ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
6 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ
6. 1 Еңбек қауіпсіздігі
6. 1. 1 Қауіпті өндірістік факторлардың сипаттамасы
Қозғалыс ортасының жағдайы жүргізушілерге әсер ететін ақпараттық жүктемелер, шаң, газдалу, діріл, шу, бірқатар қауіпті өндірістік факторларға байланысты болады. Автомобиль жүргізушілерінің еңбек қауіпсіздігін талдау барысында автомобиль жолдарының сапасы мен сипатын ескеру қажет.
Автомобиль кабиналарындағы жағымсыз өндірістік факторлар қатарына шу жатады. Оның негізгі көздері болып салқындату жүйесінің желдеткіші мен шығару құбыржолымен бірге қозғалтқыш, жүрістік бөлік, шанақ пен жүк табылады. Шудың жалпы деңгейіне елеулі үлесті қозғалыс арасындағы шулы климат пен тіркеме тигізуі мүмкін. Қозғалыс жылдамдығының және автомобильдің тозуының артуымен шу артады, бұл жерде қарқын алу барысында қозғалтқыштың пайдаланылған газды шығару жүйесінен болатын шу басым болады. Тозған автомобильдерде шудың көздері арасында шанақтың рөлі артады.
Шу деңгейінің көтерілуі жүргізушілерде дыбыстық сезімталдықтың төмендеуін, жүрек-қан тамыр, эндокринді, орталық және вегетативтік жүйке жүйелерінің өзгеруін тудырады. Шу деңгейінің әсер етуінен бас ми қабығында үдерістер, қабықтың сенсорлы қозғаушы аймағының функционалдық қорларының таусылуы жағдайында невротизациялық сипаттар дамиды, көру-қозғалу реакциясының уақытын ұлғайтады, тану, есте сақтау және т. б. функциялар нашарлайды.
Инфрадыбыстың адамның ағзасына әсері өте қауіпті, орталық жүйке жүйесінің, тыныс салу және эндокринді жүйесі қысылуы жүреді, бұлардың күйінен адамның жұмыс қабілеттілігі және қозғалыс қауіпсіздігі байланысты болады.
Көліктің дірілі автомобиль жүргізушілеріне әсер ететін жағымсыз өндірістік факторлардың бірі болып табылады.
Автомобильдің басқару органдары арқылы берілетін жергілікті дірілдің негізгі шығу көзі болып қозғалтқыш пен трансмиссия табылады. Жалпы дірілдің деңгейі жол жабынының сапасына, қозғалыс жылдамдығына және автомобильдің орындығы мен жүрістік бөлігінің құрастырылдық ерекшеліктеріне байланысты болады.
Діріл жүктемелер адамға өте өзіндік тән ерекше әсер етеді, вестибулярлық аппараттың қозғыштығының жоғары болуы, жұмыс қабілетінің төмендейді, шаршау жоғарылайды, көру арқылы қабылдаудың уақыты төмендейді, мұның барлығы қозғалыс қауіпсіздігін төмендетеді.
Автомобиль кабинасының ауа ортасын уытты заттармен толуының негізгі көзі болып қозғалтқыш, карбюратор, картер, бензин багы, жол бойының аймағының ауасы мен жолаушылар табылады. Жүргізушілердің тыныс алу аймағында, газ шығаратын түтіктің ұзындығы, саңылаусыздау дәрежесінде уытты заттардың шоғырлануы.
Салондағы ауаның жүктелуі автомобильдің пайдаланылған газдары болып табылады. Жанармайдың толық жанып кетпеуі нәтижесінде көміртек құрамды өнімдердің (көміртек тотығы, көмірсутек, күйе) құрамы артады, қозғалтқыштық цилиндрлеріндегі жоғары температура мен жоғары қысым азот тотықтарының түзілуіне әсер етеді, түрлі қоспалар салонда барий, қорғасын, күкірттің және т. б. тотықтарының болуына себепші болады. Бұл заттектердің барлығы адамның ағзасына уытты әсер тигізеді және жол қозғалысының қауіпсіздігін төмендетеді.
