Бүгінгі жастар тіліндегі бірегейлік

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

2.3. Бүгінгі жастар тіліндегі бірегейлік
Жастардың сөйлеу мәдениетінде басқа әлеуметтік топтарға қарағанда өзіндік ерекшеліктер бар. Ол ғылыммен де, түрлі әлеуметтік эксперименттермен де дәлелденген. Н.И.Лобачевский атындағы Нижегород мемлекеттік университетінің ғалымы З.Н.Орлова Молодежная субкультура: особенности и парадоксы атты мақаласында жастардың субмәдениетінің оң және теріс тұстары жөнінде біршама тұжырымдар жасаған. Төменде ғалымның жастар мәдениетін қалайша жіктегенін көруге болады:

Әр нәрсенің екі ұшы болатынындай, жастар тілінің де екі жақты мәселелері бар. Бірі бүгінде ғалымдар, ересектер тарапынан көп сыналып жүрген жастар сөйлеу мәдениетінің төмендігі болса, екіншісі жастар тіліндегі бірейгейлік, яғни жастар тіліндегі ешкімге ұқсамайтын ерекшелік. Неміс әлеуметтанушысы Карл Маннгеймнің жастар жөнінде айтқан мынандай тұшымды пікірі бар: Молодёжь является своего рода резервом, выступающим на передний план, когда такое оживление становится необходимым для приспособления к быстро меняющимся или качественно новым обстоятельствам. Динамичные общества рано или поздно должны активизировать и даже организовывать их (ресурсы, которые в традиционном обществе не мобилизуются и не интегрируются, а часто подавляются) [1]. Ғылым мен техниканың қарқынды дамуы - заман талабы. Жастар да сол талапқа сай өсіп келе жатыр. Бұл үлкен процесс нәтижесінде жастардың тілі жаңа терминдермен толығып, күнделікті өмірде жастар тарапынан көп қолданылып жүр.
Жастар қазіргі тілімізде қаптап жүрген паразит сөздерді түрлі мақсатта қолданатыны анық. Ғалым З.Н.Орлова - жастардың паразит сөздерді қолдану себептерін ашып көрсеткендердің бірі. Ғалымның пайымынша, жастар қолданатын сөздер бір жағынан жастардың жеке оң қасиеттерін ерекшелеп көрсетсе, екінші жағынан бойындағы кемшіліктерді де танытады. Ғалымның сөзімен айтсақ, для значительной части молодежи характерны такие качества, как конформизм, эмоциональная сухость, индивидуализм, потребительство, созерцательность, инфантилизм, слепое поклонение отнюдь не всегда достойным кумирам. Не высоко ценят современные подростки такие качества, как скромность, вежливость и интеллигентность, честь и достоинство, аккуратность и точность. Одной из основных причин усиления негативных тенденций социализации молодежи стало противоборство систем ценностей и мировоззрений, противостояние различных (порой диаметрально противоположных) взглядов на сущность и будущее культуры, а следовательно и человека [2,103].

Жоғарыда айтып кеткеніміздей, жастар тілінің қазіргі заманға сай дамуының кері жақтары да бар. Жастар тіліндегі паразит сөздер - қазақ халқының ұлттық мәдениетіне, танымы мен талғамына, ұғым-түсініктеріне жат сөздер.
Жастар көбіне басқа адамдардан ерекшелену үшін, үлкендерге өзіндік менін дәлелдеу үшін, замандастарына дара екендігін таныту үшін қисынсыз сөздерді қолданып жатады. Орлов университетінің доценті В.В.Чернышенко жастардың паразит сөздерді қолдану мақсатына күнделікті тіршілікті, әлеуметтік қиындықтарды, экономикалық және саяси мәселелерді, қоршаған ортаға деген наразылықты, ішкі күйзеліс пен түрлі эмоцияларды жатқызады. Нақтырақ айтсақ: Для молодого поколения общение в рамках неформальных объединений является реальной возможностью оградить себя от повседневных хлопот, социальных потрясений, экономических и политических проблем, дает возможность выразить свои эмоции и переживания, непонятные и чуждые официальному окружению (родителям, преподавателям, начальству и т.д.). Они являются для молодежи экзистенциальным пространством, в котором может быть налажена здоровая межличностная коммуникация, удовлетворены информационные потребности, обеспечен психологический комфорт, получен важный опыт взаимодействия в коллективе, позволяющий адекватно оценивать себя и окружающих [3,106]. Жастар тілінің өзгерістерге ұшырауына түрлі факторлардың әсері бар: отбасы мен оқу орнындағы ұрсыстар, ересектерге деген наразылық, ішкі жалғыздықты жеңуге тырысу, еркіндікке деген талпыныс және т.б. Осы тұрғыда ғалымдар сауалнама жүргізіп, мынадай нәтижеге ие болған:

