта
15. Абай қай елдердің ақын-жазушыларын оқыған?
1. Тәжік-Фирдоуси
2. Әзірбайжан-Низами мен Физули
3. Парсы-Сағди мен Шәмси
4. Өзбек-Науаи
16. Абай Шығыс елінің тұрмыс-тіршілігімен,салт-дәстүрімен ,әдет-ғұрпымен таныстырған шығармалар: Шаһнама, Ескендірнама, Ләйлі-Мәжнүн, Фархат-Шырын, Мың бір түн
17. Абайдың сүйіп оқыған шығармалары:
Шаһнама, Ескендірнама, Ләйлі-Мәжнүн, Фархат-Шырын, Мың бір түн
18. М.Әуезов Абайдың рухани өсуіне әсер еткен жағдайлар туралы былай деп жазады:
Ұлттық және бүкіл адамзаттық мәдениеттің үш түрлі мол арнасы данышпан ақынның шығармашылық ісіне рухани азық болды. Абайдың бүкіл ой-қиялына, әлеуметтік, ақындық ісіне дем беріп, шапағатын төккен арнаның бірі-халықтың өзі жасаған , ауыздан ауызға тараған, баспа жүзінде сақталып келе жатқан қазақтың бағзы замандағы халық мәдениетінің бай мұрасы, ақындығына рухани дем беріп, азық болған екінші арна-Шығыс мәдениетінің тамаша мұрасы, үшінші арна- орыс мәдениеті, Еуропа мәдениеті.
19. Абайдың Петербургтен жер аударылып келген Е.П. Михаэлиспен кездескенлегі кітапханадан іздеген журналы: Руский Вестник
20. Абайдың шығармашылықпен еркін айналыса бастаған жылдары: 1860 жылдар
21. Абай Құнанбаевтың өз атынан жарияланған алғашқы өлеңі: Жаз, 1886ж
22. Абайдың қай өлеңдерінен сол кездегі қазақ қоғамының жағдайын жан-жақты көруге болады: Жаз, Күз, Қыс, Жазғытұры, Жасымда ғылым бар деп ескермедім, Ғылым таппай мақтанба, Интернатта оқып жүр, Сегіз аяқ
23. Абайдың жастарды білім-ғылымды меңгеруге шақыратын өлеңі:
Пайда ойлама,ар ойла
Талап қыл артық білуге.
Артық білім кітапта
Ерінбей оқып көруге.
24. Абай жастарды тәрбиелеуге байланысты ойларын мына өлеңдерінде айқын білдіреді: Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат, Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін, Жасымда ғылым бар деп ескермедім, Ғылым таппай мақтанба.
25. Абай ақынның қазақ өмірінің мәселелерінің әрқайсысына тоқталып, өмір шындығының бетін ашып қана қоймай, алға қойған мақсатты орындау үшін не керек екеніндігін көрсетіп беретін өлеңі:
Малыңды жауға,
Басыңды дауға,
Қор қылма, қорға, татулас.
Өтірік, ұрлық,
Өкімет зорлық
Құрысын, көзің ашылмас.
Ұятың, арың оянсын,
Бұл сөзімді ойлансын! - Сегіз аяқ
26. Абай елдің шырқын бұзар өтірік пен өсек,бақ таластыру,ұрлық пен барымта екенін
айтты:
...Қайнайды қаның,
Ашиды жаның
Мінездерін көргенде (Сегізаяқ)
27. Сегіз аяқ өлеңіндегі мына жолдардың мәні:
Болмашы кекшіл,
Болсайшы көпшіл,
Жан аямай, кәсіп қыл!
Орынсыз ыржың,
Болымсыз қылжың,
Бола ма дәулет, нәсіп бұл?
Еңбек етсең ерінбей,
Тояды қарның тіленбей,- адам үшін өмірдің мәні - еңбек ету
28. Абай:
Жартасқа бардым,
Күнде айқай салдым,
Одан да шықты жаңғырық.- өлең жолдарында : өзінің кертартпа күштермен күресте жалғыз екеніне, ел басқарушылардың ескі әдеттен айырылғысы келмейтініне қатты қынжылады.
29. Абайдың айналасының оны ұқпауын, етегінен басып, алға жібермеуін, көмек берудің орнына, жаулық ойлауын қай өлең жолдарында білдіреді:
Атадан алтау,
Анадан төртеу,
Жалғыздық көрер жерім жоқ.
Ағайын бек көп,
Айтамын ептеп,
Сөзімді ұғар елім жоқ.
Моласындай бақсының,
Жалғыз қалдым, тап шыным!
30. Абайдың Сегіз аяқ өлеңі - өз кезеңіндегі өмір шындығын көрсетуден туған өлеңдерінің бірі. Мұның бір жағы - сын, сықақ болса, екінші жағы - өсиет-өнеге, үлгі-ғибрат беру.
31. Абайдың қазақ даласындағы әлеуметтік теңсіздікті шынайы суреттеген өлеңдері: Күз, Қараша, желтоқсан мен сол бір-екі ай
32. Күз деген өлеңінде:
Біреу малма сапсиды, салып иін,
Сабыраңқы тартыпты жыртық киім.
Енесіне иіртіп шуда жібін,
Жас қатындар жыртылған жамайды үйін. - деп кедейлердің ауыр тұрмысын бейнелейді.
33. Қараша, желтоқсан мен сол бір-екі ай өлеңіндегі кедейлер тұрмысы:
Кедейдің өзі жүрер малды бағып,
Отыруға отын жоқ үзбей жағып.
Тоңған иін жылытып, тонын илеп,
Шекпен тігер қатыны бүрсең қағып.
34..Иін деген сөз қандай мағынаны береді?
Екі иығы,қолы деген мағына
35.Абай кедейдің аянышты өмірін,тұрмыс-тауқыметін қай өлеңінде жазған?
Қараша,желтоқсан мен сол бір,екі ай
36. Кәрі қой ептеп сойған байдың үйі,
Қай жерінде кедейдің тұрсын күйі?
Қара қидан орта қап ұрыспа берсе,
О да қылған кедейге үлкен сыйы.
Қар жауа да, тоңбайды бай баласы,
Үй жылы, киіз тұтқан айналасы.
Бай ұлына жалшы ұлы жалынышты,
Ағып жүр ойнатар көздің жасы,- деген өлең жолдарында сипатталатын жайт: байлардың тұрмысы кедей тұрмысына қарсы екендігі. Кедейдің ауыр халі үлкендердің басына түскен азап қана емес, олардың балаларының да көретін күні осы екенін көрсетеді
37. Байда мейір, жалшыда бейіл жоқ,
Адастырған екеуін құдайым-ай! - деп бірін - бірі аңдысумен келген таптар қайшылығын көрсетеді
38. Абайдың өз поэмасына арқау етіп алған ертегісі: Масғұт
39.Абайдың Масғұт поэмасының түйіні:
Байлық та,хандық та ақылға табынған.Ақылды алған адам азып-тозбайды,тіршіліктің тұтқасы-ақыл мен білімде деген қорытындыға келіп,жастарға соны үлгі етіп ұсынады.
40.Абайдың бүкіладамзаттық гуманистік көзқарасты негізге алып,адам бойындағы қасиеттерді жан-жақты ашып,ойлануға,ізгілікке жетелейтін поэмасы:
Ескендір
41. Бұл- адам көз сүйегі,-дейді ханға
Тоя ма адам көзі мың-мың санға?
Жеміт көз жержүзінде тоймаса да
Өлсе тояр,көзге құм құйылғанда
Кәпір көздің дүниеде араны үлкен
Алған сайын дүниеге тоя ма екен?
Қанша тірі жүрсе делген күні
Өзге көзбен бірдей-ақ болады екен,-қай поэмасы? Ескендір
42.Абай Ескендір поэмасында жауыздаққа жетелейтін тойымсыздық екенін көрсетіп,оған нені қарсы қояды? Ақыл,әділет,даналықты
43.Абай Ескендір поэмасында символ ретінде нені көрсетеді?
Қақпадан сыйға алған адамның көз сүйегін
44.Абай Ескендір поэмасында жұмбақты кімге шештіреді?
Данышпанға
45. Абай Ескендір поэмасында көрші елдерге шабуыл жасап,ханын өлтіріп,халқын талап,жазықсыз жандардың қанын судай шашқан қанішер,жауыз кімнің шапқыншылығын әрекетін әшкерелейді?
