Қожа Ахмет Яссауи мен Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің сопылық философиясы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Яссауи мен Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің сопылық философиясы
Сопылық философияның Орта Азиядағы кемеңгер тұлғасы ретінде Қожа Ахмет Яссауи бабамызды айтуға болады. Қожа Ахмет Яссауи халықтың ділінде аса ұлы діни қайраткер, көрнекті өкіл ретінде осы уақытқа дейін келіп жеткен. Меккеде - Мұхаммед, Түркістанда - Қожа Ахмет! деген сөздердің өзі жоғарыдағы пікірімізді дәлелдей түседі. Қазақ жерінің орта ғасырлық мәдениетінің дамуында Қожа Ахмет Яссауи жазған Диуани Хикмет (Даналық кітабы) елеулі орын алады. Күні бүгінгі уақытқа шейін жеткен негізгі еңбегі - Диуани Хикмет (Даналық кітабы). Онда өлеңмен 149 Хикмет берілген. Жыр жолдарында оның өмірге келген күнінен бастап, 63 жасқа дейінгі өмір жолы айтылады. Бұл еңбекті, негізінен алғанда, адамның рухани даму жолын жарқыратып, көрсетіп, паш етіп тұратын құнды еңбек ретінде қарауға болады.
Қ.А. Яссауи философиясында бой көтерген негізгі мәселе - ол адам болмысы, ал оның өзінің екі жағы бар. Біріншіден, адам - дене, оның қажеттіліктері өтелмей өмір сүру мүмкін емес; екіншіден, адам - рух, ол - оның басқа тіршіліктермен салыстырғандағы негізгі айырмашылығы, аса құнды қасиеті. Бұл арада Қ.А. Яссауи бірден адамның терең мәнін оның рухани тұңғиығынан іздейді. Бұл тұжырым ХХ ғасырда өмір кешкен неміс ойшылы К.Ясперстің нағыз адамның өмір сүру ахуалы - рухани ахуал деген сөзімен сабақтас. Өзінің өскелең шағында пендешіліктің құрсауында болғанын жасырмай сынай келіп, ұлы ойшыл былай дейді:
Жиырма тоғыз жасқа кірдім, халім харап,
Ғашық жолында бола алмадым мысал топырақ.
Халім харап, бауыр кәуәп, көз бұлдырап,
Сол себептен хаққа сиынып келдім, міне.
Пендешіліктің жолында (байлыққа, билікке, дене ләззаттарына ұмтылу т.с.с.) адам өз өмірінің мәнін ашып, адамгершілік қасиеттерін сақтап қалуы мүмкін емес: ол жалған жолға түседі.
Нәпсіге сен ерік берсең, не тілемес,
Еңіресең де Алла саған мойын бұрмас.
Қолға алсаң, жаман құстай қолға қонбас..., - дейді ұлы ойшыл.
Сондықтан Алла тағалаға жақындаудың басты жолы - пендешіліктен арылу, нәпсіні тыю, өз нәпсіңмен күресу. Ойшыл бұл жолдағы өнегелік мысал ретінде Парсы патшасының ұлы Ибрахим ибн Әдхамды келтіреді. Руми Джалаледдин ол аңыз жөнінде былай дейді:
Бір күні Әдхамның сақшылары сарайдың шатырынан айғай-шу естиді. Сақшылар шатырға шығып, сонда жүрген адамдарды ұстап алып, Әдхамның алдына әкеледі. Мұнда не істеп жүрсіңдер? - деген сұраққа, олар: Түйелерімізді іздеп жүр едік, - депті. Қай заманда кім түйені шатырдан іздеген екен? - деген сұраққа, олар: Біз сенен өнеге аламыз, сен тақта отырып, Алла тағаламен жақындасқың келмей ме? Қай заманда кімде-кім осындай орыннан Құдайға жақындаған, - депті. Осыдан кейін Әдхам сарайдан қашып шығып, ел кезіп, дәруіштік жолға түскен екен. Міне,
Қ.А. Яссауи Әдхамды өнеге етіп былай дейді:
Әдхам сипат тақ пен бақтан қашып жүргіл,
Тілек берсең, дүние қызығын тепкім келер.