Сонымен қатар 14 пен 20 жас аралығындағы жастар еліктеуге, өзін-өзі көрсетуге, ерлік жасауға бейім әрі дайын келеді. Орыс тілінде бұндай ерлікті юношеский максимализм деп атайды. Ғалымдар жастар максимализмін өте қауіпті ауруға ұқсатады. Кейбір жастар максимализм арқылы жетістікке жетіп жатса, енді біразы сыртқы бейнелерін өзгертіп, тілдерін шұбарлап, қимылдарын жасанды әрекеттермен алмастырып асыра сілтеп кетті. Десек те, бүгінгі жастар өзінің осындай тілдік бірліктері арқылы басқа әлеуметтік топтардан ерекшеленіп тұрады. Ендігі кезекте жастар тіліндегі ерекше бірліктерге назар аударсақ:

Әшімтайдан Шахан - Паханды сұрадым. Әшекеңнің айтуынша ауданда бір жеке кәсіпті дөңгелетіп отыр дейді. Туған ауылына да көмектесетін көрінеді. Сол қалпы дейді. Расында өмірде сынбайтын осындай адамдар болады. Олар незінде ауылда туғандар ғой...
Әкешім, туылған күніңізбен. Әке сенің атыңды құрметтеймін. Маған сенші жаныңды мұңды етпеймін. Шүкір Алла сенімді бақ берген ғой. Алаң болма тегіңді кірлетпеймін. Маңдайыңнан әр аққан терің үшін. Саған төгем жырымның ең ірісін. Мен ғаламның жұлдызы болып кетсемде. Сен Анамның сүйікті серігісің. Күмән салып жүрсің ау бекерге сен. Мен арманға жетемін жетем десем. Өмір сүріп қайтемін Әке сені мәртебем деп төбеме көтермесем. Орының бар алатын анық төрден. Биік тұрсын сол үшін алып белден. Әке саған мәңгілік алғыс айтам.
Мынау əкемнің талааай қыздың арманы боп жүрген кезі ғой... Ескі альбомдардан тауып алдым... Дегенмен красавчик болған ғой менің батям, иə?!
Әкетайым, туылған күніңізбен! Болат қандай берік болса, сіздің де денсаулығыңыз дәл солай мықты болсын. Шырша қандай жасыл болса, сіздің де күндеріңіз дәл солай мәңгі қуанышты сәттерге толсын! Мәртебеңіз асқар таудан асып түссін. Анам екеуіңіз біздің ортамызда күліп-ойнап жүре беріңіздер!
Қайда менің батям? - деп гүрілдек дауысты, Бауыржанның өзін екі орап алғандай алпамса денелі, ұзын мұртты әлдебіреу ырғаң-ырғаң басып, есікті айқара ашып тастап ішке қарай кіріп келе жатты. Бауыржан тез мойнын бұрып, дауыс шыққан жаққа жалт қарады. Жалт қарады да, қорбаңдап, құшағын жайып, өзіне қарай ұмтылып келе жатқан алып денелі адамды бірден таныды. Батырдың қаһар жүзі жылып, қатал жүрегі жібіп, жұмсарып қоя берді. Бір кезде полк командирі Момышұлын қол астындағы жауынгерлерінің бәрі тегіс батя деп атайтын еді. Батя - қазақша әке деген сөз. Командирдің өзін қол астындағы жауынгерлері ресми түрде жолдас командир деп атауы оңай. Ал оның әке деп атауы оңай іс емес. Солдаттар әкедей зейіл, әкедей әділ, әкедей қамқоршы командирді ғана, өздерін әкедей аялап, әкедей сүйе білетін командирді ғана әскери уставтың талап етуінше емес, әз жүрегінің әмірімен, осылай әке деп атайды. Бауыржанға батялап кіріп келе жатқан адамның артынан бүкіл полкы жамырай еріп келе жатқан сияқты боп көрінді.
Әкешің - аласармас алатауың,
Анашың - ыстық ұя, ақ отауың.
Соңғы рет қашан сүйдің, есіңе алшы,
Аялы ата-анаңның алақанын (М.Әлібек).
Жарайсың, брат. Қайтпа, үлкен сауапты іспен шұғылданады екенсің!!!
Бауырым,
Ата-анаңның хәлі қалай?
Аман-сау жүрсін сенің бағыңа орай?
Болса да қандай жағдай солар үшін,
Мінезің болу керек мамыражай.