Автомобильді жүргізу үдерісінде жүргізушіге кабина немесе салынның микроклиматы (температура, ауа ылғалдылығы, қоршаулардың температурасы және т. б. ) да әсер етеді.
Жүргізуші креслода кабинаның қоршауына жақын отыратындығына байланысты оның жылу беруі азаяды және оңтайлы жылу алмасу өзгереді. Жүргізуші кабинадан шығу барысында температуралардың ауытқуының әсеріне ұшырайды. Кабинадағы микроклимат кабинаның саңылаусыздығына, қозғалтқыштың орналасуына, оның жылу оқшаулағыштығы мен жылу сыйымдылығына, материалдардың жылу өткізгіштігіне, кабинаның әйнектелуіне және т. б. байланысты болады.
Автомобиль жүргізушісінің орнының маңызды гигиеналық сипаттамаларының бірі болып қажетті ақпаратты анықтау мен қабылдау мүмкіндігі табылады.
Күтілмеген ақпаратты қабылдауға, оның мәнін түсінуге, шешім қабылдауға және қажет болған жағдайда оны қозғалыс реакциясы түрінде жүзеге асыру үшін уақыт қажет болады, сондықтан, жүргізуші жауап қатып үлгеруі үшін қашықтық жеткілікті болуы тиіс, яғни, тоқтатпалы жол көріну қызметінен әлдеқайда аз болуы керек.
6. 2 Қауіпті өндірістік факторларды нормалау
Кесте 6. 1 Автомобильдердің кабиналары үшін микроклиматтың ұйғарынды параметрлері
Кесте 6. 2 Шудың ұйғарынды деңгейлері
Кесте 6. 3 Дірілдің ұйғарынды деңгейлері
Жолдың жарықтандырылуына қойылатын талап жолдың санатына байланысты болады және 2-лен 20 км-ге апат құрайды. Жабынның жарқындығы 0, 2-ден 16 кд/м 2 апат деп қабылданады. Қабылдау кабинаның ішіндегі жарықтандыруға да байланысты болады, ол 10 мк-дан кем болмауы қажет. Қалқанша аспабы деңгейінде аспаптар шкаласы 1, 2 мк-дан кем емес жарық түсіруі керек.
Адамның өмір сүру салаларына қатысты қарастырылған тіршілік қауіпсіздігінің жалпы мәселелері көліктегі тіршілік қауіпсіздігінің мәселелерін зерттеу үшін негізгі болып табылады, өйткені, көліктің және оның инфрақұрылымы жұмыс істеуі табиғи, өндірістік және әлеуметтік салаларда жүреді.
Сонымен қатар, қауіптердің көріну сипаттары мен олардан қорғану тәсілдеріне әсер ететін көліктің өзіндік ерекшеліктерін ескеру керек.
Көліктің ерекшеліктерінің бірі болып табиғи факторларға байланысты оның жұмыс істеуінің жоғары дәрежеде тәуелділігі саналады. Көлік құралдарының қозғалысының сипатына метеорологиялық жағдайлар үлкен әсерді тигізеді.
Жағымсыз метеорологиялық жағдайлар көліктің жұмысын елеулі түрде қиындатуы, тіпті тоқтатып тастауы да мүмкін.
Метеорологиялық жағдайлар атмосфераның және атмосфералық үдерістердің күйін сипаттайды. Мұндай жағдайларға ауаның температурасы, қысымы, ылғалдылығы, жел, бұлттылық пен жауын-шашын, тұман, бұршақ, сондай-ақ, күн жарығы, топырақтың температурасы мен күйі, қар жамылғысының биіктігі және т. б. жатады.
Метеожағдайлар, мысалы, қысқы кезеңде теріс температура мен қар жамылғысы және қысқа мерзімде көрініс беретін жауын-шашын, тұман, көктайғақтар болады.
Көліктік қауіпсіздік ең жоғары дәрежеде жауын-шашынның болуы мен сипатына байланысты болады, ол көру ұзақтығын анықтайды, шиналардың жол жабынымен ілінісу қасиеттерін нашарлатады.
Көліктің барлық түрлері үшін ерекше қауіпті тұман тудырады.