Сопылық философияның көрнекті өкілі Баязитті де өнеге тұтып:
Шайық Баязит жетпіс рет өзін сатты,
Бұл дүниенің бар қызығын тастап атты, - дейді.
Біздің ойымызша, Қ.А. Яссауидің өмір сүрген кезеңі ерте феодалдық қатынастардың қалыптасып, қарқынды даму, таптық қатынастар қайшылықтарының өсу дәуірі болса керек. Енді қазіргі кезеңге көз тастасақ қазы, имам болғандар (қазіргі соттар), пара алған әкімдер, ар-ұждан, әдеп, ұят, имандылық, қайырымдылық, әділеттілік т.с.с. рухани құндылықтардың құлдырауы Қ.А. Яссауидің заманына ұқсамай ма екен? - деген ащы сауал ойымызға келеді.
Қ.А. Яссауи бабамыздың сөздерімен айтсақ, сол кезде пендешілік руханияттылықтан басым болып, өзімшілдік, қоғамдық мүддемен санаспаушылық өз тойын тойлады.
Қ.А. Яссауи бабамыздың даналығы - қоғамдағы күйзелістен шығу жолдарын кейбір зорлық-зомбылықтан, қантөгістен, төңкерістен іздемеуі. Ол Сократтың өзіңді тани біл, Будданың ең ұлы жеңіс - адамның өзін-өзі жеңе білуі деген сияқты қағидаларына жақын жолды ұстайды:
Залым егер жәбір қылса, Алла дегіл,
Қолың жайып, дұға оқып мойын сұңғыл.
Құдай тілек бермесе, сабыр қылғыл,
Хақтан естіп бұл сөздерді айттым, міне.
Сабыр түбі - сары алтын деген нақыл сөз осы Яссауи бабамыздың жоғарыдағы ойларымен үндесіп жатыр. Адамзаттың басынан кешкен жазулы тарихында қантөгіс, төңкеріс негізінде бақытты қоғамды орнатқан бірде-бір ел көрсетілмейді. Керісінше, зорлық қарымына одан да өрескел зұлымдықты тудырады. Жек көру жек көрушілікпен ешқашанда тоқталмайды. Тек жек көрушіліктің жоқтығы ғана жек көрушілікті жояды, - деген екен ұлы Будда.
Қ.А. Яссауидің пәлсапалық тұжырымдарында көрініс тапқан пендешілікті шектеу, нәпсіні тыю, руханиятты жоғары ұстау, тәубеге келу мәселелері қазіргі таңда жер бетіндегі өмір сүріп жатқан адамзат өкіліне өзінің өзектілігімен танылуда.
Даналық кітабында рухани болмысты танып білу, өзіңді-өзің танып білуің дегенді тұжырымды айтады. Адамзаттың діттеген басты мақсаты -
ақиқатқа жету. Адамзат өзін-өзі жетілдіру, рухани болмысын тану арқылы адамдық шыңға көтеріледі. Ол адамзатты өзін-өзі жетілдіруге, сабырлылыққа шақырады, насихаттайды. Сол шынайы қасиеттері арқылы сүйіспеншілік пен махаббат пікірін ұсынады. Тарихаттың нұсқайтын жолы Өзін танып білгені, рухани болмысты танып, ынсапқа келгені. Ақиқатты іздеп табу арқылы әділдік жолына түсеміз. Адамның рухани өмірінің таза болуы, ғашықтық адамның иманжүзділігі, жүрегінің ашықтығы, рухани тазалығы туралы айтады.
Ахмет Яссауидің дастанындағы сопылық идеясы өзінен кейінгі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.