Кестеден жастардың пахан, батя деген сленгтерді қолданғанын көруге болады. Қазақтың әке деген әдемі сөзі бар. Халқымыздың орыстарға бағынышты заманында тілімізге еніп кеткен пахан, батя сөздері өзіміздің әке сөзін алмастыра алмайтыны анық. Орыс тіл білімінде батя сөзі брат сөзінен негіз алады. Крыловтың этимологиялық сөздігінде бұл сөзге мынадай анықтама берген: Это общеславянское слово является однокоренным (как это ни странно) со словом брат и является уменьшительно-ласкательной формой от него. Употреблялось как уменьшительно-ласкательная форма к брат, позднее стало использоваться как семейное название родственника вообще. В отдельных славянских языках получило значение отец [4]. Орыс тілінің әсерінен жастар тілі тұрмақ, ересектер тіліне еніп үлгерген батя, пахан, мамаша, дядя (аға), тетя (тәте), няня (нәне) деген туыс атаулары бүгінде ұрпақтан ұрпаққа алмасып келе жатыр. Көптеген отбасыларында дяд Айдар, дяд Абзал, тет Гульназ, тет Ажар деп енді тілі шығып келе жатқан балаларына үйретіп жатады. Қазақ азаматтарының бір-біріне брат, братан деп құрмет көрсетіп жататындарын да байқайсың. Ата-әжелерін деда, баба деп орыстың сөздерімен атайтын внучок мен внучкалар қаншама. Келесі мысалда: Адам есейген сайын көп нәрсеге басқаша қарауды үйренеді екен, өмір үйретеді екен. Бір кездері күйіп-пісетін ситуацияларға спокойно қарай бастайсың. Өкшелеп келе жатқандарға қамқор болғың келеді. Олар үшін қиямет боп көрінген болмашы қиындықтарда "кәмпит" берсең де қолдағың келіп тұрады екен. Ертең олар да есейеді ғой, піседі. Сол кезде естеріне алады. Сен берген тәттінің дәмі таңдайында қалады. Олардың іштей ризашылығы ұрпағыңның алдынан жақсылық болып шығады. Мен өзім соған сенемін. Қазір менің өз бала-шағамнан басқа бір қора балам бар екен. Мама деп алады. Жастарына да қарамайды. Сәл ересектері систер деп іні-сіңлі болып алған. Керек кезінде бәрін тастап келе қалады, жандары ашып тұрады. Біразын күйеуге беріп, біразын үйлендірдік уже, немерелерім де бар. Қолдан келсе бір-бірімізге қамқор болып жүрейік, өмірде қалатыны да сыйластық. Обшым бүгін осындай көңіл күй болып тұр. Бүгінгі қоғамда ағылшынның sister сөзін систер деп айту көбейіп барады. Қазақтың әпке, апа сөздері тұрғанда ағылшынның систерін пайдалану орынсыз. А.Байтұрсынұлының Біз сияқты мәдениет жемісіне жаңа аузы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.