Қатты тұман толығымен дерлік көрінбеуді тудырады, нәтижесінде көлік құралдарының жылдамдықтары күрт төмендетілуі тиіс.
Жердің жағдайы барлық мезгілде әрекет ететін автомобиль жолдарының жұмыс істеуінің маңызды шарты болып табылады. Көктемгі кезеңде жолдың жер төсемінің топырағы артығымен ылғалданады және оның беріктіні төмендейді.
Сейілтілген топырақ автомобильдің дөңгелектерінің жол киіміне тудыратын жүктемесіне әлсіз кедергі танытады, олардың әсерінен қайысады, ал жүктеме алынғаннан кейін бұрынғы қалпына қайта оралады.
Бұл уақытта пайдалануға ең қолайсыз болып табылатын жол өзінің функцияларын үлкен дәрежеде жол киімінің есебінен орындайды және бұзылуға бейім келеді.
Жер төсемінің топырағында болатын су үлкен ылғалдылыққа ие орындардан неғұрлым құрғақ жерлерге және қызған жерлерден суық жерлерге ұдайы орын ауыстырып отырады.
Осының салдарынан су жер температурасының теріс мәндерге апат төмендеуі жағдайында жер төсемінің қуыстарына енеді, қатуы арқылы бастапқы күйінен 1/11 бөлік көлемде үлкейеді.
Нәтижесінде топырақтың бөлшектері жайылады және жол киімінің дөңестенуі орын алады. Жердің еруі барысында кері құбылыс жүреді: жол киімі шөгеді, оның көтеруші қабілеті төмендейді. Сондықтан, көктемгі кезеңде төменгі санатты жолдарда үлкен жүк көтергіштікті көлік құралдарының қозғалысына шектеу енгізеді.
Тайғанақ жолдар статистикаға сәйкес автокөліктік апаттардың басты себептерінің бірі болып табылады.
Қысқы кезеңде автомобиль көліктерінің апаттарының 30%-ға апаті көктайғақтық құбылыстармен байланысты.
Қазақстан Республикасының үлкен аумағында бұл кезеңнің ұзақтығы 5-тен 50 күнге апат құрайды.
Көктайғақ деп жол жабынының бетінде мұз қабатының түзілуін атайды. Көктайғақ ауаның оң температурасында (+3 0 С) теріс температуралы жабынға жаңбыр немесе қыраудың жаууының нәтижесінде пайда болады.
95% жағдайда көктайғақтың пайда болуы 0 0 С-қа жақындайтын ауа температурасында және 80-нен 100%-ға апатгі ауаның салыстырмалы ылғалдылығында орын алады.
Тайғақтықтың туындауында жолдың бетімен ілінісу коэффициенті 0, 08 -0, 15-ге апат азаяды, бұл қозғалыс қауіпсіздігінің күрт төмендеуіне әкеледі.
Жолдағы қар жамылғысының биіктігі мен күйі де көлік үшін қауіп төндіреді.
Қазақстан аумағында қар жамылғысы айтарлықтай ұзақ уақыт жатады. Жүргін бөлікте 3-5 см биіктікті қардың жатуы автомобильдердің қозғалыс жылдамдығын түсіруі қажеттігін тудырады, ал 25 см-ден биік болған жағдайда қозғалыс мүмкін болмай қалады. Қардың қозғалыстағы автомобильдердің дөңгелектерімен нығыздалуы тайғақ бетті қар таспасына түзілуіне әкеледі.
Темір жолдардағы күртік қарлар қозғалысқа кедергі тудырады және оның тоқтауына әкелуі мүмкін.
Жолдарды күртік қарлардан қорғау мен су мұздарымен күресудің негізгі тәсілі болып қарды тазалау табылады, бұл жолдарды қысқы күтіп ұстау бойынша жұмыстардың арасында ең кең тарағаан түрлерінің бірі, сөйтсе де, еңбекті көп қажет ететін және қымбатқа түсетін түрі.
Жағымсыз метеорологиялық жағдайлардың әлеуетті қауіптілігі көлікті кешкі ымырттың аяқталуынан таңғы ымырттың басталуына апат созылатын тәуліктің қараңғы уақытында пайдалану барысында артады.
Бұл кезең ішінде қозғалыс қарқындылығы 2-3 есе төмендегенімен тәуліктің күндізгі уақытымен салыстырғанда қозғалыс апаттылығы бірнеше есе көп болады.
Бұл көру жағдайларының нашарлағанымен және сәйкесінше жүргізушінің қабылдай алатын ақпаратының азаюымен байланысты.
Стандартты фаралардың жарық техникалық сипаттамалары жолды жақын жарықпен жарықтандыруда көру қашықтығын орташа есеппен 50 м-ге, ал алыс жарықта - 130 м-ге қамтамасыз етеді. Жүргізушінің жол объектілері туралы ақпаратты көзбен қабылдауы лезде емес, уақыт бойынша белгілі бір кідіріспен болады.
Жолдағы жағдай элементтерін тану уақыты жағдайдың күрделілігіне байланысты 0, 4 с-тан (жақсы жарықтандырылған жолдағы жеке көлем) 3, 6 с-қа (нашар жарықтандырылған жолда жеті объектінің біреуі) апат кең ауқымда өзгереді.
Заманауи автомобиль фаралары тану уақытын 1-2 с-қа апат қысқартатын айналаның ашықтығын қамтамасыз етеді.
Жолдағы ірі контрастты заттар кіші мөлшерлі әлсіз ажыратылатын заттарға қарағанда тез қабылданады.
Бұл жағдайды жолдағы объектілерді тану уақытын көрсететін коэффициенті есептейді.
Жердің бедері жол трассасының жол қозғалысы қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді, ол жоспарда және бойлық бейінде өзара үйлестірелетін түзу мен қисықтардан тұрады.
Жолдардың бұрылыстары, тік өрлер мен тік құламалар, кіші радиустың ішіне сызылған қисықтары бар бойлық бейіннің дөңес қиғаштары қозғалыс жағдайлары мен сипаттарының өзгерістерін тудырады, көлік құралын басқаруда қауіптілікті арттырады.
Мұндай жол бөліктері көбіне көру бойынша шектеулерге ие болады.
Жол бағытының күрт күтілмеген өзгерісі, ирек-ирек бұрылыстар автомобильге қисықтың сыртқы жағынан ауыстыруға ұмтылатын ортадан тебу күштерінің әсер етуіне әкеледі. Бұл автомобильдің сырғуы мен аударылуына, сондай-ақ, оның қарсы бағыттағы қозғалыс жолағына немесе жол жиегіне шығуына әкелуі мүмкін.
Теріс салдарды болдырмас үшін жүргізуші автожолды жобалау барысында белгіленіп қойылатын есептік жылдамдықтан асып кетпейтін қауіпсіз қозғалыс жылдамдығын таңдау керек.
Автомобиль жолдарындағы ірі өрлер мен еңістердің, жиі бұрылысты бөліктері қауіпті жерлер болып саналады және жол-көлік оқиғаларының үлкен көлемімен сипатталады.
Жер бедеріне байланысты болатын көптеген қауіпті жол бөліктерігің өзіндік ерекшеліктері болып олардағы қауіптің күндіз көрініс табатындығында саналады, сөйтіп, жүргізуші оған психологиялық тұрғыдан дайын емес болып шығады.
Мысалы, жоғары жылдамдықта кедергілерсіз бірқалыпты ұзақ жүріс жүргізушінің қабылдауын басады, сөйтіп, ол кенеттен пайда болған тік жол бұрылысына уақытылы реакция жасай алмайды.
Көлік магистральдарының жануарлардың маусымдық және тәуліктік көшіп-қону жолдарын кесіп өтуі олардың көліктің қозғалыс жолында жиі пайда болуына әкеледі және тек жануарлардың өздеріне ғана қауіп төндіріп қоймай, көлік апаттарын тудыруы мүмкін.
Әсіресе, жеңіл көліктердің ірі жануарлар - бұлан, бұғы және т. б. соғысуы қауіпті.
Жол бойында жануарлардың жиі пайда болатын жерлеріне жануар бейнеленген ескерту белгілерін орнатады.