Ескендірдің (Александр Македонский)
46. Абай Ескендір поэмасының мазмұны:
Ескендір темір қорғанды қақпаға кездесіп,қамалды ала алмай,дағдарысқа ұшыраған патшаға қақпаның күзетшісі орамалға түйген адамның көз сүйегін арғы беттен сыйға лақтырады.Оның мәнісін түсінбей ашуланған Ескендір ойшыл-ғалым Аристотельден жұмбақтың мәнін сұрайды.Аристотель адам көзі тіршілікте еш нәрсеге тоймайтынын,тек өлгенде,топыраққа көміліп тынатынын айтады.Ақын жауыздықты ізгілік жеңеді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
(1845-1904)
Абай поэзиясының ішкі рухы мен көрініс көркі, сипаты мен сыны бұрын əдебиетте дəл мұндай дəрежеде көрінбеген жарасымды жаңалықты танытады.Ақын поэзиясына осындай күш-қуат,көркемдік сəулет беріп тұрған-оның шығармасында қазақ халқының бүкіл өмірінің,əсіресе сол дəуірдегі қоғамдық өмірінің шындығы, терең бейнеленуі жəне оларды əдебиеттегі ұлттық көркемдік ойлау ерекшелігінің, өмір құбылыстарын сөзбен мүсіндеу шеберлігінің жарқырап көрінуі.
Зəки Ахметов
1. Абай Құнанбайұлының өмір сүрген жылдары: 1845 - 1904ж
2. Абай Құнанбаевтың шын есімі: Ибраһим
3. Абай Құнанбаевтың туған жері: қазіргі Шығыс Қазастан облысы, Абай ауданы, Шыңғыс тауының баурайы.
4. Абайдың шыққан руы: Тобықты
5. Абайдың əкесі қандай қызметтер атқарған: болыс, аға-сұлтан
6. Абайдың атасы - Өскенбай, арғы атасы - Ырғызбай (өз заманының атақты билері болған)
7. Құнанбайдан неше бала туған: 7-Құдайберді, Тəңірберді(Тəкежан),Ибраһим (Абай), Ысқақ, Оспан, Қалиолла, Ысмағұл.
8. Абайдың əжесінің есімі: Зере
9. Абайдың анасының есімі: Ұлжан
10. Абай сусындаған халық əдебиетінің алғашқы үлгілері: əжесі мен анасының аузынан естіген ертегі-аңыздар
11. Абай кішірек кезінде кімнен аздап сауатын ашқан: ауыл молдасынан
12. Абайды əкесі 10 жасында қай қалаға оқуға жібереді: Семей
13. Абайдың білім алуы:
1. Ауыл молдасынан
2. Ғабдул - Жапар
3. Ахмет - Риза
4. Приходская школа
14. Абайдың медреседе оқып жүріп, үйренген тілдері: араб,парсы,түрік
15. Абай медреседе оқып жүріп, Шығыстың қай классик ақындарының шығармасымен танысқан: Низами,Сағди,Хафиз,Физули
16. Абайдың Шығыс ақындарын оқуға ынтасын байқатқан өлең жолдары: Физули,Шəмси,Сайхали
Науаи,Сағди,Фирдоуси,
Хожа Хафиз-бу һаммəси,
Мəдəт бер я шағири фəрияд!
17. Абай медресенің соңғы жылында мұсылманша оқумен қатар, қайда оқуға түседі: Семейдегі "Приходская школаға"
18. Абай "Приходская школада" неше ай, қай тілде оқиды: 3 ай, орыс тілінде
19. Абайдың кейін орысшаны өз бетімен үйреніп, игеріп кетуіне негіз болған: Приходская школа - да үш ай оқуы
20. Абайды əкесі неше жасында оқудан шығарып, ел билеу ісіне баули бастайды: 13 жас
21. Абайға ел ісіне араласу қалай əсер етеді: Жер танып есеюіне, халықтың əдет-ғұрып, тұрмыс-салтын терең танып білуіне жол ашады, Абайды халықпен жақындастырады
22. Абай билікке керек қазақтың ескі сөз, жөн-жобасын, мақалдап айту үлгілерін кімнен үйреніп, зерттейді: сол кездегі шешен-билерден
23. Абай ел ісіне араласу барысында кімдерге сынай қарайтын болды: өздері надан,ел тағдырын ойламайтын басшыларға
24. Абай ел билеу қызметінен неліктен шеттей бастайды: халықтың өмір сүруі мен келешегіне түрліше көзқарасы қалыптасып, халыққа басқа жол іздеу қажеттігін аңғарады.
25. Абайға Құнанбай таққан міндер:
1. Ең әуелі, арзан мен қымбаттың парқын айырмайсың.
2. Екінші, дос пен қасты сараптамайсың.
3. Үшінші, орысшылсың. Солай қарай ден қойып барасың!
26. Абай халыққа жақын, жаңа жолды неден іздейді: кітаптан, озық елдердің мəдениетінен
27. Абай 1870 жылы кіммен кездеседі: Петербордан жер аударылып келген жас төңкерісшіл Е.П.Михаэлиспен
28. Абай мен Михаэлистің таныстығы қалай басталады: Кітапханада Л.Толстой кітабын сұрап тұрған қазақты(Абайды)көріп таңырқаған Михаэлис оған таяп келіп жөн сұрайды. Осылайша екеуінің таныстығы үлкен достыққа айналады.
29. Абай кімнің көмегімен керек кітаптарды іріктеп, жүйе-жүйемен оқитын болды: Михаэлис
30. Абай Михаэлиске қатысты не айтқан: "Дүниеге көзімді ашқан-Михаэлис"
31. Абай 1880 жылы Михаэлис арқылы кімдермен танысады: Долгополов, Леонтьев
32. Абай Орыс əдебиетінің классиктерінен кімдерді оқиды: Пушкин, Лермонтов, Некрасов, Салтыков-Щедрин, Толстой, Белинский, Герцен, Добролюбов, Чернышевский.
33. Еуропаның ақындары мен ғалымдарынан кімдерді оқиды: Сократ, Платон, Аристотель, Байрон, Гете, А.Дюма, Льюис, Дарвин, Дрепер.т.б.
34. Абайдың өлеңдерінің жүйелі,ақындық үлгіде жазылуы қай жылдан басталады: 1882 ж
35. Абайдың 1882 жылы жазған өлеңі: "Қансонарда бүркітші шығады аңға", "Бородино"(Лермонтовтан аударған)
36. Абай 80-жылдардың орта кезіне дейін өлеңдерін кімнің атынан таратып жүреді: өз замандасы Көкпай
37. Абай қай жылдан бастап өлеңдерін өз атынан шығарады: 1886 ж
38. Абайдың өлеңдері Омбыда қандай газеттерде шыққан: "Дала уалаяты" мен "Серке"
40. 1886 жылы жазда Абай аулының ең өрістеп, жазда орнықпақ болған жайлауы: Бақанас өзенінің бойы, Көпбейіт жері
41. Абай аулына қонақ болған доктор: Долгополов
42. Абай жаз мезгілінде елдің жайлауға көшіп, қонып жатқан ауылды көріп "Осы суретті өлең қыл",-деп кімге айтады: Көкпайға
43. Абайдың ең алғаш өз атынан шығарған өлеңі: "Жаздыгүн шілде болғанда"
44. Абай шығарған өлеңдерін өзінің атына алу үшін Көкпайға не дейді: "Сен соғымыңа бір ту бие ал, мен енді өлеңімді өзім алайын"
45. Абайдың ақындық жолға бет бұрғандағы алғашқы сөзі неге арналады: мəдениет пен білімнің маңызын насихаттауға
45. Абайдың 1885жылы жазған өлеңі: "Жасымда ғылым бар деп ескермедім"
46. Абай "Жасымда ғылым бар деп ескермедім" өлеңінде не туралы айтады: ең алдымен, жаңа үлгідегі ақынға керек ғылым жайын сөз етеді. Ғылым-білімді кезінде зерттей алмағанына өкінеді. Өз қателігін балаларын оқытумен түзеуге бет алғанын айтады.
47. Абай "Жасымда ғылым бар деп ескермедім" өлеңінде нені мінеп, сынайды: "Қызмет қылсын,шен алсын" деген халық мүддесіне жат тəрбиені.
48. Жасымда ғылым бар деп ескермедім
Пайдасын көре тұра тексермедім
Ержеткен соң түспеді уысыма
Қолымды мезгілінен кеш сермедім - үзінді авторы мен өлең аты: А.Құнанбаев "Жасымда ғылым бар деп ескермедім"
49. Абайдың 1886 жылы жазған өлеңдері: "Ғылым таппай мақтанба","Интернатта оқып жүр"
50. Абайдың бүкіл өлең бойында қайталап айта отыратын сөзі жəне себебі: "ғылым", адам бойындағы қазынаның үлкені жəне əрбір жігерлі жастың арманы-ғалым болуы керектігін түсіндіреді.
51. Ғылым таппай мақтанба
Орын таппай баптанба
Құмарланып шаттанба
Ойнап босқа күлуге...үзінді авторы мен өлең аты: А.Құнанбаев "Ғылым таппай мақтанба"
52. Надандарға бой берме
Шын сөзбенен өлсеңіз
Надандықпен кім айтса
Ондай түпсіз сөзге ерме...-деген жолдарда Абай не туралы айтып отыр: ғылым үйренетін жастың қараңғы, надан қауымнан өзгеше болуын қалайды.
53. Абайдың жастарды білімге шақыратын, сыншылдық басым өлеңі: Интернатта оқып жүр
54. Абайдың патшалық ел билей жүйесін, оқыту тәртібін сынға алған өлеңі: Интернатта оқып жүр
55. Абайдың Интернатта оқып жүр өлеңінен алынған үзінді жолдар:
Орыс тілі, жазуы
Білсем деген таласы
Прошение жазуға
Тырысар, келсе шамасы.
Ынсапсызға не керек,
Істің ақ пен қарасы.
Нан таппаймыз демейді.
Бүлінсе елдің арасы,
...Аз білгенін көпсінсе,
Көп қазаққа епсінсе,
Кімге тиер панасы?
53. Озық мəдениет пен ғылымды, білімді игерген жаңа адамның бейнесін Абай қандай өлеңдерінде жасайды: өз ұлы Əбдірахман өліміне байланысты жазған өлеңдерінде
54. Абай ұлы Əбдірахманды қалай бағалайды: "Ғылым оқып білгенше, тыныштық, тыным таппаған, дүниені кезіп көргенше, рақат іздеп жатпаған", Əбдірахманды "жаңа жылдың басы" санайды. Оның бойындағы адалдықты, қарапайым мінезді басқа жастарға үлгі етеді. Оның "аз өмірін ұзартқан" ғылым деп ұғады ("Көргені мен білгені жүзге келген шалдан көп")
55. Абай халықты жүдетіп, шаршатып отырған ұнамсыз əрекет-мінездерді, халықтың ішкі сырын жеткізуде қандай қырымен танылады: психолог ақын ретінде
56. Абай заманы мен өзі өмір сүріп отырған ортаның кемшілік-қайшылықтарын қалай сынайды: өткір жəне əділ
57. Абайдың өз халқының басындағы қайғы-мұңды көріп дерттеніп, сол кездегі халіне қиналып шығарған өлеңі: "Қалың елім, қазағым, қайран жұртым"
58. Бас-басына би болған өңкей қиқым,
Мінеки, бұзған жоқ па елдің сиқын ? - деген жолда Абай не туралы айтып отыр: ел ішіндегі адагершілік жағынан да,мінез-құлық жағынан да татымсыз топты бөліп көрсетеді.
59. Абай қай өлеңінде елдің сорына біткен неше түрлі қу мен сұм адамдардың жиренішті кейпін жасайды: "Сабырсыз, арсыз, еріншек"
60. ...Бір-ақ секіріп шығам деп
Бір-ақ ырғып түсем деп
Мертігеді жатады
Ұрлықпен мал табам деп
Егессе ауыл шабам деп
Сөйтіп Құдай атады- Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Сабырсыз, арсыз, еріншек"
61. Абай ел бұзатын тентектерді "пысықтар" деп атайды. Сол пысықтың типін даралайтын өлең жолдары: Пысық деген ат шықты
Бір сөз үшін жау болып
Бір күн үшін дос болып
Жүз құбылған салт шықты.
Пысық кім деп сұрасаң
Қалаға шапса демалмай
Өтірік арыз көп берсе
Көргендерден ұялмай...
62. Абайдың сыншылдық үлгіде жазылған өлеңдері: "Көңілім қалды достан да, дұшпаннан да","Адасқанның алды жөн, арты соқпақ"
63. Абай "Көңілім қалды достан да, дұшпаннан да" өлеңінде не туралы айтады: ел ішінде өріс алған алдамшылықты, аяр мінезді шенейді. Өнегелі іс қумай, пайда қуған байлар мен саудагерлердің, бектер мен құда-тамырдың əрқилы бейнелерін жасайды.
64. Абай "Адасқанның алды жөн, арты соқпақ" өлеңінде не туарлы айтады: ел ішіндегі еңбексіз өмір кешетін жалқаулар мен шаруаға қыры жоқ, ел қыдырғыш адамдардың күлкілі портреттерін жасайды.
65. Осындай сидаң жігіт елде мол-ақ
Бəрі де шаруаға келеді олақ
Олардың ойында жоқ малын бақпақ
Адал еңбек, мал таппақ, жұртқа жақпақ-Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Адасқанның алды жөн, арты соқпақ"
66. Абай "Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат" өлеңінде не туралы айтады: тіршілікте өзі көрген, халық тəжірибесі танытқан шындықты айта отырып, жастарды шын адамгершілік жолына, қиянатсыз адал достыққа үгіттейді. Оларды жалған татулық, бояма мінездерден сақтандырады.
67. Кемді күн қызық дəурен тату өткіз
Жетпесе, біріңдікін бірің жеткіз
Күншіліксіз тату бол шын көңілмен
Қиянатшыл болмақты естен кеткіз-Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат"
68. Абайдың жас ұрпақты ескі тəрбиенің кертартпа жағынан жирендіріп, жаңа өнеге ұсынатын өлеңдері: "Өкінішті көп өмір кеткен өтіп", "Кейде есер көңіл құрғырың"
69. "Өкінішті көп өмір кеткен өтіп", "Кейде есер көңіл құрғырың" өлеңдерінің лирикалық кейіпкері: шын достық пен махаббатын таппай күйзелген жан.
70. Махаббатсыз дүние бос
Хайуанға оны қосыңдар
Пайда, мақтан - бəрі тұл
Доссыз ауыз тұшымас - деген жолда Абай жас ұрпақты үгіттейді: өзі аңсаған достыққа, махаббатқа
71. Абайды ақын мен ақындықтың мұрат-мақсаты жайлы жаңа көзқарасқа алып келген: 19 ғасырдағы орыс əдебиетін жəне оның халықтың негізін терең зерттеу.
72. Абай сөз өнерін үлкен қоғамдық күш, əлеуметтік тартыстың құралы деп танып, өлеңге қойылатын көркемдіктің жаңа шарттарын белгілеген өлеңі: "Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы"
73. Өлең сөздің патшасы, сөз сарасы
Қиыннан қиыстырар ер данасы
Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп
Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы - өлең авторы, аты: А.Құнанбаев "Өлең-сөздің патшасы, сөз сарасы"
74. Абай өлеңнің түрі мен мазмұнына қойған талаптары: "Іші алтын, сырты күміс"болуы, "бөтен сөзбен былғамау"
75. Абай қазақ ортасында өлең қадірін кетіріп жүрген ақындарды сынаған өлең жолдары:
Бұрынғы ескі биді тұрсам барлап,
Мақалдап айтады екен сөз қосарлап.
Ақындары ақылсыз, надан келіп,
Көр-жерді өлең қыпты жоқтан қармап.
76. Қобыз бен домбыра алып топта сарнап,
Мақтау өлең айтыпты əркімге арнап.
Əр елден өлеңменен қайыр тілеп,
Кетірген сөз қадірін жұртты шарлап - Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Өлең сөздің патшасы,сөз сарасы"
77. Ескі бише отырмын бос мақалдап
Ескі ақынша мал үшін тұрман зарлап
Сөз түзелді, тыңдаушы, сен де түзел
Сендерге де келейін енді аяңдап - бұл жолдарда Абай не туралы айтып отыр: ақынның өлең сөздің мазмұнын өзгертумен байланысты тыңдаушыны да тəрбиелеу қажеттігіне назар аударады. Оларды халық тағдырын жырлайтын жаңа үлгідегі поэзияны түсінуге, бағалауға шақырады.
78. Абай ескі ақындар жырын тыңдауға үйреніп қалған ұғымды сынаған өлең жолдары:
Батырды айтсам, ел шауып алған талап
Қызды айтсам, қызықты айтсам, қыздырмалап...
79. Абайдың қоғам мен адам өміріндегі поэзияның орны жəне қызметі жайындағы ойын білдірген өлеңі: "Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол"
80. Абайдың 1888 жылы жазған өлеңі: "Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол"
81. Туғанда дүние есігін ашады өлең
Өлеңмен жыр қойнына кірер денең
Өмірдегі қызығың бəрі өлеңмен
Ойласаңшы бос қақпай елең-селең - Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол"
82. Абайдың өз əріптестеріне жаңа талап қойып, ел мұңына жақын болуын, халық алдында өзінің де, сөзінің де қадірін кетірмеуін тійлетін өлең жолдары:
Сый дəметпе, берсе алма еш адамнан
Нең кериеді жжақсы өлең сөз айтқаннан
Сүйінерлік адамды сүй, қызмет қыл
Аулақ боп əнін сатып нəрсе алғаннан.
83. Абайдың өлеңнің ермек емес, өнер екенін баса айтып, өз өнерін халық мүддесіне жұмсауын мақсат еткенін ашып айтатын өлеңі: "Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін"
84. Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін
Жоқ барды ертегіні термек үшін
Көкірегі сезімді тілі орамды
Жаздым үлгі жастарға бермекк үшін-өлең авторы: Абай Құнанбаев
85. Өлеңі бар, өнерлі інім сізге
Жалынамын мұндай сөз айтпа бізге
Өзге түгіл өзіңе пайдасы жоқ
Есіл өнер қор болып кетер түзге- деген жолда Абай не туралв айтып отыр: Жас буын ақындарға өлеңнің мазмұнына қатысы жоқ сөзуарлықты, "əсіресе қызыл теңеу", жалған қызықшылықты суреттеме деа тілек артады.
86. Мақсатым - тіл ұстартып, өнер шашпақ,
Наданның көзін қойып, көңілін ашпақ.
Үлгі алсын деймін ойлы жас жігіттер,
Думан-сауық ойда жоқ, әуел баста-ақ - үзінді авторы: Абай Құнанбаев
86. Абайдың қазақ əдебиетіне əкелген үлкен жаңалығы: қазақ ортасындағы өлең сөздің маңызын көтеруге күш салады. Жаңа сөзге лайық жаңа оқушы, тыңдаушы тəрбиелемек болады.
87. Абай кімдердің идеясына сүйене отырып, ақын қазақ ортасындағы өлең сөздің маңызын көтеруге күш салады? Белинский, Чернышевский
87. Абайдың дүниежүзілік озық поэзиядан алған тағы бір үлгісі: табиғат лирикасы.
88. Абайдың жылдың төрт мезгілі жайлы өлеңдері қай жылдар аралығында жазылған: 1886-1890ж
89. Абайдың табиғат тақырыбында жазған тұңғыш өлеңі: "Жаз"
90. Абайдың табиғат лирикасы, əсіресе жылдың төрт мезгілін суреттейтін өлеңдері қалай жазылған: Күшті ақындықпен, зор мəдениетпен жазылған аса сұлу, сырлы жырлар.
91. Абай жыл мезгілдерін сипаттау барысында əртүрлі ақындық бояу арқылы оқушының көз алдына қандай табиғат көріністерін сипаттайды: жайқалған гүл"бəйшешекті", "көгорай шалғыны" мен "күркіреген өзені", тамылжып тұрған "шыбынсыз жаз", ақ кірпік бораны мен үскірік аязы бар қыс, аспанын бұлт торлап, сарғыш даласын шық басқан, сұрғылт күз.
92. Абай əр өлеңінде əуелі нені суреттейді: табиғат көріністерін суреттейді, ізінше қазақ ауылынының тірлік-кəсібіне, шаруа-жайыеа көшеді.
92. Жаздыкүн шілде болғанда,
Көкорай-шалғын, бәйшешек,
Ұзарып, өсіп толғанда;
Күркіреп жатқан өзенге
Көшіп ауыл қонғанда - авторы: Абай Құнанбаев
93. Абайдың "Жаз" өлеңіндегі көріністер: Жаз мезгілінде күркіреп жатқан өзеннің көгорай шалғын жағасына көшіп барып, қонып жатқан ауыл, ақ білегін сыбанып, үй тіккен қыз келіншектер, өзен шетінде шыбындап, бөгелектеп тұрған құлын-тайлы жылқылар.
94. Абайдың "Қыс" өлеңіндегі көріністер: Қыс мезгілінде шидем мен тондарын қабаттап киіп, оранып алса да, долы боранға"бет қарауға шыдамай, сырт айналып", тағы да мал соңында қар жамалып, мұз жастанған жылқышылар, титығы құрыған тайлар мен жабағыларға ауыз салуға аран ашып жүрген аш қасқырлар.
95. "Абайдың табиғат лирикасы, əсіресе жылдың төрт мезгілін суреттейтін өлеңдері-күшті ақындық шщеберлікпе, зор мəдениетпен жазылған аса сұлу, сырлы жырлар..."-пікір авторы:
Зейнолла Қабдолов
96. Абай Құнанбевтың "Қыс"өлеңінен үзінді:
Ақ киімді денелі, ақ сақалды,
Соқыр,мылқау,танымас тірі жанды
Үсті-басы-ақ қырау,түсі суық.
Басқан жері сықырлап келіп қалды(жалғастыр)
97. Абайдың "Қыс" өлеңідегі "ұшпа" сөзінің мағынасы: жеке шоқ бұлт
98. Абайдың 1889жылы жазған, күз мезгіліне арнаған екі өлеңі: "Күз","Қараша,желтоқсан мен сол бір-екі-ай"
99. Абайдың 1890жылы жазған, қыстан қысылып шыққан ел қуанышына ортақтасу сезімін жеткізген өлеңі: "Жазғытұры"
100. Қырдағы ел ойдағы елмен араласып
Күлімдесіп көрісіп құшақтасып
Шаруа қуған жастардың мойын босап
Сыбырласып сырласып мауқын басып-Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Жазғытұры"
101. Абайдың табиғатты сырттай тамашаламай, өлең кейіпкерінің көңіл күйімен, ішкі сезімімен табыстыра, ұштастыра суреттеген өлеңдері: "Желсіз түнде жарық ай","Көлеңке басын ұзартып"
102. Абай "Көлеңке басын ұзартып" өлеңінде нені суреттейді: кешкі табиғаттың сұрғылт суреті ақын көңілінің күңгірт бейнесімен шебер астасады.
103. Күңгірт көңілім сырласар
Сұрғылт тартқан бейуаққа
Төмен қарап мұңдасар
Ой жіберіп əр жаққа - Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Көлеңке басын ұзартып"
104. Абай өз басының шарасыз күйін, іске аспаған ойларын неге теңейді: адасқан күшікке, "адасқан күшік секілді,ұлып жұртқа қайтқан ой"
105. "Ақын неғұрлым данышпан болса,соғұрлым табиғатпен терең араласып, оны құшағына тұтас қамтып алады. Сөйтіп бізге табиғатты барынша байланыстыра көрсетеді"-пікір авторы: В.Белинский
106. Абайдың өз заманының ұнамсыз,сорақы көріністерін дəл көрсетіп, өткір,ызалы күлкімен шенеп,ел билеушілердің типтік бейнесін жасаған өлеңдері: "Болым болдым,мінеки", "Мəз болады болысың"
107. Абай "Болым болдым,мінеки" өлеңін кімге арнаған: Күлембай болысқа
108. Болыс болдым мінеки
Бар малымды шығындап
Түйеде қом атта жал
Қалмады елге тығындап-деген жолда Абай айтып отырған астарлы ой: осылай болыс өзінің əкімдікке қол жеткізу жолын,сайлау кезіндегі психологиясын,өзінен үлкен басшылар алдындағы мүсəпір күйін,момын елге қоқырайған түрін, ел ішіндегі талас тартысқа көзқарасын əңгімелейді.
109. Күштілерім сөз айтса
Бас изеймін шыбындап
Əлсіздің сөзін салғыртсып
Шала ұғамын қырындап-Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Болыс болдым мінеки"
110. Абай "Болыс болдым мінеки" өлеңінде болыстың портретін кімге жасатады: өзіне
111. Абай "Болыс болдым мінеки" өлеңінде қандай көркемдік құралдарды пайдаланады: мысқыл,теңеу,эпитеттер,салыстырулар .
112. Абай "Мəз болады болысың"өлеңінде нені суреттейді: ар-ұятын оқалы тонға сатқан болыстың жұр жиіркенер қылықтарын тағы да өткір сынға алады.
113. Абайдың 1889 жылы заман,дəуір,оның адамдары жайлы ойтолғанысының жаңа бір көрінісі жəне мазмұнына түрі сай,аса көркемдік деңгейде жазылған шығармасы: "Сегіз аяқ"
114. Абайдың өзі əн шығарған өлеңі: "Сегіз аяқ"
115. "Сегіз аяқ" өлеңі қалай басталады: өз басының мұңын өлеңге шаққан ақын арнауынан.
116. Алыстан сермеп
Жүректі тербеп
Шымырлап бойға жиылған
Қиуадан шауып
Қисынын тауып
Тағыны жетіп қайырған - үзінді авторы, өлең аты: А.Құнанбаев "Сегіз аяқ"
117. Абай "Сегіз аяқ" өлеңінде "Толғауы тоқсан қызыл тіл","өткірдің жүзі,кестенің бізі-өрнегін сендей сала алмас"-деген жолдарда нені бағалайды: əлеуметтік,эстетикалық өткірлік пен тапқырылықты.
118. Абай "Сегіз аяқ" өлеңінде мақтанқұмарларды қалай түйрейді: "басында ми жоқ,өзінде ой жоқ"-"күпілдек"
119. Тамағы тоқтық
Жұмысы жоқтық
Аздырар адам баласын-деген жолдар арқылы Абай жасаған қорытынды: осындай ұнамсыз мінездерді тудырып отырған əрекетсіздік,жұмыссыздық деген қорытынды жасайды.
120. Абай "Сегіз аяқ" өлеңінде халқын еңбекке қалай шақырады: "Еңбек етсе ерінбей, тояды қарның тіленбей", "Егіннің ебін,сауданың тегін" іздеуге,адал мал табуға ақыл береді.
121. Абай "Сегіз аяқ" өлеңінде өзінің жалғыздығы жайлы сыр шерткен өлең жолдары:
Ауырмай тəнім
Ауырды жаным
Қаңғыртты,қысты басымды
Тарылды көкірек
Қысылды жүрек
Ағызды сығып жасымды
122. Абайдың "Сегіз аяқ"өлеңі қалай аяқталады?
Атадан алтау
Анадан төртеу
Жалғыздық көрер жерім жоқ
Ағайын бек көп
Айтамын ептеп
Сөзімді ұғар елім жоқ.
123. Абай "Ал сенейін,сенейін" өлеңінде нені суреттейді: сол ортаның сұрқия мінезіне сырттай келіскен адамның "момын" мінезін танытады. "Ал сенейін" дей отырып,улы кекесінмен ащы ажуалайды.
124. Өткен өмір-көрген түс
Не қылғанда бір болар
Деп наным ем "маған нан"
Не таптым мен нанғаннан-Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Ал, сенейін, сенейін"
125. Абайдың ызалы сыншылдық үлгісінде жазған өлеңі: "Қайтсе жеңіл болады жұрт билемек?"
126. Сасқаныңды көрсетпе ешкімге бір
Сөйтсе де ірісімен кеңесіп жүр
Көрінбе ел көзіне əсте қорқақ
Жанды жан демейтұғын жан шығып бақ- деген жолда Абай нені суреттейді: ел билеудің қиындығын айта отырып, жуан,бұзықтарға ол құбылмалы,екіжүзді болудың жолдарын əдейі əңгімелейді. Ирониялық əдіс қолданып,əзəзілдің өсиетін айтады.
126. Абайдың қазақтың малқұмар байларына арнап шығарған өлеңі: "Малға достың мұңы жоқ"
127. Мал жияды мақтанып білдірмекке
Көзге шұқып малменен күйдірмекее
Өзі шошқа өзгені ит деп ойлар
Сорпа-сумен сүйекпен сүйдірмекке- Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Малға достың мұңы жоқ"
128. Абай "Малға достың мұңы жоқ" өлеңінде қазақ байларының құнсыз кескінін қалай бейнелейді: "Малға достың мұңы жоқ малдан басқа"
129. Абай ақындығының жаңа кезеңін, кемеліне келіп толысуын дəлелдейтін өлеңі: "Адамның кейбір кездері"
130. Абай "Адамның кейбір кездері" өлеңінде қандай ақынның бейнесін береді: "қыранша қырымға қарап","мұң мен зарды қолға алып","надандық пен зұлымдыққа кектенген", "шиыршық атып,толғанған"
131. Ызалы жүрек,долы қол
Улы сия,ащы тіл
Не жазып кетсе жайы сол
Жек көрсеңдер өзің біл- үзінлі авторы, өлең аты: Абай "Адамның кейбір кездері"
132. Абайдың 1898ж жазған, ойшыл адамның өмірде көргені мен басынан кешкен шерлі сырын танытатын шығармасы: "Өлсем орным қара жер,сыз болмай ма"
133. Жүрегіңнің түбіне терең бойла
Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла
Соқтықпалы соқпақсыз жерде өстім
Мыңмен жалғыз алыстым кінə қойма- Абайдың қай өлеңінен үзінді: "Өлсем орным қара жер сыз болмай ма"
134. Абайдың "Өлсем орным қара жер" өлеңі қалай аяқталады: өлеңнің аяғы уайыммен,қайғымен бітпейді, ойлы əзілмен аяқталады.
135. Абайдың өз өмірінің үлкен қорытындысын жасаған өлеңі: "Өлсем орным қара жер,сыз болмай ма"
136. Абайдың 90-жылдары жазған өлеңдері:
1. Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа
2. Құлақтан кіріп,бойды алар
137. Абайдың қоғамдық күшін,адам өміріндегі қызметін тереңдей көрсетуге арналған туындылары:
1. Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа
2. Құлақтан кіріп,бойды алар
138. Қазақ әнінің көркемдік қасиетін,адам сезіміне әсер ететін күшін Абай қалай суреттейді?
Шырқап,қалқып,сорғалап тамылжиды,
Жүрек тербеп,оятар баста миды.
Бұл дүниенің ләззаты бәрі сонда,
Ойсыз құлақ ала алмас ондай сыйды.
Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар,
Оның тәтті оралған мәні оятар.
Кейі зауық, кейі мұң дертің қозғап,
Жас балаша көңілді жақсы уатар
139. Абай кімді әнші деп таниды? Өмір шындығы мен көңіл-күйінен туған ,баста миды оятып,жүрек тербететін әнді нақышына келтіріп орындай алатын шеберді ғана әнші деп таниды
140. Әннің де естісі бар,есері бар,
Тыңдаушының құлағын кесері бар.
Ақылдының сөзіндей ойлы күйді
Тыңдағанда,көңілдің өсері бар - деген үзінді авторы: Абай Құнанбаев
141.Дүние ойдан шығады,
Өзімді-өзім ұмытып.
Көңілім әнді ұғады,
Жүрегім бойды жылытып - деген үзінді авторы:Абай
142.Ән арқылы өткен өмірін еске түсіріп, өткен күннің уларын ішіптерең ойға шоматын ақын кім? Абай
143. Абайдың өз әнімен тараған әндері:
1. Сегіз аяқ
2. Көзімнің қарасы
3. Қор болды жаным
4. Бойы бұлғаң
5. Айттым сәлем,Қаламқас
144. Халық арасында әнге айналған Абайдың аудармалары:
1. Қараңғы түнде тау қалғып
2. Татьянаның хаты
145. Құр айғайға емес,ойшыл адамның мұңды сырын шертуге лайықтап жазылған туындылар: қазақтың халық әндері (оларда сезім күйі, нақысты бағына мол)
146. 90-жылдардың аяқ кезінде Абай кімнің мысалын көбірек аударған? Крыловтың
147. Абайдың Крыловтан аударған мысалдары:
1. Жарлы бай
2. Емен мен шілік
3. Қазаға ұшыраған қара шекпен
4. Жарлы бай
5. Есек пен бұлбұл
6. Бүркіт пен қарға
7. Шегіртке мен құмырсқа
8. Әншілер
9. Ала қойлар
10. Түлкі мен қарға
11. Есек
12. Бақа мен өгіз
13. Піл мен қанден
148. Абай ұнамсыз құбылыстарды ненің үлгісімен сынады? Мысалдың үлгісімен
149. Мақтан сүйгіш даңғойлардың түлкі мінездес қуларға мазақ болуын көрсететін мысал: Түлкі мен қарға
150. Ертеңін ойламайтын жалқауларды күлкі ететін мысал: Шырылдауық шегіртке
151. Шегірткені әкеліп,онан әлдеқайда кіші жәндік ,бірақ еңбекшіл құмырсқаға бас игізген мысал? Шырылдауық шегіртке
152. Абайдың қазақ өлеңдеріне кіргізген негізгі түр өзгешеліктері немен тығыз байланысты: оның көркем әдебиеттің мазмұнына қосқан жаңалықтарымен
153. Абайдың енгізген жаналықтары қандай үлгіде: ұйқас,бунақ,шумақ
154. Қазақтың жазба әдебиетінің негізін салушы: Абай
155. Тіл ұстартқан ақын кім? Абай
156. Абайдың жас кезінде бойында кімдерге еліктеу болды? Шығыс ақындарына
157. Абайдың Шығыс ақындарына еліктеуінің айғағы бола алатын өлеңдері:
1. Иузи рәушән,көзі гауһәр
2. Физули,Шәмси,Сайхали
3. Әлфби өлеңі
158. Абайдың өлеңге қойған талабы:
Бөтен сөзбен былғанса сө арасы-
Ол ақынның білімсіз бишарасы,
159. Мақсатым-тіл ұстартып,өнер шашпақ авторы: Абай
160. Абайдың өлеңдері қандай: көркем,мағыналы,көпке түсінікті,бас-аяғы жинақы
161. Абай қолданған эпитеттер:
Қан жүрек те қайғылы-ау.
... Ызалы жүрек ,долы қол.
...Асау жүрек аяғын шалыс басқан.
...Адасқан күшік секілді
..Жел қорғаған желкек шал
...Өрбіген жүрек басылмай
162. Абай қолданған қан жүрек тіркесінің мағынасы: қайғы
163. Абай қолданған асау жүрек тіркесінің мәнісі: бұлқынған қайрат
164. Абайдың қолданысындағы ызалы жүректіркесінің мәнісі: кектену
165. Абайдың өлеңдеріндегі метафоралар:
Сұлу аттың-көркі жал,
Адамзаттың көркі-мал
Өмір сүрген кісіге
Дәулет-қызық,бала-бал
Қайғың-қыс,жүзің -жаз
Сенсің-жан ләззаты,
Сенсің-тән шәрбаты
Сен-жаралы жолбарыс ең,
Мен -киіктің лағы ем.
166.Абайдың ұлғайған метафоралары кездесетін қатар:
Дем алысы-үскірік, аяз бен қар
Кәрі құдаң-қыс келіп әлек салды
күн-күйеу,жер-қалыңдық сағынышты
Құмары екеуінің сондай күшті
Берекелі болса ел,
Жағасы-жайлау ол бір көл
Жүрек теңіз, қызықтың бәрі-асыл тас.
Сол қызықсыз өмірде жүрек қалмас.
167. Күн жоқта кісімсінер жұлдыз бен ай,
Ол қайтсін қара түнде жарқылдамай.
Азалы ақ көрпесін сілке тастап,
Жер күлімдер өзіне беріп шырай - қолданылған көркемдік тәсіл: Кейіптеу
168. Абай адамның психологиясын,күйініш-сүйінішін суреттеуде нені қолданған? Дамытуды
169. Абайдың дамытуды қолданған өлеңдері:
1. Желсіз түнде жарық ай
2. Қызарып,сұрланып
170. Абайдың арнау түрінде жазған өлеңі: Балалық өтті ,білдің бе?
171. Балалық өтті,білдің бе?
Жігіттікке көндің бе?
Жігіттік өтті,білдің бе?
Кәрілікке көндің бе? - берілген үзіндідегі арнаудың түрі: сұрай арнау
172. Абай өлеңдеріндегі шендестіру:
Қар-аппақ, бүркіт-қара, түлкі-қызыл
Ұқсайды қаса сұлу шомылғанға.
Аппақ ет, қып-қызыл бет , жап-жалаңаш,
Қара шаш қызыл жүзді жасырғанда
173. Самородный сары алтын,
Саудасыз берсең алмайды
Саудырған жезіне
Саудасыз сары қамқаны,
Садаға кеткір сұрайды,
Самарқанның бөзіне қайталау түрі: Аллитерация
174. Абайдың 16 тармағы түгелдей Ж әріпінен басталатын өлеңі: Жайнаған туың жығылмай(Оспанға)
175. Абайдың поэмалары:
1. Масғұт
2. Ескендір
3. Әзім әңгімесі
176. Абайдың аяқталмай қалған поэмасы: Әзім әңгімесі
177. Ағың жесең,ақылың жаннан асар,
Сары жесең, дәулетің судай тасар,
Егерде қызыл жеміс алып жесең,
Ұрғашыда жан болмас сенен қашар - қай поэмадан үзінді? Масғұт
178. Абайдың Масғұт поэмасындағы Мақсұт ақылды да, байлықты да таңдамайды, оларды қалай сынайды?
Көп наданның арасындағы жалғыз ақылды адамның күйіне де, байлық пен малқұмарлық аздырған байдың жайына да талғампаздықпен қарайды
179. Абайдың Масғұт поэмасындағы Масғұт нені қадір тұтады: әйелмен достықты.Ер мен әйел теңдігін жақтайды.
180. Мың бір түн ертегісінен алынған бір уақиғаның өлеңмен жазылған түрі: Әзім әңгімесі
181. Әзім әңгімесінде қандай мінез сыналады? Көпті алдап жүрген аярлық
182. Абай поэмаларының ішіндегі елеулісі де , ақынның гуманистік ой-пікірін тереңірек танытатыны да: Ескендір поэмасы
183. Ескендір поэмасы Шығыс еллерінде қандай атпен тараған: Ескендір Зұлқарнайын
184. Ескендір поэмасы қай қолбасшы жайлы аңыздар негізінде жазылған: Александр Македонский
185. Ескендір тақырыбын жыр еткен Шығыстың ақындары:
1. Фирдоуси
2. Низами
3. Науаи
4. Жәми
186. Ескендір поэмасындағы Аристотель кім? Ескендірдің тәрбиешісі болған ұлы ғалым
187. Ескендір поэмасындағы символдар: қақпа мен көз сүйегі
188. Ескендірпоэмасының оқиғасы қандай түйінге құрылады: әділдік пен жауыздың бетпе-бет кездеседі де, кейіпкердің мінез-құлқы іс -әрекеті арқылы ашылады.
189. Ескендір поэмасының соңы қандай: Ескендір Аристотельге кездеседі
190. Абайдың шағын поэма жасаудағы шеберлігін неден аңғарамыз: поэмада жарқын суреттер мен қажетті баяндаулар,диалог пен лирикалық шегініс орынды пайдаланылғандықтан
191. Абай өзінің бір алуан шығармаларын қара сөзбен жазған мерзім: 90 жылдар
192. Абайдың өзі көрген өмір сабақтары туралы ойларын, содан туындайтын даналық, философиялық түйіндері жинақталған публицистикалық үлгіде жазылған туындысы: Қара сөздер
193. Қара сөздерге тән қатарлар:
1. Көлемі шағын
2. Мазмұны мен мағынасы ауқымды
3. Кейбірі сұрақ-жауап түрінде беріледі
194. Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, ақыры осыған байладым, енді мұнан басқа ешбір жұмысым жоқ
(Бірінші қара сөз)
195. Адам ата-анадан туғанда есі болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кісі өзі де есті болады. Әрбір естілік жеке өзі іске жарамайды. Сол естілерден естіп, білген жақсы нәрселерді ескерсе, жаман дегеннен сақтанса, сонда іске жарайды, сонда адам десе болады (он тоғызыншы қара сөз)
196. Естіген нәрсені ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар: әуелі - көкірегі байлаулы берік болмақ керек; екінші - сол нәрсені естігенде я көргенде ғибрәтлану керек, көңілденіп, тұшынып, ынтамен ұғу керек; үшінші - сол нәрсені ішінен бірнеше уақыт қайтарып ойланып, көңілге бекіту керек; төртінші - ой кеселі нәрселерден қашық болу керек. Егер кез болып қалса, салынбау керек. Ой кеселдері: уайымсыз салғырттық, ойыншы-күлкішілдік, я бір қайғыға салыну, я бір нәрсеге құмарлық пайда болу секілді. Бұл төрт нәрсе - күллі ақыл мен ғылымды тоздыратұғын нәрселер
(отыз бірінші қара сөз)
197. Бірлік - ақылға бірлік, малға бірлік емес. Малыңды беріп отырсаң, атасы басқа, діні басқа, күні басқалар да жалданып бірлік қылады. Бірлік малға сатылса, антұрғандықтың басы осы. Ағайын алмай бірлік қылса керек... (алтыншы сөз)
198. Кеселді жалқау,қылжақбас,
Әзір тамақ,әзір ас.
Сырты пысық , іші нас
Артын ойлап ұялмас,- болып жүріп тірімін деме,өлімнің өзі артық дейд. Осы пікірін қай сөздерінде толықтыра түседі? (33 пен 18)
199. Тегінде адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрсемен оздым ғой демектің бәрі бекер: Абай
200. Хикмет те ,мал да , өнер де орыста тұр.залалынан қашық болу, пайдасына орттақ болуға тілін,оқуын білмек керек.Орыстың ғылымы,өнері-дүниенің кілті. (25 сөз)
201. Абай мысалға келтірген мақал-мәтелдер:
Мал - адасның бауыр еті
Түстік өмірің болса, күндік мал жи.
Малдының беті-жарық, малсыздың беті-көншарық
Ердің малы елде, еріккенде қолда
Өзіңде жоқ болса- әкең де жат.
202. Бұл мақалдардан не шықты? Мағлұм болды: қазақ тыныштық үшін, ғылым үшін, білім үшін, әділет үшін қам жемейді екен, мал үшін қам жейді екен, бірақ ол малды қалайша табуды білмейді екен, бар білгені малдыларды алдап алмақ яки мақтап алмақ екен, бермесе оныменен жауласпақ екен. Малды болса, әкесін жаулауды да ұят көрмейді екен. Әйтеуір ұрлық, қулық-сұмдық, тіленшілік, соған ұқсаған қылықтың қайсысын болса да қылып жүріп, мал тапса, жазалы демесек керек екен. (бесінші сөз)
Атың шықпаса, жер өрте дейді. Жер өртеп шығарған атыңның несі мұрат? Ата-анадан мал тәтті, алтынды үйден жан тәтті дейді. Ата-анасынан мал тәтті көрінетұғын антұрғанның тәтті дерлік не жаны бар. Бұлардың бәрінен де қымбат ата-анасын малға сатпақ ең арсыздың ісі емес пе? Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей Азат болсың құл-қолдан келмес іске ұмтыл: 29 қара сөз
203. Абайдың өзі шығарған нақылдардың көбі қай сөзінде жинақталған? 37 қара сөз
204. Бақпен асқан патшадан,
Мимен асқан қара артық,
Сақалын сатқан кәріден
Еңбегін сатқан бала артық - 37 қара сөз
205. Әкесінің баласы-адамның дұшпаны,
Адамның бауыры-бауырдың - 37 қара сөз
206. Жаманды дос -көлеңке
Басыңды күн шалса,
Қашып құтыла алмайсың.
Басыңды бұлт алса,
Іздеп таба алмайсың - отыз жетінші қара сөзден
Абайдың соңғы туындылар қатары: қара сөздер
207. Абайдың ауруы салдарынан еш нәрсе жаза алмаған уақыты:1900-1904
208. Абай дүниеден қай жылы өтті: 1904 жылы, 23 маусым
209. Қазақ әдебиеті тарихындағы Абайға берілген ең алғашқы маңызды баға: Қазақтың бас ақыны
210. 1913 жылғы Қазақтың бас ақыны мақаласының авторы: А.Байтұрсынұлы
211. Абайдың ақындық әлемі дегеніміз мағыналық ауқымы өте кең ұғым. Абай поэзиясы -- өз заманындағы қоғамдық өмірдің ең көкейкесті, ең күрделі және маңызды мәселесін қозғаған, толғаған поэзия - З. Ахметов
212. Бұл күнде Абай сөзі әр қазақтың ағзасына ана сүтімен бірге дариды десе, артық айтылған емес. Ана сүті тән қорегі ретінде жас сәбидің буыны бекіп, бұғанасы қатаюына қызмет етсе,ақын сөзі оның санасына адамдық пен азаматтықтың ұрығын сеуіп қызмет етеді - Ж. Ысмағұлов
9 СЫНЫП ЖАРАТЫЛЫСТАНУ БАҒЫТЫ:
Қазақтың бас ақыны- Абай Құнанбаев.Одан асқан бұрын-соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ...
Абай не нәрсені жазса да ,түбірін,тамырын,ішкі сырын,қасиетін қарамай жазды.Әр нәрсенің сырын,қасиетін терең сезініп жазған соң,сөздің бәрі де халыққа тіреліп,оқушылардың біліміне сын болып,емтихан болып табылады
А.Байтұрсынов
1. Абай Құнанбаев: қазақтың ұлы ақыны, көркем сөздің теңдесі жоқ шебері, философ, қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы, үлкен ойшыл-ағартушы, сазгер.
2. Абайдың әкесі Құнанбай қай округте ағасұлтан болған?
Қарқаралы округіне
3. Абай әуелде кіммен мұсылманша хат таниды?
Ғабитхан деген татар молдасынан
4. Абайды әкесі неше жасында және қайда оқуға жібереді?
10жасында,Семей қаласындағы Ахмет Ризаның медресесіне
5. Абай бос уақытында кімдердің шығармаларын өз бетімен оқып,ертегі,дастан,қисса сияқты әдеби мұралармен танысады?
Низами,Сағди,Науаи,Физули,Фирдоуси
6. Абайдың кітап оқуға берілгендігі туралы М.Әуезов Абай жолы роман-эпопеясында суреттеуі: Зере Абайдың кітапқа берген ықыласын байқап бір күні кешке:
-Қарағым, осының ақыл. Ішкен менен жегенге мәз боп, мойны-басы былқылдап, ақылдан да, өнерден де кенде боп жүрген бай баласы аз ба? Осы ала қағазыңнан айрылма! Ұқсама аналарға!..-деген. Әжесі кітап қадірін жақсы айтқанға Абай ырза болып, жаңағы сөзден соң, күн сайын бір тамаша әңгіме айтатын болды. Шешелер, малшылар, балалар боп баршасы телміре тыңдайтын.
7. Абай медреседе неше жыл оқиды? 3жыл
8. Абай медреседен кейін қайда барып оқиды? Приходская школаға түсіп,3айдай орысша оқиды
9. Құнанбай Абайды неше жасында ел билеу ісіне араластырмақ болады? 13жасында
10. Абай кімнің жұмсауымен ел ішіндегі әртүрлі мәселелерге араласады?
Әкесінің
11. Абай ескі әңгімелерді,өлең-жырларды кімдерден үйренеді?
Ауыл ішінен
12. Абай қаладағы медреседе 3жыл діни оқу оқып,қандай тілдерді жетік біліп шығады?
Араб,парсы,шағатай тілдерін
13. Араб,парсы,шағатай тілдерін жетік білген Абай қандай шығармалармен танысуға мүмкіндік алады? Шығыс ақындарының шығармаларымен
14. Абай қазақтың халықтық өлең-жырларын,ертегі,қисса,аңыз-әңг імелерін кімдерден естіп,жастай жадында сақтайды? Әжесі Зереден,халық ақындары Шөже, Бәйкөкше, Балта
15. Абай қай елдердің ақын-жазушыларын оқыған?
1. Тәжік-Фирдоуси
2. Әзірбайжан-Низами мен Физули
3. Парсы-Сағди мен Шәмси
4. Өзбек-Науаи
16. Абай Шығыс елінің тұрмыс-тіршілігімен,салт-дәстүрімен ,әдет-ғұрпымен таныстырған шығармалар: Шаһнама, Ескендірнама, Ләйлі-Мәжнүн, Фархат-Шырын, Мың бір түн
17. Абайдың сүйіп оқыған шығармалары:
Шаһнама, Ескендірнама, Ләйлі-Мәжнүн, Фархат-Шырын, Мың бір түн
18. М.Әуезов Абайдың рухани өсуіне әсер еткен жағдайлар туралы былай деп жазады:
Ұлттық және бүкіл адамзаттық мәдениеттің үш түрлі мол арнасы данышпан ақынның шығармашылық ісіне рухани азық болды. Абайдың бүкіл ой-қиялына, әлеуметтік, ақындық ісіне дем беріп, шапағатын төккен арнаның бірі-халықтың өзі жасаған , ауыздан ауызға тараған, баспа жүзінде сақталып келе жатқан қазақтың бағзы замандағы халық мәдениетінің бай мұрасы, ақындығына рухани дем беріп, азық болған екінші арна-Шығыс мәдениетінің тамаша мұрасы, үшінші арна- орыс мәдениеті, Еуропа мәдениеті.
19. Абайдың Петербургтен жер аударылып келген Е.П. Михаэлиспен кездескенлегі кітапханадан іздеген журналы: Руский Вестник
20. Абайдың шығармашылықпен еркін айналыса бастаған жылдары: 1860 жылдар
21. Абай Құнанбаевтың өз атынан жарияланған алғашқы өлеңі: Жаз, 1886ж
22. Абайдың қай өлеңдерінен сол кездегі қазақ қоғамының жағдайын жан-жақты көруге болады: Жаз, Күз, Қыс, Жазғытұры, Жасымда ғылым бар деп ескермедім, Ғылым таппай мақтанба, Интернатта оқып жүр, Сегіз аяқ
23. Абайдың жастарды білім-ғылымды меңгеруге шақыратын өлеңі:
Пайда ойлама,ар ойла
Талап қыл артық білуге.
Артық білім кітапта
Ерінбей оқып көруге.
24. Абай жастарды тәрбиелеуге байланысты ойларын мына өлеңдерінде айқын білдіреді: Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат, Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін, Жасымда ғылым бар деп ескермедім, Ғылым таппай мақтанба.
25. Абай ақынның қазақ өмірінің мәселелерінің әрқайсысына тоқталып, өмір шындығының бетін ашып қана қоймай, алға қойған мақсатты орындау үшін не керек екеніндігін көрсетіп беретін өлеңі:
Малыңды жауға,
Басыңды дауға,
Қор қылма, қорға, татулас.
Өтірік, ұрлық,
Өкімет зорлық
Құрысын, көзің ашылмас.
Ұятың, арың оянсын,
Бұл сөзімді ойлансын! - Сегіз аяқ
26. Абай елдің шырқын бұзар өтірік пен өсек,бақ таластыру,ұрлық пен барымта екенін
айтты:
...Қайнайды қаның,
Ашиды жаның
Мінездерін көргенде (Сегізаяқ)
27. Сегіз аяқ өлеңіндегі мына жолдардың мәні:
Болмашы кекшіл,
Болсайшы көпшіл,
Жан аямай, кәсіп қыл!
Орынсыз ыржың,
Болымсыз қылжың,
Бола ма дәулет, нәсіп бұл?
Еңбек етсең ерінбей,
Тояды қарның тіленбей,- адам үшін өмірдің мәні - еңбек ету
28. Абай:
Жартасқа бардым,
Күнде айқай салдым,
Одан да шықты жаңғырық.- өлең жолдарында : өзінің кертартпа күштермен күресте жалғыз екеніне, ел басқарушылардың ескі әдеттен айырылғысы келмейтініне қатты қынжылады.
29. Абайдың айналасының оны ұқпауын, етегінен басып, алға жібермеуін, көмек берудің орнына, жаулық ойлауын қай өлең жолдарында білдіреді:
Атадан алтау,
Анадан төртеу,
Жалғыздық көрер жерім жоқ.
Ағайын бек көп,
Айтамын ептеп,
Сөзімді ұғар елім жоқ.
Моласындай бақсының,
Жалғыз қалдым, тап шыным!
30. Абайдың Сегіз аяқ өлеңі - өз кезеңіндегі өмір шындығын көрсетуден туған өлеңдерінің бірі. Мұның бір жағы - сын, сықақ болса, екінші жағы - өсиет-өнеге, үлгі-ғибрат беру.
31. Абайдың қазақ даласындағы әлеуметтік теңсіздікті шынайы суреттеген өлеңдері: Күз, Қараша, желтоқсан мен сол бір-екі ай
32. Күз деген өлеңінде:
Біреу малма сапсиды, салып иін,
Сабыраңқы тартыпты жыртық киім.
Енесіне иіртіп шуда жібін,
Жас қатындар жыртылған жамайды үйін. - деп кедейлердің ауыр тұрмысын бейнелейді.
33. Қараша, желтоқсан мен сол бір-екі ай өлеңіндегі кедейлер тұрмысы:
Кедейдің өзі жүрер малды бағып,
Отыруға отын жоқ үзбей жағып.
Тоңған иін жылытып, тонын илеп,
Шекпен тігер қатыны бүрсең қағып.
34..Иін деген сөз қандай мағынаны береді?
Екі иығы,қолы деген мағына
35.Абай кедейдің аянышты өмірін,тұрмыс-тауқыметін қай өлеңінде жазған?
Қараша,желтоқсан мен сол бір,екі ай
36. Кәрі қой ептеп сойған байдың үйі,
Қай жерінде кедейдің тұрсын күйі?
Қара қидан орта қап ұрыспа берсе,
О да қылған кедейге үлкен сыйы.
Қар жауа да, тоңбайды бай баласы,
Үй жылы, киіз тұтқан айналасы.
Бай ұлына жалшы ұлы жалынышты,
Ағып жүр ойнатар көздің жасы,- деген өлең жолдарында сипатталатын жайт: байлардың тұрмысы кедей тұрмысына қарсы екендігі. Кедейдің ауыр халі үлкендердің басына түскен азап қана емес, олардың балаларының да көретін күні осы екенін көрсетеді
37. Байда мейір, жалшыда бейіл жоқ,
Адастырған екеуін құдайым-ай! - деп бірін - бірі аңдысумен келген таптар қайшылығын көрсетеді
38. Абайдың өз поэмасына арқау етіп алған ертегісі: Масғұт
39.Абайдың Масғұт поэмасының түйіні:
Байлық та,хандық та ақылға табынған.Ақылды алған адам азып-тозбайды,тіршіліктің тұтқасы-ақыл мен білімде деген қорытындыға келіп,жастарға соны үлгі етіп ұсынады.
40.Абайдың бүкіладамзаттық гуманистік көзқарасты негізге алып,адам бойындағы қасиеттерді жан-жақты ашып,ойлануға,ізгілікке жетелейтін поэмасы:
Ескендір
41. Бұл- адам көз сүйегі,-дейді ханға
Тоя ма адам көзі мың-мың санға?
Жеміт көз жержүзінде тоймаса да
Өлсе тояр,көзге құм құйылғанда
Кәпір көздің дүниеде араны үлкен
Алған сайын дүниеге тоя ма екен?
Қанша тірі жүрсе делген күні
Өзге көзбен бірдей-ақ болады екен,-қай поэмасы? Ескендір
42.Абай Ескендір поэмасында жауыздаққа жетелейтін тойымсыздық екенін көрсетіп,оған нені қарсы қояды? Ақыл,әділет,даналықты
43.Абай Ескендір поэмасында символ ретінде нені көрсетеді?
Қақпадан сыйға алған адамның көз сүйегін
44.Абай Ескендір поэмасында жұмбақты кімге шештіреді?
Данышпанға
45. Абай Ескендір поэмасында көрші елдерге шабуыл жасап,ханын өлтіріп,халқын талап,жазықсыз жандардың қанын судай шашқан қанішер,жауыз кімнің шапқыншылығын әрекетін әшкерелейді?
Ескендірдің (Александр Македонский)
46. Абай Ескендір поэмасының мазмұны:
Ескендір темір қорғанды қақпаға кездесіп,қамалды ала алмай,дағдарысқа ұшыраған патшаға қақпаның күзетшісі орамалға түйген адамның көз сүйегін арғы беттен сыйға лақтырады.Оның мәнісін түсінбей ашуланған Ескендір ойшыл-ғалым Аристотельден жұмбақтың мәнін сұрайды.Аристотель адам көзі тіршілікте еш нәрсеге тоймайтынын,тек өлгенде,топыраққа көміліп тынатынын айтады.Ақын жауыздықты ізгілік жеңеді ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz