Халел Ғаббасұлының саяси көзқарастары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Халел Ғаббасұлының саяси көзқарастары

Абай мұрасынан айрықша нəр алып, қанаттанған, сөйтіп ұлттың тəуелсіздігіне орай, ғаламат іс тындырған Ə.Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, тағы басқалардың қатарына Халел Ғаббасов та жатады. Мəскеу университетін үздік бітіріп, елге оралған ол қазақ жеріндегі ұлы оқиғаларғабелсене араласады. 1917 жылы 21-28 шілде аралығында Орынборда өткен Жалпықазақ съезіне Семейден делегат болып қатысады. Съезде мемлекеттік билік, облыстардағы автономия ісі, халықтық милиция, земство, учредительное собрание сайлауына дайындық, депутаттар сайлау, Бүкілресейлік мұсылмандар кеңесіне қатысу, қазақ партиясын құру сияқты мəселелер қаралды. Осы мəселелердің оң шешім табуына Х. Ғаббасов айрықша еңбек сіңірді. 1918 ж. дүниеге келген Сарыарқа газетінің ашылуына, аяғымен нық тұруына үлес қосты, газет бетіндегі дүниелердің өз мəнінде жариялануына бағыт-бағдар сілтеп, өзі де талай публицистикалық мақалалар жазуы - бəрі де осынау тұлғаның еңбегіне бүгінгі күн биігінен баға беруге мүмкіндік туғызады.
Х. Ғаббасов Сарыарқаның ұйымдастырушысы əрі редакторы болды, ұлт санасына сілкініс пен серпіліс əкелген ірі қайраткер болды. Егер осы айтылғанды нақты тұжырымдармен түйіндесек, ХХ ғасырдың біз сөз етіп отырған кезеңі Абай өнегесі, Абайдың ағартушылық ой-пікірлері, Абай мұрасы арқылы мықты рухани шүйгіндікке ұласты да, ұлт тəуелсіздігінің тарихына алтын əріптермен жазылды дер едік.
Алашорда үкіметі төрағасының орынбасары Х. Ғаббасов 1918 ж. 3 көкегінде кеңес үкіметі басшылығына төмендегідей жеделхат жолдайды: Согласно Постановлению Общекиргизского съезда 5-13 декабря необхо - димо немедленно объявить территориально-национальную автономию Алаш, в состав которой должны войти области Семипалатинская, Акмолин - ская, Тургайская, Уральская, Сыр-Дарьинская, Ферганская, Семиречен - ская, Букеевская Орда, Мангышлакский уезд Закаспийской об - ласти, Аму-Дарьинский отдел Сыр-Дарьинский области, киргизы Бийского, Славюродского, Змейногорского уездов [2; 121]. Осы жеделхат мəтінінің өзі-ақ Ə. Бөкейханов бастаған қазақтың ұлы перзенттерінің нақты іс-əрекеті қандай дəрежеде болғанын аңғартса керек.
Қоғамдық, саяси нақты хал-ахуалды ақпарат көздерінен білудің маңызы зор. Абайдың ақын ізбасарлары жəне Алаш арыстары дегенде, олардың қазақ баспасөзі арқылы барша жұртқа жар салған публицистикалық еңбектерін баса айту парыз. Академик К.Нұрпейісовтің Алаш һəм Ала - шорда атты еңбегінде: 1913-1918 жылдардағы қазақ ұлттық баспасөзін таныта - тын Қазақ (Орынбор), Сарыарқа (Семей), Бірлік туы (Ташкент), Алаш (Ташкент), Жас азамат (Қызылжар) газеттері мен Абай журналы (Семей) беттеріндегі деректемелік материалдарсыз, Алаш қозғалысының пайда болуы мен нақтылы қызметін, Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірінде алатын орнын тарихи шындыққа сай көрсету мүмкін емес. Бұл басылымдарда Алаштың қоғамдық қозғалыс болып қалыптасуы, оның саяси партия дəрежесіне көтерілуі, ұлттың саяси партия құрылған 1917 жылы шілдеде өткен Бірінші Бүкілқазақтық съезд Алаш автономиясын жариялап, Алашорда үкіметін құрған 1917 жылы желтоқсанда өткен Екінші Бүкілқазақтық съезд туралы түпнұсқалық маңызы бар деректер көптеп кездеседі, - деп жазуы да сондықтан [3; 128]. Х. Ғаббасовтың сол тұстағы атқарған саяси қызметі, таным, көзқарасы - бəрі де баспасөз бетінде жарияланып тұрды. 1918 ж. 28 қаңтарында Сарыарқа газетінде жарияланған Алаш автономиясы мақаласында: Қазақ-қырғыздың уақытша үкіметі - Алаш-Орда Алаш қаласына келіп, Алаш автономиясын жариялағаннан кейін қазақ-қырғыз балалары бағынған үкіметімізді осы деп сеніп, ант беріп, басқа үкіметті танымай, өз үкіметінің əмірін екі қылмай орындауы керек. Жұрт жұмылуының белгісі осы, - деп жазады да, С. Торайғыровтың Алаштың əнұраны атты өлеңнен:
Алаш туы астында
Күн сөнгенше сөнбейміз!
Енді ешкімнің Алашты
Қорлығына бермейміз!
Өлер жерден кеттік біз,
Бұл заманға жеттік біз,
Жасайды Алаш, өлмейміз,
Жасасын Алаш, жасасын! -
деген жолдарды келтіреді [4]. Атақты Алаш қайраткері, Алашорда үкіметі төрағасының орынбасары Х. Ғаббасов ұлт жетекшілерінің ұйғарымымен 1918 ж. көктемде телеграф арқылы Сталинмен келіссөз жүргізеді. Бір ескеретін мəселе мынада: сəл кейінірек НКВД тергеушісіне тұтқын ретінде берген жауабындағы сөздеріне назар аударсақ, оның өмірлік ұстанымын, берік тұғырнамасын байқаймыз.
Біз 1918 жылы көктемде жергілікті Кеңестер бөлімінің іс-əрекеттерін айыптап, Орталық үкіметке арыздар жіберген едік. Себебі олар барлық ұлттық мекемелерді жойып, зиялы қауымөкілдеріне қарсы репрессиялық шараларды кең түрде қолданған еді. Міне, осы арыздарға байланысты Мəскеуден телеграф арқылы келіссөзге шақырылдық. Бұл кезде Бөкейханов қуғыннан Семейде жасырынып жүргендіктен, оған көзге түсуге болмайтын болды. Сондықтан Қазақ комитеті (Бөкейханов та қатысты) келіссөздер жүргізуді маған тапсырды. Келіссөз барысында Сталинге жергілікті Кеңестердің қызметін айыптаған мəліметтерді растап, Кеңес өкіметінің ұлттардың өзін-өзі билеуі туралы декларациясына сəйкес тез арада сол идеяны жүзеге асыруын талап еттім.
Мен 14 пункттен тұратын талаптарды жеткіздім. Олар негізінен Совдеп таратқан қазақ мекемелерін қайта қалпына келтіру, Кеңес өкіметінің шеңберінде ұлттық автономия жариялау, тұтқындалған қазақ азаматтарын босату т.б. Сталиннің жауабы бізден Кеңес өкіметін мойындауымыз қажет деген арнада болды. Егер біздің талаптарымыз мойындалса, автономия жариялау үшін Құрылтай жиналысын даярлауға кірісу керек деп ескертті. Одан əрі ол Орынборда өткен ІІ Жалпықазақ съезінің шешімдері Кеңес өкіметінің ұлттық саясатының шеңберіне толық сəйкес келеді деген пікірін білдірді. Сонымен бірге жолдас Сталин облыстық Кеңеске Құрылтай съезін даярлауға жəне тұтқындалған азаматтарды босатуға бұйрық беруге уəде етті.
Осы келіссөзден кейін Сталинге Кеңес өкіметін мойындайтынымызды білдіріп, ал Халел мен Жаһанша Досмұхамедовтерге Орталық үкіметте біздің өкіліміз болатыны жөнінде телеграф арқылы хабар жолдадық. Бұл телеграммалар Бөкейханов, Омаров, Мəрсеков, Ермеков, Сəрсенов жəне мен, Ғаббасов, қатысқан Кеңестен кейін жолданған еді. Бұл келіссөздерді Алашорда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.