Жануарларды қағып кетудің алдын алу мен қозғалыс қауіпсіздігін арттыру үшін тор қоршаулар немесе тікенекті бұталардан қалың бұталы қоршауларды қолданады.
Қауіпті жолға өте жақын орналасқан ағаштар да тудырады. Бір жағынан ағаш отырғызу жолды эстетикалық безендіру элементі болып табылады. Ағаштар айналадағы ландшафтты ескеріп, көбіне сызықтық отырғызулармен немесе топ-тобымен орналастырылады.
Екінші жағынан ағаштарды жер төсеміне жақын отырғызу қауіпсіздікке теріс әсер етеді. Аллеялық көшеттер бүйірлік көрудің шектейді және көру қашықтығын қысқартады.
Бүйірлік көрумен айналысатын австриялық зерттеушілердің мәліметтері бойынша ағаштар жүргін бөліктен 3 м-ден жақын орналаспауы қажет, ал көгалдандырылған жолдардың жүргін бөліктері 9 м-ден тар болмауы керек екенін көрсетеді.
Бұл талаптарды сақтаған жағдайда көгалдандырылған жолдардың көру тұрғысынан қауіптілігі көгалдандырылмаған жолдардан бір деңгейге төмен түседі.
Көгалдандырудың қауіпсізддікпен байланысты тағы да бір қыры болып бұлтсыз ауа райында жарықтандырылған жол бөліктерімен кезектесіп отыратын көлеңкелерді тудырады. Ашық және қараңғыланған жерлердің жылтылдауы жүргізушінің жолдағы жағдайды бағалауын қиындатып, оны шаршатады, жүйке-эмоциялық күш түсуді арттырады. Автомобильдердің ағаштарға соғуы ауыр салдарлармен аяқталады.
6. 3 Көлік құралдарының ашық тұрақтарының жарықтандыруын есептеу
Жұмыстық беттердің және өндірістік аумақтардың жарықтануы «Табиғи жарықтандыру. Жобалау нормалары» ҚНмЕ 11-4-79 сәйкес табиғи және жасанды жарықтандыру есебінен жүзеге асырылады.
Кесте 6. 4 Жарықтандыру нормалары
Кесте 6. 5 Ауадағы зиянды заттардың ШҰК мәні
Көлік құралдарының ашық тұрақтарына арналған прожекторлық жарықтандырудың қолдану шамдармен жарықтандыруға қарағанда бірқатар елеулі артықшылықтарға ие:
- Вертикалды және горизонталды жарықтандыру қатынасының көлемді көріну үшін қолайлы экологиялылық, аумақтардың бағандар мен ауа сымдарымен азырақ жүктелуі, сондай-ақ, жарықтандыру қондырғысына қызмет көрсету қолайлылығы. Сонымен қатар прожекторлық жарықтандыру қарықтыру әрекеттері мен көлеңкелерді жоюды төмендету бойынша шараларды қолдануды талап етеді.
Ені кіші жол бөліктері үшін прожекторлық жарықтандыруды шамдармен қиыстыру дұрыс болады.
Прожекторлық жарықтандырудың жарық техникалық есептеулерімен прожекторлардың түрі, олардың қажетті саны, биіктігі мен орнату орны, прожекторлардың вертикалды және горизонталды жазықтықтардағы оптикалық осінің көлбеулік бұрыштары анықталады.
Ашық тұрақтың мөлшері (30 x25) м 2 .
Прожекторлардың санын есептеуді нормаланған жарықтандыру және лампаның қуаттылығынан шыға отырып жүзеге асырады.
Прожекторлардың болжалды саны N тең болады:
N =
/ (
) (6. 1)
мұнда, m - жарық көзінің жарық бергіштігін есепке алатын коэффициент, прожекторлар ПӘК-і және жарық ағынын пайдалану коэффициенті ДРА үшін 0, 2 … 0, 25 және ГЛ үшін -0, 12…0, 16;
Eh - горизонтал бетті нормаланған жарықтандыру, ЛК;
K - лампалардың шаңдануы мен ескіруін есепке алатын қор коэффициенті;
A - алаңның жарықтануы, м 2 ;
P - лампаның қуаты, Вт.
N = (5x 1. 5x 750 x 0. 2) / (150) = 7. 5 дана
Түпкілікті 8 лампаны қабылдаймыз (әрбірінде 2 лампадан болатын 4 прожектор) .
4. 5 Жүргізушілердің техниканы қауіпсіздік сақтауы бойынша нұсқау
Жол қозғалысын ұйымадстыруда жұмыстарында өндіріс замандастарынан қауіпсіз қабылдаулардың арнайы білімдерінің және жол қозғалысы ережелерін қатаң сақтауы талап етеді. Мынаны еске алу қажет, мамандыққа баға беретін оқумен қол жеткізу, білімдердің жүйелі тексеруімен ережелердің жүргізушілерге қозғалыс қауіпсіздігін ережелерін қатаң сақтауы керек.
Жұмысқа қабылданушыға, әсірісе мекемелерде алғашқы нұсқау өткізеді, сонымен қатар командировкаға жіберілген оқушылармен және студенттермен, келгендермен өндіріс оқуға немесе тәжірибеліге де осындай арнайы нұсқаулар жол ережесін сақтауын ескертіп міндетті түрде өткізілуі тиіс. Оқу осы күнгі талапқа сай техникалық құралдарының қолдануымен, арнайы жабдықталған орналастыруда еңбек қорғау көрнекті құралдармен жабдықталған нұсқау кабинетте өткізіледі және көрнекті техникалық құралдарды да қолданылуы тиіс.
Алғашқы нұсқау жұмысшы орында жүзеге асырылаады, әрбір жұмысшымен сәйкестікте еңбек практикалық қауіпсіз қабылдауларының көрсетуімен дара нұсқаулармен бөлек мамандықтарға арналған еңбек қорғау шарттарымен немесе ССБТ-ға сәйкес арнайы стандартты талаптары есепке ала орындалуы тиіс.
Жоспардан тыс нұсқау өткізілу де, еңбек қорғау жұмыстарына сәйкес өзгертуі жанында, жаңаша технологиялық процесс өзгертулерді, арнайы осы күнгі талапқа сай құралдарды ауыстыруға жабдықтау жаңартылуы, лайықтаулардың және аспаптың, негізгіні, материалдардың және басқа факторлардың, еңбек қауіпсіздігіне әсер етушілердің, қандай да бір жарақат алуына себеп болатынының алдын алу мүмкіншіліктеріне мән беріліп оқып үйретеді.
Жоспардан тыс нұсқау кейде жекеше адамдарға да өткізіліп немесе мамандық қызметкерлерінің тобымен де оқып үйретілуі мүмкін.
Алғашқы нұсқау өткізуі жұмысшы орында, қайта және жоспардан тыс уақыттарда да бекітеді, шығарып салғанмен нұсқау, нұсқау журналында жұмысшы орында міндеттімен көмекпен нұсқау берушіні. Жоспардан тыс нұсқау тіркеуі жанында себепті көрсетеді, шақырып алғанды оның өткізуі уақыты түгелдей тіркеліп арнайы журналға жазылып оның қолы күні қойылып толтырылады.
Жауаптылықты дұрыс және дер кезінде тексерудің артынан және жазатайым оқиғалардың есебі, сонымен қатар шаралардың орындалуының артынан, актіде толығымен көрсетілуі олардың алған жазатайымдары тлығымен тіркелуі тиіс. Оқиғалар, болып өткен себебін-шешімдердің қабылданған жобаларда сараптау әділ тексерілуі қажет
Улы заттарды негізінен 7 топқа жатқызуға болады:, азот тотығы, көмірсутектер, альдегидтер, көмірқышқыл газы (көмірсутек ті екі тотығы), күкіртті газ және күйе. Олардың ішінде негігі бір топтардың біріне канцерогенді заттар бензопирен және қорғасын байланыстары.
Көміртегі тотығы (СО) : ең күшті уландырғыш газдардың қатарына кіреді, түссіз, иіссіз және дәмсіз болып келеді.
Кесте 4. 6 - Адам ағзасына көміртегі тотығы ның әсері
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz